Научная статья на тему 'УЧАСТИЕ МОЛОДЕЖИ ТАДЖИКИСТАНА В ПОЛИТИЧЕСКИХ ПРЕОБРАЗОВАНИЯХ И ВОСТОНОВЛЕНИИ КОНСТИТУЦИОННОГО СТРОЯ'

УЧАСТИЕ МОЛОДЕЖИ ТАДЖИКИСТАНА В ПОЛИТИЧЕСКИХ ПРЕОБРАЗОВАНИЯХ И ВОСТОНОВЛЕНИИ КОНСТИТУЦИОННОГО СТРОЯ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
53
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОРГАНИЗОВАННОЕ МОЛОДЕЖНОЕ ДВИЖЕНИЕ / КОМСОМОЛ / ПОЛИТКЛУБЫ / МОЛОДЕЖНЫЕ ОБЩЕСТВЕННЫЕ ОРГАНИЗАЦИИ / "ГОРОДСКАЯ МОЛОДЕЖЬ" / ШТАБ "СПАСЕНИЕ ОТЕЧЕСТВА" / СУДЬБОНОСНАЯ СЕССИЯ / МИР И НАЦИОНАЛЬНОЕ СОГЛАСИЕ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Набиев Вахоб

В настоящей статье решь идет об ушастии молодежи Таджикистана в политишеских преобразованиях второй половины 80-х-нашала 90-х годов ХХ века. Особое внимание уделяется возникновению первых молодежных политклубов и молодежных общественных организаций, а также вкладу молодежи в стабилизации обстановки в республике.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PARTICIPATION OF THE YOUTH OF TAJIKISTAN IN POLITICAL TRANSFORMATIONS AND FORMATION CONSTITUTIONAL SYSTEM

The article it is about youth of Tajikistan's participation in political transformations of the second half of the 80th - the beginning of the 90th years of the XX century. Special attention is given to emergence of the first youth political clubs and youth public organizations, a youth contribution to stabilization of a situation in the republic.

Текст научной работы на тему «УЧАСТИЕ МОЛОДЕЖИ ТАДЖИКИСТАНА В ПОЛИТИЧЕСКИХ ПРЕОБРАЗОВАНИЯХ И ВОСТОНОВЛЕНИИ КОНСТИТУЦИОННОГО СТРОЯ»

СТАНОВЛЕНИЕ И РАЗВИТИЕ ВООРУЖЕННЫХ СИЛ СУВЕРЕННОГО ТАДЖИКИСТАНА

Фозил АБДУРАШИТОВ,

доктор исторических наук

В данной статье собраны материалы основных этапов становления Вооруженных Сил Таджикистана в условиях независимости и поэтапное развитие структур, воинских подразделений, которые освещены на основе достоверных документов.

Ключевые слова: Вооруженные Силы, Национальная армия, воинские подразделения, структура, военный, оборона.

FORMATION AND DEVELOPMENT OF ARMED FORCES OF SOVEREIGN TAJIKISTAN

Fozil ABDURASHITOV, doctor of historical sciences

This article contains materials basic stages of formation of the Armed Forces of Tajikistan in the conditions of independence and the gradual development of institutions, military units covered on the basis of reliable documents.

Keywords: Armed Forces, the National Army, military units, structure, military, defense.

ЧДВОНОНИ ТОЧИКИСТОН ДАР МАСИРИ ТАХДВВУЛОТИ СИЁСЙ ВА БАРКДРОРСОЗИИ СОХТИ КОНСТИТУТСИОНЙ

Ваддоб НАБИЕВ,

мудири кафедраи таърихи Ватани Донишгоци давлатии Хущанд ба номи академик Бобощон Еафуров, доктори илмцои таърих, профессор. E-mail: v.m.nabiev@mail.ru

Далелцои таърихй шацодат медицанд, ки царакати муташаккилонаи щавонони Тощикистон аз охири солцои 80-уми асри ХХ огоз ёфтааст. Дар собик, Иттицоди Шуравии цамонвакта дар фазои

бозсозй афкори эщодй, худшиносии цамаи табакацои ацолй, аз щумла щавонон ба щунбиш омада буд.

Фаъолнокии шацрвандй дар Тощикистон бо ду тарз инкишоф меёфт. Аз як тараф, ташаббусцои сершумор аз «поён» ба амал омада, мустацкам мегардид. Аз тарафи дигар бошад, фаъолият «аз боло», аз щумла комсомол сурат мегирифт, ки мавкеи худро дар сохтори тащаддудёфтаи сиёсй щустущу менамуд. Ин амалиёт ба таъсиси якчанд клубцои сиёсии мубоцисавй оварда расонд.

Дар охири феврали соли 1989 дар шацри Душанбе мавщи баромадцои донишщуён, зиёиёни щавони тощик ба амал омад, ки онро табакацои гуногуни ацолии шацр дастгирй намуданд. Баромадцо ба гирдицамоии 24-уми феврали соли 1989 оварда расонид. Ин албатта амали стихиявй набуда, балки натищаи фаъолияти гуруци ташаббускор буд. Бо максади ба як щараёни солим равона кардани царакати щавонон намояндагони Кумитаи Марказии комсомоли Тощикистон таклиф намуданд, ки клубе дар шакли ринги (майдончаи) сиёсй ташкил намоянд. Баъди ба даст овардани мувофика дар рузномацои «Щавонони Тощикистон» (26 апрели соли 1989), «Адабиёт ва санъат» (27 апрели соли 1989), «Комсомолец Таджикистана» (3 май) оиди щаласаи нахустини клуб хабарнома чоп шуда буд.

4-уми майи соли 1989 щаласаи аввалини клуби мубоцисавй баргузор гардид ва вай номи «Ру ба ру»-ро гирифт. Тибки низомномаи «Ру ба ру» -он иттицодияи ихтиёрй ва худфаъолиятии шацрвандони аз щицати сиёсй фаъол буда, дар асоси гоях,ои марксизм-ленинизм ташаккул ёфтаву амал менамуд. Шакли асосии фаъолияти он вохурии ацли щамоатчигй бо роцбарони щумцурй, олимон ва шахсони нащиб буд.

14-уми июни соли 1989 Шурои клуб дар цайати Зафар Саидов -мудири шуъбаи идеологии КМ ИЛКЩ Тощикистон (раис), Салим Аюбов- мудири бахши Идораи рузномаи «Адабиёт ва санъат», Абдукодир Холикзода-дотсенти Донишгоци давлатии Тощикистон ба номи В.И.Ленин, Мирзо Салимпур-донишщуи факултаи иктисодии Донишгоци давлатии Тощикистон ба номи В.И.Ленин, Барот Максудов-мухандиси калони кафедраи физикаи ядроии Донишгоци давлатии Тощикистон ба номи В.И.Ленин, Цоким Абдулов-корманди калони илмии лабораторияи Иттицодияи цисоби хощагии тадкикотй-илмии Вазорати хизмати маишии ЩШС Тощикистон, Саймуддин Оймацмадов-щонишини раиси Шуъбаи тощикистонии Бунёди фарцанг, Сафар Мастонзод-коргари фабрикаи пойафзолдузии №1, Щумъахон Исоев-

ходими илмии факултаи химияи Донишгоци давлатии Тощикистон ба номи В.И.Ленин интихоб карда шуд.

Дар давраи аввал клуби «Ру ба ру» тацти роцбарии КМ ИЛКЩ Тощикистон фаъолият менамуд. Дар муддати як соли мавщудият клуб бешубца роли катализатори шуури сиёсии щамъиятии пойтахти щумцуриро бозид. Вале тадрищан комсомол цамчун яке аз муассисони клуби мазкур ташаббуси ташкилй ва идеологиро нигоц дошта натавонист. Намояндагони он ташаккули равандцои алтернативиро дар царакати оммавии шацрвандй на факат пешгирй, балки назорат карда натавонистанд. Ва ташаббусро дар клуби «Ру ба ру» фаъолони «Растохез»-и ташаккулнаёфта гирифта буданд[1,31].

Дар охири солцои 80-ум боз якчанд клубцои сиёсй таъсис ёфтанд, аммо аз сахнаи сиёсй тез нопадид гардиданд.

Чунончй бо ташаббуси депутатцои щавони Шурои ноциявии Вахш клуби щамъиятию сиёсии «Тащдид» («Баркароршавй») таъсис ёфт, ки максади асосиаш омухтану ва таргиб намудани маводи Цизби Коммунистй ва Давлати Шуравй, эцёи таърих, анъана ва фарцанги мардуми ноция, эцё ва баргардонидани номцои таърихй ба мацалцо, колхозу совхозцо, щустущуи иштирокчиёни дар Щанги Бузурги Ватанй гумномшуда, «догцои сафед»-и таърихи сохтмони сотсиалистй дар Тощикистон буд[2]. Ё ин ки гуруци ташаббускорон барои таъсис додани Щамъияти «Эцё» дар назди КМ ИЛКЩ Тощикистон баромад карданд. Барнома ва Оинномаи тация намудаашон щолиби диккат буд. Мувофики Барнома фаъолияти Щамъияти «Эцё» бацри эцёи анъанацои пешкадами халки тощик, муцайё намудани шароит барои омузиш ва такмили забонцои тощикй, ягнобй ва гуруци забонцои помирй, адабиёт, афкори фалсафй, таргиби омузиши таърих ва фарцанги халки тощик, инчунин бозсозй дар цамаи соцацои цаёти маънавии щомеа равона мегашт[3]. Дар ноцияи Ховалинг бошад соли 1989 Иттифоки щавонони демократй-«Бохтар» арзи цастй намуд, ки цадафи асосиаш дигаргунсозии сиёсати иктисодй дар ноция буд.

Боиси таассуф аст, ки аксарияти ин созмонцо то кадри имкон амал карда натавониста, нопадид гардиданд ва ё ба ташкилотцои гайридавлатии нисбатан пуркувват цамроц шуданд. Тацлилцои аналитикй нишон медицанд, ки сабабцои ба чунин цолатцо гирифтор шудани созмонцои гайрицукуматии навтаъсиси щавонон набудани асосцои моддй, нокифоягии фарцанги сиёсй ва цукукии ташаббускорон,

ба созмонцо щалб карда натавонистани доираи васеъи щавонони цамфикру цамакида буданд.

Мавщи «бозсозицои» ибтидои солцои 90-ум ба царакати щавонон боз як таконе дод. Бацори соли 1990 дар маъракаи интихобот ба шуроцои щумцуриявй ва мацаллй, талаби дохил кардани тагйироту иловацо ба моддаи 6 Конститутсияи ИЩШС мацаки асосии мубоциса гардид. Дар чунин вазъият моци феврали соли 1990 Пленуми КМ ЦКИШ дар бораи даст кашидан аз монополияи сиёсй ва идеологй, аз ивазкунии макомоти идоракунии давлативу хощагй ва минбаъд такя кардан ба дастгирии интихобкунандагон дар доираи системаи бисёрцизбй карор кабул кард[4].Моци марти соли 1990 дар Анщумани сеюми гайринавбатии намояндагони халк ба моддаи 6 Конститутсияи ИЩШС тагйироту иловацо ворид карда шуд ва он бо тарзи зайл кабул гардид: «Цизби Коммунисти Иттицоди Шуравй, дигар цизбцои сиёсй, цамчунин ташкилотцои касабавй, щавонон, дигар ташкилотцои щамъиятй ва царакатцои оммавй тавассути намояндагони худ, ки ба Шурои депутатцои халк интихоб шудаанд ва дар шаклцои дигар дар ташаккули сиёсати Давлати Шуравй, дар идораи давлатй ва щамъиятй иштирок менамоянд» [5].

12-уми декабри соли 1990 Шурои Олии ЩШС Тощикистон К,онун «Дар бораи иттицодияцои щамъиятй дар ЩШС Тощикистон»-ро кабул намуд. Аз ин лацза бакайдгирии цизбцою царакатцои сиёсй, иттицодияцои щамъиятй огоз ёфт. Аксарияти ин иттицодияцо тибки конунцои амалкунанда оинномацояшонро барои сабт ба Вазорати адлия пешницод намуданд. Дар назди сарварони царакати щамъиятии щавонон ду роц, яке таъсис додани созмонцои нав, дигар нигоц доштани ташкилотцои мавщуда ва щустущуи шаклу усулцои такмили фаъолияти онцо буд.

Дар ибтидои соли 1991 гуруци ташаббускор барои таъсиси «Созмони щавонони озоди Тощикистон» ба фаъолият шуруъ намуд. Сарпарастони гуруц Цизби демократи Тощикистон ва царакати мардумии «Растохез» буданд.Бори аввал гуруци ташаббускор 11-уми июни соли 1991 дар гулгашти назди Китобхонаи миллии Тощикистон щамъ омада, ба он рузноманигорони мустакилро лидери царакати мардумии «Растохез» Тоцири Абдущаббор даъват кард. Конференсияи муассисони Созмони щавонони озоди Тощикистон дар ноцияи Ленин (х,оло Рудакй), дар хонаи шахсй бо иштироки намояндагони Цизби демократии Тощикистон, Царакатцои мардумии «Растохез» ва

«Ошкоро» баргузор гардид. 15-уми августи соли 1991 бошад Созмони щавонони озоди Тощикистон нахустин конференсияи матбуотро гузаронида, иброз дошт, ки максади асосии онцо мубориза барои истиклолияти Тощикистон мебошад[6].

Равандцои сиёсии ибтидои солцои 90-ум цам дар цаёти щамъиятию сиёсии щумцурицои иттифокй ва цам ташкилотцои комсомолй тацаввулоти бузургеро ба амал оварда буд. Анщумани XXII фавкулоддаи Иттифоки Ленинии Коммунистии Щавонони Умумииттифок дар бораи худпарокандагй карор кабул намуд. 9-уми сентябри соли 1991 Истикдолияти давлатии Тощикистон эълон карда шуд.

Дигаршавии вазъи сиёсй талаб мекард, ки фавран Анщумани Иттифоки Ленинии Коммунистии Щавонони Тощикистонро даъват ва такдири минбаъдаи он цал карда шавад. Дар Анщуман ташкилот ба худ номи Иттифоки чавонони Тощикистонро гирифт ва худро вориси ягонаи ИЛКЩ Тощикистон эълон намуд. Шиори Иттифоки чавонони Тощикистон «Барои вацдат ва пешрафти Тощикистон» ва Нуралй Курбонов раиси ШМ ИЩТ интихоб гардид. Дар Пленуми дуюми Шурои Марказии Иттифоки Щавонони Тощикистон моци марти соли 1992 барги сабзи чанор цамчун рамзи ИЩТ тасдик карда шуд.

Соли 1991 тацти роцбарии ходими илмии Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии Академияи илмцои щумцурй Ращаб Сафаров Кумитаи ташкилии Иттифоки Щавонони Тощикистон-цамноми Иттифоки Щавонони Тощикистон ба фаъолият шуруъ кард. Дар маркази диккати Иттифок масъалацои баланд бардоштани даращаи зиндагии шацрвандон, инкишофи маданияти щумцурй, цамкорй дар гузаронидани ислоцотцои маърифатии халк, царбй, кор карда баромадани Консепсияи сиёсати щавонон меистод [7].Вале созмони мазкур таъсис наёфта, аз фазои сиёсии Тощикистон нопадид гардид.

Кашмакашцои мацалгароиву сиёсии солцои 1990-1992 щавононро низ ба гирдоби худ кашид. Гуруццои мансабхоц онхоро бацри амалй кардани цадафу максадцои худ истифода мекарданд. Асосгузори сулцу вацдати миллй-Пешвои миллат, Президенти Щумцурии Тощикистон Эмомалй Рацмон барцак кайд менамоянд: «Зиндагй худаш устоди цакикатнигор аст, неку бадро дар ин давра окибат ба щояш гузошта, симои вокеии мансабталошцову сиёсатмадорцоро мекушояд. Онцое, ки то дируз лофи демократия мезаданд, насли калонсолро тацкиру таънасор менамуданд, худро «ватанпарвар»-у «цомии миллат»

метарошиданд, ба цукумати конунй фишор оварда, даст ба хонасузию одамкушй, дуздию горатгарй, таъкиби намояндагони ноцияву мацалцои щудогонаи Тощикистон заданд. Мардумро ба щои мецнати цалол дар мавсими кишт ба гирдицамоицои тулонй кашида, ба щони щавонони гумроц рацм накарда, ба таксими мансабу сарват, молу манол ва тацкири шарафи одамй пардохтанд, доираи конун, цукук ва одоби сиёсиро поймол намуданд» [8].

Ибтидои ин кашмакашцо гирдицамоии моццои сентябр-октябри соли 1991 буд. Чуноне, ки далелцо шацодат медицанд, аксарияти гирдицамомадагонро щавонон ташкил мекарданд. Дар кори ташкилу гузаронидани чунин гирдицамоии сиёсй сацми Созмони щавонони озоди Тощикистон хеле назаррас буд. Вай дар байни донишщуён таблиготу ташвикот бурда, онх,оро ба майдон меовард. Он вакт рузномаи «демократии» «Сухан» фарацмандона чунин навишта буд: «Гирдицамоии чацордацрузаи неруцои мардумй сацифаи дурахшонест дар таърихи халки тощик. Дар он даццо цазор ацли зацмати щумцурй, цам щавонони бедору далер ва цам пирони равшанзамир ширкат варзиданд. Бори аввал дар таърих беш аз 170 нафар гирдицамомадагон, ки дар байнашон баробари щавонон эшонцои маъруфи щумцурй ва цатто занону духтарон буданд, якчанд руз гуруснанишинй карданд.Чанд тан аз аъзои Созмони щавонони озод бошанд, ба мушкилтарин ва хавфноктарин шакли мубориза даст зада, се рузи расо дар даромадгоци Шурои Олй рост истода, гуруснашинй намуданд» [9].

Тощикистон аз феврали соли 1990 сар карда, ба гуруццои ба ном «тарафдорони бозсозй» ва «мухолифони бозсозй» таксим шуд. Щудоии мардуми Тощикистон на танцо аз руи мансубияти миллй, балки аз руи мансубияти мацал бештар гардид.Раванди мазкур дар давраи маъракаи интихоби Президенти щумцурй пуршиддаттар гардид. Дар Тощикистон ба мансаби Президенти щумцурй 10 номзад пешбарй карда шуданд. Моци октябри соли 1992 дар Анщумани XXVI фавкулоддаи комсомоли Тощикистон вориси он-Иттифоки чавонони щумцурй номзадии Давлат Худоназаровро ба вазифаи президенти щумцурй пешницоду дастгирй намуд.

Дар интихоботи моци ноябри соли 1991 Рацмон Набиев бо аксарияти овозцо Президенти Щумцурии Тощикистон интихоб гардид.

Созмони щавонони озод цамрадифи цизбцои демократй ва нацзати исломй, царакатцои мардумии «Растохез» ва «Лаъли Бадахшон» гардида, дар муносибат ба Цукумати Тощикистон дар мавкеи

оппозитсия буд.Тощикистон ба давраи навбатии муборизаи сиёсй ворид шуд. Сацифаи навинро дар инкишофи царакати щавонон Конуни Щумцурии Тощикистон «Дар бораи сиёсати давлатии Тощикистон» боз намуд,ки 13-уми марти соли 1992 кабул гардид.

Мухолифати тарафайн дар навбати худ ба гирдицамоии дуру дарози моццои март-майи соли 1992 оварда расонд.

Дар асл дар ду майдон-«Шацидон» ва «Озодй» ду сангари мухталиф ба цам мукобил меистод, ки цар яке цадафи худро дошт. Дар цар ду майдон щавонони гаюр, ки дируз дар як що мехонданд, мезистанду кор мекарданд, ба цам теги назар мекашиданд.Мацз дар ин давра истилоци «щавонони шацрй» пайдо шуд.

7-уми майи соли 1992 Протоколи созиши байни Раиси щумцурй, Девони вазирон, хизбцои сиёсй ва созмону щунбишцои мардумии Тощикистон ба имзо расид. Мувофики он бояд Цукумати мусолицаи миллй ташкил карда мешуд. Шурои Президентй барцам дода шуда, ба щои он Мушовараи Олй таъсис меёфт. Дар навбати худ ацзоби сиёсй ва созмону щунбишцои мардумй барои фавран ва комилан озод кардани майдонцо ва то охири соли 1992 бас кардани цамагуна гирдицамой ва роцпаймой кушиш ба харч медоданд [10].

Дар натищаи гуфтушуниди Президенти Щумцурии Тощикистон Рахмон Набиев ва неруцои демократй 11-уми майи соли 1992 Цукумати мусолицаи миллй ташкил карда шуд. Ташкилшавии Цукумати мусолицаи миллй щараёни бакайдгирии Созмони щавонони озоди Тощикистонро тезонид. Баъди дар моци майи соли 1992 ба кайд гирифта шудани созмони мазкур, мувофики Оиннома факат шахсоне аъзои он шуда метавонистанд, ки дини исломро эътироф намоянд [11].

Созмони щавонони озод дастаи амалкунандаи нащотбахши Хатлонзаминро таъсис дода буд, ки максади асосиаш додани «адаб»-и щавонони «саркаш» буд. Барои ищрои ин максад даста ба вилояти Кулоб десант ташкил карда, як цафта дар ноцияцои он буд. Вале баъди аз тарафи ацолй дастгирй наёфтану дар задухурдцо шикасти сахт хурдан, шумораи камтарини дастаи амалкунандаи нащотбахши Хатлонзамин ба Душанбе баргашт. [12]

21-уми июни соли 1992 дар бинои Комитети мудофиаи гражданй Ситоди «Нащоти Ватан» ташкил карда шуд. Муассисони ситод цизбцои демократй ва нацзати исломй, созмонцои мардумии «Растохез», «Лаъли Бадахшон» ва Созмони щавонони озод буданд. Мацз аъзоёни ин цизбцою созмонцо фаъолони ситодро ташкил мекарданд. Максад ва вазифаи

ситод аз баркарор кардани сулц ва оромй дар Тощикистон, фиристодани кувва барои бас намудани задухурдцо дар цудуди щумцурй, ба одамон баргардонидани имконияти мецнати осоиштаву ором иборат буд. Лекин ситод ба максаду вазифацои дар пеш гузоштааш вафо накард.

Аз бесалоциятии макомотцои кудратй истифода бурда, рузи 31-уми августи соли 1992 як гуруц щавонони мусаллац тацти роцбарии мулло Еаффор Худойдодов касри Цукумати Щумцурии Тощикистонро гасб карданд. Аъзоёни Цукумат ва кормандони масъули Дастгоци ичроияи Президенти мамлакатро гаравгон гирифта, ба истинтоки онцо шуруъ карданд.

Президенти Щумцурии Тощикистон Эмомалй Рацмон барцак мегуянд:«Эълони истиклолияти комили давлатамон мебоист масъулияти цамватанони моро бацри истецком бахшидани пояцову рукнцои давлати социбихтиёр меафзуд.Вале, мутаассифона, дар щомеа шахсон ва куввацои сиёсие зуцур карданд, ки ин масъулияти таърихиро нодида гирифтанд, цадафцои худхоцонаву гаразноки худро аз манфиатцои умумимиллй ва давлатй болотар гузоштанд ва Тощикистонро ба гирдоби щанги гражданй кашиданд. Ин щанг рушди щомеаи моро ба дацсолацо акиб партофт.Дар ин айём нахуст Конститутсия ва конунцои щумцурии нав ба истиклолрасида поймол карда шуданд, аввалин Президенти бо роци умумихалкй интихобшуда бо зури силоц аз вазифа барканор сохта шуд...»[13].

Ин «рафтори» нощавонмардона 7-уми сентябри соли 1992 дар майдони цавоии шацри Душанбе ба амал омада буд.Боиси зикр аст, ки дар фурудгоц байни Р.Набиев ва намояндагони щавонони Тощикистон протоколи созиш баста шуд, ки дар он аз щумла омадааст: «...Намояндагони щавонони Тощикистон бо роцбарии Исмат Цабибуллоев кафолат медицанд, ки дар иртибот бо цамин вокеа оромиву осоишро дар шацри Душанбе дар якщоягй бо органцои цифзи цукук баркарор мекунанд.

Намояндагони щавонони Тощикистон бо роцбарии Руслан Мубораккадамов амнияти шахсии Рацмон Набиевро то баргузоршавии Ищлосияи 16-уми Шурои Олии Тощикистон ба зимма мегиранд» [14].

Цангоми баимзорасии Созишномаи мазкур аъзоёни Раёсати Шурои Олй ва Цукумати Щумцурии Тощикистон ширкат доштанд. Дар рузи дигари истеъфои мащбурии Президенти Щумцурии Тощикистон Р.Набиев рузномаи «демократимаобон»-«Чароги руз» тацти унвони

«Щавонони Душанбе. Кистанд онцо? Мусоциба бо Исмат Цабибуллоев, сарвари щавонони шацри Душанбе, муаллифи аввалини Созише, ки раиси щумцуриро «собик» кард»-ро нашр намуд. Дар мусоциба зери номи щавонони Душанбе намояндагони щавонони тамоми ноцияцои щумцурй дар назар дошта шуда буд [15]. Дар асл бошад онцо ба Иттифоки щавонони Тощикистон ягон иртибот надоштанд. Онцо намояндагони ягон ташкилоти конунй набуданд.

Дар цакикат сарвари ба ном щавонони Душанбе, сардори ситоди «Авул» Исмат Цабибуллоев яке аз илцомбахшандагони вокеацои февралии соли 1990 ва барои ин кирдораш лаззати цабсхонаро чашида буд.

Вале кирдорцои нощавонмардонаи Исмат Цабибуллоев маколи халкии «Намак хурда ба намакдон туф кардан»-ро ба хотир меорад. Барои равшанй андохтан ба гуфтаи мазкур бецтараш ба навиштаи С.Сунатулло руй меоварем: «Шоми 11-уми феврали соли 1992 Р.Набиев оиди дусолагии вокеацои бацманмох аз тарики симо баромад кард, ки фишурдаи он чунин буд: «Ба мо на щустущуи душман, балки щустущуи роццои вацдати миллй лозим аст. Роци якум роци фалокатбор аст. Роци дуюм роци нащот мебошад. Мо бояд мацз бо цамин роц равем».Баъди ин номаи саркушод бо Фармони Президент Набиев цамаи мацбусон дар муддати 15 руз аз мацкама озод карда шуданд. Мо як гуруц рузноманигорон бо чанд нафари онцо суцбат оростем. Аз щумла Исмат Цабибуллоев накл кард, ки «У ва дигар рафиконашро тайи ду сол муфаттишон дар мацбас азоб додаанд. У дар робита ба авфи цамаи мацбусон, ки бегуноц буданд ба роцбари давлат Набиев изцори миннатдорй кард» [16].

Мацз цамин намакзада дар майдони цавоии Душанбе ба щои арзи сипос нисбати Президенти мамлакат Рацмон Набиев рафторцои гайриинсониро раво дид. Цамзамон баъди истеъфои Рацмон Набиев Горди миллии Тощикистон таъсис ёфту Ситоди «Нащоти Ватан» ваколатцояшро ба вай супорид.Амалиёти гайриконунии «щавонони душанбегй» боиси ташкили Царакати халкй-ватандустии «Ватан» гардид. Царакати «Ватан» моци сентябри соли 1992 таъсис ёфта, ташаббускори он раиси Кумитаи кор бо щавонони Кумитаи ищроияи шацри Хущанд Б. Худойбердиев буд. Мащлиси муассисони Царакат 19 сентябри соли 1992 баргузор гардид, ки дар он 106 вакил ва даъватшудагон аз шацру ноцияцои Хущанд, Чкаловск, Уротеппа, Исфара, Ашт ва дигар ноцияцо ширкат доштанд. Дар маърузаи

Б.Худойбердиев ва баромадцои музокирачиён вазъи щамъиятию сиёсии щумцурй цаматарафа тацлил гардида, вазифацои аъзоёни Царакат дар баркарор кардани сохти конститутсионй муайян карда шуда буданд.Ба цайати Шурои цамоцангсозй Б. Худойбердиев (раис), С. Щураев, И. Иброцимов, М. Маращабов, Я. Рацимов, А. Якубов дохил гардиданд.

Максади асосии Царакати «Ватан» мусоидат намудан ба баркарории сулц ва оромй, конуният, тацкими дустй ва бародарии шацрвандони Тощикистон, барпо кардани иктисодиёти озоду тамоюли сотсиалистй-цамчун шарти асосии бунёди давлати цукукй, демократй, дунявй дар Щумцурии Тощикистон буд.

Царакати «Ватан» 2-юми октябри соли 1992 дар Идораи адлияи вилояти Ленинобод сабти ном шуда, тибки конунцои амалкунандаи Щумцурии Тощикистон фаъолият мекард. «Ватан» накши муцимро дар омода ва гузаронидани сессияи XVI Шурои Олии Щумцурии Тощикистон дар шацри Хущанд, сафарбар намудани щавонони вилояти Ленинобод бацри цифзи сохти конститутсионй дар щумцурй бозидааст

[17].

Шукри такдир, ки чунин хуршеди оламороро барои миллати азияткашидаи тощик Ищлосияи XVI Шурои Олии Щумцурии Тощикистон даъвати дувоздацум, ки дар Касри Арбоби шах,ри Хущанди бостонй баргузор гардид, фароцам овард.Вакилони халк бо дарки масъулияти бар душ дошташон ба щои идоракунии президентй идоракунии парлумониро щонибдорй карданд. Дар ин Ищлосияи сарнавиштсоз номзадии Раиси Шурои Олии Тощикистон пешницод гардид ва бо аксарияти овозцо Эмомалй Рацмонов ба ин вазифа интихоб шуд. Намояндагони халк Эмомалй Рацмоновро бо назардошти кобилияти кордонй ва цакталошию бомаърифатиаш бо амри дилу вищдон интихоб намуданд.Иштирокчии куцансолтарини ищлосияи таърихй, ду карат Кацрамони Мецнати Сотсиалистй Абдугафур Самадов дасти Раиси навинтихобшудаи Шурои Олии Щумцурии Тощикистон Эмомалй Рацмонро бо мецру муцаббат фишурда гуфта буд: «Писарам. Умеди тамоми Тощикистон ба шумост! Шуморо мо дар давраи мушкилу сарнавиштсоз роцбари мамлакат интихоб намудем. Дили цамаи мо гувоц бар он аст, ки пои кадами шумо файзбор меояд»

[18]. Роцбари щавони мамлакат дар щавоб даст болои дил гузошта чунин иброз намуд: «Падар, як роц моро ба мурод мерасонад. Ин сулцу салоц аст» [19]. Садцо баркияе, ки ба ищлосия ва садову симо меомад, кариб як

хел шуруъ мешуд: «Аз суханронии аввалини шумо дар дили мо шуълаи умед фурузон гашт<»

Цамаи ин нахустин комёбии Эмомалй Рацмон мебошад, ки тавонист цамчун чецраи наву хос худро ба мардум муаррифй карда тавонад»[20].Сарвари давлати тощикон Эмомалй Рацмон дар Мурощиатнома ба халки шарифи Тощикистон дилпурона гуфта буд: «Ман ба цар яки шумо дар давраи барои Ватан хеле душвор мурощиат карда, ба аклу заковати шумо, ки ворисони фарзандони баруманди тощик цастед, бовар мекунам. Ман касам ёд мекунам, ки тамоми донишу тащрибаамро барои дар цар хона ва цар оила баркарор шудани сулц равона карда, барои гулгулшукуфии Ватани азизам садокатмандона мецнат мекунам. Барои ноил шудан ба ин нияти мукаддас, агар лозим шавад, щон нисор мекунам, чунки ман ба ояндаи неки Ватанам ва цаёти хушбахтонаи халки азияткашидаам бовар дорам»[21].

Ищлосияи XVI Шурои Олии Щумцурии Тощикистон аз кабили авфи гуноци шахсоне, ки то 25-уми моци ноябри соли 1992 иштирокчии майдони набард буданд; мукаррар намудани имтиёзцо ба гурезагон; ба Тощикистон даъват кардани неруцои сулцовар як катор цущщатцои муциме кабул намуд, ки барои баркарор шудани сулцу амният ва осудагию оромй заминацои мусоид фароцам оварда буд. Дар Касри Арбоб щамъ омадану дар цузури намояндагони халк якдигарро самимона ба огуш гирифтани гуруци калони кумондонцои дастацои мусаллаци чумхурй дар роци паст кардани оташи кацру газаб аввалин кадами устуворонаи щасурона буд.Тантанаю зиёфате, ки мизбонон ба ифтихори ин щавонмардон офариданд, ба чй кудрате молик будани кадри нону намакро бори дигар собит сохт. Ба наворцои телевизионй чашм духта бинандагон шоциди он гардиданд, ки дар гирди дастурхони пурнозу неъмат шахсоне нишастаанд, ки цамагй чанд руз пеш «сояи якдигарро аз девор метарошиданд». Бо цам бо дидаи мецрбор менигаранду губори кинаю адоватро аз дил мебароранд.

Маросимцои ба чашм молидани парчами Тощикистони социбистиклол, щомапушонию гусфандкушии рамзнок, дуоцои хайру ибрози орзуцои нек бидуни шак цар як бинандаро ба поягузорй шудани тантанаи сулцу амонй мутмаин месохт. Оши оштии хущандиён ангезае буд, ки цамагонро ба ояндаи нек дилпур менамуд ва аз тащлили чунин маросим дар тамоми шацру децоти ноороми щумцурй башорат

медод. Минбаъд «Оши оштй» цамчун падидаи сулцовар вирди забонцо гардид.

26-уми ноябри соли 1992 рузи самараноктарини Ищлосияи XVI Шурои Олии Щумцурии Тощикистон ба цисоб меравад. Дар ин рузи саид намояндагони халк Конуни Щумцурии Тощикистон «Дар бораи аз щавобгарии щиной, интизомй ва маъмурй озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 27-уми март то 25-уми ноябри соли 1992 щиноят ва амалцои гайриконунй содир кардаанд» ва Мурощиатномаи Шурои Олии Щумцурии Тощикистон ба ацзоби сиёсй, царакату созмонцо, ба тамоми шацрвандони щумцурй ва Изцороти Шурои Олии Щумцурии Тощикистонро кабул карданд [22]. Дар ин раванд макоми муцимро Мурощиатномаи Шурои Олии Щумцурии Тощикистон ба ацзоби сиёсй, царакату созмонцо, ба тамоми шацрвандони щумцурй ва Изцороти Шурои Олии Щумцурии Тощикистон ишгол менамоянд [23].

Ищлосияи XVI Шурои Олии Щумцурии Тощикистон як катор конунцо ва карорцои таърихй кабул кард, ки онцо асоси ба даст овардани ризоияти миллй ва ба цам омадани куввацои солими щомеа гардиданд. Аз щумла, Конуни Щумцурии Тощикистон «Дар бораи Рузи сулц ва ризоияти миллии Щумцурии Тощикистон эълон кардани 26-уми ноябри соли 1992». Ин икдоми пайгиронаи намояндагони халкро сафоратхонацою созмонцои байналхалкй щонибдорй намуданд. Дар ищлосия тасдик гардидани рамзцои давлатй-Парчам ва Нишони Щумцурии Тощикистон вокеаи муцимтарини таърихи сиёсии тощикон

буд.

Намояндагони халк аз руйдодцои фощиабор хулосаи зарурй бароварда, дар масъалаи ташкили Цукумати конститутсионии Тощикистон-Шурои Вазирон дакикназарй зоцир намуданд. Баъди муцокимароницои серуза Цукумати нави Тощикистони тозаистиклол таъсис дода шуд ва сокинони щумцурй ба он умед бастанд, ки аъзои нави цукумат бо дасту дили гарм ба кор часпида, бацри рафъи мушкилоти ищтимоию сиёсй ва иктисодй якдилона амал мекунанд.

АДАБИЁТ

1. Гражданские движения в Таджикистане. - М.: ЦИМО, 1990. -С.31.

2. Цамон що. - С.180.

3. Цамон що. - С.172.

4. Соколов А.К. Тяжельникова В.С. Курс советской истории. 19411991. - М.: Высш. шк., 1999. - С.335.

5. Ахбори Анщумани депутатцои халкии СССР ва Совети Олии СССР. - 1990, №12. - С.8-9.

6. Комсомолец Таджикистана. - 1991. - 13 сентябр.

7. О комсомоле, Президенте и нашем выборе // Вечерный Душанбе.

- 1991. - 22 октября.

8. Рацмонов Э. Тощикистон: чацор соли истикдолият ва худшиносй.

- Душанбе: Ирфон, 1995. - С.85.

9. Сухан. - 1991. - 11 октябр.

10. Садои мардум. - 1992. - 7 май.

11. Абдуллоц М. Ифтихори миллй мебояд // Тощикистон. - 1992. - 1

май.

12. Шафкат. Рузцои сиёци Хатлон // Адолат. - 1992. - №25.

13. Рацмонов Э. Тощикистон: дац соли истикдолият, вахдати миллй ва бунёдкорй. - Душанбе: Ирфон, 2001. - Щ.3. - С.669.

14. Садои мардум. - 1992. - 8 сентябр.

15. Чароги руз. - 1992. - №38.

16. Сунатулло С. Айбномаи Петкел // Фараж. - 2008. - 29 май.

17. Шарипов Х. «Ватан» // Худжанд: Энциклопедия. - Душанбе, 1999.

- С.283.

18. Насруллоев Ю., Шоцинбодов Н., Кддиров. Абдугафур-ота Самадов. - Хущанд, 1999. - С.80.

19. Дар цамин що.

20. Набиев В. Ищлосияи XVI Шурои Олй ва цадафцои олй // Вахдат. -2002. - №1.

21. Рацмонов Э. Тощикистон: дац соли истиклолият, вахдати миллй ва бунёдкорй. - Душанбе: Ирфон. 2001. - Щ.1. - С.7.

22. Садои мардум. - 1992. - 3 декабр.

23. Садои мардум. - 1992. - 28 ноябр.

Дар маколаи мазкур сухан дар бораи иштироки щавонони Тощикистон дар тацаввулоти сиёсии нимаи дуюми солцои 80-ум -ибтидои солцои 90-уми асри ХХ меравад. Таващщуци хоса ба ташкилёбии нахустин мацфилцои сиёсии щавонон ва созмонцои щамъиятии щавонон, сацми щавонон дар ба эътидол овардани вазъи щумцурй нигаронида шудааст.

Калидвожауо: %аракати муташаккилона, цавонон, комсомол, мацфилцои сиёси, созмощои шамъиятии шавонон, «шавонони шахррй», ситоди «Начрти Ватан», ищлосияи та^дирсоз, суххуу вацдати миллй.

УЧАСТИЕ МОЛОДЕЖИ ТАДЖИКИСТАНА В ПОЛИТИЧЕСКИХ ПРЕОБРАЗОВАНИЯХ И ВОСТОНОВЛЕНИИ КОНСТИТУЦИОННОГО СТРОЯ

Вахоб НАБИЕВ,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

заведующий кафедрой отечественной истории Худжандского государственного университета им. академика Бободжона Гафурова, доктор исторических наук, профессор E-mail: v.m.nabiev@mail.ru

В настоящей статье речь идет об участии молодежи Таджикистана в политических преобразованиях второй половины 80-х-начала 90-х годов ХХ века. Особое внимание уделяется возникновению первых молодежных политклубов и молодежных общественных организаций, а также вкладу молодежи в стабилизации обстановки в республике.

Ключевые слова: организованное молодежное движение, комсомол, политклубы, молодежные общественные организации, «городская молодежь», штаб «Спасение Отечества», судьбоносная сессия, мир и национальное согласие.

PARTICIPATION OF THE YOUTH OF TAJIKISTAN IN POLITICAL TRANSFORMATIONS AND FORMATION CONSTITUTIONAL SYSTEM Vahob NABIEV,

^e head of наИопа1 history department of Khujand state university named after academician Bobojon Gafurov, doctor of historical sciences, professor Email: v.m.nabiev@mail.ru

The article it is about youth of Tajikistan's participation in political transformations of the second half of the 80th - the beginning of the 90th years of the XX century. Special attention is given to emergence of the first youth political clubs and youth public organizations, a youth contribution to stabilization of a situation in the republic.

Key words: an organized youth movement, political clubs, youth public organizations, "city youth", headquarters "Rescue of the Motherland", fatal session, world and national consent.

ИЗ ИСТОРИИ ВАКФНОГО ЗЕМЛЕВЛАДЕНИЯ МАЗАРА ХАДЖОДЖ ПАРРАНДА В КОНЦЕ XIX НАЧАЛЕ ХХ ВВ

Абдували КУШМАТОВ,

доктор исторических наук, профессор

Вакфюе землевладение в Средней Азии периода средневековья наиболее подробно рассматривалось в работах СД Чехович [10] и РГ Мукминовой [11]. Однако исследования большинства советских специалистов по этому вопросу посвящены преимущественно истории вакфньх учреждений центральных районов Средней Азии. О&вернье же районы Таджикистана эпохи средневековья до последнего времени оставались неизученными.

Общеизвестно важность исследований истории каждого вакфюго учреждения.Данные исторических сочинений о северных районах Таджикистана незначительны поэтому основными источниками являются подлинные документы вакфньх учреждений, часть из которых сохранилась до настоящего времени [3, 631 ]. Работавший в конце XIX века исследователь ШАкимбетов писал, что кроме вакфа

мазара Мухаммада Башоро, расположенного в село Мазори Шариф Киштутской волости в пределах Верхнег о Зеравшана, друг их вакфов нет. ГЬ мнениюавтора, это было связано с тем обстоятельством! что в верховьях Зеравшана существовал довольно распространенный обычай - не завещать землю в вакф а при наличии лишней земли передавать ее в безвозмездное, пожизненное пользование бедному многодетному родственнику [16]. Такое утверждение является далекимот истины В верховьях Зеравшана имелось большое число вакфных учреждений. Нами выявлены документы как ранее известных мазаров, так и не описанных в литературе, которые и позволили выполнить настоящее исследование.

М&зар Хаджодж гарранда (Хаджодж - мн. число от ходжи, паломник) также пользовался известностью в Верхнем Зеравшане и Кухистане, а его шейх принадлежал к ордену Ходжагон.

В сохранившемся указе Олоёрбека-инока о назначении мутаввалия этого мазара отмечено, что шейх ХаджоджГЪрранда, известный также по прозвищу «шейх Маджнун», прибыв из вилоята ШЪш (Ташкент), поселился в селении М&гиан

Пенджикентского района и тамскончался. Могила его находится в этомселении. Потомки шейха проживали в М&гиане и с давних времен выполняли обязанности мутаваллиев этого мазара. Документ датирован 1257 г х. (1841 г.) [4, л.16].

Вэтомуказе нет данных, в какомгоду шейх ХэджэджГарранда прибыл из ШЪша в М&гиан, когда он умер. Неизвестно также настоящее имя шейха. Эти сведения содержатся в других источниках. Кошифи, автор известного жития Ходжи Ахрара «Рашахоти айнил хайат» (Капли источника жизни) считает, что настоящее имя шейха Гарранда-Махмуд, и был он из числа сподвижников (асхоб) ходжи Срифа, главы (халифа) ордена Ходжагон. После смерти ходжи Срифа шейх Махмуд стал халифом ордена Ходжагон [1, с.33-34].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.