Научная статья на тему 'МЕЖДУНАРОДНЫЕ МЕЖПАРЛАМЕНТСКИЕ ОТНОШЕНИЯ'

МЕЖДУНАРОДНЫЕ МЕЖПАРЛАМЕНТСКИЕ ОТНОШЕНИЯ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
44
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЛИДЕР НАЦИИ / ПРОФЕССИОНАЛЬНЫЙ ПАРЛАМЕНТ / МАДЖЛИСИ ОЛИ / ЧЛЕНЫ МАДЖЛИСИ НАМОЯНДАГОН / МЕЖПАРЛАМЕНТСКИХ СВЯЗЕЙ / СНГ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Сайдамирзода Амирджони Сайдмахмуд

Cтатья отражает историю и создание профессионального парламента, а также международных межпарламентских отношений. Главным содержанием темы является XVI-сессия Верховного Совета Республики Таджикистан, принятие Конституции страны, создание профессионального парламента и особенности функционирования Парламентской ассамблеи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERNATIONAL INTERPARLIAMENTARY RELATIONS

Article is reflected the history and creation of a professional parliament, as well as international inter-parliamentary relations. The key-note of theme is the 16-th session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan, the adoption of the country's Constitution, the creation of a professional parliamentary and features of the functioning of Parliamentary Assembly.

Текст научной работы на тему «МЕЖДУНАРОДНЫЕ МЕЖПАРЛАМЕНТСКИЕ ОТНОШЕНИЯ»

ФАЪОЛИЯТИМАЧ,ЛИСИ САЙДАМИРЗОДА Амирцони Сайдма^муд,

НАМОЯНДАГОНИМАЧЛИСИ докторанти PhD - и Институти таърих, бостоншиносй

ОЛИИ ЧУМХУрИИ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АИ Цумхурии

ТОЧИКИСТОН ДАР ДАВРАИ Тоцикистон (Тоцикистон, Душанбе) ИСТИЦЛОЛИЯТ

МЕЖДУНАРОДНЫЕ САЙДАМИРЗОДА Амирджони Сайдмахмуд, МЕЖПАРЛАМЕНТСКИЕ PhD докторант Института истории, археологии и ОТНОШЕНИЯ этнографии имени А. Дониша АН Республики Таджикистан, (Таджикистан, Душанбе)

INTERNATIONAL SAYDAMIRZODA Amirjon Saydmahmud, INTERPARLIAMENTARY doctoral student of the Ahmad Donish Institute of history, RELATIONS archaeology and ethnography, Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan. (Tajikistan, Dushanbe) Е - MAIL: Amir-94s@mail.ru.

Калидвожа^о: Пешвои миллат, парламенти касби, Мацлиси Оли, аъзои Мацлиси намояндагон, робитауои байнипарлумони, ИДМ.

Дар мацола таърихи таъсису ташаккули парлумони касби ва инчунин равобити байналмилалии байнипарлумони инъикос гардидааст. Ицлосияи XVI-уми Шурои Олй Цумх,урии Тоцикистон, цабули Конститутсияи мамлакат, заминауои ташаккулёбии парлумони касби ва махсусан фаъолияти Ассамблеяи парлумони меувари асосии мавзуи тащицотшаванда ба уисоб меравад.

Ключевые слова: Лидер нации, профессиональный парламент, Маджлиси Оли, члены Маджлиси намояндагон, межпарламентских связей, СНГ.

Cтатья отражает историю и создание профессионального парламента, а также международных межпарламентских отношений. Главным содержанием темы является XVI-сессия Верховного Совета Республики Таджикистан, принятие Конституции страны, создание профессионального парламента и особенности функционирования Парламентской ассамблеи.

Key words: Leader of the nation, professional parliament, Majlisi Oli, members of the Majlisi Namoyandagon, interparliamentary relations, the CIS.

Article is reflected the history and creation of a professional parliament, as well as international inter-parliamentary relations. The key-note of theme is the 16-th session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan, the adoption of the country's Constitution, the creation of a professional parliamentary and features of the functioning of Parliamentary Assembly.

Дар натичаи пошхурии ИЧ,ШС ва истиклолияти миллй дигаргунихои куллй дар хаёти сиёсй, иктисодй ва ичтимоии Ч,умх,урии Точикистон ба вукуъ омад.

Бояд кайд намуд, ки то соли 2000-ум тамоми проблемахои сиёсй, иктисодй ва ичтимоиро намояндагони халк, ки статуси касбиро надоштанд дар ичлосияхои Мачлиси Олй хал менамуданд.

Соли 1994 Точикистони сохибистицлол Конститутсияи худро к;абул намуда, сиёсати дохилй ва хоричиро бо рохи мустацлилият пеш мебурд. Албата барои к;абул намудани чунин як санади меъёри хуцуцй - Конститутсия дар он рузхои нихоят душвор кори сахлу осон набуд, зеро саросари мамлакатро оташи чанг фаро гирифта буд. Хушбахтона, бо талошхои бевоситаи Х,укумати кишвар, махсусан Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат Эмомалй Рахмон пеши рохи чанг гирифта шуд. Дар натичаи вокеахои сиёсй сахнаи сиёсии чамъият амалан холй монда, созмонхо ва ташкилотхои омавии пешазчангй бефаъолият шуданд ва созмонхои нав, ки битавонанд ба хотири пешрафти чомеа ба чахду талоши вокеии халк рохбару рахнамо шаванд, хануз ба вучуд наомада буданд.

Баъд аз анчоми Ичлосияи таърихии XVI-уми Шурои Олй, Pаиси навинтихоби Шурои Олй Эмомалй Pаxмон тамоми цувва ва иродаю имконияти хешро барои таъмини сулх, баргардонидани мухочирин ба Ватан ва шуруъи музокирот ба мухолифини собиц равона кард. Махз Ичлосияи XVI пояхои хокимияти конститутсиониро дар Точикистон мустахакам намуд ва заминахои ба вучуд омадани чомеаи сирф демократиро фарохам овард. Пас аз ичлосияи мазкур мардум гумон доштанд, ки раиси тозаинтихоби он аз ноилочй шояд моххо дар Хучанд бимонад. Зеро дар пойтахт вазъият бенихоят бад буда, нуфузи цуввахои мухолифин руз то руз меафзуд. Бесарусомонихои пойтахт ва баъзе минтацахои кишвар аз цабили ^ургонтеппа ва Вахшу Бохтарро дида, кас бовар намекард, ки хукумати цонунй ба ин наздикй давлатро сохиб мешавад. Зеро воцеоти цаблй, ба цатл расидани рохбарону мансабдорони воломацоми хизбию давлатй, бесарусомонй, задухурдхои берахмона ва кушташудани хазорон нафар шахрванд умеди мардумро аз сулх ва вахдат канда буд.

Соли 1999 дар Конститутсия бо тарици раъйпурсй ва умумихалцй тагийру иловахо ворид карда шуданд. Таъсиси Парламенти касбй, яъне Мачлиси намояндагони Мачлиси Олй самараи хамин хисобидан мункин аст, ки то имруз дар мамлакат цонуну царорхои зиёдеро таълиф ва цабул намудааст.

Аз соли 2000-ум то ин чониб, ба воситаи фаъолият ва ичлосиях,ои Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, ки доимамалкунанда ва касбй мебошанд, хдлли мушкилих,ои байналмилалй ва муносибатхои байнипарлумонй дар кишвар ба ро^ монда шудааст.

Pобитаxои байналмилалй ва хамкорихои байнипарламентии Мачлиси намояндагон аз сиёсати сулхчуёна ва созандаи Президенти Чумхуриии Точикистон мухтарам Эмомалй Pаxмон дар муносибатхои байнидавлатй ва хамзистии осоишта сарчашма мегиранд [1, 217].

Мавриди зикр аст, ки таъсис додани парлумони касбй дар он замон як падидаи нав дар сиёсати конунгузории мамлакат ба х,исоб мерафт. Парлумони касбй фаъолияти худро расман аз соли 2000-ум огоз намуд. Дар ин давра вакилон доир ба устувор намудани робита^ои байналмилалии байнипарлумониро пурзур намуданд.

Фаъолияти Мачлиси намояндагон дар бахшхои робитахои байнипарламентй ва хори чй дар савияи баланди касб й ва дар асоси талаботи меъёр х ои му ц арраршуда сурат гирифта истодааст. Зеро робитахои байналмилалй ва байнипарлумонии Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз сиёсати дохилй ва хоричии Асогузори сулху вахдати милли пешвои - миллат Президенти Чумхурии Точикисон, мухтарам Эмомалй Pаxмон сарчашма мегирад.

Имруз Точикистон хамчун субъекти фаъоли муносибатхои байналмилалй ба раванд х ои сиёсию и цтисодии ч а х они муосир ворид гаштааст. Бинобар ин истифодаи тамоми василахо дар ин самт метавонад ба раванди татбици сиёсати хоричии давлат мусоидат намоянд. Ма хз бо назардошти хамин авомил вакилон - аъзои фраксия дар фаолияти байнипарлумонии давлат хои муштаракулманофеъ, Итти ходи Авру Осиё, парлумони Итти ходи Аврупо ва дигар ташкилот хои байналмилал й иштироки фаъолона доранд [5, 152].

Pобитаxои байнипарлумонии чахони имруза барои хамкории хдмачониба хело мувофиц ва зарур мебошанд. Зеро раванди ча^онишавии муосир робитахои ицтисодй, ичтимой, фархангию сиёсй ва дигар самт^ои хамкориро ба воситаи парлумонхо ба рох мемонад.

Аз ин лих,оз вакилони Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон бахри баланд бардоштани мавцеъ ва мартабаи кишвар ва таквият бахшидан ба раванди робитахои хоричй ва байнипарламентй яке аз самтхои асосии фаъолияти худ мешуморанд.

Дар нахустин чаласаи расмии Шурой Мачлиси намояндагон, ки 3 апрели соли 2000-ум баргузор гардид, асосан масъалхои марбут ба Фаъолияти байнипарламентй мавриди баррасй царор гирифт. Масъалахои «Оид ба пешниходи вакилони Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон барои шомил шудан ба хайати комиссияхои доимии Ассамблеяи Байнипарламентии давлатхои иштирокии ИДМ» АБПИДМ, «Оид ба пешниходи вакилони Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон барои шомил шудан ба хайати комиссияхои доимии Кумитаи байнипарламентии Чумхурии Беларус, Чумхурии ^азокистон, Чумхурии ^иргизистон, Федератсияи Pоссия ва Чумхурии Точикистон», «Дар бораи тавсияи вакилони халци Чумхурии Точикистон» ва кормандони масъули Дастгохи Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон (даъвати якум) ба мукофотхои Ассмаблеяи байнипарламентии давлатхои иштирокчии ИДМ» ва гайра баррасй ва доир ба онхо царорхои дахлдор цабул карда шуданад.

Фаъолияти байнипарламентии Мачлиси намояндагон, мегуяд С. Хайруллоев, - бештар дар доираи Ассамблеяи Байнипарламентии давлатхои иштирокчии ИДМ зохир мегардад. Ин созмони бонуфуз мохи марти соли 1992 дар заминаи муохидаи хамон сол дар Кдзокистон ба имзо расидаи рохбарони парламентхои Чумхурихои Арманистон, Белорус, Казокистон, Точикистон, Узбекистон, Киргизистон ва Федератсияи Pоссия таъсис ёфта буд. Баъдтар ба ин созмон Чумхурихои Озарбойчон, Гурчистон, Украина ва Молдовия низ шомил гардиданд».

Парламенти Чумхурии Точикистон дар Ассамблеяи Байнипарламентии давлатхои аъзои ДМ ИДМ аз мохи марти соли 1992, яъне аз рузи таъсисёбии ин созмони бонуфузи парламента дар худуди собиц Иттиходи Шуравй ба узвияти он шомил шудааст" [4, 127].

Айни замон Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аъзои созмонх,ои бонуфузи байналмиллай мебошад. Аз чумла, Ассамблеяи Байнипарламентии давлатхои иштирокчии Иттиходи Давлатхои Мустацил (аз соли 1992); Иттиходи Байнипарламентй (аз соли 2005); Ассамблеяи Парламентии Созмони Ахдномаи амнияти дастачамъй (аз соли 2006); Иттиходи Парламентии Созмони хамкории исломй (аз соли 2007); Ассамблеяи Парламентии Осиёгй (аз соли 1999); Ассамблеяи Парламентии Созмони Амният ва Хдмкорй дар Аврупо (аз соли 2010). Дар ин созмонхои бонуфузи парламентй, Мачлиси миллй гуруххои миллии парламентии худро таъсис дода, бо фаъолияти доимй ва пурсамар мавцеъи хоссаеро ишгол менамояд" [6].

"Густариши робита х ои байнипарлумон й дар масъала х ои ому зиши ц онунгузории ин давлатхо ва истифодаи тачрибаи мазкур дар фаъолияти цонунгузории вакилон ва тахкими фазои xyцуции кишвар ахамияти хосса доранд. Бинобар ин лозим аст, ки аъзои фраксияи Х,ХДТ минбаъд низ фаъолияти худро дар ин чодаи мухим тацвият бахшанд.

Х,амчунин, цабули хайати Парлумони Итти ходи Аврупо, Kомиссияи байнипарлумонии ИДМ оид ба фар х анг, х айати парлумони Жогорку Kенеши Ч умх урии Киргизистон ва дигар мулоцоту вохурихоро метавон номбар намуд, ки дар самти тахкими робита х ои байнипарлумон й а х амияти махсус доштаанд" [5, 152].

"Вобаста ба ин самтхои фаъолият бояд цайд намуд, ки механизми ба низом даровардашудае, ки аз чониби рохбарияти Мачлиси намояндагон муайян шудааст, имконият медихад, ки ин самти фаъолият низ чавобгу ба манфиатхои миллию давлатй ривоч дода шавад" [5, 153].

Дар Мачлиси намояндагон цонунхое тахия ва цабул карда шудаанд, ки бо цонунхои намунавии цабулнамудаи Ассамблеяи Байнипарлумонии Иттиходи Давлатхои Муста цил мутоби цат менамоянд. Дар навбати худ Ма члиси намояндагон низ муаллифи чандин цонунхое мебошад, ки ин созмони байнипарламентй цабул намуда, хамчун намуна ё цонунхои моделй ба парламентхои миллии кишвархои аъзои Иттиходи Давлатхои Муста цил тавсия кардааст. Чанде аз вакилони Ма члиси намояндагон барои фаъолияти хуби байнипарламентй бо ордену медалхо ва ифтихорнома х ои Ассамблеяи Байнипарламентии Итти х оди Давлат х ои Мустацил сарфароз гардидаанд.

Дар доираи муносибатхои дучониба бошад хамкорихо бо парламентхои Федератсияи Pyсия, ч умхури х ои Озарбой ч он, Арманистон, Гур ч истон, Латвия, Литва, Молдова, Беллорус, Украина, К азо цистон, Узбекистон, К ирг изистон, Туркманистон ва дигар давлат х ои бо х ам дуст, дар самти рушди маводи xy цу цй ва табодули та ч риба робита барцарор намудааст. Феълан тавассути барцарор намудани муносибатхои шартномав й ба теъдоди 25 номг уй рузномаю ма ч алла х о дастрас мегардад.

Бо мацсади робитахои байналмилалй аз чониби ахзоби манфиатдор тадбирхо амал й шуда истодаанд. Чунончи, Х,ХДТ бо Х,изби Kомyнистии Хитой, "Нур Отан" - и К азо цистон, "Ени Озарбой ч он" ва ташкилоти ч амъиятии "Белая рус" - и Беларус созишномахои хамкори ба имзо расонида, табодули кормандонро рохандози карда истодаанд [5, 153].

"Мачлиси намояндагони Ма члиси Олии Ч умхурии То ч икистон ч и х ати та цвияти хамкори хои пурмахсулу судманд ва гуногунч абхаи худ бо парлумонхои мамолики хори чй ва созмон х ои мухталифи байнипарлумонии ч а х он тава ччухи махсус меди х ад. Мачлиси намояндагони Ма члиси Олии Ч умхурии То ч икистон бо ин Ассамблея ва Созмонхои бонуфуз гуруххои миллии парламентии худро таъсис додааст. Вакилони Мачлиси намояндагон ба узвияти Kомиссия х ои доимии Ассамблеяи Байнипарламентии

давлат х ои иштирокчии Итти х оди Давлат х ои Муста ;ил ва Ассамблеяи Байнипарламентии Иттиходи И;тисодии Евросиё пазируфта шуда, чанд нафари онхо дар ма ; омоти ро х барикунандаи ин Ассамблея ва Созмон х о инти х об гардидаанд.

Бо ма;сади тахкими муносиботи дучонибаи парламентй гуруххои дустй ва х амкории Ма члиси намояндагон бо парламент х ои Ч умхури х ои Хитой, Ч опон, Ветнам, Покистон, Туркия, Ч умхурии Исломии Эрон, Хиндустон, Куба, ^ азо ;истон, Узбекистон, Белорус, Арманистон, ^иргизистон, Олмон, Корея, Озарбой ч он ва Комиссияи байнипалатагии парлумон й байни Мачлиси намояндагони Ма члиси Олии Чумхурии Точикистон ва Думаи давлатии Мачлиси Федеролии Федератсияи Россия таъсис дода шудааст [6 ].

Дар доираи созмони мазкур аз чониби Чумхурии Точикистон як ;атор санадхо, аз чумла Паймони Измир, Созишнома оид ба тичорати транзитй дар минта;аи Созмони Хамкорихои И;тисодй, Созишномаи сигавии Созмони Хамкорихои И;тисодй оид ба хамлу на;ли транзитй, Созишномаи тичоратии Созмони Хамкорихои И;тисодй, Оинномаи Донишкадаи фархангии Созмони Хамкорихои И;тисодй, Оинномаи Бунёди илмии Созмони Хамкорихои И;тисодй ва Оинномаи Донишкадаи маорифи Созмони Хамкорихои И;тисодй тасди; гардидаанд.

Чумхурии Точикистон дар доираи Созмони Хдмкорихои И;тисодй бо кишвархои аъзо дар бахшхои тичорат, нацлиёт, энергетика, мубориза бар зидди гардиши гайрицонунии маводи мухаддир, кишоварзй, саноат, телекоммуникатсия, фарханг ва маориф хамкорихои густурдаро ба рох мондааст.

Фаъолияти байнипарламентй ва робитахои берунии Мачлиси намояндагон низ хамчун бахши мухими фаъолияти Мачлиси намояндагон чараён гирифт. Дар тули фаъолияти худ, Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, ки аз о г ози кории он 18 сол сипари мегардад муносибат х ои байнипарламентии МН МО Ч Т бо бисёр парламентхои кишвархои дунё ва созмонхои бонуфузи байналмилалй робита х ои кории муста хкам бар ; арор намуд. Обр у ва нуфузи Парламенти То ч икистон дар ми ;ёси байналмилал й афзун гардид.

Даъват ва иштироки хайатхои байнипарламентии Чумхурии Точикистон ба бисёр кишвархои дунё далели ин аст. Дар ин давра бисёр вохурию ;абули расмии Раиси Мачлиси намояндагон, муовини якум ва муовинони у, раисони кумитахо, вакилони Мачлиси намояндагон бо ходимони намоёни давлатй, сафирони фав;улодда ва мухтори давлатхои хоричй, намояндагони созмону ташкилотхои бонуфузи байналмилал й баргузор гардиданд. Муло ; отх ои ро х барияти Ма ч лиси намояндагон бо хайатхои баландрутба - президентхои Хиндустон, Эрон, Хорватия, ^азо;истон, Туркия, Украина, Хитой, раисони парламент х ои Эрон, Хиндустон, Федератсияи Русия ва дигар кишвар х о, бо сафирони фав ;улодда ва мухтори давлат х ои хори чй, ро х барони созмону ташкилотхои бонуфузи байналмилалй аз хамин ;абиланд.

Мачлиси намояндагон хар сол на ;шаи робитахои байналмилал й ва байнипарламентиро бо парламентхои давлатхои дигар ;абул мекунад. Лоихаи чунин на;шаро кумита хои Ма члиси намояндагон бо назардошти фикру муло хизаи фраксия ва гуруххои вакилон тахия мекунанд [1, 217].

Хулоса Ма ч лиси намояндагони Ма члиси Олии Ч умхурии То ч икистон х амчун самари Созишномаи исти ;рори сул хи то ч икон, нахустин парламенти касбии то ч ик ва мактаби навини намояндагй ва ;онунгузорй зухур намуда, чихати харчи бештар тахким бахшидани поя хои сул ху вахдати милл й ва рушду нумуи тамоми бахш хои чомеаи Точикистон сахми арзанда гузошт.

ПАЙНАВИШТ:

1. Вакилони халц 1938 - 2010. - Душанбе: Деваштич, 2006. - 786 с.

2. Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии (парламенти) Чумхурии Точикистон. - Душанбе: ЭР-граф, 2014. - 241 с.

3. Маром ва мацоми намоянда. - Душанбе: Шарци озод, 2001. - 364 с.

4. Садои мардум. Гузориши Раиси Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон Шукурчон Зу^уров рочеъ ба фаъолияти Ичлосияи чоруми Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, даъвати чорум дар давраи аз 3 октябри соли 2012 то 28 июни соли 2013. №81-82 (3066-3067). 1 Июл, 2013.

5. Сайдулло Хайруллоев. Мацоми олии цонунгузор. - Душанбе, 2010. - 138 с.

6. Симпозиуми цумх,уриявй дар мавзуи «Нацши таърихии щлосияи 16 - уми Шурои Олии Цум^уриии Тоцикистон дар тащими давлатдории тоцикон». - Душанбе: ЭР-граф, 2012. - 108 с.

7. Сайдулло Хайруллоев. Асри цонун. - Душанбе, 2005. - 458 с.

8. Усмощон Гаффоров. Сайдулло Хайруллоев. Душанбе: Адиб, 2012.

9. Эмомали Рацмон. Бист цадами созанда. - Душанбе: ЭР-граф, 2014. - 152 с.

10. Эмомали Рацмон: Тоцикистон: дах, соли истицлолият, ва^дати миллй ва бунёдкорй. - Душанбе: Ирфон, 2001. Цилди 2-3, - 702 с.

11. http://majmilli.tj

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.