Научная статья на тему 'TYRANIC ACTS OF TIMUR FROM THE POINT OF VIEW OF FOMA METSOPSKI'

TYRANIC ACTS OF TIMUR FROM THE POINT OF VIEW OF FOMA METSOPSKI Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
50
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АРМЕНИЯ / АРМЯНЕ / ТАДЖИКИ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Муродов Ахмадхон

В данной статье автор, на основе сочинения армянского историка Фома Мецопский, показывает тиранические действия Темура против хоросанцев и армянского народа, который он совершил в ходе своих военных походов. Автор данного источника к ряду ставшими жертвами тиранические действие Тимура в Армении причисляет и таджиков, которые тогда жили в Армении.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТИРАНИЧЕСКИЕ ДЕЯНИЯ ТИМУРА ПО ВЗГЛЯДАМ ФОМА МЕЦОПСКИЙ

This article dealt with writing of Armani historian Foma Metsopski regarding the tyranic acts of Timur against Khorosan and Armani people which he didi within his military journey. The author of this source jointly became the strife of tyranic acts of Timur in Armenia notes Tajik who lived there at that time.

Текст научной работы на тему «TYRANIC ACTS OF TIMUR FROM THE POINT OF VIEW OF FOMA METSOPSKI»

Литература:

1. Большой театр в Таджикистане // Народная газета, 2004, 7 ноября.; Театри калони Русия дар Точикистон // Адабиёт ва санъат, 2004, 25 ноябр.; Браво, Россия! // ASIA-Plus, 2004, 25 ноября.

2. Ленинабадская правда». 2001, 24 октября.; Р. Муъминова. Савту суруд дар махкамаи занон // Х,ак;ик;ати Ленинобод, 2001, 12 декабря.

3. Международный семинар: Таджикская музыкальная культура начала XXI века: приоритеты развития». Душанбе. 1999г.

4. Музыка Т. Шахиди прозвучала в концертном зале им. П.Чайковского // Народная газета, 2006, 14 июня.

5. Указ Президента Республики Таджикистан №299 «О Дне фалака» от 8 августа 2007г. // Ч,авонони Точикистон, 15 августа.

6. Указ Президента Республики Таджикистан № 294 от 12 мая 2000г.//ь Ч,умхурият, 2000, 20 мая .

7. Программка концерта. 2011, 30 сентября.

8. Постановление Правительства Республики Таджикистан «О Таджикской национальной консерватории» от 10 мая 2003г. // Ч,умхурият, 2003, 17 мая.

МУЗЫКАЛЬНАЯ ЖИЗНЬ ТАДЖИКИСТАНА В 2001-2011 гг.

В статье рассматривается музыкальная жизнь Таджикистана с 2001 по 2011 годы. Этот период знаменателен тем, что появляется ряд указов Президента страны и решений правительства, которые сыграли важную роль в развитии музыкальной культуры Таджикистана.

Ключевые слова: музыкальная жизнь, концерты, репертуар, композитор, произведения.

MUSIKAL LIFE OF TAJIKISTAN IN 2001-2011

^e article deals with musical life in Tajikistan from 2001 to 2011. This period is notable for the fact that there is a number of decisions and decrees of the Government and the President of Tajikistan, which played an important role in the development of musical culture of Tajikistan. Keywords: music life, concerts, repertoire, composer of the work.

Сведение об авторе: Хасанова Манзура, соискатель Института истории, археологии и этнографии им. А. Дониша Академии наук Республики Таджикистан, e-mail: kamila_rose@mail. ru

About author: Khasanova Manzura, post-graduate student of the Institute of history archaeology, ethnography named after A. Donisha of the Academy of science of the Republic of Tajikistan

Ч,АХ,ОЛАТИ ДАХ,ШАТАНГЕЗИ ТЕМУРЛАНГ АЗ НИГО^И ФОМА МЕТСОПСКИ

Муродов А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни

Манобеи асримиёнагй дар омузиши таърихи халки точик чун сарчашмаи мухими таърихй мавриди истифода карор мегиранд. Яке аз чунин манбаъи мухими таърихй асари «Таърихи Темури ланг ва ворисони у»-и муаллифи арманй Фома Метсопски махсуб меёбад [6].

Фома Метсопски дар оилаи ашрофи диндор дар нимаи дуюми асри XIV дар дехаи Агновити вилояти Васпуракан ба дунё омада, 12 сол дар мактаби Месоп тахсил намудааст.У хамагй 60 сол умр ба сар бурдааст. Фома Метсопски харчанд аз шахри худ берун нашудааст, вале шохиди бевоситаи вокеахои дахшатовари таърихй, аз чумла вахшонияти Темур дар Шарки Наздик, бахусус дар Кавказ буд. У дар бораи хаводиси ин давра ва вахшониятхои Темур ва ворисонаш дар асари таърихии худ «Таърихи Темури ланг ва ворисони у» ба тафсил накл менамояд.Асари мазкур толи 1957 аз тарафи Т.И.Тер-Григорян аз забони арманй бо забонхои озарй ва русй тарчума шуд ва дар Боку аз чоп баромад.

Аcаpи Ф. Метсопски диккати мухаккикони точило низ ба худ чалб намyдааcт. Аз чумла, доиp ба баъзе пахлухои ин аcаp пажyхишгаpон У. Назиpов [3] , И.Усмонов [5] А.Давpонов [1] фикpy мулохизоти хeшpо баён намyдаанд. Аммо даp таъpихнигоpии миллй бо сабабхои ноайён то имpyз ин аcаpи таъpихии Фома Метсопски, ба вижа маълумоти он доиp ба вахшониятхои хонадони Тeмyp ва тeмypиён мавpиди баppаcй ва омузиши амик каpоp нагиpифтааcт.

Муаллиф даp оFози аcаpи худ бо ситеза ва ках£у Fазаб аз пайдо шудани ин балои осмонй, яъне Тeмyp даp Самаpканд чунин таcвиp намудааст: «...касе аз Машpик, бенихоят бepахм ва бeшаpм ва crn^rap, ки аcpоpи мубхам ва нафpат ва кинаи дахшатангези иблиси малъyнpо даp худ чамъ каpда буд, машхyp ба Тeмyp Ланг, даp Самаpканд зохиp шуд...» [6, с. 55].

Метсопски баp хилофи мyаppихони чоплус мочаpои давpони Тeмyp ва фаpзандонаш Умаpшайх, Миpоншох ва Шохpyхpо ба тавpи оддй баён каpда вокеаву лашкаpкашихо, тадобиpи чангй, найpангхо, паймоншиканихо, хyнpeзихо ва кyштоpхои вахшиёнаи онхоpо, ба шакли вокей даp аcаpи худ вокеъбинона инъикос намудааст.Аз чумла, муносибати золимона ва хyнхоpонаи ypо даp мисоли забти як калъа чунин таcвиp менамояд:

«...Тамоми калъаpо гиpявy зоpи фаpо гиpифта буд, зepо ин золим (Тeмyp) фаpмон дода буд, ки тамоми занону кудакон ба аcоpат гиpифта шуда, тамоми бокимондагон, чи диндоp (наcpонй) ва чи бедин (Fайpи наcpонй) аз дeвоpи калъа поён паpтофта шаванд. Ин фаpмони шум даpхол ба маъpази и^о гузошта шуд ва хамаpо ба паpтофтан cаp каpданд, часадхо чунон болои хам peхтанд, ки охиpин паpтофташyдагон дигаp намeмypданд...

Баъд аз pафтани вай (Тeмyp) кахту Fалои дахшатноке хама чоpо фаpо гиpифт. Сагхо гypбахоpо, падаpy модаpон гушти пиcаpонy дyхтаpони хyдpо, шавхаpон часади занони худ ва занон часади шавхаpони хyдpо хypданд. Маpдyм хамдигаppо мекуштанд, мeхypданд, cep намешуданд ва баъд худ низ нобуд мeгаpдиданд. Мо ба баён намудани хамаи он чи ки бо чашмони худ дида ва бо гушхои худ шунидаем, кодиp нестем, зepо ки насли одамизод якcаpа нобуд каpда мешуд» [6, с. 62-63]. Муаллиф ин чо вахшонияти бемислу монанди Тeмyppо ба маpдyми Аpманиcтон даp назаp доpад, ки доиp ба он дигаp манбаъхои таъpихй низ маълумот медиханд.

Бино ба навиштахои муаллиф, Тeмyp чойхои заб^^даи хyдpо ба хок яксон намуда, аз часади шахидони бегунох маноpахо сохта, хазоpон одамpо зинда ба зинда гypондааcт. Аз маълумоти китоб огах мешавем, ки даp аcpи 15 даp хоки Паси Кавказ, хусусан Аpманиcтон точикони зиёде зиндагй мeкаpданд, дехкадаю масчидхо сохта якчоя бо аpманихо сукунат доштанд. Муаллиф баpобаpи даp боpаи зисту зиндагии точикони Аpманиcтон доиp ба чафову катли воpиcони Тeмyp, хонхои тypкман, аз чумла, Иcкандаpи котил ки соли 1425 даp шахpи Уpмон 700 точикpо cаp аз тан чудо каpдааcт, маълумот додааст.

«Таъpихи Тeмypи ланг ва воpиcони y» вокеахои солхои 1388-1446 даp мамлакатхои Ш^ки Наздик ва Кавказ ба амал омадаpо даp баp мeгиpад. Фома Метсопски вахшониятхои Тeмyppо бевосита дидааст. Чихеле ки муаллиф кайд мекунад «Он чй бо чашмони худ дидаю бо гушхои худ шунидаам даp ин китоб накл каpдам». Фома Метсопски даp аcаpи худ забти Самаpканд, аз таpафи Тeмyp ва хучумхои y ба Хypоcон, Кавказ, Аpманиcтон, Гypчиcтон, Диндустон, Кашмиpy Бадахшон, ба султони тypкхо Боязиди I ва амсоли инхо чой додааст.

Даp хусуси бeдодгаpихои Тeмyp, Миpоншох, Шохpyх ва cаpкаpдахои тypкман Кдоо Юсуф (1388-1420) хоким аз сулолаи Кдоокуюнлу пиcаpони y Иcкандаp (хyкмpониаш 1420-1437),Ч,ахоншох (1437-1467) даp асоси далелу санадхои мушаххас тасниф намудааст.

Зи^ бояд намуд, ки муаллиф даp аcаpи мазкyp оид ба азобу шиканчаи точикон аз таpафи Тeмyp ва Иcкандаp(1420-1437) аз сулолаи Каpокyюнлy ба катл мepаcанд низ маълумоти фаpовон медихад.Масалан, pочeъ ба кушта шудани точикон аз таpафи хони тypкман Иcкандаp даp Аpманиcтон таъкид мекунад ки « ...шахpи Багpатyнихоpо мyхоcиpа намуд. Онpо ишFол каpда y 300 нафаp точикхоpо аз 300 масехй чудо каpд. Онхо каpоp доданд, ки маceхихоpо хохем кушт ва точиконpо pyхcат мекунем. Аммо маълум шуд, ки епископи шахp М^тич ду баpодаp доштааст, ки онхо даp байни точикон панох бypдаанд. Он гох тeмypихо шамшepхоpо луч каpда, точиконpо аз дами он гyзаpониданд ва ахли имон (масехихо) начот ёфтанд» [6, с. 63].

Дар чой дигар бошад, вахшониятхои Уро чунин тасвир намудааст: «Ва y Исфахон-сарзамини Бабилонро дар хун гарк кард. Зеро y дороии кишварро гирифт ва ба худ бурд. Касе, ки онро руст мекард, y мекушт, ба касе, на ба точикон, на ба суриягихо, рахме надошт» [б, с. 72]. Бояд кайд намуд, ки аз чохилй ва берахмии ин палид ва дигар пайравони y дар минтакахои гуногуни ба даст овардааш ба таври фочеангез дигар муаррихон низ маълумот додаанд.

«Соли 485 (139б) бо лашкари худ ба шахри Арчиш омада ба калисои мукаддас таъзим намуда ва нисбат ба точикон беэътиной (нописандй) карда, ба масчидашон надаромад»[б, с. б8]. Mироншох чи хеле, ки сарчашмахои таърихй шаходат медиханд, шахси хеле золим ва чохил буд, бояд кайд кард ки каламанорасозиро ба Темур писари чохилаш асос гузоштааст.Аз чихати равони y он кадар солим набуд чунки хангоми аз асп афтиданаш сараш осеб дида буд ... [б, с. 72]. Mироншох бо вучуди иллат доштанаш баъд аз марги падараш се соли дигар хукумрони кард ва соли 1408 аз тарафи Кара Юсуфй туркман дар Сардруди Озарбойчон кушта шуд.

Бояд зикр намуд, ки Темур низ дар хама маврид динро хамчун василаи ба даст овардани хокимият истифода мебурд. Доло он ки тамоми таомули онхо дар шакли мугулй сурат мегирифт. Чи хеле ки Ибни Арабшох кайд мекунад:

...гушти хайвони мурда ва хуни фурурехта мехурданд ва дар эшон хайвони кушта ва хафашуда яксон буд» [2].

Ё худ Рене Гроссе дар асари худ «Императории сахронавардон» чунин кайд мекунад: «.тамоми пойтахтхои исломро мавриди нихеб ва катлу горат карор медихад. Амир Темур Исфахонро табдил намуд ба катлгох ва часаду чанозаи мардуми бегунох дар саросари он шахр афтода буд». Myаллифи мазкур боз менависад, ки: «Катли омми точикону эрондан аз дасти Темурланги гаддор, поксозии сарзамин аз мункирони дин, ки бо номи ислом марказхои исломиро катлу горат намуда буд»[4, с. 711].

Дар эътикоди у дини ислом воситае беш набуд, ки аз тарики он максадхои гаразноки худро амалй месохт, агарчи у эълон медошт, ки ба хотири дини ислом мубориза мебарад. Ин пардаи дуругин, ки Темур барои худ сохт, яъне химоя аз дини ислом дар чангхо, куштору горатгарихояш манфиати здаде ба бор овардааст.

Дамзамон оид ба мусулмони комил будан ва набудани Темур ба маколаи Дамза Камол бо номи «Темурланг. Oë метавон аз у чун мусулмони комил ва мутадайин ном бурд?» [7, с. 10-13], ки бо истифода аз сарчашмахои таърихй мавриди бахс карор додааст, вокиф гардед.

Фома Mетсопски доир ба забткорихои Темур аз шахрхои точикнишини Хуросон аз кабили Балх, Шероз, Кирмон, Исфахон, Нишопур, Тус, Самангон, Mозандарон, Дирот ва Казвин маълумот додааст.

Дамзамон муаррих аз фавти Темур хамчун як чаллод чунин кайд мекунад: «Темури мурдор (ифлос) ба ватани худ рафта, чун саг харом мурд ва дар гуристон чун саг хобид» [б, с. б8]. Ин тавсиф нисбати Темур аз тарафи муаллиф ба маврид мебошад, зеро пас аз марги у мардумони мулкхои забткардаи он то андозае аз куштору вахшониятхои у рахо ëфтанд.

Дамин тавр, дар баробари дигар сарчашмахои хаттии асрхои XIV-XV «Таърихи Темури ланг ва ворисони у»-и Фома Mетсопски низ аз манобеи мухими таърихй, ба вижа дар равшан сохтани таърихи салтанати Темуру Темуржн ва сулолаи Карокуюнлу маъхази нодир ба шумор меравад.

Адабиёт:

1. Давронов А. Равобити адабии халкхои точику арман. - Душанбе: «Адиб», 2008.

2. Ибни Арабшох. Ачоибу-л-макдур фй навоиби Темур ll Тахкики Myхаммад Алии Начотй.-Техрон, 1381.

3. Назир У. Точикон дар китоби Фома ИГазетаи муаллимон. - 198б. - 29 март.

4. Рене Гроссе. Императории сахронавардон, баргардони Абулхусайни Mайкада. - Техрон, 13б8-1989.

5. Усмон И.Точикон (суруди таърихи халк ва замин). - Душанбе, 2001.

6. Фома Mецопский. История Тимур-Ланга. - Баку, 1957.

7. Дамза Камол. Темурланг. Oë метавон аз у чун мусулмони комил ва мутадайин ном бурд? ll Фарханг, № 2, 2004.

ТИРАНИЧЕСКИЕ ДЕЯНИЯ ТИМУРА ПО ВЗГЛЯДАМ ФОМА МЕЦОПСКИЙ

В данной статье автор, на основе сочинения армянского историка Фома Мецопский, показывает тиранические действия Темура против хоросанцев и армянского народа, который он совершил в ходе своих военных походов. Автор данного источника к ряду ставшими жертвами тиранические действие Тимура в Армении причисляет и таджиков, которые тогда жили в Армении.

Ключевые слова: Армения, Хоросан, тирания, злодеяние, армяне, таджики, Темур, темуриды.

TYRANIC ACTS OF TIMUR FROM THE POINT OF VIEW OF FOMA METSOPSKI

This article dealt with writing of Armani historian Foma Metsopski regarding the tyranic acts of Timur against Khorosan and Armani people which he didi within his military journey. The author of this source jointly became the strife of tyranic acts of Timur in Armenia notes Tajik who lived there at that time.

Keywords: Armenia, Khorosan, tyranic, cruelty, Armenians, Tajiks, Temur, temurids.

Сведения об авторе: Муродов Ахмадхон, кандидат исторических наук, декан исторического факультета Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: murodovahmadkhon@mail.ru

About author: Murodov Ahmadkhon, PhD in History, Dean of History Faculty, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

МАСЪАЛАИ САХМИ ЧАВОНОН ДАР РУШДИ КИШОВАРЗИ ВА ИНЪИКОСИ

ОН ДАР ВАО (СОЛХОИ 1991-2015)

Шоев F. А.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Мусаллам аст, ки рушду нумуи тамоми бахшхои иктисодиёти Точикистон аз неруи кории чавонон вобастагии зиёд дорад. Аз рузхои аввали расидан ба истиклолияти давлатй, чавонони мамлакат дар бунёди роху купрукхо, заводу фабрикахо, богу токзорхо ва дигар сохахое, ки мояи рушди иктисодиёти миллианд, сахмгузорй кардаанд. Аз соли 1991 то соли 2015 дар ВАО-и мамлакат, аз чумла дар рузномахои "Чдвонони Точикистон", "Садои мардум", "Ч,умхурият", "Наклиёт", "Бинокорон", "Минбари халк" мачаллаи "Молия ва карз", як катор маводхои тахлилию иттилотй вобаста масъалаи мазкур ба табъ расидааст.

Кайд кардан ба маврид аст, ки ворид шудани Точикистон ба хазорсолаи нав бо мушкилоти масъалахои вобаста ба таъминоти маводи озукаворй дучор гардид. Номуътадилии вазъи сиёсй, иктисодй, ичтимой, гусастани алокахои тарафайн, нокифоягии захирахои моддию техникй, омода набудани мардум ба иктисоди бозоргонй, бекурбшавии пул, таназзули истехсолот, камшавии саршумори чорво ва махсулнокии он, сохаи кишоварзиро ба бухрони амик ру ба ру кард. Дар арсаи чанги шахрвандй кисми зиёди намудхои техника, чорвои чамъиятй горат карда шуд, 1393 деха хароб гардида, 21483 гектар замини корам аз кор баромад. Хусусан, соли 1992 барои мехнаткашони сохаи кишоварзй, махсусан чавонон, фочеаовар буд. Дехконон аз хар як гектар ба хисоби миёна 24,7 сентнерй шолй, 31,7 сетнерй чуворимакка хосил чамъоварй намуданд, ки дар киёс ба соли 1991 таносубан 2,3- 7,6 сентнерй кам буд. Дар хочагихои дехконии нохияхои Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон, вилоятхои Ленинободу Хатлон ва гурухи нохияхои Еарму водии Дисор хосилнокии хамаи намуди галладона кам гардид. Дануз дар Точикистон чанг сар назада буд, вале мардум аз камбудии маводи гизой азият мекашиданд [2].

Бо вучуди ин хама шикасту зиён ва махдуятхои моддиву молиявй Дукумати навтаъсиси Точикистон барои баровардани ахолии мамлакат аз бухрони озукаворй чорахои зарурй андешид. Пеш аз хама зарурати тарзи дурусти истифодаи заминро дар байни ахолй ба рох монда, 5 марти соли 1992 Конуни Ч,умхурии Точикистонро "Дар бораи ислохоти замин"-ро кабул намуд. Ба он 21 июли соли 1994 ва 4 ноябри соли 1996 баъзе илова ва тагиротхо дароварда шуд. Дадаф аз кабули Конуни мазкур ин мухайё

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.