CC BY
2УДК 821.161.3.09-3(091),,19''+82.0
ПРЫНЦЫПЫ ТЫПАЛАГВАЦЬП Л1ТАРАТУРНЫХ ЖАНОЧЫХ ВОБРАЗАУ У РАБОТАХ СУЧАСНЫХ ДАСЛЕДЧЫКАУ
А.М. ЧАРНАВОКАЯ
(Цэнтр даследаванняу беларускай культуры, мовы i лтаратуры НАН Беларусь, Мтск)
lecsa87@gmail. com
Мэта артикула - суаднесцi тыпалогИ жаночых вобразау, прапанаваныя у сучасных дасле-даваннях, з тыпалогiямi вобразау-персанажау, ятя традыцыйна выкарыстоуваюцца у лimараmура-знаустве. Аб'ектам даследавання з'яуляюцца работы беларусюх, расшсюх i украшсюх навукоуцау (I. Воюш, В. Кардапольцава, А. Пакта, Т. Емчук i тш.). Робщца выснова, што развццё гендарных даследаванняу пакуль не прывяло да выпрацоук кардынальна новых падыходау да тыпалаг1зацьп жаночых персанажау. Пры распрацоуцы тыпалогИ жаночых вобразау даследчыю, як правша, вылу-чаюць тыпы на падставе аутарскага стаулення да персанажау, вызначэння псiхалагiчных, сацыяльных, сацыяльна-гктарычных тыпау, сюжэтнай функцыи персанажау - а значыць, арыентуюцца на клаачныя лтаратуразнаучыя падыходы. ТыпалогИ жаночых вобразау найчасцей з'яуляюцца эмпi-рычнымi i iманенmнымi, асноуная увага у даследаваннях надаецца абумоуленасцi канструявання жаночых вобразау сацыякультурнай стуацыяй.
Ключавыя словы: жаночыя вобразы, mыпалогiя, сучаснае лimараmуразнаусmва, гендарныя даследавант, сацыяльныя тыпы, псiхалагiчныя тыпы.
Уводзшы. Да праблемы тыпалоги вобразау-персанажау у мастацкай прозе звярталюя мнопя расшсшя i замежныя лггаратуразнауцы i культуролап, яшя удакладнялГ традыцыйныя лггаратуразнаучыя падыходы альбо прапаноувалГ уласныя тыпалоги (сёння ix колькасць большая за некальш дзясяткау). У канцы ХХ - пачатку ХХ1 стагоддзя асаблiвую актуальнасць набыла праблема тыпалогii жаночых персанажау, што абумоулена развiццём гендарных даследаванняу, пашырэннем цiкавасцi да вывучэння асаблiвасцей канструявання i рэпрэзентацыi жаноцкасцi. На працягу доугага часу жаночыя вобразы у мастацкай (пераважна «мужчынскай») лггаратуры знаxодзiлiся на перыферыi увагi даследчыкау. У пост-савецкi перыяд лтгаратуразнауцы звярнулiся да аналiзу жаночых вобразау i сутыкнулiся з надзвычай супярэчлiвымi падыxодамi да канструявання жаноцкасцi.
У праграмным эсэ фемiнiсцкай крытык1 «Друп пол» Сiмона дэ Бавуар падкрэслГвала разна-стайнасць i супярэчлiвасць жаночых вобразау у еурапейскай культуры, наступным чынам харак-тарызуючы мГф пра жанчыну: «Апiсаць мГф зауседы складана; яго шяк не аxопiш, не акрэслш, ён неад-ступна прысутшчае у свядомасцi людзей, але школГ не паустае перад ГмГ як застылы аб'ект. Ён настолько зменлiвы, настолько супярэчлГвы, што не адразу разумееш, накольк1 ён цэласны: Далша i ЮдзГф, Аспаз1я i Лукрэцыя, Пандора i Афша, жанчына - гэта адначасова Ева i Дзева Марыя. Яна гдал, служка, крынща жыцця, магутнасць цемры; яна - лекарка i вядзьмарка; яна - здабыча мужчыны, яна ж - ягоная параза, яна -усё, чым ён не з'яуляецца, але што хоча мець, яна яго адмауленне i сэнс яго жыцця» [1, с. 184].
У мастацкай лггаратуры жанчына паустае у розных шастасях; у межах розных лггаратурных жанрау i стыляу выпрацоуваюцца розныя стратеги рэпрэзентацыГ жаноцкасщ. Адпаведна, пры аналГзе жаночых вобразау у вялшм корпусе тэкстау (аднаго аутара, жанру, лтгаратурнага шрунку, пстарычнай эпохГ) аба-вязковым, першасным этапам з'яуляецца распрацоука тыпалоги, прадуктыунай для аналГзу i супастаулення жаночых персанажау. У канцы ХХ - пачатку ХХ1 стст. у расшсюм, укра1нск1м, беларусюм лггаратура-знаустве з'явшася дастаткова вялГкая колькасць работ, прысвечаных гэтай праблеме (што адлюстравана у Гх назвах). Мэта дадзенага артыкула - суаднесщ тыпалоги жаночых вобразау, прапанаваныя у сучасных даследаваннях, з тыпалопямГ вобразау-персанажау, як1я традыцыйна выкарыстоуваюцца у лтаратуразнаустве; вызначыць асноуныя прынцыпы тыпалапзацьп жаночых вобразау.
Тыпалогii вобразау-персанажау. Сютэма персанажау - адзш з галоуных аспектау кампазщып творау. Яна з'яуляецца кампанентам «змястоунай формы» i выконвае дзве функцыг канструктыуную (фармГруе структурнае адзшства твора) i змястоуную (раскрывае лопку мастацкай задумы, з'яуляецца правадшком аутарскай канцэпцыГ). Вызначэнне узаемааднесенасщ персанажау патрабуе шматаспектнага разгляду асобных вобразау, што адбываецца праз зварот да тыпалогш вобразау-персанажау, як1я традыцыйна выкарыстоуваюцца пры аналГзе мастацшх творау. Работы М. Бахцша, Н. Тамарчанш, Е. Ган-чаровай i шш. дазваляюць вылучыць наступныя тыпалоги персанажау:
1. Паводле ступеш удзелу выяуленых асоб у падзеях, Гх блГзкасщ да аутара альбо аутарскай заць кауленасщ: галоуныя, другасныя i только згаданыя персанажы.
2. Паводле «ролi выяуленых асоб у сюжэце» [2, с. 249], ступеш iндывi1дуалiзацыi, выяулення «унутранага» аспекту: персанаж, характар, тып (пахалалчны, сацыяльны, сацыяльна-пстарычны, нацыянальны). Меркаваннi М. Бахцша [3, с. 13] i Н. Тамарчанк па праблеме тыпалогй персанажау даз-валяюць уключыць у гэты пералiк вобразы-амплуа («"салдат-хвалько", круцель у старажытных каме-дыях; iнжэню (прастачка) у сентыментальным рамане, альбо вучоны дзiвак у рамане авантурна-геаграфiчным» [2, с. 253]. Амплуа, тоесныя сваёй сюжэтнай функцын i у адрозненнi ад тыпау, утрьЕ^ваюць мiнiмальную шфармацыю пра сацыякультурны кантэкст.
3. Аналiз суб'ектна-апавядальнай структуры мастацкага тэксту дазваляе супрацьпаставiць пер-санажа, якi выступае у ролi апавядальшка (аповед у творы вядзецца ад першай асобы (Ich - ЁгаеЫи^), персанажам, яюя з'яуляюцца «мауленчыеШ асобамЬ» у творах з «аб'ектыуным» апавядальшкам, максiмальна набл1жаным да аутара (Er - ЁгааЫег) [4].
4. Персанажы могуць быць супрацьпастаулены як носьбиы узаемывыключальных якасцей: пара -самы старажытны варыянт сiстэмы галоуных герояу у канкрэтным творы. Адным з найбольш архаичных выпадкау з'яуляецца супрацьпастауленне дабра i зла, адмоунага i станоучага героя (Бог i д'ябал, Каш i Авель у Бiблii). Менавгга гэту тыпалогiю у першую чаргу згадвае М. Бахцiн на падставе вызначэння аутарскага стаулення да персанажау [2, с. 13]. Недахоп гэтай тыпалогй - няпоуны ахоп вылучанага мноства (уах персанажау па прынцыпу дзялення з супярэчнымi членамi можна падзялiць на станоучых i не-станоучых, але не усе не-станоучыя персанажы будуць з'яуляцца адмоУнымi). Тым не менш у лтга-ратуразнаучых слоУнiках i даведнiках можна знайсщ вызначэннi паняццяу «адмоуны персанажы», «станоучы персанаж», «вобраз-вдэал», што сведчыць пра частотнасць i нарматыунасць выкарыстання гэтага прынцыпу стратыфiкацыi персанажау.
5. Тыпалопя персанажау можа быць распрацавана на падставе вызначэння сюжэтных функцый. Наибольшую вядомасць мае тыпалопя вобразау-персанажау, прадстауленая В. Пропам у даследаваннi «Марфалопя чароунай казк1». Даследчык вылучыу сем колау дзеяння i, адпаведна, сем тыпау персанажау: антагашст (шкодшк); дароуца; памагаты; царэуна i яе бацька (як1х шукаюць); адпраушчык; герой; несапраудны герой [5, с. 60].
Адначасова з У. Пропам i незалежна ад яго французск1 эстэтык Э. Сурыё у кнiзе «200 000 драматычных сiтуацый» прапанавау блiзкую па канцэпцыi тыпалогiю персанажау, заснаваную на iх сюжэтных функцыях у драматычных сиуацыях [6, с. 254]. На падставе прац У. Пропа i Э. Сурыё сфармавалюя два падыходы да тыпалогй персанажау. Так, следам за У. Пропам структуралюты не бралi у разлiк пахалапчную трактоуку персанажа i вызначалi яго як «удзельшка» дзеi, агента паслядоунасщ здзейсненых iм учынкау [7, с. 407]. Ц. Тодарау вылучыу тыпы стасункау, у як1я могуць уступаць персанажы i назвау iх базавымi прэдыкатамi (стасунк1 любвi, камушкацын i дапамогi). А.-Ж. Грэймас прапанавау размеркаваць персанажау, адпаведна, па трох восях: вось жадання (альбо пошуку), вось каму-нiкацыi i вось выпрабаванняу. У вышку бясконцая колькасць персанажау можа быць змешчана у пара-дыгматычную структуру: Суб'ект / Аб'ект, Адрасант (Давальнiк) / Адрасат (Атрымальнiк), Памагаты / Супершк [7, с. 408].
Лiтаратуразнауцы, яшя займалiся праблемамi аутаразнаучай паэтык1, наадварот арыентавалiся на распрацоуку тыпалогiй персанажау як адкрытых сiстэм, якiя могуць удакладняцца i пашырацца. Зыходнай устаноукай стау тэзiс, што вобразы-персанажы часта з'яуляюцца вобразамьматывам^ належаць да узроуню топiкi, iх можна разглядаць як топасы - «агульныя месцы, элементарныя тэматыка-стылiстычныя узоры» [8, с. 358]. Як адзначау М. Гаспарау, многiя жанры, як1я атрымалi развщцё у пэуную эпоху, прадугледжваюць «дастаткова выразны, звыклы набор вобразау i матывау» [9, с. 13]. Нават вобразы ушкальныя, прэцэдэнтныя для лггаратуры пэунай эпохi, часта з'яуляюцца лейтматывамi у творчасцi канкрэтнага аутара, як з твору у твор стварае вобразы герояу аднаго светапогляду, тэм-пераменту, роду дзейнасцi i г.д. Так, даследчык творчасщ Дастаеускага Р. Клейман прапанавау «больш "жорсткаму" паняццю "тып" супрацьпаставiць "матыу", тыпалогй герояу - даследаванне матывау, яшя дазваляюць раскрыць адметнасць асноуных характарау у творчасщ шсьменшка» [10, с. 7].
Атсанне сiстэмы персанажау праз даследаванне матывау, лтаратурных унiверсалiй вызваляе ад неабходнасщ тэарэтычнага рэканструявання найбольш ютотных характарыстык аб'ектау для аб'яднання iх у адзiн тып. Аднак вышкам такога даследавання таксама з'яуляецца вылучэнне асобных груп персанажау, яшм уласщвы аднолькавыя прыкметы. Так, Л. Гросман i В. Адзшокау вылучыл у прозе Дастаеускага ташя тыпы, як «летуценнiкi», «двайнiкi», «падпольныя», «сладастраснiкi», «дабраахвотныя блазны», «праведнiкi», «цёмныя дзялк1», «гордыя людзi», «героi, ахопленыя д'яблавым духам», «абса-лютна прыгожыя людзi» i г.д. Д. Поль разгледзеу у творчасцi М. Шолахава тыпы героя-стваральнiка, вандроУнiка, абаронцы, ахоушка, каханай [11]. Тыпалогй вобразау-персанажау распрацоуваюцца таксама на матэрыяле творчасцi I. Тургенева, Л. Талстога i шшых шсьменшкау-клаакау.
Тыпалогй жаночых вобразау у мастацкай прозе: сучасны погляд. Прыведзеныя тыпалогй шырока выкарыстоуваюцца у лггаратуразнаустве, i аналiз жаночых вобразау немагчымы без iх улiку.
Вышк звароту да першых трох тыпалогш з'яуляецца дастаткова прадказальным. Паводле ступеш удзелу выяуленых асоб у падзеях, iх ролi у падзеях i суб'ектна-апавядальнай структуры мастацкага тэксту боль-шасць жаночых персанажау сусветнай лггаратуры адносяцца да другасных персанажау, персанажау-тыпау альбо вобразау-амплуа, як1я з'яуляюцца «мауленчыеШ асобамЬ». У творах шсьменшкау-мужчын альтэр-эга аутара (апавядальнiкам цi вобразам-характарам), як правша, з'яуляецца мужчына. У мас-тацкай прозе ёсць нямала выдатных выключэнняу. Гэта раман Д. Дзвдро «Манахшя» (у форме нататак), навэла С. Цвэйга «Лют незнаёмш», натсаныя ад iмя жанчын; раманы Г. Флабэра «Мадам Бавары» i Л. Талстога «Ганна Карэнiна», дзе выдатна распрацаваны жаночыя характары, i iнш. Гэты шэраг можна працягваць, але яскравыя выключэннi у гэтым выпадку только падкрэслiваюць агульную заканамернасць. Адпаведна, даследчык1, як1я аналiзуюць жаночыя вобразы у творчасцi пэунага аутара, як правша, вылу-чаюць тыпы на падставе аутарскага стаулення да персанажау (1), вызначэння псiхалагiчных, сацыяльных, сацыяльна-пстарычных тыпау (2), сюжэтнай функцьп персанажау (3).
Супастауленне жаночых вобразау часта адбываецца праз зварот да бшарнай апазiцыi станоучы -адмоуны (1) Так, А. Шчарбак аналiзуе украинскую лiтаратуру ХП-ХУШ стст. i вылучае чатыры тыпы жаночых вобразау: пстарычныя персанажы, «рэлшйныя жанчыны» (у тым лiку святыя), «грэшнiцы», «шрычна-побытавы тып жаночых персанажау». Рэлшйныя жанчыны i грэшнщы супрацьпастауляюцца не тольш на падставе паводзiн i светапогляду, але i з улiкам станоучага цi адмоунага стаулення аутарау да герашь, пазщыянавання гераiнь як прыкладу, вдэалу альбо, наадварот, як парушальнщ маральных i сацыяльных норм [12]. У дачыненш да рускай прозы Х1Х ст. Я. Строганава адзначае, што тыпалогiя жаночых персанажау, «якая грунтуецца на фактары натуры, у цэлым укладаецца у апазщыю ведзьма / анёл» [13, с. 32]. Н. Сенчыла у артыкуле, прысвечаным тыпалогii жаночых вобразау у турэцкай сацыяльнай навеле першай паловы ХХ ст., на падставе пазиыунай i негатыунай ацэнк1 аутарау супрацьпастауляе сумленных гераiнь i «повiй» - прадстаунщ найстаражытнейшай у свеце прафесii [14].
Фактар аутарскай ацэнкi з'яуляецца вызначальным, але падстава для супрацьпастаулення адмоуных i станоучых гераiнь у лггаратуры розных пстарычных перыядау з'яуляецца рознай, што абу-моулена заангажаванасцю аутарау рознывш праблемамi, спецыфiкай светауспрымання, уласщвай канк-рэтнай эпосе. У старажытнай лiтаратуры выключнае значэнне маюць рэлтйныя нормы - адпаведна, жатыне-антыдоалу супрацьпастауляецца рэлiгiйная жанчына, арыентаваная на духоунае развiццё i самаудасканаленне. У рускай лггаратуры Х1Х ст. станоучую ацэнку атрымлiвае гераiня, якая з'яуляецца увасабленнем iдэалу жаноцкасцi, для пiсьменнiкау ютотная не тольк1 духоуная дасканаласць гера1ш, але i яе адпаведнасць мужчынсшм уяуленням пра вдэальную спадарожнiцу жыцця. У турэцкай навеле першай паловы ХХ ст. асаблiвае значэнне набывае праблема сумленнасцi, здольнасцi супрацьстаяць жыццёвым спакусам i захаваць жаночую годнасць, што сведчыць пра выключную вастрыню сацыяльных праблем у тагачасным грамадстве. Так1м чынам, станоучыя i адмоуныя гераiнi ёсць у творах розных перыядау, але падставы для iх супрацьпастаулення яскрава адрознiваюцца, што вызначаецца спецыфiкай культурных, сацыяльных, палпычных, маральна-этычных арыенцiрау канкрэтнай эпохi.
Даследаванне жаночых вобразау у творчасщ пiсьменнiкау-рэалiстау, як правша, прадугледжвае апiсанне i характарыстыку сацыяльных i сацыяльна-пстарычных тыпау (2), якая ажыццяуляецца у межах культурна-пстарычнага падыходу. Аналiз тыпау сялянк1, эмансшатш, рэвалюцыянерк i г.д. з'яуляецца традыцыйным для лiтаратуразнауства ХХ ст. Так, А. Бярозшна у жаночай рамашстыцы 70-80 гг. Х1Х ст. вылучае тыпы «новай жанчыны» - дзейснай пераутваральнщы, цэласнай натуры, якая на практыцы ажыццяуляе вдэал разумнага шча^вага жыцця [15, с. 9] i «жанчыны на ростанях», не здольнай хутка далучыцца да сва1х больш рашучых i актыуных сучаснiц. У даследаванш Ф. Iсмаiлавай на матэрыяле ка-захскай савецкай лiтаратуры ашсваюцца вобразы камунiстак, камсамолак, перадавых работнщ [16].
Пашыраным сюжэтам у сучасных лiтаратуразнаучых даследаваннях, прысвечаных прозе канца Х1Х - першай паловы ХХ ст., з'яуляецца супастауленне «мадэршзаваных» i «традыцыйных» гераiнь. Дас-ледчык аналiзуюць стауленне пiсьменнiкау да мадэршзацыйных працэсау i «жаночага пытання», звяртаюцца да праблем выхавання, адукацыi, кахання i шлюбу.
Так, Л. Хуан-Сiн «у залежнасщ ад асаблiвасцей унутранага свету, паводзш, ролi у грамадстве» прапануе наступную тыпалогiю гераiнь у творах А. Чэхава: 1) «новая жанчына»: жанчына, якая iмкнецца да самастойнасщ, бярэ на сябе абавязк выканання традыцыйна мужчынскай ролi у грамадстве; 2) «тра-дыцыйная жанчына», якая бачыць сваё шчасце у выкананнi традыцыйна жаночай ролц 3) «блуднiца» -пазбауленая iмкнення да стварэння сямЧ i сямейнага шчасця: выкарыстоувае мужчын для дасягнення прыватных мэтау; 4) «жанчына, блiзкая да iдэалу» - не тольш iмкнецца да самастойнасщ, але i захоувае жаноцкасць [17, с. 22-23].
М. Кавалык даследуе жаночыя вобразы у творчасцi У. Вшчэнш i гэтаксама засяроджвае увагу на суаднясеннi лёсу гера1нь з традыцыйнымi грамадскiмi уяуленнямi пра жаночае прызначэнне. Даследчыца вылучае тыя ж жаночыя тыпы, але дае iм шшыя назвы: 1) эмансiпатка; 2) «пухнатая самачка» - «жан-
чына мащ» альбо сексуальна прывабная «жанчына-драпежнща»; 3) «новая» щэальная жанчына. Побач з гэтымГ тыпамi М. Кавалык вылучае тыпы «музы-гетэры» i «куртызанкi» [18].
У дадзеных даследаваннях жаночыя персанажы разглядаюцца у кантэксце сацыяльнай праб-лематык1, значная увага надаецца аналiзу канфлжтау, абумоуленых мадэрнiзацыйнымi працэсамi, аутарскай ацэнцы прадстаунщ розных сацыяльных груп. Аналiз сацыяльных i сацыяльна-пстарычных тыпау дазваляе удакладнщь стауленне шсьменшкау да грамадск1х праблем, вызначыць, як1м чынам «жаночая псторыя» адлюстроувалася i мадэлявалася у мастацшх творах.
Супастауленне пахалапзаваных жаночых вобразау дазваляе вылучыць i прааналiзаваць асобныя пахалапчныя тыпы. Падставай для вылучэння пахалапчных тыпау з'яуляецца вызначэнне рысау характару гера1нь, «алы тэмпераменту i ступенi аУтаномнасцi жанчыны як шдывщуума - ступенi яе неза-лежнасщ ад установак, выпрацаваных светам, дзе пануюць мужчыны» [19, с. 28]. Сщплая, нерашучая, залежная ад мужчын жанчына супрацьпастауляецца самастойнай, смелай, незалежнай, актыунай гера1не у даследаваннях, прысвечаных творчасцi У. Тэкерэя i А. Чэхава. Е. Пак1на на матэрыяле прозы В. Скота распрацавала тыпалопю жаночых вобразау на падставе «вызначэння ролi гераiнi у развiццi i вырашэнт рознага вiду канфлiктау, асаблiвасцях партрэтнай характарыстыш, атачэннi i г.д.» [20, с. 10]. У адпа-веднасцi з вылучанымГ К. Юнгам пахалапчньЕШ тыпамГ (мысляр, сэнсорны, штуиыуны) даследчыца прапанавала тры тыпы жаночых персанажау: Амазонка, Сцiплая гера1ня i Сiвiла (назвы тыпау дадзены на падставе тэкстау пстарычных раманау В. Скота). Аналiз пахалапчных тыпау у мастацкай прозе дазваляе удакладшць, як ацэньвалюя тыя цi шшыя жаночыя якасцi, памкненнi i учынш, яшя этзоды душэунага жыцця найбольш щкавш пiсьменнiкау, з чым звязвалася духоуная эвалюцыя альбо дэградацыя гера1нь.
Пры распрацоуцы тыпалогii жаночых персанажау найбольш пашыранай з'яуляецца арыентацыя на вызначэнне iх сюжэтных функцый, што дазваляе вылучыць i прааналiзаваць найбольш канцэптуальныя вобразы-матывы (3). Так, адным з першых даследаванняу жаночых вобразау у еурапейскай культуры лiчыцца кнiга Мэры Элман «Развап пра жанчын» (1968), дзе выяулены стэрэатыпы жаноцкасцi i кры-тычныя стэрэатыпы у ацэнках жаночых вобразау. М. Элман вылучыла два вобразныя рады: першы -ракавая жанчына, распуснща, жанчына-монстр, дэман-зшшчальшк; другi - узнёслая каханая, муза, гера1ня, якая памiрае пры родах. «1рашчны, злы аналiз гэтых праекцый мужчынсшх фантазiй дапамог першым фемшюткам асэнсаваць агульнакультурную структурную гендарную ааметрыю» [21, с. 193]. У прапанаванай тыпалогii значным таксама з'яуляецца ацэначны фактар: у першым шэрагу пералiчваюцца гераiнi, надзеленыя адмоУнымi якасцямi, арыентаваныя на дэструктыуны тып паводзiн, у друпм шэрагу - станоучыя гераш, як1я паэтызуюцца аутарамi-мужчынамi. Нельга не адзначыць, што у тыпа-логи М. Элман прынцыповая увага надаецца характару адносш памiж жанчынай i мужчынам, што дазваляе выкрыць аднолькавыя аутарскя стратэгii у раскрыцщ жаночай вдэнтычнасщ i наданнi ёй залежнай ад мужчынск1х жаданняу ролi.
Вобразы-матывы, вылучаныя М. Элман, прысутнiчаюць у лггаратуры розных кра1н, што адлюстравана у вышэйзгаданых даследаваннях. Пералiк вобразау-матывау можа быць пашыраны на матэрыяле мастацшх творау розных нацыянальных лггаратур i розных пстарычных перыядау. Так, арыентацыя на вызначэнне сюжэтных функцый персанажау i вылучэнне вобразау-матывау ляжыць у аснове адной з самых грунтоуных работ, прысвечаных тыпалогii жаночых вобразау, - даследавання В. Кардапольцавай, праведзенага на матэрыяле рускай лггаратуры [22, с. 46-114]. Тыпалогiя В. Кар-дапольцавай была распрацавана на падставе даследаванняу Ю. Лотмана. Ю. Лотман вылучыу тры стэрэатыпы жаночых вобразау у лггаратуры: «жанчына, якая пяшчотна кахае, пачуццi якой разбиты»; «дэманiчны характар, як1 смела разбурае усе умоунасщ мужчынскага свету», «тыповы лггаратурна-побытавы вобраз - жанчына-гера1ня. Характэрная рыса - уключанасць у спуацыю супрацьпастаулення жаночага гераiзма жанчыны Г духоунай слабасцi мужчыны» [22, с. 52]. Трансфармуючы тыпалогiю Ю. Лотмана Г звяртаючыся да тыпалогп жаночых вобразау А. Весяльнщкай, Н.К. Нуан Г Н. Рыс, В. Кардапольцава прапанавала тыпалогш, якая грунтуецца на стауленш гера1нь «да удзелу у грамадска карыснай працы, арыентацыГ у дачыненш да дома, сямЧ, сацыяльнай ролГ жонк1 Г мащ, поглядау на узнауленне традыцыйных патрыярхатных адносш» [22, с. 55]. Да традыцыйнага тыпу даследчыца аднесла жанчын, здольных да самаахвярнасщ, спачування, суперажывання: «жанчына-гаспадыня», неа-традыцыяналютка, «крыжовая сястра» (рус. «крестовая сестра»), «пакорлГвая жанчына» (рус. «смиренница»). Да тыпу жанчын --герашь адносяцца жанчына-змагарка, саветызаваная жанчына, фемшютка, «гарачае сэрца» Г «вучоная дама». Трэщ тып - дэмашчныя жанчыны («разнастайны, неадна-родны, у пэунай ступеш палярны, як1 спалучае як «мадонск1», так Г «садомсш» пачатак») уключае вобразы жанчыны-музы, жанчыны-прыза, эскэшстш Г «ракавой жанчыны» [22, с. 55].
Атсанне вылучаных тыпау на матэрыяле рускай лггаратуры дазваляе уявщь разнастайнасць жаночых вобразау у рускай культуры, Гх канцэптуальную значнасць у клаачных сюжэтах мастацкай прозы Г сувязь з пашыранымГ уяуленнямГ пра жаночы лёс, жаночае прызначэнне Г щэал жаноцкасщ. Да тыпа-логи В. Кардапольцавай звяртаюцца сучасныя расшсшя даследчык1: А. Пацехша, В. Халапонша Г шш.
Аднак нельга не зауважыць некаторыя недахопы гэтай тыпалогп. Так, спрэчным з'яуляецца аднясенне вобразау жанчыны-музы, жанчыны-прыза i эскэпiсткi да «дэмашчнага» тыпу. Вiдавочнай памылкай з'яуляецца дзяленне па розных асновах (&МатеШит divisionis): саветызаваная жанчына, фемiнiстка, неатрадыцяналютка - гэта сацыяльныя тыпы, «жанчына-гаспадыня», «крыжовая сястра», «пакорлiвая жанчына» - вобразы-матывы.
У 2005 годзе В. Кардапольцава зноу звярнулася да праблемы стратыфiкацыi жаночых вобразау i прапанавала наступныя к1рунк1 даследавання рэпрэзентацыi жаноцкасцi у гiсторыi культуры:
- у аспекце гiсторыка-культурнага развщця грамадства: першабытнае грамадства, старажытныя цывшзацып, Сярэднявечча, Адраджэнне i г. д.;
- у аспекце ролевых суб'ектна-аб'ектных дачыненняу у сям'i: мацi, жонка, дачка, сястра, нявеста;
- у аспекце сацыяльна-ролевай прэзентацыi у грамадстве: хатняя гаспадыня, работнiца, кiраунiк, бiзнесмен i г.д.;
- у сацыяльна-класавым аспекце: шляхцянка, сялянка, мяшчанка, работнiца, прадпрымальнщ
- у псiхолага-дзейсным аспекце: традыцыйная, гера1ня, дэманiчная жанчына;
- у аспекце мастацка-эстэтычнай прэзентацыi жанчыны у якасцi аб'екта творчага увасаблення у лiтаратуры, жыватсу, скульптуры (муза, натхняльнща, чараунiца);
- у маральна-этычным аспекце на узроуш сiмволiка-семiятычным: «вавiлонская блуднща», Ева, вялiкая грэшнiца, Святая Магдалша, Святая Марыя, Вялiкая Праведнiца;
- у фiласофска-сiмвалiчным аспекце: Вечная Жаноцкасць, Сафiя - Прамудрасць Божая, Прыукрасная Дама, МацьСырая Зямля, Радзiма-Мацi i г.д. [23, с. 66].
Ташм чынам, тыпалогiя, прапанаваная у 2000 годзе, была удакладненая i перапрацаваная (напрыклад, муза i дэманiчная жанчына не уваходзяць у адну групу вобразау). Вылучаны сiмвалiчныя вобразы i вобразы-архетыпы, як1я часта аналiзуюцца даследчыкамi - так, вобразу мацi (амвал Радзiмы альбо нацыi) надаецца значная увага у работах А. Шчарбак, I. Воюш, Т. Емчук. На сiмволiка-семiя-тычным узроУнi В. Кардапольцава вылучыла групу бiблiйных персанажау i хрысцiянскiх архетыпау, рэмшсцэнцып i алюзи да як1х прысутшчаюць у творах мнопх пiсьменнiкау.
Галоуная рыса навуковага падыходу В. Кардапольцавай - спалучэнне эмтрычнага i тэарэтычнага падыходау да тыпалогп жаночых вобразау i вызначэння прадуктыуных шрункау для аналiзу рэпрэ-зентацыi жаноцкасцi у псторып культуры. В. Кардапольцава падагульнша метадалалчныя прынцыпы, як1я ляжаць у аснове даследаванняу па гендаралогii i гiсторыi лтгаратуры. Безумоуна, у лiтаратура-знаустве ёсць нямала работ, дзе жаночыя вобразы разглядаюцца у аспектах, вызначаных В. Карда-польцавай. Так, у вышэйзгаданых даследаваннях А. Бярозшнай i Ф. 1сма1лавай асновай тыпалогп з'яуляецца сацыяльна-ролевая прэзентацыя гераiнь у грамадстве.
Жаночыя персанажы нярэдка аналiзавалiся у аспекце ролевых суб'ектна-аб'ектных дачыненняу у сямЧ, што дазваляла вызначыць сацыякультурную абумоуленасць вобразау i прасачыць, як змянялiся падыходы да рэпрэзентацып жаноцкасцi. Так, у даследаваннi I. Воюш была пастаулена задача рас-працаваць тыпалопю жаночых вобразау «паводле iх сацыяльна-родавай функцыi» [24, с. 10] на матэ-рыяле беларускай мастацкай прозы ХХ ст. Аналiзуючы творы Ядвiгiна Ш., М. Гарэцкага, Мiхася Зарэц-кага, Кузьмы Чорнага, I. Мележа, I. Воюш прадэманстравала, што «агульная тэндэнцыя трансфармацыi зместу жаночага вобраза у лiтаратуры ХХ ст. заключалася у паступовым наданш яму рысау аб'екта, а потым i суб'екта сацыяльнай практык1. У адзш шэраг з традыцыйнымi якасцямi жаночага характару сталi дагэтуль не уласщвыя ёй характарыстык1, як1я спрадвеку належалi героям-мужчынам» [24, с. 10]. Даследчыца прыйшла да высновы, што «паводле функцыянавання у мастацкай прасторы жаночы вобраз можа прадстауляць прыватна-сямейную альбо сацыяльную плынь аповеду щ iснаваць на iх сумежжы. Ролi злой / добрай жонк1, злой / добрай нявестш, свекрывi, мащ i мачых1, роднай / няроднай дачк1, каханай дзяучыны з'яуляюцца найбольш характэрнымi для прыватна-сямейнай сферы, а сацыяльна актыуных i сацыяльна паауных жанчын - для прадстаунiц сацыяльнай лiнii твора» [24, с. 10]. Сапрауды, у беларускай лiтаратуры 1900-1920-х гг. шсьменнш часта звярталiся да праблемы узаемаадносш у сям'i -адпаведна, жаночыя персанажы, як правша, надзялялюя станоУчымi цi адмоУнымi якасцямi i пазiцыянавалiся як прыклад щ антыпрыклад.
Узор паслядоунага, датклiвага аналiзу жаночых вобразау - даследаванне, выкананае Т. Емчук на матэрыяле творчасщ Р. ^анычука i Г. Грына [25, с. 9-10]. Тыпы жаночых вобразау вызначаюцца праз прызму парадыгмы «жанчына-мужчына». Даследчыца звярнулася да метадалоги посткаланiяльных даследаванняу i выявша, што у прозе дадзеных аутарау «свет жанчыны з'яуляецца альтэрнатыуным iмперскаму щ каланiзатарскаму дыскурсу» [25, с. 9]. «Вобразы жанчыны-пакутнщы, рабынi, повii, каханш, сексуальнай жанчыны у антыкаланiяльным рамане увасабляюць калонiю, а вобразы мужчын, з якiмi гэтыя жанчыны маюць пэуныя стасунк1, - метраполiю» [25, с. 9]. На шшым полюсе знаходзяцца вобразы жанчыны-мащ, анёла, берапш, вернай спадарожнiцы, «як1я разглядаюцца у стасунках з муж-чынамi i прадстауляюць iх нацыю. Гэтыя вобразы увасабляюць памкненне прыгнечанай краiны захаваць
уласную гдэнтычнасць, падтрымлГваць Г натхняць сва1х мужчын у змаганш за незалежнасць» [25, с. 10]. У дадзеным выпадку даследчыца звярнула увагу на амвалГчнасць жаночых вобразау у антыкаланГяльнай прозе, прычым семантыка дадзеных вобразау пры Гх алегарычным прачытанш з'яуляецца канстантнай для розных лиаратур.
Тыпалогп вобразау-персанажау, як1я традыцыйна выкарыстоуваюцца у лггаратуразнаустве, Г прапанаваны В. Кардапольцавай падыход да стратыфГкацыГ жаночых вобразау дазваляюць выявщь недахопы асобных работ, прысвечаных тыпалогп жаночых вобразау. Кал у адных работах канкрэтна вызначаецца аснова тыпалогп [20; 25], то у шшых работах аснова тыпалогп не агаворваецца, Г у адным шэрагу пералГчваюцца тыпы, вылучаныя на розных асновах. Так, адзш з падраздзелау дысертацып Н Сенчыла мае назву «Тыпалопя жаночых вобразау у турэцкай сацыяльнай навэле: мащ, жабрачка, повГя» [26, с. 5]. Тып мащ вылучаецца на падставе вызначэння ролГ гера1ш у сямЧ, тып жабрачш - у сацыяльна-класавым аспекце (жабрачка = люмпэнка), тып пови - у аспекце сацыяльна-ролевай прэ-зентацып у грамадстве (прычым у адрозненш ад папярэдшх тыпау вызначальным з'яуляецца лад жыцця гера1ш, спецыфжа яе дачыненняу з мужчынамГ). Тыпы мащ, жабрачш Г пови вылучаны на розных асновах. Сютэмны аналГз жаночых вобразау у навелах прадугледжвау бы паслядоунае супастауленне жаночых персанажау, як1я вылучаюцца у адным аспекце: мащ, дачка, жонка; жабрачка, прадстаунща вышэйшага класу, жанчына-працаунща; повГя, верная жонка, адзшокая жанчына. У артыкуле па тэме дысертацып прысутшчае только апошняе супастауленне. На прыкладзе гэтага тэксту выразна вгдаць, што вылучэнне найбольш ярк1х альбо найбольш характэрных для пэунага корпусу тэкстау жаночых тыпау не з'яуляецца тыпалопяй, бо у класчным разуменш тыпалопя прадугледжвае максГмальна поунае Г адна-значнае адлюстраванне сютэмы праз ашсанне Г супастауленне тыпау, як1я выяуляюцца на адной аснове. Адпаведна, тэрмш «тыпалопя» у дадзеным выпадку ужыты не карэктна.
Нельга лГчыць тыпалопяй Г прапанаваны А. Бярозшнай падзел жаночых персанажау у рама-тстыцы 70-80-х гадоу на «новых жанчын» Г «жанчын на ростанях». Безумоуна, у творах гэтага перыяду прысутшчалГ Г гераш, як1я ГгнаравалГ новыя магчымасщ сацыяльнай рэалГзацыц аналГз гэтых персанажау дазволГу бы вылучыць яшчэ некальк1 тыпау Г так1м чынам больш астэмна падысщ да даследавання абра-ных творау. ВельмГ часта даследчыш засяроджваюцца на даследаванш вобразау-тыпау, цэнтральных для творчасщ пэунага аутара, - аднак, праз аналГз менш частотных вобразау таксама можна выявщь Гстотныя тэндэнцыГ, удакладнщь асаблГвасщ аутарскага светапогляду. Остэмны падыход да аналГзу жаночых вобразау прадугледжвае разгляд Г ашсанне уах тыпау, яшя вылучаюцца на адной аснове.
Таким чынам, даследаванш жаночых вобразау маюць мГждысцыплшарны характар: аналГз астэмы персанажау з улжам гендарнай метадалоги - гэта выйсце у сферу сацыялоги, пахалогп, культуралогп. У аспекце лггаратуразнаучым вывучэнне жаночых вобразау прадугледжвае выяуленне архетыпау, вобразау-амвалау, алюзш Г рэмшсцэнцый; удакладненне асаблГвасцей аутарскага стылю (адметнасщ аутарскага падыходу да стварэння партрэтных атсанняу гера1нь, Гх мауленчых характарыстык, канстру-явання сюжэтных сиуацый Г г.д.). Жаночыя вобразы часта маюць рэальных прататыпау, а значыць Гх разгляд дазваляе пашырыць веды пра бГяграфш шсьменшка, да таго ж рэпрэзентацыя жаноцкасщ у мастацк1х творах - магчымасць удакладнщь аутарсш светапогляд, стауленне шсьменшка да сацыяльных праблем, гендарных стэрэатыпау Г щэалау.
Пры гэтым тыпалогп жаночых вобразау, прапанаваныя сучаснымГ лггаратуразнауцамГ, у пера-важнай большасщ з'яуляюцца эмшрычнымг у работах фжсуюцца устойлГвыя прыкметы Г адрозненш, як1я знаходзяцца Гндуктыуным шляхам; атрыманы матэрыял штэрпрэтуецца Г сютэматызуецца. Пры рас-працоуцы тыпалогп жаночых вобразау даследчыш, як правша, вылучаюць тыпы на падставе аутарскага стаулення да персанажау, вызначэння пахалапчных, сацыяльных, сацыяльна-пстарычных тыпау, сюжэтнай функцып персанажау - а значыць, арыентуюцца на клаачныя лггаратуразнаучыя падыходы. З аднаго боку, гэта дэманструе нязменную актуальнасць традыцыйных падыходау да аналГзу вобразау-пер-санажау. З шшага боку, сведчыць, што развщцё гендарных даследаванняу пакуль не прывяло да выпра-цоуш кардынальна новых падыходау да тыпалогп жаночых персанажау.
Разглядаючы магчымыя варыянты клаафГкацып персанажау, даследчыш вылучаюць два асноуныя тыпы класГфГкацый: генер^гчн^гя (агульныя Г патэнцыяльна разлГчан^гя на кожны мастацш тэкст) Г Гма-нентныя (вышкаюць з мастацкай сГстэмы канкрэтнага аутара) [27, с. 235]. Лггаратуразнауцы, яшя распра-цоуваюць тыпалогГГ жаночых вобразау у межах аутаразнаучай паэтык1, як правша, арыентуюцца на Гманентны падыход. Гэтым прапанаваныя тыпалогп прыкметна адрозшваюцца ад генер^гчных тыпа-логГй персанажау М. Бахщна, Л. ГГнзбург, А. Андрэева Г Гншых тэарэтыкау. ЛГтаратуразнауцы-тэарэтык1 прапаноуваюць нов^1я тыпалогГГ персанажау, аналГзуючы структуру лггаратурнага героя, агульн^гя прын-цыпы лГтаратурнай творчасцГ, кампазГц^1ю мастацк1х творау, дынамГку лГтаратурнага працэсу.
Так, М. Бахщн прааналГзавау спецыфГчна эстэт^гчную рэакцыю пГсьменнГка на цэлае «чалавека-героя», якая «збГрае усе пазнавальна-эт^1чн^1я вызначэнш Г ацэнк1 Г завяршае Гх у адзГнае Г адзГнкавае канкрэтна-светапогляднае Г сэнсавае цэлае» [3, с. 8], Г вылучыу чат^тры тыпы стаулення аутара да свайго
героя (што можна разглядаць у тым л1ку як аснову для стратыфжацьп вобразау-персанажау): неадпа-веднасць («вненаходимость») аутара герою; герой авалодвае аутарам; аутар авалодвае героем, yносiць у яго завяршальныя моманты; герой з'яуляецца сам сваiм аутарам, асэнсоувае сваё жыццё эстэтычна [3, с. 10-21]. Л. Пнзбург разгледзела «розныя пстарычныя формы персанажаутварэння» [28, с. 124] i вылучыла ташя тыпы герояу, як маска, тып, характар, герой-iдэя, герой-амвал, герой, амаль роуны працэсу свядомасщ [28, с. 123-143]. Даследаванне «розных тыпау узаемадзеяння памгж прыкметамi лгга-ратурнага персанажа» [28, с. 123] праводзшася у кантэксце анал1зу змены мастацк1х шрункау, творчых метадау, падыходау прадстаунiкоу розных мастацк1х школ да праблемы вобраза-персанажа. Лггара-туразнауца А. Андрэеу, анал1зуючы дачыненнi пам1ж героем i грамадствам, светапогляд героя, яго духоуныя параметры, сyадносiны пазнання i прыстасавання, вылучыу тыпы персонацэнтрычнага, iндывi1дyацэнтрычнага i соцыяцэнтрычнага героя i вызначыу суаднесенасць розных тыпау героя з лтгара-тyрнымi жанрамi i вщам! пафасу [29, с. 136-143].
У адрозненш ад генерычных тыпалогш, прапанаваных тэарэтыкамi, у эмтрычных, iманентных тыпалопях жаночых вобразау вылучэнне канкрэтных тыпау адбываецца на аснове лiтаратyразнаучай традыцыi, даследчыш не засяроджваюцца на вылучэнш сiстэмаутваральных сувязей, не iмкнyцца праз стварэнне тыпалогii растлумачыць аб'ект i стварыць яго тэорыю. Асноуная увага надаецца абу-моУленасцi канструявання жаночых вобразау сацыякультурнай спуацыяй, што тлумачыцца у тым лшу спецыфiкай гендарнай метадалогii.
Заключэнне. Праведзенае даследаванне дазваляе зрабщь выснову, што у лиаратуразнаустве i гендаралогii адсyтнiчае унiверсальная (генерычная) тыпалогiя жаночых вобразау, няма агульнапрынятага i канцэптyалiзаванага метадалагiчнага падыходу да анал!зу жаночых вобразау. Пры распрацоуцы тыпалоги жаночых персанажау даследчыш, як правiла, вылучаюць тыпы на падставе аутарскага стаулення да персанажау, вызначэння псiхалагiчных, сацыяльных, сацыяльна-пстарычных тыпау, сюжэтнай функцып персанажау - а значыць, арыентуюцца на клаачныя лггаратуразнаучыя падыходы. Тыпалогiя жаночых вобразау паустае заусёды ушкальным працэсам, аутары не выкарыстоуваюць адзiнyю метадалогiю, пры гэтым 1х высновы i даследчыцшя стратэгп часта супадаюць (напрыклад, пры анал!зе творау аднаго перыяду). Да недахопау асобных работ можна аднесцi некрытычнае выкарыстанне розных асноу для тыпалоги аб'ектау, няпоуны ахоп вылучанага мноства.
Распрацоука методык гендарнага аналiзy тэкстау з'яуляецца адной з галоуных задач гендарнага лiтаратyразнауства. На сучасным узроуш бачыцца прадуктыуным стварэнне генерычнай тыпалоги вобразау-персанажау, пры якой супастауленне жаночых вобразау у межах адной групы дазволша б зрабщь высновы пра асноуныя мастацшя падыходы да канструявання жаноцкасщ. Гэта дапамагло б звязаць высновы, зробленыя на эмтрычным узроуш пры даследаваннi мастацшх тэкстау, з тэарэтычныеШ вы-кладкамi гендаролагау, як1я, як правiла, маюць абагульняльны характар, i так[м чынам удакладнщь щ нават падкарэктаваць асноуныя палажэнш гендаралоги у дачынент да канкрэтнага пстарычнага перыяду.
Л1ТАРАТУРА
1. Бовуар, С. Второй пол / С. де Бовуар ; пер. с фр. А. Сабашниковой [и др.] ; общ. ред и вступ. ст. С. Айвазовой ; коммент. М. Аристовой. - СПб. : Изд. группа «Прогресс»; Алетейя, 1997. - 831 с.
2. Теория литературы : учеб. пособие для студ. филол. фак. высш. учеб. Заведений : в 2 т. / под ред. Н.Д. Тамарченко. - М. : Издательский центр «Академия», 2004. - Т. 1 : Теория художественного дискурса. Теоретическая поэтика / Н.Д. Тамарченко, В.И. Тюпа, С.Н. Бройтман. - 2004. - 512 с.
3. Бахтин, М.М. Эстетика словесного творчества / М.М. Бахтин ; сост. С.Г. Бочаров ; текст подгот. Г.С. Берн-штейн и Л.В. Дерюгина ; прим. С.С. Аверинцева и С.Г. Бочарова. - М. : Искусство, 1979. - 424 с.
4. Гончарова, Е.А. Категории автор-персонаж и их лингвостилистическое выражение в структуре художественного текста / Е. А. Гончарова. - Л. : Ленингр. гос. пед. ин-т им. А.И. Герцена, 1989. - 32 с.
5. Пропп, В.Я. Морфология (исторические корни) волшебной сказки / В.Я. Пропп. - М. : Лабиринт, 1998. - 511 с.
6. Греймас, А-Ж. Структурная семантика / А-Ж. Греймас. - М. : Академический проект, 2004. - 367 с.
7. Зарубежная эстетика и теория литературы Х1Х - ХХ вв.: Трактаты, ст., эссе / сост, общ. ред. Г.К. Косикова. -М. : Изд-во МГУ, 1987. - 510 с.
8. Комлев, Н.Г. Словарь иностранных слов / Н.Г. Комлев. - М. : ЭКСМО-пресс, 2000. - 669 с.
9. Гаспаров, М.Л. Избранные труды. / М.Л. Гаспаров. - М. : Языки русской культуры, 1997-2012. - Т. 2 : О стихах. -1997. - 501 с.
10. Макаричев, Ф.В. Динамическая типология героев Ф.М. Достоевского : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.01.01 / Ф. В. Макаричев ; Магнитогорский гос. ун-т. - Магнитогорск, 2002. - 44 с.
11. Поль, Д.В. Проблемы поэтики и эстетики М.А. Шолохова / Д.В. Поль. - М. : ИХО РАО, 2007. - 148 с.
12. Щербак, О.В. Типолопя жшочих образгв у давнш украшськш лггератур! : дис. канд. фшол. наук : 10.01.01 / О.В. Щербак. - Жтомр, 2016. - 188 л.
13. Строганова, Е. Категория «гендер» в изучении истории русской литературы / Е. Строганова // Пути и перспективы интеграции гендерных методов в преподавание социально-гуманитарных дисциплин : материалы науч. конф., Тверь, 2000. - С. 32-37.
14. Сенчило, Н.О. Типолопя жгночих образГв у турецкгй сощальнш новелГ першо! половины ХХ столптя / Н.О. Сенчило // НауковГ записки. СерГя «Фшолопчна». - Острог : Видавництво «Острозьска академГя», 2012. -Вип 27. - С. 263-267.
15. Березкина, Е.П. Типология женских образов в народническом романе (на материале творчества Н.А. Арнольди, С.И. Смирновой, Н.Д. Хвощинской, О.А. Шапир) : автореф. дис. ... канд. филол. Наук : 10.01.01 / Е.П. Березкина ; Бурятский гос. ун-тет. - Улан-Удэ, 2004. - 26 с.
16. Исмаилова, Ф.Е. Типология женских образов в казахской прозе 20 - 30-х годов : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.01.01 / Ф.Е. Исмаилова ; Казах. гос. ун-т им. С.М. Кирова. - Алма-Ата, 1989. - 22 с.
17. Хуан-Син, Л. Женские образы в прозе Чехова : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.01.01 / Л. Хуан-Син ; Московский гос. ун-т им. М.В. Ломоносова. - М., 2002. - 23 с.
18. Ковалик, М.О. Типолопя жшочГх характергв у прозГ та драматурги Володимира Винниченка : автореф. дис. ... канд. фглол. Наук : 10.01.01 / М.О. Ковалик ; Юровоградський державний педагопчний ушверситет Гмеш Володимира Винниченка. - Юровоград, 2007. - 24 с.
19. Авраменко, Е.И. Типология образов и ранневикторианский конструкт женственности в романах У.М. Теккерея о прошлом / Е.И. Авраменко // НауковГ записки ХНПУ. Серш «Штературознавство». - 2010. - Вип. 2 (62), частина 1. -С. 28-34.
20. Пакина, Е. Типология женских образов в романах В. Скотта : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.01.03 / Е. Пакина ; Нижегородский гос. пед. ун-т. - Н. Новгород, 2004. - 21 с.
21. Кабанова, И. Западная феминистская критика о «женском письме»: типологический анализ основных направлений / И. Кабанова // Женский вызов: русские писательницы XIX - начала XX века / под ред. Е. Строгановой и Э. Шоре. - Тверь : Лилия Принт, 2006. - 316 с.
22. Кардапольцева, В.Н. Женские лики России / В.Н. Кардапольцева. - Екатеринбург : Гуманитарный университет, 2000. - 160 с.
23. Кардапольцева, В.Н. Женственность как социокультурный конструкт / В.Н. Кардапольцева // Вестник РУДН. Серия «Социология». - 2005. - № 1(8). - С. 62-76.
24. Воюш, 1.Д. Трансфармацыя вобраза жанчыны у беларускай прозе ХХ стагоддзя : дыс. ... канд. фшал. навук : 10.01.01 / 1.Д. Воюш ; БДУ. - Мшск, 2004. - 111 л.
25. Смчук Т. Б. Типолопя художнього осмислення тоталитаризму в антиколошальшй прозГ друго! половини ХХ ст. (романи Р. 1ваничука та Г. Гргна) : автореф. дис. ... канд. фшолог. Наук : 10.01.05 / Т. Б. Смчук ; Тернопшьський нац. пед. ун-тет гм. Володимира Гнатюка. - Тернопгль, 2007. - 20 с.
26. Сенчило, Н.О. Сощальна турецька новела першо! половины ХХ столптя: жанровГ особливоси, типолопя геро!в : автореф. дис. канд. фшол. Наук : 10.01.04 / Н.О. Сенчило ; Кшвський нацюнальний ушверситет Тараса Шевченко. - Ки!в, 2013. - 19 с.
27. Середа, И.А. Проблема типологии героев как объект литературоведческого исследования (на примере классификации персонажей В. Маканина) / И.А. Середа // Мова i лгтаратура у ХХ1 стагоддзГ : матэрыялы III Рэсп. навук.-практ. канф. маладых навукоуцау, Мшск, 27 сак. 2015 г. / рэдкал. I. П. Навойчык [i шш.] ; Бел. дзярж. ун-т. -Мшск : БДУ, 2015. - С. 234-239.
28. Гинзбург, Л.Я. О литературном герое / Л.Я. Гинзбург. - Л. : Сов. писатель, 1979. - 222 с.
29. Андреев, А.Н. Аксиомы персоноцентрического литературоведения / А.Н. Андреев. - Минск : БГУ, 2015. -222 с.
Пастушу 19.06.2018
TYPOLOGIZATION CRITERIA FOR WOMEN CHARACTERS IN MODERN CRITICAL STUDIES
A. CHARNAVOKAYA
The objective of this article is to correlate typologies of female characters, offered in modern researches, with the typologies of characters, traditionally used in literary criticism. Works, written by Belarussian, Russian and Ukrainian researchers (I. Voyush, V. Kardapoltsava, A. Pakina, T. Emchuk, etc.) were examined and compared. It's concluded, that the development of gender studies hasn 't generated a new approach to typology of female characters. The types of female images, as a rule, are distinguished on the basis of the author's relation to characters, definition of psychological, social types, subject function of characters - so, literary critics are oriented to the classical literary approaches. Typologies of female images are mostly empirical and immanent, the main attention in the researches is given to the relationship between female images and real social, cultural, political situation.
Keywords: female characters; typology; contemporary literature studies; gender studies; psychological types; social types.
