CC BY
9УДК 882.6.09
РЭЛ1Г1ЙНЫЯ ВОБРАЗЫ У СУЧАСНАЙ БЕЛАРУСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ СПРОБА ТЫПАЛАГВАЦЬП
канд. фЫал. навук, дац. Н.Б. ЛЫСОВА (Полацт дзяржауны утвератэт)
У цэнтры даследавання розныя формы трансфармацып бiблейскiх тэкстау, розныя падыходы да мастацкага увасаблення рэлтйнай культуры на старонках сучаснай беларускай лтаратуры. Аналiзуюцца таксама i тэндэнцып падыходу лтаратуразнауства i крытык да шырокага выкарыстоування вобразау рэлiгiйнай культуры беларускiмi niсьменнiкамi. Аутар прыходзщь да высновы, што сучасная беларуская лтаратура у дачыненнi да рэлтйнай тэматык выйшла за рамю прыкладной дзейнасщ. У ёй, як у сучаснай культуратворчай дзейнасщ, адлюстраваны розныя тэмы, вобразы, амвалы рэлiгiйнай культуры. Лтаратурныя творы маюць выгляд фшасофска-багаслоускага роздуму, звароту з асабктай малiтвай да Бога, яны распавядаць драматычны лёс таго цi тшага дзеяча царквы i выкарыстоуваюць знак рэлi-гтнай культуры дзеля асабктага (далёкага ад царкоунасщ) мастацкага самавыяулення цi гульнi.
Уводзшы. Сённяшняе адраджэнне рэлшйнай культуры суправаджаецца распаусюджваннем рэлшй-най тэматыш у беларускай лггаратуры. Крытый называюць гэты працэс нават «культурным феноменам» (А. БельскГ), як адбываецца на хвалi рэлтйнага адраджэння i у вышку патрэбы пошуку новых каш-тоунасцей i якому характэрна актыунае апеляванне да Святога ПГсання, каб асэнсаваць новыя нацыяналь-ныя, сацыяльныя i маральныя праблемы у жыцщ крашы. Пры гэтым падкрэслiваецца тоеснасць хрысць янскага i гумашстычнага гдэалау лтгаратурных вобразау, i агульная памкнёнасць аутарау да боскага ачы-шчэння сваёй РадзГмы - Беларусi.
Такое сэнсавае аб'яднанне назiраецца невыпадкова, не таму што гэта - фенаменальная з'ява сён-няшняга часу, а таму што рэлiгiя i мастацтва маюць адны i тыя ж каштоунасныя арыенцiры - пошук1 гармони у сусвеце, уладкаванасцi i душэунасщ, на што неаднойчы звярталi увагу навукоуцы.
Сучасныя лiтаратуразнауцы падкрэслiваюць, што асэнсаванне тэалапчнай тэматык1, хрысцiянскiх сюжэтау, вобразау - гэта перш за усё настойлiвае памкненне сучаснай паэзп кампенсаваць духоуныя страты мшулых дзесящгоддзяу, далучыць грамадскасць да Божага запавету, да святыняу бiблейскай культуры. Але гэта тольш адна з функцый лiтаратурнай дзейнасцi - асветнщка-выхавальная. Лiтаратурная творчасць шматфункцыянальная, шматжанравая i яе суадносiны з рэлiгiйнай тэмай не аднаго колеру-напрамку, яны не ташя аднастайныя.
Сёння у лггаратуры можна назiраць як розныя формы лггаратурнай iнтэрпрэтацыi рэлiгiйнай культуры, яе псторьи, традыцый, культу, так i суб'ектыуныя сумяшчэнш розных сфер дзейнасщ сучас-нiка (у тым лГку i рэлтйных), розных функцый цГ рэакцый на падзеi (у тым лГку i багаслоусшя). Акрамя таго, у сучасным свеце постмадэршсцкай культуры (чытай - культуры субъектывiзацыi) штэрпрэ-тацыi i неадмысловага абвяшчэння-выкарыстання можна назiраць актыунае сумяшчэнне паняццяу, сiмвалау, адзнак.
Напрыклад, у 2010-я гады з'яуляецца у 1нтэрнэце i выклжае захапленне яго наведвальнiкау аналГз дзёншкавых запiсау аднаго лiтаратара, нашсаных больш за дзесяць год таму. Шсьменшк разважау аб сэнсе творчасщ, пры гэтым адказвау свайму субяседшку на яго заувагу "не тшы, можа цябе д'ябал спакушае" i выкарыстоувау цытаты з бiблейскiх тэкстау. Сёння яго разважанш адназначна трактуюцца карыстальнiкамi сецiва як рэлiгiйнае наканаванне творчасщ. Аднак тады, у 1990-я, у часы перабудовы, эсэ было прачытана як спроба духоунага ачышчэння щ апраудання пiсьменнiка, рэзанатара грамадскай iдэалогii, дакладней, яе злому. Нездарма дзёншкавы зашс меу напрыканцы акраверш: «Я распнуу сваю ющну на крыжы / Загнау Сатану у клетку i замкнуу яго там...» [1, с. 50]. А першыя лтгары таго верша складвалюя у здзеклГвае «Я ЗАП1У».
Дарэчы той жа самы паэт, Антон Кудлаты, натсау верш «Адказ Алесю Разанаву», што пачынауся этграфам «Чаму я спалГу Каран, Бхагавадпту, Нщшэ, Рэрыхау i гнш.» i заканчвауся радкамг «КалГ вы-знаншк усГх рэлшй - / жывеш без Бога!» [2, с. 111]. Вось таю суб'ектыуны падыход да творчасщ сучас-нага клаака. У той жа час у крытыцы мшулых гадоу прынята тчыць клаачнай фшасофска-штэлектуальнай, медытатыунай творчасць Алеся Разанава. А у апошш час яна трактуецца i як творчасць постмадэр-шсцкая (Ж. Юслщына), а у акадэмГчным выданш па псторып лггаратуры ХХ стагоддзя - як хрысщянска-багаслоуская (У. Конан).
Дадзенае даследаванне ёсць спроба тыпалапзаваць адносшы сучаснай беларускай мастацкай лггаратуры да рэлiгiйнай культуры, щ вызначыць шматварункавасць падыходау сучасных лггаратарау да рэ-лiгiйнай тэмы, што патрабуе i розных крытычных падыходау да сучаснай лiтаратуры.
Асноуная частка. Кiруючыся асноуным прынцыпам падзелу культурнай дзейнасцi чалавека (на падставе яго бiясацыяльнай прыроды), мы можам казаць аб трох складнiках рэлтйнай культуры:
- рэлтйным светаадчуваннi, якое адлюстравана у фшасофска-багаслоускай рэцэпцыi;
- царкоунай культуры, што мае сваю грамадскую, палиычную, сацыяльную псторыю;
- абрадавай культуры, якая зафiксавана у вобразных формах рытуалау, святау, мГфау, песень, ма-ливау, прытчау i iнш. (у тым лiку i асобных амвалау, метафар).
Лiтаратурная творчасць сёння выйшла за рамк1 прыкладной дзейнасцi, або не абмежавана абрадавас-цю. У ёй, як у сучаснай культуратворчай дзейнасцi, могуць быць адлюстраваны розныя тэмы (цi складнш) рэлiгiйнай культуры. Лггаратурныя творы могуць мець выгляд фшасофска-багаслоускага роздуму, щ распавядаць драматычны лёс таго щ iншага дзеяча царквы або звярнуцца з асабiстай малiтвай да Бога. Так1 погляд абумоулены разуменнем лггаратуры як грамадска-палпычнай, навуковай i мастацкай дзей-насцi. Зауважым, што мяжа памiж гэтымi вiдамi дзейнасцi сёння усё часцей становiцца умоунай. У сучас-ным лггаратурным творы выкладзены i навуковыя тэорыi, i палиычныя праграмы, i кулшарныя рэцэпты.
У адной з апошнiх культуралагiчных клаафшацый сучаснага рэлiгiйнага мастацтва прапанаваны пяць напрамкау мастацкай ттэрпрэтацъп рэлiгiйнай тэматът [3] па прынцыпу глыбш трансфарма-цi мастацкага (чытай - вольнага, творчага) пераасэнсавання бiблейскага тэксту. Мы паспрабуем пры-мерыць гэтую клаафжацыю да сучаснага айчыннага лггаратурнага працэсу.
1. Першую групу складае сакральнае мастацтва, якое уключана у абрадава-культавую сiстэму. Су-часная беларуская лтгаратура таксама далучаецца да такога мастацтва праз пераклады бiблейскiх кшг Анатоля Клышш, Уладзiслава Чарняускага, Васшя Сёмухi. Сваiмi перакладамi пiсьменнiкi наблгжаюцца да традыцьп айчыннай лiтаратуры, закладзенай Францыскам Скарынай. Тольк1 наблшаюцца таму, што у спадчыне Скарыны мы маем не только пераклады, але i арыпнальныя трактоуш жыцця пад Богам - нат-саныя Скарынам прадмовы да сваiх кнiг.
У лпаратуразнаустве да ацэнк1 перакладау бiблейскiх тэкстау таксама падыходзяць асцярожна (адзш-кавыя спробы - Г. Сшша, Г. Адамовiч). Гэта абумоулена i доУгiм перыядам жыцця ва умовах iдэалогii атэГстычнай культуры, i адсутнасцю пэуных традыцый крытык1 перакладау (тым больш Бiблii). Канешне, аналiз перакладау сакральных тэкстау у будучым павшен перайсцi ад простага узгадвання да шырокага навукова-лiтаратурнага асэнсавання.
2. Другую групу прапанаванай клаафшацьп складаюць мастацшя творы, яшя iснуюць па-за прасторай царкоунай культуры, але з'яуляюцца канфесiйнымi па мэце стварэння. Выразны прыклад такой лiтара -туры - вершы паэта-манаха Зьнiча (Алега Бембеля), зборнш духоунай паэзii («Сонца святое - Хрыстос»), кнiгi Дануты Бiчэль («Стакротш у вяночак Божай Мащ»), Рыгора Барадулiна («Евангелле ад Мамы», «Ксты») i шш. Як адзначае лiтаратуразнаyца Г. Сiнiла, Рыгор Барадулш прама звяртаецца да бiблейскiх сюжэтау, але даволi вольна iх штэрпрэтуе, яго рэлiгiйная паэзiя - гэта «спрэсаванае i энергiчнае пера-тварэнне, с абавязковым увядзеннем у кантэкст сучаснасцi» [4, с. 204]. Аутар не мяняе асноуную сутнасць бiблейскага тэксту, толькi дапауняе яе сваiмi адпаведнымi паэтычнымГ вобразамi. Так, у цыкле «Следам Эклезiаста» Р. Барадулш малюе кругаварот з'яу у прыродзе i боскую iдэю вечнага жыцця з пэуным знiшчэннем мiнулага, паэтызуе бiблейскую iсцiну. Як вядома, кшга Эклезiяста - не суцяшальная спо-ведзь аб сутнасцi iснавання чалавека на зямлГ, а напамiн аб вечным i хуткаплынным у жыцщ.
Такая паэзiя набл1жаецца да культавай дзейнасцi. Нездарма жанравае вызначэнне вершау свайго зборнiка Д. Бiчэль абiрае з культу: лiтанiя, малiтва, пшгрымка, удзячнасць. Паэтычныя малiтвы ёсць як у клаака беларускай лiтаратуры Я. Купалы, так i у паэтау новага пакалення, яшя yвайшлi у лiтаратуру у постсавецк1 час. Сшша Г. падкрэслГвае адраджэнне сталым паэтам, Р. Барадулiным, жанру парафразы бь блейскага тэксту, цi традыцыi дынашчнага, «не буквальнага», перакладу бiблейскiх тэкстау.
Менавгга паэтычныя творы гэтай групы (а сюды можна далучыць i вершы А. Сыса, М. Дуксы, I. Багдановiч, Л. Рублеускай, В. Шнша, Х. Лялько, Л. Раманавай i iнш.) больш за усё аналiзуюцца айчын-най крытыкай i менавiта за iмi (i только за iмi) зафiксавана рэлiгiйная тэманашраванасць. Па прынцыпу: так i не шакш трэба пiсаць пра ГЭТА. Але лггаратурны працэс больш разнастайны, больш складаны i цiкавы. Ды i у межах аналiзу такой лггаратуры склалiся ужо свае iдэi-штампы, щ абагульняючыя тэндэн-крытычнага аналiзу, як1я абмяжоуваюць аналiз лггаратурнага працэсу. Так, крытык1 абавязкова т-шуць аб суiснаваннi язычнщшх Г хрысц1янсшх поглядау пiсьменнiкаy. Старая тэза сумяшчэння языч-нiцтва Г хрысщянства зноу з'яуляецца на старонках нашага лггаратуразнауства. Пры гэтым у культура-лапчнай лггаратуры дауно зауважана, што суГснаванне язычнщтва Г хрысщянства ёсць «кабшетны мГф». У традыцыйнай культуры, як у масава усвядомленым тыпе культуры, застаюцца рытуалы адносш да
свету, вобразнае, сiмвалiчнае успрыняцце свету, што характэрна мшулым стагоддзям. Гэта - так званы «халодны» бок культуры. Як гаварыу Дз. ЛГхачоу: «Гэта не двувераванне, а асаблiвая любоу да зямлi ... Экалапчная сiстэма язычнщтва была прынята i хрысцiянствам» [5, с. 10].
Мж тым беларуская крытыка па-ранейшаму абвяшчае характэрнай асаблiвасцю менавiта белару-скай культуры i лiтаратуры аб'яднанне язычнщтва i хрысцiянства. Так1м чынам працягвае мГфалапзацыю пэунага вобраза айчыннай лггаратуры - вяскова-традыцыйнага, цi народнага. Што проста не дае магчы-масщ прачытаць сучасныя творы. Так, на наш погляд, не быу раскрыты сэнс кшп Людмiлы Рублеускай «Шыпшына для Панi» з яе паэтычным блуканнем па слядах бiблейскiх ктг, «на скрыжаваннГ лёсау i па-дзеяу» свайго жыцця i жыцця краiны у пошуках «Храма щшыш» [6].
Другой, на наш погляд, важнай тэндэнцыяй адлюстравання канфесiянальнай тэматыш на старонках беларуск1х творау з'яуляецца яднанне патрыятычный i рэлiгiйнай (чытай - нацыянальнай) тэмы. Што таксама з'яуляецца традыцыяй развiцця не асабюта беларускай, а агульнай культуры чалавецтва. Словаш рускага фiлосафа I. 1лына: «Рэлiгiйнае пачуццё i нацыянальнае пачуццё не адыходзяць адзiн ад другога, i не супрацьстаяць адзiн аднаму; але яднаюцца i твораць нейкае жыццёвае творчае адзiнства, з якога i у рэчышчы якога расце нацыянальная культура» [7].
Рэлiгiйнае пачуццё ёсць форма i змест вызначэння народам сябе у свеце, яно першаснае у доала-гiчным развщщ этнасу. Час будавання нацыi, дзяржавы, як правiла, звязаны ужо з шстытутам царквы. П-сторыя беларускай нацьп захавала некальк1 дзяржауных «адраджэнняу», палиычных саюзау i некальк1 царкоуных iнстытутау. Згодна апошнiм дадзеным у рэспублщы 25 рэлiгiйных канфесiй, агульная коль-касць рэлiгiйных арганiзацый складае каля 3500 [8, с. 4]. I сёння ёсць адметнасць увасаблення рэлшйных пачуццяу у паэзii унята Р. Барадулiна, праваслауных Зьнiча (Алега Бембеля, манаха Мiкалая) i А. Сыса, каталiцкай вернiцы Д. Бiчэль i г.д.
Ёсць i асабюты, лёсавы, шлях да Храма. Не сакрэт, што многiя паэтычныя размовы з Богам нашага славутага земляка Р. Барадулша дыктуе думка аб шшасвеце, аб заканчэннi жыцця: «Гасподзь! Затрымац-ца дазволь / На гэтай грэшнай зямл1. / Зрабi ласкавейшы мой боль / Душы раунавагу пашлг.. » [9, с. 5]. Эмацыянальна-сэнсавы, iндывiдуальны кантэкст шматлЫх паэтычных разважанняу на рэлiгiйную тэму I. Багдановiч, С. Грахоускага, А. Вольскага, В. Зуёнка, А. Лойш, Н. Загорскай, Т. Бондар, Н. Мацяш, В. Аксак, В. Шнша, Г. Тварановiч, А. Дылюка i iнш. пакуль застаецца па-за увагай нашай крытык1. Таму што у нас наогул няма традыцыГ такога аналiзу, i у бiяграфiях айчынных лггаратарау крытыка не пiша аб тым, каго любiу, кольк1 грашыу. Нягледзячы на тое, што гэта адна з буйнейшых крынщ творчасцг
3. Большасць празаiчных i паэтычных творау дакладней было б уключыць у трэцюю групу прапа-наванай класiфiкацыi, таму што яны шырока ужываюць рэлiгiйную сiмволiку i тэматыку, але у пэуным сэнсе дойна не сшраваны на канфеаянальную тэматыку (так1я законы апавядальнага жанру). Вялтм раздзелам сюды б увайшл1 пстарычныя творы пра рэлiгiйных дзеячоу Беларусi. I, канешне, творы пра Еуфрасiнню Полацкую. Гэта i паэмы Л. Геншш, В. Iпатавай, Р. Баравшовай i п'есы А. Петрашкевiча, Ж. Масленiцынай, i проза У. Арлова, К. Тарасава i шш. Ужо даводзiлася пiсаць пра тое, яюя лггаратурныя змены адбылiся з пунктау гледжання на жыццё святой, абумоуленыя пераменамi у культуры. Вобраз яе прадстае i фалькларызаваным, i рамантызаваным, i сацыяльна дэмакратычным, i iнтэлектуальна-перадавым, i гендэрна-заклапочаным, i па-манаску аскетычным цi, наадварот, узбагачаным: «Шчаснае тое дзяучо», -як тша пра Еуфрасiнню бiёграф, - было надзелена у поунай меры уам: розумам, дабратой, хараством. Яна адчула неацэненасць гэтага дару i знайшла спосаб, каб не змарнаваць яго, а надзял1ць iм усiх беларусау -тых, што былг ёсць i будуць» [10, с. 19].
Як бачым, у творах апавядальнага напрамку рэлiгiйная тэматыка яшчэ больш трансфармуецца. Трэба адзначыць, што псторыя беларускай царквы, ажно да ХХ стагоддзя уключна вобразна паустала на старонках творау I. Шамяшна, I. Чыгрынава, Я. Сiпакова, I. Жарнасек, В. Iпатавай, З. Дудзюк, А. Дзялен-дзiка i iнш. Яе старонш пашыраюцца за кошт увядзення новых сiмвалау (iмён, фактау, падзей) сусветнай царкоунай гiсторыi. Так, апошш раман-прыпавесць Алеся Пашкевiча «Сiм победиши» прысвечаны па-дзеям i вiзантыйскай, i грэцкай, i расiйскай, i сербскай, i беларускай культуры. Псторыя старажытнага бь блейскага тэксту (шкунабулы Евангелля ад Яна), што з'яуляецца кампазГцыйным стрыжнем рамана, аб'яд-нала i час, i прастору, i палиыку, i друкарскую справу, i манаск1, i грамадзянск1 подзвiг жыцця.
4. Наступная, чацвёртая, група творау характэрная выкарыстаннем рэлшйных сiмвалау дзеля прын-цыпова iншага, асабовага щ групавога, тэматычнага самавыяулення. Гэта найбольшая па колькасцi група пiсьменнiкау, яшя «памiнаюць» iмя Бога, што называецца, «всуе». Мэтаю iх можа быць i сацыяльны-доалапчны заказ, i крэатыуная гульня са словам, амвалам, i iнш. Данiленка С. у сваёй манаграфп «Мiф Гмперш: хронш зямнога раю. Спецыфiка сацыяльнай мiфатворчасцi у савецкай i постсавецкай беларускай лггаратуры у кантэксце яе шфернальнай вобразнасцi» лiчыць, што савецк1я беларусшя л1таратары дзеля сцвярджэння новай доалогл щ змены старых традыцый наумысна выкарыстоувал дэманалагiчную лек-
сшу, имвотку, вобразнасць [11]. Але большасць крытыкау (А. Бельск1, Г. Сшша, Е. Лявонава Г шш.), спасылаючыся на пэуныя рэлтйныя элементы у лгтаратурнай творчасщ савецкага часу (загаловак зборшка М. Танка «Хай будзе святло», раман У. КараткевГча «Хрыстос прызямлГуся у Гародш» Г яго ж верш «На Беларус Бог жыве», аповесцьпрытчы В. Быкава), тшуць аб наяунасщ Г у гэты «час асляп-лення бязбожнщтвам, занядбання традыцый хрысщянскай культуры» [4, с. 203] зашыфраваных аллюзш, падтэкстау бГблейсшх тэм Г вобразау. Трэба адзначыць, што з пашырэннем адраджэння царкоунай культуры у краше апошняя думка распаусюджваецца.
Аднак развГваецца Г найноушы мастацк1, лггаратурны працэс (постмадэршсцкГ), як1 стылёва звязаны з цытаташ, алюз1ямГ, парафразам^ штэрпрытацыяй, або пераутварэннем рэлшйнай вобразнасцг А «у шэра-гу выпадкау мы можам канстатаваць свядомы супращу, як1 гдзе ад творчай асобы Г сшраваны супраць штучна распаусюджанай... (мастацкай) моды» [3, с. 9].
Напрыклад, «Сьвятая прауда» - саркастычна-публГцыстычны верш маладога паэта Вггаля Рыжкова пра затрыманне нецвярозага бацюшк1 Г «адмыванне» яго ад ДА1 з дапамогай тэлефоннага званка. Верш дау назву зборншу маладых паэтау «Сьвятая прауда ды шшыя казк1», щ з-за сваёй гумарыстычнасщ, щ з-за сваёй смеласщ, а можа проста ад адмоунага - не пра святую прауду, а пра тую прауду жыцця, што ба-чыцца сёння новаму маладому чалавеку, Г якая з шшага боку зусГм не святая, нават дробязная, гнюсная, адным словам, жыццёва-побытавая, тутэйшая.
Як тша сучасны культуролаг, «БГблейская запаведзь гаворыць, што пастух не пак1дае нават адну авечку, але, у адрозненне ад сакральнага тэкста, зуам не абавязкова лГчыць яе блуднай. Культуру тво-рыць любы вольны дух, але не д'ябал» [12, с. 400]. I сучасныя лтаратары, як Г раней, размауляюць не з сабе падобныш, а друкуюць «Дыялоп з Богам» (Валянцш АкудовГча). I у сва1х вершах-машфестах смела заяуляюць, што «только найлепшыя з вас сьмяюцца голасна, паказваючы зубы Богу / як галоунаму стама-толягу Г ганароваму сябру журы...» [13, с. 61]. Над ГмГ няма ужо цэнзуры Г грамадскага кантролю, мо таму прадмову да сваёй новай кнш пра звычаных людзей сучаснасщ з Гх дробязнымГ планамГ Г гнюснымГ паводзшамГ Павал КасцюкевГч («Зборная РБ па негалоуных вшах спорту») абвяшчае «Замовай ад страху» Г завяршае словами «Нават амшь не скажу у канцы, Багародзща за мяне будзе прасщь» [14, с. 4].
Так, гэтыя творы не на рэлтйную тэму, але яны шырока выкарыстоуваюць пэуную вобразнасць. Нават калГ распавядаюць пра «урок першага кахання» з абавязковым выкарыстаннем гумы (Валеры Гапееу «Урош першага кахання») складаюць тэксты малгтвы Каханню, яшя «узгодненыя з Мшскай Епарх1яй Беларускай Праваслаунай Царквы» [15]. Яны таксама апялююць да гумашстычнай ГдэГ дабра Г жадаюць быць «найблГжэй да Бога», на што акцэнтуюць у назвах Г галоуных вобразау-амвалау сваГх творау: «. мы ж тым часам думаем, хто найбольш бл1жэй да Бога? хто з нас самы «стромны»? аднак, Бог аднолькава блГзш: чуеш? - салёна-крывавы пах мора,
што прынёс вецер з Балтыш?» («Водарасць». Вжтар Сямашка) [16, с. 147].
Так, сёння набор каштоунасцяу падпарадкаваны функцыянальна-прагматычным мэтам, экзГстэн-цыяльныя патрабаванш саступаюць Гм месца. Рэлтйнае разуменне культуры як «буфера памГж чалаве-кам Г Богам» «дало сбой», «сучаснасщ уласщва свайго рода "сплющивание" свядомасщ, якое. вядзе да "смешения и растворения" адзш у друпм фшософи, мастацтва, навуш Г рэлГгл. Гэта у сваю чаргу вядзе да "размывання" каштоунасных арыенщрау Г нарастаючай хаатызацьп» [17, с. 215]. I лггаратурныя творы на-шых сучасткау дэманструюць гэтыя «сплюшчаныя», канцэнтраваныя, хрысщянска-прагматычныя вобразы.
5. Нарэшце, пятая група прапанаванай клаафтацып так званага «евангельскага хрысщянства», для якога не сутнасна рознща канфесш, яны адчуваюць неабходнасць вольнага паэтычнага выказвання дзеля стварэння творау «з адзнакай нябеснага багаславення» [18, с. 118]. Напэуна, яе трэба было паставГць вышэй, таму што яна развГваецца у рэчышчы фшасофска-багаслоусшм Г патрабуе, на наш погляд, сама-бытнай творчай таленавггасщ. Яршм прыкладам такой творчасщ у сучаснай беларускай лггаратуры з'яуляюцца апошшя кшп Алеся Разанава: «Каб мел шчасце уваскрасаць Г лётаць», «Кшга узнауленняу» Г шш. Па словах фшосафа У. Конана, «ПаэзГя Разанава еурапейская, бо яна хрысщянская» [19, с. 256], «гэта паэтычная фенаменалопя духу» [19, с. 245], у яго творах «выяуляецца спрадвечная паэзГя Г мГфалопя, закладзеная у мГфатворчасщ, глыбГня сэнсу, багацце культур» [19, с. 253]. Паэтычны метад А. Разанава У. Конан характарызуе як герменеутычны, карыстаючыся як1м паэт стварае сучасны паэтычны нацыя-нальны эпас Г працягвае традыцыГ беларускай старажытнай лггаратуры (песень Лазара), што был нада-лей працягнуты Юрылам Тураусшм, Францыскам Скарынам, Сымонам Будным, Мялещем Сматрыцк1м, АфанасГем ФшповГчам, Омяонам Полацшм.
Заключэнне. Недахопы прапанавай клаафГкацып тыя ж, што ва уах класГфГкацыях. Яна не можа за-фшсаваць усе мажлГвасщ выкарыстання тэмы, яна спрошчвае лтаратурны працэс Г не дае адказы-адзнаш творчасщ. I перад лгаратуразнауцамГ стащь задача знайсщ новыя варунк1 вызначэння рэлшйнай тэма-тыш у сучасных творах. А для гэтага трэба разумець, што яны нарадзшся на глебе лггаратурнага мГну-лага. Трэба арыентавацца у шырошм палшогу бГблейсшх тэкстау з шсьменнщшм светам. Здаецца, сучас-ная крытыка ужо знаходзщь выйсце з абмежаванага кола сацыяльна-нацыянальных знакау рэлшйнай тэ-матык1 у лтаратуры - у аналГзе асобных топасау так1х творау. Напрыклад, анал1з вобразау Храма, Крыжа, святых гарадоу у творчасщ сучасных паэтау, зроблены А. Бельск1м, щ вобраза Вялшадня у беларускай паэзп I. БагдановГч. Тут, на наш погляд, можа паустаць Г тэма-аналГз топасу Саду у беларускай лггара-туры, яш уяуляецца працягам паэтычнай традыцыГ СГмяона Полацкага.
Так, Омяон Полацк1 у сва1м «Вертаграде многоцветном» выкарыстоувае топас Саду, як глыбокае метафарычнае асэнсаванне свету: «Кал1, напрыклад, пам1ж словам! "сад" Г "Дзева Марыя", "Хрыстос" паэтам усталёуваюцца адносшы тоеснасщ, тады Г субтопас "свет - сад" пашыраецца Г пераутвараецца у "свет - Багародзща", "свет - Псус Хрыстос" Г г.д. » [20, с. 23].
Сад як асобая тэрыторыя кахання Г дабра быу прадстаулены Г у «щхай паэзп», штымна-жаночай, Я. Яшшчыц, Р. Баравжовай (што адзначана ужо у акадэмГчным выданн «Псторып беларускай лггара-туры ХХ ст.»). Потым гэты вобраз з'явГуся «праз боль Г пакуты» у прозе В. Казько з яе бГблейсшмГ рэмь шсцэнцыямГ («Хрошка дзетдомаускага сада») як сад, яш трэба даглядаць, нягледзячы на недасканаласць свету, Г, канешне, рабщь гэта трэба шсьменшку як мысляру Г правадыру (часошсны варыянт назвы твора «Сад, або заблытаны след рамана»).
Апошняе тлумачэнне топасу Сада па-свойму разгортвае праз дваццаць гадоу паэтка Людка Ольнова у сваёй кшзе эсэ «Крышталёвы Сад», машфесце транслшгвГзму, щ абвяшчаннГ асобага топасу чыстага паэтычнага слова ад паэтау - «Сыноу Г Дачок Яблыш» [21, с. 38].
А у паэзп Л. Рублеускай («Шыпшына для Паш») сад - гэта сад жыцця - дзГцячы, жаночы, бацькоусш, вясковы... («Я прыйшла у гэты сад - бы у свет / Немауля - праз боль Г пакуты...»), «самотны сад», «сад камянёу» Г шыпшыны..., райсш сад граху Г скрыжаванняу шляху, Г «сад храма» [6].
Заключэнне. Праведзены анал1з дае мажлГвасць суаднесщ як мГнулую Г сучасную лггаратуру, так Г розныя тэндэнцып стаулення да рэлшйнай тэмы у цяперашшм лггаратурным працэсе, як1я Г был! прад-стаулены у папярэдняй клаафГкацыг Гаворачы словам! паэта, «вершы можна было б клаафжаваць, як клаафГкуюць сродк1 руху: фурманк1, веласшеды, матацыклы, аутамабш, самалёты.../ Цяпер як неабход-насць, як закл1к космасу узшкаюць новыя лятальныя апараты./ Адтуль, з праменнага поля сэнсу, пасыла-юцца Г лунаюць над чалавецтвам праекты Г новай вершатворчасщ./ Верш як трансмутацыйны апарат, у як1м мажтвы палёт у неабсяжнасць» [22, с. 42].
Таим чынам, рэлшйная тэма для лггаратуры - сэнс любой класГфжацыг
ЛIТАРАТУРА
1. Кудлаты, А. 13 дзён з дзёншка / А. Кудлаты // Крынща. - 1995. - № 6. - С. 45 - 50.
2. Кудлаты, А. Адказ Алесю Разанаву / Антон Кудлаты // Крынща. - 1996. - № 8. - С. 111.
3. Глаголев, В.С. Культурологические аспекты художественно-эстетической проблематики в современном религиоведении / В.С. Глаголев // Фундаментальные проблемы культурологи: в 4 т. - Т. III: Культурная динамика; отв. ред. Д.Л. Спивак. - СПб.: Алетейя, 2008. - С. 5 - 15.
4. Синило, Г.В. Диалог с Богом и полилог культур как один из важнейших факторов становления и развития религиозно-духовной и художественной культуры Беларуси / Г.В. Синило // Труды фак. междунар. отношений: науч. сб. - М.: Тесей, 2010. - Вып. 1. - С. 200 - 204.
5. Лихачев, Д.С. Предварительные итоги тысячелетнего опыта. Беседа А. Чернова с академиком Д.С. Лихачевым / Д.С. Лихачёв // Огонек. - 1988. - 10 марта. - С. 9 - 12.
6. Рублеуская, Л. Шыпшына для Паш. Вершы Г эсэ / Л. Рублеуская. - Мшск: Маст. тт., 2007. - 253 с.
7. Ильин, И.А. О христианском национализме / И.А. Ильин [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://www.rns.bos.ru/nacia/str/o_hris_nacionalizme.htm.
8. Гуляко, Л. Согласие - результат взаимопонимания. Интервью Галины Мохнач с Леонидом Гуляко, Уполномоченным по делам религий и национальностей Респ. Беларусь / Л. Гуляко, Г. Мохнач // Беларус. думка. - 2012. - № 3. - С. 3 - 12.
9. Барадулш, Р. Ксты / Р. Барадулш // Босая зорка. - Мшск: Беларус. таварыства «Кшга», 2000. - 177 с.
10. Васючэнка, П.В. Адлюстраванш першатвора / П.В. Васючэнка. - Мшск: Логвшау, 2004. - 144 с.
11. Даншенка, С. Мiф iMnepbii: хронш зямнога раю. Спецыфжа сацыяльнай мiфатворчасцi у савецкай i постсавецкай беларускай лiтаратуры у кантэксце яе iнфернальнай вобразнасцi / С. Даншенка. -Мшск: Выд. цэнтр БДУ, 2004. - 220 с.
12. Левяш, И.Я. Культурология: курс лекций / И.Я. Левяш. - Минск: НТООО «ТетраСистемс», 1998. -400 с.
13. Рыжкоу, В. Запнаючы пальцы / В. Рыжкоу // Сьвятая прауда ды шшыя казк1. - Мiнск: Логвшау, 2008. - 200 с.
14. Касцюкевiч, П. Зборная РБ па негалоуных вщах спорту / П. Касцюкевiч. - Мiнск: Логвшау, 2011. -100 с.
15. Гапееу, В. Урош першага кахання / В. Гапееу. - Мiнск: Лiтаратура i Мастацтва, 2010. - (Серыя «Пера-ходны узрост»). - 150 с.
16. Сямашка, В. Найблiжэй да Бога / В. Сямашка // Дзесялоу. - 2011. - № 1(50). - С. 147 - 149.
17. Силантьева, М.С. Декомпрессия ценностей в современной культуре / М.С. Сшантьева // Фундаментальные проблемы культурологи: в 4 т. Т. III. Культурная динамика; отв. ред. Д.Л. Спивак. - СПб.: Алетейя, 2008. - С. 214 - 229.
18. Разанау, А. З апокрыфа у канон. Гутарш, всытупленш, нататш / А. Разанау. - Мшск: Логвшау, 2010. - 138 с.
19. Конан, У. Алесь Разанау / У. Конан // Псторыя беларускай лггаратуры ХХ стагоддзя: у 4 т. - Т. 4, кн. 2; навук. рэд. У.В. Гншамёдау, С.С. Лаушук. - Мшск: Беларус. навука, 2005. - С. 240 - 256.
20. Булгакова, А.А. Топос Мир в «Вертограде многоцветном» Симеона Полоцкого» / А.А. Булгакова // Омяон Полацю: светапогляд, грамадска-полпычная i лггаратурная дзейнасць: матэрыялы III м1жнар. навук. канф., Полацк, 19 - 20 Метал. 2009 г. - Полацк: НПГКМЗ, 2010. - С. 20 - 24.
21. Ольнова, С.Л. Крышталёвы Сад. Кнiга крытый / С.Л. Сшьнова. - Мiнск: Логвшау, 2007. - 110 с.
22. Разанау, А. Сума немагчымасцяу: зномы / Алесь Разанау. - Мшск: Логвшау, 2009. - 122 с.
Пастуту 25.04.2012
RELIGIOUS IMAGES IN THE MODERN BELARUSIAN LITERATURE TYPOLOGICAL ATTEMPT
N. LYSOVA
In the focus of the investigation there are different forms of transformation of biblical texts, different approaches to artistic reflection of religious culture on the pages of contemporary Belarusian literature. Trends in literary studies and criticism in approaching wide employment of religious culture images by Belarusian writers are analyzed as well. The conclusion is drawn that contemporary Belarusian literature in the relation to religious themes falls outside the limits of merely usage. Literature as modern culture creative activity reflects different topics, images, symbols of religious culture. Artistic writings represent philosophical-theological thought, appeal with a personal prayer to God, they dwell on the heavy fate of this or that church figure and employ signs of the religious culture for personal (far from churchism) artistic self-expression of game.
