CC BY
0Труды БГТУ, 2023, серия 6, № 2, с. 51-54
51
УДК 325.2(450)«1921/1939»
В. У. Коваль
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
ТВОРЧЫЯ I АДУКАЦЫЙНЫЯ ПРАЕКТЫ БЕЛАРУСАУ У 1ТАЛ11 (1921-1939 ГГ.)
У артыкуле праанатзавана дзейнасць беларуск1х студэнтау у каталщшх навучальных уста-новах Рыма, прыведзены факты творчай кар'еры беларусау у Ггали. Беларуск1 оперны спявак Павел Пракапеня рэгулярна выступау з канцэртам1 у гтальянсшх гарадах, плануючы папуляры-заваць беларускую народную музычную культуру праз радыёзатсы у Рыме. Ксяндзы-беларусы вучышся у Папск1м Грыгарыянсшм ушверсггэце i Папск1м усходшм шстытуце у Рыме. Беларуск1я католЫ вылучалiся сваёй актыунай грамадскай дзейнасцю, удзельнiчалi у мiжнародных студэ-нцк1х аргашзацыях, у 1926 г. дабшся аудыенцып у Папы Рымскага Пiя XI. Беларусшя ксяндзы у Iталii адкрыта заяyлялi пра дыскрымшацыю беларусау-католжау у Польшчы, што прыводзша да палтычных канфлштау з палякамi на м1жнародн^1м узроуш. У артыкуле вызначана роля м1жнарод-нага супрацоУнiцтва беларусау у 1талл. Пры падтрымцы нямецкага пасольства пры Ватыкане ксяндзы-беларусы планавалi адчынщь Беларускую духоуную семшарыю у Рыме. Праект семiнарыi не быу рэалiзаваны, аднак стау чарговай спробай стварэння беларускай вышэйшай навучальнай установы за мяжой у м1жваенны перыяд.
Ключавыя словы: беларускi эмiгрант, беларуская эмпрацыя, беларуская дыяспара, Iталiя, каталiцкi касцёл, музычная культура.
Для цытавання: Коваль В. У. Творчыя i адукацыйныя праекты беларусау у Iталii (1921— 1939 гг.) // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2023. № 2 (275). С. 51-54. DOI: 10.52065/25206885-2023-275-2-9.
V. U. Koval
Belarusian State Technological University
CREATIVE AND EDUCATIONAL PROJECTS OF BELARUSIANS IN ITALY (1921-1939)
This article analyzes the activity of Belarusian students in the higher Catholic institutions of Rome. Some facts about the creative career of Belarusians in Italy are presented. Belarusian opera singer Pavel Prokopenya regularly gave concerts in Italian cities. He planned to popularize the Belarusian folk musical culture as his own radio recordings in Rome. Belarusian priests studied at the Pontifical Gregorian University and the Pontifical Oriental Institute in Rome. They carried out the active public work, participated in the international student organizations. Belarusian Catholics achieved an audience with Pope Pius XI in 1926. Belarusian priests in Italy openly described the situation of religious discrimination against Belarusian Catholics in Poland, which led to the political international conflicts. The article provides the role of the Belarusian international cooperation in Italy. Belarusian priests in Rome planned to open a Belarusian theological seminary in Rome with the support of the German Embassy in the Vatican. The seminary project was not realized. This project was another attempt to organize a Belarusian higher education institution abroad during the interwar period.
Keywords: Belarusian emigrant, Belarusian emigration, Belarusian diaspora, Italy, Catholic church, musical culture.
For citation: Koval V. U. Creative and educational projects of Belarusians in Italy (1921-1939).
Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2023, no. 2 (275), pp. 51-54. DOI: 10.52065/25206885-2023-275-2-9 (In Belarusian).
Уводзшы. У айчыннай псторьп м1жваенны перыяд вызначыуся фарм1раваннем сталай эм> грацыйнай хвал1 беларускага насельнщтва з тэрыторы1 Заходняй Беларуси якая з 1921 г. па 1939 г. уваходзша у склад Другой Рэчы Пас-пал1тай. Найбуйнейшыя цэнтры пал1тычнай i эканам1чнай эм1грацып вылучылюя яшчэ у па-чатку 1920-х гг., значны уплыу на ¡х фарм1ра-
ванне аказал спрыяльная эканам1чная кан'юнкту-ра, прававая падтрымка эм^рантау, крэдытныя праграмы i адметнасщ унутранай пал1тыю дзяр-жау-рэцытентау. У м1жваенны перыяд эм1гра-цыя беларусау у 1тал1ю не мела масавага харак-тару, аднак асобныя беларусюя арганiзацыi Рыма пакшул1 значны след у псторып нацыянальнай дыяспары.
52
Творчыя i адукацыйныя праекты беларусау у 1талп (1921-1939 гг.)
Ггашю сярод шшых еурапейсюх краш у 19201930-я гг. вылучау высок узровень культурнага paзвiцця i актыуная дзейнасць кaтaлiцкaгa ду-хавенства, таму таленавтш i шщыятыуныя бе-ларусы пpaявiлi сябе у Рыме у гaлiне мастацтва i пaкiнулi след праз дзейнасць рэлтйных уста-ноу i apгaнiзaцый.
Асноуная частка. Беларуская супольнасць у 1талп вылучалася свaiмi смелымi шщыяты-вaмi, пра яюя рэгулярна публiкaвaлaся шфар-мацыя на старонках вiленскaй прэсы i у замежных перыядычных выданнях. Мiжвaеннaя Ггашя стала асноуным кaтaлiцкiм цэнтрам беларусау замеж-жа. Ксяндзы-беларусы у Рыме актыуна paзвiвaлi супрацоунщтва з мiжнapоднымi кaтaлiцкiмi ар-гaнiзaцыямi, удзельнiчaлi у гpaмaдскiм жыццi беларускай дыяспары, пaдтpымлiвaлi сувязi з метpaполiяй.
Асобныя таленавггыя беларусы нaкipоУвaлiся у Iтaлiю, каб развщь свае творчыя здольнaсцi, набыць адукацыю у гaлiне мастацтва. У iïa-льянскiм aсяpоддзi беларусы не страчват сваёй нацыянальнай iдэнтычнaсцi, яны iмкнулiся па-пулярызаваць беларускую музычную культуру за мяжой. 1тальянскае бельканта («bel canto») -тэхшка вipтуозных спевау пpaслaвiлa опернае мастацтва гэтай крашы на увесь свет. У Ггалда iмкнулiся выехаць на вучобу маладыя спевaкi з розных краш свету, бо там aфоpмiлaся ушкаль-ная музычная школа, якая стварала выключных артыстау для опернай сцэны.
Сярод творча адоранай молaдзi у Ггалп ву-чылiся i выступaлi таксама белapускiя артысты. У лгаратурна-навуковым чaсопiсе «Калосьсе» былi aпублiкaвaны матэрыялы пра беларускага тaленaвiтaгa опернага спявака Паула Пракапе-ню [1, 2], яю вучыуся мастацтву выканауцы оперных партый у Вене, Мшане i Рыме. Беларус з ггальянскай опернай школы абяцау выдауцам ча-сопiсa папулярызаваць нацыянальную культуру пры падтрымцы свaiх выкладчыкау у Рыме: «Артыст запэушвае, што канцэртуючы будзе да-ваць i рэпэртуар беларусю. Незадоуга - кажа -пачуеце з рымскага мiкpaфону нашыя родныя белapускiя песьш» [1, с. 121]. Творчая кар'ера спявака была насычанай, ён меу сярод свaiх педагогау i калег нямала знакампых асоб з розных еуpaпейскiх кpaiн. Малады выканауца атрымау падтрымку свайго настаушка, сусветна вядомага опернага спявака Яна Кепуры, якi часта на канцэртах сам прадстауляу публiцы Паула Пра-капеню.
Нягледзячы на тое, што беларуск бас-ба-рытон Пракапеня П. выступау у Аустapыi, Швей-царьп, Германп, Англп, Фpaнцыi [2, с. 120], публша зaпомнiлa яго талент выключна паспя-ховымi кaнцэpтaмi менав^а у Ггалп, дзе беларус выступау дастаткова часта. «Тольк за два з
палавшаю гады перад pымскiм мiкpaфонaм дау 54 канцэрты, а у Мiлaне, Нэаполю i шшых местах 1талй - 34 канцэрты» [1, с. 121], - пазначалася у часотсе «Калосьсе». Оперны спявак-беларус праслауляу нацыянальную культуру, звяртаючы увагу пpaфесiйнaй мiжнapоднaй супольнасщ на мелагучную беларускую народную песню.
Агульнае веравызнанне кaнсaлiдaвaлa людзей, pэлiгiйныя установы i apгaнiзaцыi аб'ядноуват iх aгульнымi спpaвaмi. У Другой Рэчы Пас-пaлiтaй у 1920-я гг. на тэрыторып Заходняй Бе-лapусi змянiлaся роля праваслаунай царквы, яна згубiлa сваю дaмiнуючую ролю у гpaмaдскiм жыцщ, як гэта было у Рaсiйскaй iмпеpыi. Поль-скiя улады пaчaлi перадаваць будынк царквы кaтолiкaм з мэтай рэашзацыи дзяржаунай пaлiтыкi пaлaнiзaцыi. Польская нацыянальная iдэя пaвiн-на была аказваць непасрэдны уплыу на калек-тыуную самасвядомасць беларусау праз Рыма-кaтaлiцкi касцёл.
Ускладняе пстарычнае даследаванне той факт, што значная частка беларускамоуных кaтолiкaУ лiчылa сябе пaлякaмi, аднак сярод каталщкага нaсельнiцтвa былi групы, якiя прынцыпова ад-носiлi сябе да беларусау. Большасць праваслау-нага нaсельнiцтвa на беларусюх тэрыторыях не aдносiлi сябе да палякау, аднак iснaвaлi польсюя праваслауныя apгaнiзaцыi, якiя спpыялi працэсу апалячвання. Напрыклад, у 1938 г. праваслауныя паляк не пеpaшкaджaлi польсюм адмшютра-цыйным уладам, кaлi тыя пpынялi рашэнне i да-pучылi мясцовым органам разабраць у г. Гродна царкву Аляксандра Неускага [3, с. 270]. Барацьба з пpaвaслaунымi будынкaмi мела пaлiтычную аснову, бо колькасць праваслауных жыхароу рэзка скарачалася у тым населеным пункце, дзе сабор перабудоувауся у касцёл.
У Другой Рэчы Паспалгай ажыццяулялася не толькi пераследванне праваслаунай царквы, але i кaтaлiцкiх ксяндзоу, яюя iмкнулiся пpaводзiць набажэнствы па-беларуску цi нават выкарыстоу-вaлi беларускую мову у гутарках з вершкамь Барацьба супраць беларускай нацыянальнай inai у кaтaлiцкiм aсяpоддзi разгарнулася дaволi шы-рока, ксяндзы сутыкaлiся з пpaблемaмi нават у сiтуaцыi, кат дэмaнстpaвaлi веданне беларус-кай мовы.
Вядомы у беларусюм кaтaлiцкiм aсяpоддзi ксёндз Ян Мiхaiл Тapaсевiч, якi карыстауся па-вагай i аутарытэтам сярод беларусау ЗША, так-сама сутыкнууся з дыскpымiнaцыяй з боку поль-скiх улад. Ксёндз Тapaсевiч прыехау са Злучаных Штатау у вёску Клешнiкi да брата, дзе пачау гутарыць з вяскоуцам па-беларуску, за што ста-раста aфiцыйнa запатрабавау яго высялення за межы кpaiны (нягледзычы на амерыканск паш-парт ксяндза з дзеючай польскай вiзaй) [4, с. 96]. Знакамтага святара aбвiнaвaцiлi у шавшзме толью
В. У. Коваль
53
зa выкapыcтaннe бeлapycкaй мoвы y пoбытaвaй кaмyнiкaцыi, штo дэмaнcтpye пpaблeмнyю рэ-лiгiйнyю ciтyaцыю y Зaxoдняй Бeлapyci.
Бeлapycкiя cтyдэнты y Iтaлii нaбывaлi aдy-кaцыю y Пaпcкiм Гpыгapыянcкiм yнiвepciтэцe y Рыме i y Пaпcкiм ycxoднiм iнcтытyцe y Рыме [5]. У вышэйшых кaтaлiцкix нaвyчaльныx ycтaнoвax бeлapycы вывyчaлi фiлacoфiю, гюторыю цapквы, кaнaнiчнae пpaвa i шшыя нaвyкi. Ha пaдcтaвe лicтaвaння, ятое зaxoyвaeццa y Бeлapycкiм дзяр-жayным apxiвe-мyзei лiтapaтypы i мacтaцтвa, мoжнa зpaбiць выcнoвy, штo cвaëй вьют^й гpaмaдcкaй aктыyнacцю вылyчылicя нacтyпныя бeлapycы-кcяндзы y Iтaлii: Cтaнicлay ГлякoУcкi, Антон Poma Фpaнцiшaк Чapняycкi [5]. Пepaлiчa-нaя гpyпa бeлapycкix кcяндзoУ y 1925 г. нaвaт выcтyпiлa з iнiцыятывaй зapэгicтpaвaць cвaю cyпoлкy y franii y Аб'яднaннi бeлapycкix студэ-нцкix apгaнiзaцый (^rapa^^i opгaн мiжнapoд-нaй apгaнiзaцыi дзeйнiчay y npase). Iнiцыятывa былa пpынятa, пacля гэтaгa пaчaлi paзвiвaццa кaнтaкты пaмiж бeлapycaмi y Чэxacлaвaкii i кcяндзaмi y Iтaлii. Kcяндзы-бeлapycы y Iтaлii Kyлaк K. i Чapняycкi Ф. y лicтaпaдзe 1925 г. пры-нялi Удзeл вa ypaчыcтым cвяткaвaннi 1600-й ra-дaвiны Hiкeйcкaгa Caбopa [6, c. S]. Удзельшю ypaчыcтacцi aтpымaлi пpaвa выcтyпiць ад iмя бе-лapycкix кaтoлiкay, што мeлa тал^ыч^е зта-чэнне для нaцыянaльнaй cyпoльнacцi.
Kcяндзы-бeлapycы y Iтaлii cпpaбaвaлi pas-вiвaць нaцыянaльнyю iдэю зa мяжoй, яны iмкнyлi-cя apгaнiзaвaць y Рыме бeлapycкi кaтaлiцкi цэнтр. У 1924 г. пры пaдтpымцы нямeцкaгa пacoльcтвa пры Baтыкaнe бeлapycы y Iтaлii cпpaбaвaлi craa-рыць Бeлapycкyю дyxoyнyю ceмiнapыю y Рыме, opa штo aдpaзy з'явiлicя мaтэpыялы y пpэce («Bwera^ дзëннiк», «^ын Бeлapyca») [7, c. 1]. Iнiцыятывa cтвapэння нoвaй дyxoУнaй ceмiнa-pыi былa нeгaтыyнa ycпpынятa кcяндзaмi-пaля-кaмi, яюя cyпpaцiyлялicя paзвiццю бeлapycкaй нaцыянaльнaй щм cяpoд кaтaлiцкaгa нaceльнiцгвa. Бeлapycкaя дyxoУнaя ceмiнapыя y Iтaлii тaк i не былa aдчынeнa, aднaк дыcкycii a6 cтвapэннi вы-шэйшaй нaцыянaльнaй ycтaнoвы зa мяжoй ^a-^raa^^ яшчэ дa cяpэдзiны 1930-х гг.
Актыутя гpaмaдcкaя пaзiцыя бeлapycay y franii acвячaлacя нa cтapoнкax вше^^й бeлa-pycкaмoyнaй пpэcы. Гaзeтa «Бeлapycкaя ^ы-нiцa» нaвaт aфopмiлa acoбнyю ру6рыку пaд та-звaй «Бeлapycы y Рыме», мaтэpыялы якoй та cyчacны мoмaнт cтaлi кapыcнaй i iнфapмaтыyнaй гicтapычнaй кpынiцaй пpa дзейтодь бeлapycay зaмeжжa. Гaзeтны apтыкyл «narn Pius XI i Бе-лapycы» [S, c. 6] нaвaт зaфiкcaвay aфiцыйны вiзiт бeлapycкix кcяндзoУ дa Пaпы Pымcкaгa. У 1926 г. бeлapycкiя cтyдэнты-кaтoлiкi дaбiлicя aУдыeнцыi y Пaпы Pымcкaгa Пiя XI [S, c. 6]. У гaзeтным мaтэpыялe pacпaвядaeццa пpa дэтaлi
cycтpэчы, m якoй aдбылocя aбмepкaвaннe cтaнy бeлapycкaй кaтaлiцкaй cyпoльнacцi y cклaдзe Другой Рэчы Пacпaлiтaй. Baжнa пaдкpэcлiць, што nam Pымcкi Пiй XI вызнaчыycя y гicтopыi мiжвaeннaгa чacy cвaiмi шыpoкiмi дыплaмa-тычнымi кaнтaктaмi. У перыяд ягo пaнтыфiкaтa Baтыкaн aтpымay cyвepэнiгэт як гopaд-дзяpжaвa.
Cycтpэчa з бeлapycaмi выклiкaлa зaнeпaкoe-нacць голь^х кcяндзoУ, пpa штo шчыpa шш-caлa «Бeлapycкaя Kpынiцa». Cтyдэнты татлу-мaчылi Пaпe Pымcкaмy, штo y Пoльшчы дaлëкa не yce кaтoлiкi з'яyляюццa пaлякaмi пa m^rn-нaльнacцi, a чacткa кaтaлiцкaгa нaceльнiцтвa aднociць cябe дa бeлapycay: «Heкaлькi мecяцay тaмy Пaпeж прыняу бeлapycкix кcяндзoУ студэ-нтay, aдбывaючыx у Рыме нaвyкi. Дaвëy ix дa Пaпeжa cтapы мнix iтaльянeц, якi пpaдcтaвiy ix як пaлякay. Ha гэтa aдзiн з кcяндзoУ cтyдэнтay aдaзвaycя: "мы не Пaлякi, a Бeлapycы". Пacля гэ-тaгa Пaпeж блiжэй зaцiкaвiycя cтyдэнтaмi i вы-mira^ay з якix яны мeйcцay бeлapycкix. Гэтым yciм былi дyжa нeзaдaвoлeны cтyдэнты Пaлякi, прывыкшыя ycix кaтaлiкoУ у Пoльшчы лiчыць "пoльcкaй веры"» [S, c. 6]. Ha выгоюм yзpoУнi apгaнiзaвaнaй cycтpэчы былi aбмepкaвaны не тoлькi pэлiгiйныя пытaннi, aœ i пaлiтычныя ^a6-лемы бeлapycay як нaцыянaльнaй мeншacцi y Другой Рэчы Пacпaлiтaй.
Heaбxoднa пaдкpэcлiць, што бeлapycы-кaтoлiкi мeлi шыpoкiя мiжнapoдныя rama^ra з рэлтй-нымi apгaнiзaцыiямi. Аcaблiвa aктыyнa paзвiвa-лacя cyпpaцoУнiцтвa бyдyчыx бeлapycкix теян-дзoУ з xapвaцкiм кaтaлiцкiм cтyдэнцгвaм. У вынiкy npa^i з'eздa xapвaцкix cтyдэнтay-кaтoлiкoУ, якi aдбыycя 22-24 лiпeня 1927 г. у г. Cплiт (Югacлaвiя), былa aфopмлeнa pэзaлюцыя дa бeлapycкix та-тол^у [9, c. 3]. Xapвaцкiя cтyдэнты-кaтoлiкi y cвaiм aфiцыйным дaкyмeнцe пaзнaчылi ^a6-лему дыcкpымiнaцыi бeлapycкaгa кaтaлiцкaгa нaceльнiцтвa y Дpyгoй Рэчы Пacпaлiтaй. Зaнeпa-кoeнacць xapвaтay выклiкaлa зaбapoнa пpaвoдзiць нaбaжэнcтвы нa бeлapycкaй мoвe, штo падкрэ^ лiвaлacя y pэзaлюцыi як пpыклaд нecпpaвяд-лiвaгa i нexpыcцiянcкaгa cтayлeння дa нaцыянaль-ныгс пaчyццяy бeлapycay.
Cяpoд бeлapycкix cтyдэнтay у Iтaлii былi тa-лешв^ыя acoбы, пpa якix нa cвaix cтapoнкax paзмяшчaлi мaтэpыялы зaмeжныя перыядыч-ныя выдaннi. Haпpыклaд, aфiцыйны дpyкaвaны opгaн Baтыкaнa «Pымcкi aгляд» («Osservatore Romano», № 141 зa 1926 г.) aпyблiкaвay pэлiз пpa пacпяxoвyю aбapoнy дoктapcкaй дыcepтa-цыi кcяндзa-бeлapyca Cтaнicлaвa Глякoycкaгa, якaя aдбылacя y Рыме 17 чэрвеня 1926 г. [10, c. 6]. Бeлapycкi ^ндз з Biлeнcкaй apxiдыяцэзii a^i-мay aдyкaцыю y Пaпcкiм ycxoднiм шстытуце y Рыме. Гaзeтa «Бeлapycкaя крышад» aпyблiкaвa-лa тэму нaвyкoвaй дыcepтaцыi Cт. ГлякoУcкaгa:
54
Творчыя i адукаиыйныя праекты беларусау у 1талп (1921-1939 гг.)
«Мальва паводле дзённiка 1аана Кранштадскага "Маё жыццё у Хрысце"» [10, с. 6]. Матэрыял вшен-скага выдання вылучала асаблiвая урачыстасць, пачуццё гонару за новага беларускага доктара касцельных усходшх навук Глякоускага Ст.
Заключэнне. Беларусы у 1талй вызначылiся сваiмi арганiзацыйнымi i творчымi шцыятывамг Дзеячы мастацтва i беларускiя ксяндзы iмкнулiся папулярызаваць i развiваць нацыянальную ад-метнасць у iншакультурным асяроддзi. Оперны спявак Павел Пракапеня меу насычаную гастрольную праграму па крашах Еуропы, у рамках якой
спрабавау пашыраць беларускую народную пеу-чую культуру за мяжой. Ксяндзы-беларусы уз-дымалi праблему нацыянальных меншасцей у Другой Рэчы Паспалiтай на м1жнародным узроуш. Яны дабiлiся аудыенцш у Папы Рымскага Пiя XI з мэтай абмеркавання пытання рэлiгiйнай дыс-крымiнацыi беларусау у Польшчы. У гады пан-тыфiката Пiя XI беларусюя католiкi у розных крашах свету развiвалi актыунае супрацоУнiцтва з Ватыканам. У 1924 г. узшк праект адкрыцця Бе-ларускай духоунай семiнарыi у Рыме, якi так i не быу рэалiзаваны.
Cnic л^аратуры
1. Я. Ш. Павал Пракапеня // Калосьсе. 1937. Кн. 2 (11). С. 121.
2. Бужансю А. Павал Пракапеня // Калосьсе. 1937. Кн. 2 (11). С. 120.
3. Chomik P. [et. al.] Historia Bialorusinow Podlasia. Bialystok: Bialoruskie Towarzystwo Historyczne, 2016. 538 s.
4. Mironowicz E. Bialorusini i Ukraincy w polityce obozu pilsudczykowskiego. Bialystok: Trans Humana, 2007. 294 s.
5. Беларуси дзяржауны архiу-музей лiтаратуры i мастацтва. Фонд 3. Воп. 1. Спр. 184. Арк. 9.
6. Bielarusy й Rymie // Bielaruskaja Krynica. 1926. № 1. S. 8.
7. Беларуская духоуная семшарыя у Рыме // Сын Беларуса. 1924. № 35. С. 1.
8. Papiez Pius XI i Bielarusy // Bielaruskaja Krynica. 1926. № 33. S. 6.
9. Charwackaje Katalickaje Studenstwa - Bielaruskamu Katalickamu Studenstwu // Bielaruskaja Krynica. 1927. № 36. S. 3.
10. Ksiondz-bielarus - doktaram Papieskaha Uschodniaha Instytutu // Bielaruskaia Krynica. 1926. № 21. S. 6.
References
1. Ja. Sh. Paval Prokopenya. Kalos'se [Spikeiets], 1934, book 2 (11), p. 121 (In Belarusian).
2. Buzhanski A. Paval Prokopenya. Kalos 'se [Spikeiets], 1934, book 2 (11), pp. 120-121 (In Belarusian).
3. Chomik P. [et. al] Historia Bialorusinow Podlasia [History of the Belarusians in Podlyashsha]. Bialystok, Bialoruskie Towarzystwo Historyczne Publ., 2016. 538 p. (In Polish).
4. Mironowich E. Bialorusini i Ukraincy w polityce obozu pilsudczykowskiego [Belarusians and Ukrainians in the politics of the Pilsudski camp]. Bialystok, Trans Humana Publ., 2007. 294 p. (In Polish).
5. Belarusian State Archive and Museum of Art. Fund 3. I. 1. F. 184. L. 9.
6. Belarusians in Rome. Belaruskaya Krynitsa [The Belarusian Source], 1926, no. 1, p. 8 (In Belarusian).
7. Belarusian Theological Seminary in Rome. Syn Belarusa [The Son of Belarusian], 1924, no. 35, p. 1 (In Belarusian).
8. Pope Pius XI and Belarusians. Belaruskaya Krynitsa [The Belarusian Source], 1926, no. 33, p. 6 (In Belarusian).
9. Croatian Catholic students to Belarusian Catholic students. Belaruskaya Krynitsa [The Belarusian Source], 1927, no. 36, p. 3 (In Belarusian).
10. Belarusian priest is a doctoral student of the Pontifical Oriental Institute. Belaruskaya Krynitsa [The Belarusian Source], 1926, no. 21, p. 6 (In Belarusian).
1нфармацыя пра аутара
Коваль Вольга Уладзiмiрауна - кандыдат пстарычных навук, дацэнт кафедры псторьп Бела-рус i пашталогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверспэт (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: koval@belstu.by
Information about the author
Koval Volha Uladzimirauna - PhD (History), Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: koval@belstu.by
Пастуту 11.09.2023
