CC BY
14УДК 39(476+474.3)«1918/1939»
В. У. Коваль
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
КУЛЬТУРНАЯ I НАЦЫЯНАЛЬНАЯ 1ДЭНТЫЧНАСЦЬ БЕЛАРУСАУ ЛАТВН У М1ЖВАЕННЫ ПЕРЫЯД
Артыкул прысвечаны пахалапчным аспектам грамадскай дзейнасщ беларусау замежжа. Латв1я стала адным з вядучых культурных цэнтрау беларускага замежжа у 1918-1939 гг. Дзяржауная палпыка кра1ны аказала непасрэдны уплыу на грамадскую актыунасць i культурнае жыццё беларусау Латви. Беларуская супольнасць Латвii мела таленавггых настаушкау, музыкан-тау, паэтау, шсьменшкау, мастакоу. Асаблiвая увага надавалася тэатральнаму жыццю. У 1926 г. беларусы набылi сваё тэатральнае памяшканне, што дазволiла iм адчынiць Беларуси народны тэатр у Рызе. У 1927 г. было створана Таварыства беларускага тэатра, якое кансалiдавала у Рызе творчыя калектывы. Адметнасцю культурнага жыцця беларусау Латвii стала працяглае супрацо-yнiцтва з вядомым латышсшм паэтам i грамадск1м дзеячом Янам Райшсам.
У даследаваннi аналiзуецца праблема культурнай i нацыянальнай вдэнтычнасщ беларусау Латви на аснове новых пстарычных фактау. Значная увага у сучаснай этнiчнай псiхалогii нада-ецца культурнай i нацыянальнай вдэнтычнасцг Самаатаясамлiванне асоб з пэунай нацыяй грун-туецца на культурнай вдэнтычнасщ, на прыняцщ норм i каштоунасцей свайго народа.
Ключавыя словы: культурная вдэнтычнасць, нацыянальная вдэнтычнасць, беларуская дыяспара, Латвiя, культурная дзейнасць, этшчная псiхалогiя.
V. U. Koval
Belarusian State Technological University
THE CULTURAL AND NATIONAL IDENTITY OF BELARUSIANS IN LATVIA DURING THE INTERWAR PERIOD
The article is devoted to the psychological aspects of the cultural life of Belarusians abroad. Latvia became one of the leading cultural centers of Belarusians abroad in the period from 1918 till 1939.The state policy of Latvia had the influence over the social activity and cultural life of Belarusians abroad. The Bela-rusian community of Latvia had talented teachers, musicians, poets, writers, artists. Special attention was paid to the theatrical life. Belarusians bought their own theatrical hall in 1926, which allowed them to open the Belarusian Folk Theater in Riga. The Belarusian Theater Association was organized by Belarusians in 1927, which consolidated the creative groups in Riga. The leading feature of the cultural life of Belarusians in Latvia was the real cooperation with the famous Latvian poet and public figure Jan Rainis.
The study analyzes the problem of the cultural and national identity of Belarusians in Latvia, it is based on the new historical facts. The cultural and national identities receive the considerable attention in the modern ethnic psychology. The self-identification of a person with the nation is based on the cultural identity, on the national norms and values.
Key words: cultural identity, national identity, Belarusian diaspora, Latvia, cultural activity, ethnic psychology.
Уводзшы. Даследаванне псторьп беларусау замежжа павшна ажыццяуляцца у кантэксце дзяржаваутвараючых працэсау i фактарау. Анал1з пстарычнай спадчыны беларусау Латви дазваляе сцвярджаць, што з 1918 па 1939 г. там сфармiраваyся адметны культурна-асветнщю цэнтр, як вылучауся паспяховымi тэатраль-mrni i адукацыйнымi праектам^ актыуным л1таратурным i музычным жыццём, дасле-даваннем беларускага фальклору. Пры вы-вучэнш умоу захавання этнiчных канстант бе-ларускай супольнасцi замежжа неабходна праводзщь аналiз iдэнтыфiкацыйных працэсау i сацыяльна-пшхалапчных аспектау нацыяналь-най iдэнтычнасцi. Беларусы Латви у мiжваенны перыяд паслядоуна фармавалi сiстэму каш-
тоунасных арыенщрау, якiя абапiралася на на-цыянальныя элементы культуры.
Асноуная частка. Беларусы Латвii пражы-ват кампактна у Латгалii i Земгале. Афiцыйная статыстыка не зусiм поуна адлюстроувае коль-касць беларускага насельнщтва, асаблiва спрэчнымi з'яулюцца даныя 1930-х гг. Падчас народнага перапiсу 1920 г. было зарэпстравана 75 тыс. беларусау, у 1925 г. - 38 тыс., у 1930 г. -36 тыс., а у 1935 г. - 27 тыс. беларусау [1, с. 76]. Беларускае насельнщтва Латви у асноуным пражывала у вёсках, дзе займалася земляроб-ствам. 23 жшуня 1919 г. быу прыняты дэмакра-тычны закон аб грамадзянстве, яю давау латвiйскае грамадзянства yсiм асобам без ад-рознення нацыянальнасцi цi веравызнання, што
афщыйна i пастаянна пражыват у Латвii да Першай сусветнай вайны [2, с. 201]. Прад-стаунш беларускай нацыянальнай меншасцi на аснове закона 1919 г. атрым^ легальныя ла-тышсюя дакументы. Першапачаткова урад Латвii iмкнууся рэалiзаваць мадэль культурна-нацыянальных аутаномш з мэтай вырашэння мiжэтнiчных канфлштау.
Фармаванне беларускай дыяспары у Латвп адбывалася у мiжваенны час, у перыяд станау-лення i развщця дзяржаунасщ латышскага народа. Тэрмш «дыяспара» з'яуляецца слаба рас-паусюджаным у дачыненш беларусау Латвii, аднак яго выкарыстанне павiнна быць больш шырокiм у рамках сучасных канцэпцый дыяспаральнасцi. Аснова дыяспары - гэта супольнасць, якая выз-начаецца сваёй дакладна акрэсленай щэнтычнас-цю. Тэрмш працягваюць абмяркоуваць спе-цыялiсты, таму на сучасны момант iснуе шэраг канцэпцый у азначэннi паняцця. Дыяспара з'яуляецца дынамiчнай сацыяльнай з'явай, гра-мадска-палiтычнай па свайму характару, ёй улас-цiва групавая салiдарнасць, калектыуная сувязь, iмкненне да захавання нацыянальнай самасвя-домасцi, падтрымка духоунай культуры свайго народа. Беларусау Латвii неабходна аднесщ да «новых» цi «сучасных» дыяспар, што дазволiць шырэй выкарыстоуваць азначаны тэрмiн.
На грамадскую актыунасць беларусау Латвii непасрэдны уплыу аказвала афiцыйная дзяржауная палiтыка, шмат яюя працэсы ад-люстроУвалi кан'юнктурны момант i палiтычны курс краiны. Як ужо адзначалася, у пачатку 1920-х гг. урад Латвп iмкнуУся стварыць куль-турна-нацыянальныя аУтаномii для нацыяналь-ных меншасцей, якiя атрымалi правы на ар-ганiзацыю сваiх школьных упрауленняу пры Мiнiстэрстве асветы. У 1921 г. было створана Беларускае упрауленне пры Мшютэрстве асветы Латвп, якое працягвала сваю працу да 1934 г. Значную падтрымку пры аргашзацьп беларускай структурнай адзшю Мiнiстэрства аказау латышскi паэт i грамадскi дзеяч Ян Райнiс. На-цыянальнае упрауленне адразу адчынiла курсы для настаушкау, якiя пачалi рыхтаваць педа-гагiчны штат для беларусюх школ.
Першапачаткова фiнансаванне навучальных устаноу нацыянальных меншасцей адбывалася з боку дзяржавы, аднак недахоп бюджэтных сродкау прымусiу урад краiны зшзщь выдаткi на iх утрыманне. Народны савет 8 снежня 1919 г. прыняу закон «Аб навучальных устано-вах Латвп» i «Аб стварэнш школ нацыяналь-ных меншасцей у Латвп» - фiнансаванне школ нацыянальных меншасцей узяла на сябе дзяржава i органы самакiравання [2, с. 202]. Сютэма школьнай адукацыi у Латвii будавалася у рамках культурных аутаномш.
Негатыуны уплыу на развщцё нацыянальнай актыунасцi беларусау Латви аказау гучны палiтычны «беларускi працэс» (19241925 гг.) i сусветны эканамiчны крызiс. У вынiку «беларускага працэсу» вядомыя гра-мадскiя дзеячы i педагогi былi абвiнавачаны у стварэннi антыдзяржаунага руху. Па прычыне рэзананснай крымiнальнай справы улады на працяглы час прыпынiлi дзейнасць Беларускага упраулення адукацыi у 1925 г. Суд прыняу пас-танову выселщь з тэрыторыi Латвii найбольш актыуных дзеячау беларускага нацыянальнага руху. Беларусы спрабавалi абскардзiць рашэнне суда, атрымаць адтэрмiноУку, аднак стауленне улад да грамадскiх дзеячоу адрознiвалася. П. Мядзёлка пры высылцы iмкнулася атрымаць вiзы у Лiтву i Чэхаславакда, але ёй было адмоулена [3, с. 2]. Настаунща пераехала у Са-вецкую Беларусь, дзе далучылася да палiтыч-нага, грамадскага i культурнага ж^1цця краiны. I. Краскоусю выехау спачатку у Лiтву, а затым у Чэхаславакiю [3, с. 2], дзе спрабавау працяг-нуць сваю педагагiчную дзейнасць. Былы дырэк-тар гiмназii Краскоускi I. не змог уладкавацца на працу у педагагiчны унiверсiтэт, таму такса-ма пераехау у БССР. Некаторыя беларусюя грамадскiя дзеячы атрымалi адтэрмiноУку пры высылцы, а пасля дамаглюя адмены рашэння суда праз Мiнiстэрства унутраных спрау Латвii.
Стауленне да нацыянальных меншасцей у Латвii змянiлася у 1934 г., калi на заканадаучым узроУнi была абмежавана iх культурная аута-номiя. Дзяржауны пераварот 15 мая 1934 г. прывёу да улады аутарытарны урад К. Улма-нiса. Манаполiя на уладу прэзщэнта мiнiстрау Улманiса К. спынiла дэмакратычныя тэндэнцыi развiцця латышскай дзяржаунасцi. Пасля пера-вароту улады пачалi масава зачыняць гра-мадскiя арганiзацыi, перыядычныя выданнi i школы нацыянальных меншасцей, што стала прычынай лiквiдацыi асноунай часткi беларус-кiх арганiзацый, газет i часопiсау.
Спецыялiсты у галше мiжэтнiчнага узае-мадзеяння падкрэслiваюць, што дыяспара садзейшчае захаванню этнiчнай самасвя-домасцi i этнiчнай iдэнтыфiкацыi, адбываецца усведамленне асоб сваёй прыналежнасцi да пэунага этнасу, этнiчнай культуры i су-польнасцi [4, с. 94]. Беларуская дыяспара Латвп адрозшвалася сваiмi сталымi кантактамi з мет-раполiяй, арыентацыяй на культурныя адмет-насщ свайго народа. Нацыянальная iдэнты-фшацыя - гэта працэс самаатаясамлiвання асо-бы з нацыяй, прыняцце норм i каштоунасцей пэунай нацыi [5, с. 53]. Актыунае культурнае жыццё беларускай дыяспары Латвii спрыяла фармаванню этнiчнай канстантнасцi (устой-лiвых этшчных характарыстык).
Пcixaлaгiчныя a^ercra aдpoзнeння куль-тypныx нopм, на яюя paнeй нe звяpтaлi acaблiвaй yвaгi вyчoныя, cтaлi acнoУнaй тэмай дacлeдaвaння y гaлiнe кpoc-кyльтypнaй roixa-лoгii [6, c. 11]. Кyльтypнaя iдэнтычнacць выма-гae ад аотбы aтaяcaмлiвaць cвae пaвoдзiны з royrnrni кyльтypнымi пpыклaдaмi i yзopaмi. Мeнaвiтa кyльтypнaя iдэнтычнacць фapмyeццa y вышку yздзeяння paзнacтaйныx кyльтypныx yплывay, яюя мoгyць cyпяpэчыць пaмiж caбoй. Aнaлiзyючы бeлapycкyю дыяcпapy, кyльтypныя Уплывы чacaм пpывoдзiлi да пcixaлaгiчнaгa ды-carnœy aco6.
Бeлapycы Латвй cтвapылi ^амад^я ap-гaнiзaцыi, cяpoд якix вapтa вылучыць дзeйнacць нacтyпныx тaвapыcтвay: «Бацькаушчына», <^e-лapycкaя xaтa», «Pyнь», «Пpacвeтa», Taвapыcтвa бeлapycкaй мoлaдзi y Латвй, ceльcкaгacпaдap-чae тaвapыcтвa «Apaты», Taвapыcтвa бeлapyc-кix нacтayнiкay, Taвapыcтвa бeлapycay-выбap-шчыкау, Taвapыcтвa бeлapycкaгa тэaтpa y Латвй.
Вaжнымi гicтapычнымi кpынiцaмi ^ы дacлe-дaвaннi кyльтypнaй cпaдчыны бeлapycay Латвй з'яуляюцца пepыядычныя выдaннi, на oi^omax якix пyблiкaвaлicя мaтэpыялы ^а нaйбoльш уда-лыя пpaeкты i пacпяxoвыя мepaпpыeмcтвы. Hяpэдкa пaдoбным мaтэpыялaм быу xapaктэpны эмaцыйнa-экcпpэciyны стыль выкладання фак-тау, што пaтpaбye дадаттовага aнaлiзy пpы гicтapычным дacлeдaвaннi дзeйнacцi дыяcпapы.
Каштоуныя мaтэpыялы пpa мастацка-кyльтypныя acaблiвacцi бeлapycкaй cyпoльнacцi Латвй 6brni aпyблiкaвaны на cтapoнкax ^e™ «Гoлac Бeлapyca» (выxoдзiлa у Pbne з 1925 па 1929 г.) i чашпюа «Бeлapycкaя шкoлa у Латвй» (пepшы нyмap выдання з'явiycя у кacтpычнiкy 1926 г. як дадатак да гaзeты «Гoлac Бeлapyca»). Чacoпic «Бeлapycкaя шкoлa у Латвй», c^opa^i Taвapыcтвaм бeлapycкix нacтayнiкay, выда-вaycя да 1933 г., выxoдзiy нepэгyляpнa. У 1927 г. чашпю пpaцяглы чac нe выxoдзiy, аднак у канцы cнeжня 1927 г. агульны cxoд нacтayнiцкaй apгaнiзaцыi пacтaнaвiy aднaвiць пaдpыxтoУкy да дpyкy штoмecячнiкa. Pэдaкцыя змагла пpaцягнyць выдaннe чаотпюа у 1928 г., дакладна а^э^ваючы ягo acнoУныя мэты: «AднaУляючы cвoй чacoпic, гopaчa зaклiкaeм бeлapycкae настаунщтва з yceй энэpгiяй пaдтpымaць наша пачьтаньж: пaшыpaць ча-coпic cяpoд бeлapycкaгa жыxapcтвa, зьбipaць пaдпiшчыкay, ладзщь на кapыць чacoпica вeчa-pынкi, cклaдкi i aдлiчэньня, нaдcылaць у pэдaк-цыю мaтapыялы, cтaцьцi, завдмю, фaтaгpaфii, збopы нapoдныx твopaУ, шдагапчныя нагляда-ньнi, iнфapмaцыйныя лicты, афшы, плякаты пacтaнoвaк i iнш., наагул, - тpымaць з pэдaкцы-яй нaйшчыльнeйшы кантакт» [7, c. 109]. Пepыядычнae выдaннe тaвapыcтвa «Бeлapycкaя
штола у Латвй» iмкнyлacя кaнcaлiдaвaць бeлa-pycкyю iнтэлiгeнцыю. Пepшaпaчaткoвa чacoпic уяуляу caбoй пeдaгaгiчнa-гpaмaдcкi штoмe-cячнiк, аднак у пачатку 1930-x гг. выданж стала Ужo нaвyкoвa-пaпyляpным, шдагапчным i лiтapaтypнa-гpaмaдcкiм.
Acaблiвaя увага у cyчacнaй этнaпcixaлoгii нaдaeццa кyльтypнaй iдэнтычнacцi пpы aнaлiзe дыяcпapaльныx ^a^cay. Згoднa cyчacнaй кaнцэпцыi шмaтгpaннaй щэнтычна€щ, агульная iдэнтычнacць acoбы cклaдaeццa з атобныгс: этнiчнaй, pэлiгiйнaй, кyльтypнaй, пpaфeciйнaй, клacaвaй, yзpocтaвaй i iнш. Этючнаедь члeнay дыяcпapы caлiдapызye ix на acнoвe гpyпaвoгa члeнcтвa. Heaбxoднa пад^эгащь, што кoжны кyльтypны acяpoдaк бeлapycкaгa зaмeжжa ства-pay cвaю нeпayтopнyю cicтэмy кaштoyнacцeй як фaктapay этшчнай caмaiдэнтыфiкaцыi. УмoУны дыялoг пaмiж мeтpaпoлiяй i зaмeжжaм аказвау нeпacpэдны уплыу на кyльтypнyю iдэнтыфiкaцыю aco6. Aдмeтнacцю кyльтypнaгa жыцця бeлapycay Латвй стала шанаванж тpa-дыцый нapoднaгa тэафа, выяyлeнчaгa мастац-тва, музычнай кyльтypы, лiтapaтypнaй cпaдчы-ны, што стымулявала гpaмaдcкyю aктыyнacць дыяcпapы.
У пачатку 1920-x гг. у Латвй ^ацавала бoльш за 50 бeлapycкix штол, аднак пacтyпoвa ix кoлькacць cкapaчaлacя. Caмымi вядoмымi бeлapycкiмi нaвyчaльнымi ycтaнoвaмi Латвй былi: Дзвiнcкaя бeлapycкaя гiмнaзiя (aдчынeнa у 1922 г.), Люцыжкая бeлapycкaя гiмнaзiя (aдчынeнa у 1922 г.), Шылaycкaя бeлapycкaя пpывaтнaя штола (aдчынeнa у 1927 г.), Pыжcкaя пpывaтнaя дaдaткoвaя шкoлa (aдчынeнa у 1927 г.), Pыжcкaя пpывaтнaя гiмнaзiя (aдчынeнa у 1929 г.). Бeлapycкaя мoлaдзь набывала адука-цыю у вышэйшык нaвyчaльныx ycтaнoвax Латвй, бeлapycы вyчылicя у Лaтвiйcкiм yнiвepciтэцe, Латв^^й акадэмй мастацтвау, Лaтвiйcкaй кaнcepвaтopыi, Pыжcкaй дyxoУнaй ceмiнapыi. У пачатку 1920-x гг. pyœi i бeлapyc-ю aддзeлы дэпapтaмeнтa мeншacцeй Mimcrep-ства aдyкaцыi вялi aктыyнae лicтaвaннe па пы-танню нaцыянaльныx шкoл у Лю^ш^м пaвe-цe [8, ap^ 9-10]. Iнiцыятapaмi пaдoбныx кaнфлiктныx штуацый былi бaцькi шкoльнiкaУ, якiя чacaм блытaлicя у cвaëй нацыянальнай щэнтыфшацып. Acaблiвa cклaдaнaй для выфаш-эння была ciтyaцыя, кaлi acoбы у cвaiм на-цыянальным вызнaчэннi aбaпipaлicя на вepaвызнaннe, 6o acнoyнyю частку бeлapycкaгa нaceльнiцтвa Латвй cклaдaлi каталш.
Ha фapмaвaннe кyльтypнaй, нацыянальнай, этшчнай iдэнтычнacцi aдмeтны уплыу аказвала шстэма aдyкaцыi. Hacтayнiкi бeлapycкix шкoл актыуна выкapыcтoУвaлi этнiчнyю пeдaгoгiкy у cвaiм вyчэбнa-выxaвayчым пpaцэce, якi cпpыяy
развщцю caмaiдэнтыфiкaцыi на acнове народ-най культуры белapycay. Культурна-пcixaлaгiчны уплыу на фармаванне белapycкaй молaдзi быу звязаны з яе далучэннем да фальк-лору, нapодныx мacтaцкix paмëcтвay, нацыяна-льныx абрадау, paзвiццëм гютарычнай пaмяцi. У якacцi прыкладу этшчнай педaгaгiчнaй дзей-нacцi можна прывеод iнфapмaцыю, апублша-ваную вiленcкiм чашпюам «Калоше», пра эт-нaгpaфiчны зборшк пад назвай «Народная твоpчacць Латгальотага белapyca» [9, c. 127]. Этнaгpaфiчны матэрыял для выдання збipaлi настаунш i вyчнi Дзвiнcкaй белapycкaй пмнази больш за 10 гадоу, што cведчыць пра рэгуляр-ную працу педагогау па нацыянальнаму выка-ванню молaдзi. У збоpнiк yвaйшлi купальня пеcнi, нацыянальныя напевы, прымаую i загад-кi, якiя дaзволiлi зрабщь aбaгyльненнi па бела-pycкaй фалькларыстыцы.
Аcобнaй тэмай дacледaвaння культурнай отадчыны белapycay Латвй пaвiннa cтaць шматгадовае cyпpaцоyнiцтвa вядомага латыш-cкaгa паэта i гpaмaдcкaгa дзеяча Яна Райнюа з белapycкaй дыяcпapaй. Паэт пacпяxовa выра-шау актуальныя пытaннi белapycкix школ праз Мiнicтэpcтвa acветы, paзвiвay acaбicтыя кан-такты з твоpчымi acобaмi, што няcпыннa пaвялiчвaлa колькаодь прытльшкау яго паэзй cяpод белapycay. Творы Я. Рaйнica з латышотай на белapycкyю мову пеpaклaдaлi таюя прад-стаунт белapycкaй cyпольнacцi, як Мacaльcкi П., Казлоуотая В. i шш.
Тaленaвiты белapycкi кaмпaзiтap Юлiя Алекcaндpовiч нaпicaлa оперу на тэкст п'еcы Яна Рaйнica «Дзмiце вецярочю!» [10, c. 177]. Праца над музычным творам пpaцягвaлacя не-калью гадоу. Ю. Алекcaндpовiч cкончылa raac кaмпaзiцыi Лaтвiйcкaй кaнcеpвaтоpыi, а яе музычным талентам гaнapылacя беларуотая cy-польнacць. Ян Рaйнic некалью разоу cлyxay клaвip адрыукау оперы y выкaнaннi caмой Юлй Алекcaндpовiч [10, c. 177], кaлi кампазггар працавала над творам. На жаль, Я. Райнюу не дaвялоcя прыюутшчаць на прэм'еры оперы y 1932 г., (паэт пaмëp 12 вераетя 1929 г.). У вышку творчай працы кaмпaзiтapa Ю. Алетеан-дpовiч yзнiклa iдэя пеpaклacцi твор Яна Райнюа на беларуотую мову.
Белару^ая грамада горача вiтaлa прызначэн-не Яна Рaйнica на rnca^ Мiнicтpa acветы Латвй. Белapycы пacлaлi паэту шчырую вiтaльнyю тэле-граму: «Дзвiнcкaя белapycкaя гiмнaзiя, пачатко-вая школа i белару^я apгaнiзaцыi вггаюць Вac, лепшага cынa Латвй, з выпадай на Вашую долю адказнай працай Мiнicтpa Аcьветы. У Вашай acобе Лaтвiя знайшла гуманнага i чуткага мшютра, а белapycы заголены, што ix культур-ныя патрэбы, яюя зaycëды былi блiзкi Вам, зной-
дуць y Вac правщловага абаронцу» [11, c. 4]. Бе-лapycкiя настаушю i гpaмaдcкiя дзеячы, яюя нaпicaлi тэлеграму Яну Райнюу, aтpымaлi адказ мiнicтpa: «Шчыра дзякую белapycкiя школы i apгaнiзaцыi за вгганьне i пaжaдaньнi. Вы y мяне зaycëды знойдзеце y добрык cпpaвax абаронцу. Рaйнic - Mimcip Аcьветы» [11, c. 4]. Прыведзе-нае aфiцыйнaе лicтaвaнне з вядомым латыш-cкiм паэтам цудоуным чынам iлюcтpyе пры-xiльнacць Яна Райнюа да белapycay Латвй.
Белapycкaя дыястара Латвй мела тале-нaвiтыx вучонык, пюьменшкау i паэтау. На cтapонкax пеpыядычныx выданняу мiжвaен-нага чacy cycтpaкaюццa рэцэнзй на кнiгi i наву-ковыя працы, якiя даюць мaгчымacць вы-лучыць iмëны творчык acоб. Напрыклад, ча-cопic «Беларуотая школа у Латвй» размяоду матэрыял пра жаночую белapycкyю пaэзiю Веры Вaйцюлевiч i яе першы паэтычны збоpнiк «Вершы» [12, c. 252]. Пaэтэca пачала публ> кавацца на cтapонкax пеpыядычныx выданняу з 1927 г., а у 1932 г. дзяучына пaдpыxтaвaлa да друку cвaю першую кнiгy. Збоpнiк В. Вай-цюлевiч cклaдaycя з пaэтычныx творау на бела-pycкaй мове, а татеама ix перакладау на латыш-cкyю мову.
Культурнае жыцвд белapycкaй cyпольнacцi Латвй aдpознiвaлacя выключнай увагай да тэатральнага мacтaцтвa. Белару^ тэатр y Рызе cпpaбaвaлi аргашзаваць некaлькi разоу, аднак першыя cпpобы cкончылicя няудала. Дыяcпapa мела таленавтк apтыcтay-aмaтapay, якiя rnc-пяxовa выcтyпaлi у белapycкix школax, лaдзiлi папулярныя cпектaклi для жыxapоУ белapycкix вëcaк Латвй. 1дэя cтвapэння нацыянальнага тэатра у Рызе гучала у беларуотай cyпольнacцi неаднаразова. Лепшыx apтыcтay зaпpaшaлi у Рыгу для pэaлiзaцыi праекта, аднак артыстам-аматарам не xaпaлa cpодкay для наладжвання побыту у латышотай cтaлiцы, таму моладзь xyraa вяpтaлacя дадому. Толькi aдзiн тэатраль-ны cезон y 1921 г. адпрацавау 1-шы Белapycкi драматычны гурток ^^icëp - Сцяпан Зaлiycкi) i 2-ri Белapycкi драматычны гурток y 1922 г. (pэжыcëp - Язэп Кaмapжынcкi) [13, c. 156-157]. Нягледзячы на няудачы у pэaлiзa-цып праектау, белapycы Латвй нaбывaлi cвой першы apгaнiзaцыйны вопыт, а щэя cтвapэння нацыянальнага тэатра cтымyлявaлa грамадотую працу дыяcпapы. Аpтыcты, якiя вярталюя ca cтaлiцы у белapycкiя вëcкi, iмкнyлicя перадаць cвaе веды i уменш дзецям, яны дaлyчaлicя да дзейнacцi дpaмaтычныx гурткоу y белapycкix школax, cпpaбaвaлi напрацаваны драматычны вопыт i тэатральны доcвед paзвiвaць разам з вучням^ Адметным мacтaцкiм густам вы-лyчылicя пacтaноУкi Дзвiнcкaй i Люцыжкай белapycкix гiмнaзiй, неcтaндapтнымi твоpчымi
рашэнням1 вызначылюя драматычныя гуртю пры таварыствах «Рунь», «Беларуская хата», «Бацькаушчына».
У 1926 г. беларусы набылi тэатральнае па-мяшканне у Рызе [14, с. 140]. 20 лютага 1926 г. у Рызе таварыства «Беларуская хата» у сваiм будынку адчынша Беларускi народны тэатр, аднак па прычыне фiнансавых праблем праект праз месяц згарнулi [13, с. 157]. Беларусам хут-ка стала зразумела, што неабходна стварыць аргашзацыю, якая магла б аб'яднаць уах бела-русюх тэатральных аматарау Латвй. Такiм чынам у 1927 г. у Рызе было створана Тава-рыства беларускага тэатра, якое паспяхова справшася са сваёй кансалщуючай функцыяй. Таварыства ладзша студыйныя заняткi з бела-рускай моладдзю, а у 1928 г. у Рызе i Дзвiнску аргашзацыя стварыла Беларускiя народныя тэатры. Трупы тэатрау некалькi разоу вы-язджалi з гастролямi за мяжу Латвй, творчыя калектывы паспяхова выступалi у Лiтве i Са-вецкай Беларусь Асаблiвай папулярнасцю гле-дачоу карысталюя п'есы В. Дунша-Марцшке-вiча, Я. Купалы, К. Каганца, Ф. Аляхновiча.
Беларуская супольнасць Латвй вылучалася таленавгтай моладдзю, якая набывала вышэй-шую адукацыю у кансерваторыi цi акадэми ма-стацтвау. Прэса дыяспары з асаблiвай цеплы-нёй пiсала пра першыя творчыя поспехi бела-русюх мастакоу i музыкантау на мiжнародным узроУнi. Сваiм мастацкiм талентам вылучауся пейзажыст Аркадзь Салауёу, якi нарадзiуся на Дзвiншчыне у 1902 г., а у 1920 г. скончыу Дзвiнскую рэальную гiмназiю [15, с. 135]. Беларуси мастак скончыу Чэшскую акадэмiю ма-стацтвау у 1931 г., што дазволiла беларусу з Дзвшшчыны рэгулярна прымаць удзел у акад-эмiчных вясеннiх выстауках, а у 1933 i 1935 гг. аргашзаваць свае прыватныя выстаую карцiн у галерэi Рубеша у Празе. Лiрычнае адлюстра-ванне прыроды Аркадзя Салауёва Уразiла ма-
стацюх крытыкау, якiя зрабiлi свае рэцэнзи на старонках замежных перыядычных выданняу, падкрэслiваючы уплыу французскай школы пейзажа на творчасць мастака.
Музычнае мастацтва беларускай дыяспары у першую чаргу абатралася на вопыт нас-таунiкау гiмназiй i школ, значны уплыу таксама аказват прафесiйныя музыканты i кампазiтары. У 1921 г. разам з Беларусюм драматычным гуртком у Дзвiнску быу арганiзаваны Беларускi хор, дзе пачынала займацца вакалам вучанiца Паулiны Мядзёлю Надзея Мiкалаева-Камiсар, якая у 1932 г. скончыла Латвiйскую кансерва-торыю [16, с. 251]. Атрымаушы вышэйшую му-зычную адукацыю, спявачка уладкавалася на працу у Рыжскi беларусю тэатр. Выпускнiца Дзвiнскай беларускай пмназп i Латвiйскай кан-серваторыi, кампазгар i пiянiстка Юлiя Алек-сандровiч выключна паспяхова працавала над музыкальнай апрацоукай творау беларускiх i латышсюх паэтау.
Заключэнне. Такiм чынам, беларусы Латвй у мiжваенны перыяд сфармават адметны куль-турна-асветнiцкi цэнтр пры дзяржаунай пад-трымцы ураду. Пал^ыка развiцця культурна-нацыянальных аУтаномiй спрыяла актыунай рабоце беларускай супольнасцi. Аднак дзяр-жауны пераварот 1934 г., як прывёу да улады К. Улмашса, абмежавау грамадскае i куль-турнае развiццё нацыянальных меншасцей.
Культурныя i адукацыйныя праекты бела-русау спрыялi фармаванню этнiчнай са-масвядомасщ, захаванню этнiчных канстант. Настаунiкi Дзвшскай i Люцынскай беларускiх гiмназiй паспяхова выкарыстоуват метады этнiчнай педагогiкi, стварат творчыя калектывы, ладзiлi выступленш, удзельнiчалi у конкурсах. Цэнтрам тэатральнага жыцця беларусау стала Рыга, дзе было створана Таварыства бе-ларускага тэатра, якое аб'ядноувала творчыя аматарскiя калектывы Латвй.
Cnic л^аратуры
1. Екабсонс Э. Культурная деятельность белорусов Латвии в 1918-1940 годах // Латвiя - Беларусь: дыялог двух культур: матэрыялы I навук.-практ. канф., Рыга, 4 снежня 2004 г. Рыга: Саюз беларусау Латвй, 2005. С. 76-90.
2. Блейере Д., Бутулис И., Зунда А., Странга А., Фелдманис И. История Латвии. Рига: Jumava, 2005. 474 с.
3. Да высяленьня гр. Я. I. Краскоускага, П. Мядзелка-Грыб i А. Якубецкага з Латвй // Голас Бе-ларуса. 1925. № 2. С. 2.
4. Карнышев А. Д., Винокуров М. А., Трофимова Е. Л. Межэтническое взаимодействие и межкультурная компетентность. Иркутск: БГУЭП, 2009. 310 с.
5. Баронин А. С. Этническая психология. Киев: Тандем, 2000. 264 с.
6. LeVine R. Culture, Behavior, and Personality. Chicago: Aldine Publishing Company, 1973. 320 p.
7. Ктчам наша грамадзянства напружыць сшы // Беларуская школа у Латвй. 1928. № 8. С. 109.
8. НАРБ. Фонд 458. Воп. 1. Спр. 45. Арк. 9-10.
9. Хрошка // Калосьсе. 1939. Кн. 2. С. 127-129.
10. Хрошка беларускага жыцьця у Латвй // Беларуская школа у Латвй. 1932. № 2. С. 175-178.
11. Селянш. Прывгганьне Я. Райнюу // Голас Беларуса. 1927. № 48. С. 4.
12. Бiблiофiл. Зборшк вершау сялянскай беларускай поэтэсы Веры Вайцюлевiч // Беларуская школа у Латвй. 1932. № 7. С. 252.
13. Тэатрал. Да пящгодзьдзя Т-ва Беларускага Тэатру у Латвй // Беларуская школа у Латвй. 1932. № 1. С. 156-158.
14. Екабсонс Э. Политика латвийского государства в отношении белорусов // Латвия - Беларусь: 1918-2018. Минск: Четыре четверти, 2018. С. 122-143.
15. Т. Г. Выстаука абразоу Аркадзя Салауёва // Калосьсе. 1935. Кн. 2. С. 135-136.
16. У 10-тыя угодю Дзьвюк. Дзярж. Беларускае пмнази // Беларуская школа у Латвй. 1932. № 7. С. 249-251.
References
1. Jekabsons E. Cultural activity of Belarusians in Latvia from 1918 till 1940. Materyyaly I navuk.-prakt. kanf. ("Latviya - Belarus': dyyalog dvukh kul'tur") [Materials of I scientific-practical conference ("Latvia - Belarus': dialogue between two cultures")], Riga, December, 4, 2004. Riga, 2005, pp. 76-90 (In Russian).
2. Bleiere D, Butulis I., Zunda A., Stranga A., Feldmanis I. Istoriya Latvii [History of Latvia]. Riga, Jumava Publ., 2005. 474 p.
3. About the eviction of Mr. J. I. Kraskovsky, P. Myadelka-Gryb and A. Yakubetsky from Latvia. Golas belarusa [The voice of Belarusian], 1925, no. 2. P. 2.
4. Karnyshev A. D., Vinokurov M. A., Trofimova E. L. Mezhetnicheskoye vzaimodeystviye i mezhkul'turnaya kompetentnost' [The interethnic interaction and the intercultural competence]. Irkutsk, BSUEL Publ., 2009. 310 p.
5. Baronin A. S. Etnicheskaya psikhologiya [Ethnic psychology]. Kiev, Tandem Publ., 2000. 264 p.
6. LeVine R. Kul'tura, povedeniye i lichnost' [Culture, Behavior, and Personality]. Chicago, Aldine Publishing Company, 1973. 320 p.
7. We are appealing for our community to strain forces. Belaruskaya shkola u Latvii [Belarusian school in Latvia], 1928, no. 8. P. 109.
8. NARB. Fund 458. I. 1. F. 45. L. 9-10.
9. Chronicle. Kalosse [Cones], 1939, no. 2, pp. 127-129.
10. Chronicle of the Belarusian life in Latvia. Belaruskaya shkola u Latvii [Belarusian school in Latvia], 1933, no. 4. P. 320.
11. Peasant. Greeting to J. Rainis. Golas belarusa [The voice of Belarusian], 1925, no. 2. P. 2.
12. Bibliophile. The book of poems by the peasant Belarusian poet Vera Vaitsyulevich. Belaruskaya shkola u Latvii [Belarusian school in Latvia], 1932, no. 7. P. 252.
13. Theater-goer. To the fiftieth anniversary of the Belarusian Theater Association in Latvia. Belaruskaya shkola u Latvii [Belarusian school in Latvia], 1932, no. 1, pp. 156-158.
14. Jekabsons E. The policy of the Latvian state in relation to Belarusians. Latviya - Belarus': 19182018 [Latvia - Belarus: 1918-2018]. Minsk, Four quarters Publ., 2018, pp. 122-143 (In Russian).
15. T. G. Exhibition of paintings by Arkady Solovyov. Kalosse [Cones], 1935, no. 2, pp. 135-136.
16. On the 10th anniversary of the Dzvinsk State Belarusian Gymnasium. Belaruskaya shkola u Latvii [Belarusian school in Latvia], 1932, no. 7, pp. 249-251.
1нфармацыя пра аутара
Коваль Вольга Уладзiмiрауна - кандыдат гютарычных навук, дацэнт кафедры гюторьи Беларус i палггалоги. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсггэт (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: koval@belstu.by
Information about the author
Koval Volha Uladzimirauna - PhD (History), Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: koval@belstu.by
Пастуту 08.09.2020
