CC BY
10УДК 331.108.3-054.72(437)«1918/1939»
В. У. Коваль
Беларуси дзяржауны тэxналагiчны ушверсгот
РОЛЯ СТУДЭНЦК1Х I ПРАФЕС1ЙНЫХ АРГАН1ЗАЦЫЙ У ПРАЦЭСЕ САЦЫЛЬНА-ПС1ХАЛАГ1ЧНАЙ АДАПТАЦЫ1 БЕЛАРУСК1Х ЭМ1ГРАНТАУ У ЧЭХАСЛАВАКН (1918-1939 ГГ.)
Артыкул даследуе ролю i уплыу беларуск1х студэнцшх i прафесшнык аргашзацый на працэс сац^1яльна-пс1халаг1чнай адаптацыi эмпрантау у Чэхаславаки з 1918 па 1939 гг. У даследаванш прадстаулены асноуныя к1рунк1 дзейнасцi беларускiх студэнцк1х арганiзацый i псixалагiчныя аспекты адаптацыйных працэсау моладзг Аутар лiчыць, што прафесiйная дзейнасць беларусшх эмпрантау была важным фактарам ix адаптацыi да новых умоу жыцця.
У артыкуле разглядаецца працэс развщця нацыянальнай щэнтычнасщ беларусау замежжа у м1жваенны перыяд. У даследаванш аналiзуюцца палиычныя, адукацыйныя, прафесшныя i культурныя yзаемасувязi памiж беларускiмi i yкраiнскiмi эмiгрантамi. Асаблiвая увага надаецца вывучэнню наступствау культурнага шоку i акультурацыйнага стрэсу эм^антау ва умовах прымаючага грамадства. У артыкуле падкрэ^ваецца кансалвдуючая роля эмiгранцкix аргашзацый, а таксама ix уплыу на развщцё палиычнага, эканамiчнага, культурнага, адукацыйнага, нацыянальнага жыцця беларускай дыяспары у Чэxаславакii.
Ключавыя словы: беларуская эмпрацыя, Чэxаславакiя, дыяспара, псixалагiчная адаптацыя, сацыяльная адаптацыя, студэнцкая аргашзацыя, прафесiйная аргашзацыя, нацыянальная щэнтычнасць.
V. U. Koval
Belarusian State Technological University
THE ROLE OF THE STUDENT'S AND PROFESSIONAL ORGANIZATIONS
IN THE SOCIAL AND PSYCHOLOGICAL ADAPTATION OF THE BELARUSIAN EMIGRANTS IN CZECHOSLOVAKIA (1918-1939)
The article describes the pole and influence of the Belarusian student's and professional organizations during the social and psychological adaptation of emigrants in Czechoslovakia from 1918 till 1939 years. It describes the activities of the Belarusian student's organizations and psychological aspects of the adaptation process of youth. The author believes that the professional activity of the Belarusian emigrants was the important factor for their adaptation to the new conditions of the life.
The article touches upon the process of development of the national identity among Belarusians abroad during the inter-war period. The political, education, professional and cultural ties between Ukrainian and Belarusian emigrants are analyzed in the research. The focus is made on the analysis of the cultural shock and acculturative stress of emigrants in the conditions of the host society. It describes the consolidating role of the emigratory organization, as well as their influence on the development of the political, economic, cultural, educational and national life of the Belarusian diaspora in Czechoslovakia.
Key words: Belarusian emigration, Czechoslovakia, diaspora, psychological adaptation, social adaptation, student's organization, professional organization, national identity.
Уводзшы. Псторыя развщця беларускай дыяспары у Чэxаславакii у апошш час пачынае даследавацца больш актыуна i падрабязна. Аса-бл1васцю тэмы з'яуляецца шырокая крынща-знаучая база з л1ку арxiyныx дакументау, яюя заxоУваюцца у арxiваx Чэxii, Украшы, Беларус i Раси. Разнастайныя беларусюя эм1гранцюя па-л1тычныя аргашзацьп, навучальныя установы, грамадсюя аб'яднанш, культурныя цэнтры, гур-тк1, музе1, самадзейныя калектывы паюнул1 значную дакументальную спадчыну, што пат-рабуе грунтоунага анашзу пры вывучэнш дзей-насщ дыяспары.
Асноуная частка. Развщцё беларускай эм1грацы1 у Чэxаславакii было звязана з этапам1 правядзення «рускай акцып», якая распачалася у 1921 г. Акцыя уяуляла сабой праграму пад-трымю эм1грантау з тэрыторыи былой Расшскай 1мперы1, наюраваную на развщцё культурнага, адукацыйнага i навуковага патэнцыялу эм1гра-цш. У асяродку замежжа юнавала перакана-насць, што «руская акцыя» рэатзуецца урадам Чэxаславакii за кошт расшскага золата, якое у вышку грамадзянскай вайны у Раси засталося у чэxаy. Безумоуна, праграма мела не толью сацыяльна-культурныя, але i пал1тычныя мэты.
Мехашзмы лег^зацьп i прававой адаптацыи для членау беларускай, украшскай i рускай дыяспар былi падобнымi, што аб'ядноувала асоб розных нацый. Урад Чэхаславакii дакладна адсочвау кантынгент эм^рантау, кантралявау iх дзей-насць, перыядычна праводзiy улш замежшкау i ажыццяуляу дапамогу асобным групам. «Руская акцыя» актыуна праводзшася у 1920-я гг., аднак у 1930-х гг. праграму паступова згарнулi па прычыне адсутнасцi фiнансавання i развiцця афiцыйных чэшска-савецкiх адносiн.
Важнай праблемай для даследавання на-цыянальнай дыяспары з'яуляецца пытанне этш-чнай iдэнтычнасцi яе прадстаушкоу, бо у афщый-ных дакументах далёка не усе эм^ранты па-значалi сябе беларусамь Фармальна асноуная частка беларускай эм^рацыйнай хвалi у мiж-ваенны перыяд мела польскiя дакументы Другой Рэчы Паспалiтай, што ускладняе працэс гiстарычнага даследавання. Псiхалагiчная ка-тэгорыя «этнiчная щэнтычнасць» мае асаблiвае значэнне у аналiзе адаптацыйных працэсау. Этт-чная самаiдэнтыфiкацыя давала магчымасць эмiгрантам усведамляць сваю прыналежнасць да пэунай этнiчнай супольнасцi, рабiць ацэнку нацыянальнай дыяспары, развiваць супрацоу-нщтва з метраполiяй, праяуляць свае этшчныя пачуццi, якiя за мяжой адрозшвалюя глыбокiмi эмацыйнымi перажываннямi.
Спецыялiсты лiчаць этнiчную iдэнтычнасць састауной часткай сацыяльнай iдэнтычнасцi асобы. Этнiчныя псiхолагi падкрэ^ваюць, што адаптацыя эмiгранта да прымаючага грамадства звычайна адбываецца ва умовах «культурнага шоку». Тэрмiн «культурны шок» у навуковы зварот быу уведзены К. Обергам, якi лiчыy, што уваходжанне эмiгранта у новую культуру можа прывесщ да дэзарыентацыi шдывща [1, с. 30]. Асобам прасцей справщца з праявамi i наступ-ствамi «культурнага шоку» у выпадку, калi iх нацыянальная дыяспара з першых дзён пачынае iм аказваць падтрымку, уключае у аргашза-цыйную працу, дапамагае легалiзацыi у дзяр-жаве-рэцышенце, стымулюе матэрыяльна. Паль тыка мiжваеннай Чэхаславакii у пытаннях эмiграцыi абашралася на умовы правядзення «рускай акцып», таму дзяржауная падтрымка для эм^рантау была накiраваная на навуковыя кадры, творчую iнтэлiгенцыю i студэнцкую моладзь з тэрыторыi былой Расiйскай iмперыi.
Адаптацыя эмiгрантаy - гэта працяглы i шматаспектны працэс. Праблемная адаптацыя асобы выяуляецца у глыбоюм перажыванш страты сацыяльнага асяродка, вострага адчування пачуцця адчужанасцi, немагчымасщ эфектыуна Узаемадзейнiчаць у iншакультурным соцыуме. У ходзе кантактау з тытульнай нацыяй у эмiгрантаy фармiруецца мiжкультурная каму-
шкацыйная кампетэнтнасць. Адметнасць чэшс-кага грамадства была у пазiтыyным стаyленнi да эм^антау славянскага паходжання, праявах талерантнасщ, што можна патлумачыць пс-тарычна сфармiраванымi yзаемасувязямi.
Гiсторыя дыяспар непасрэдна залежыць ад актыyнасцi яе членау. У мiжваенны перыяд у Чэхаславакп праходзiлi першыя стадыi фармi-равання беларускай дыяспары, асобы аб' ядноу-валюя з мэтай выжывання на чужыне, фармiрава-лася абшчына-анклау. Важнай характарыстыкай сфармiраванай дыяспары з'яуляюцца яе арга-нiзацыi, якiя ажыццяyлялi сацыяльную падтрымку эмiгрантам i забяспечвалi псiхалагiчны камфорт. Складана вызначыць колькасць сту-дэнтау у Чэхаславакii, бо дакладнай статыстыю няма. На падставе матэрыялау прэсы i yспамiнаy эм^антау магчыма выказаць меркаванне, што у мiжваенны перыяд там набывала адукацыю пры-блiзна 800 беларускiх студэнтау.
Беларускай студэнцкай моладдзю у Чэхаславакп былi створаны асобныя аргаизацык Аб'яднанне беларускага паступовага студэн-цтва, Беларуская студэнцкая арганiзацыя у Празе, Аб'яднанне беларускiх студэнцкiх арга-нiзацый, Арганiзацыя беларускiх студэнтау-марксютау у Празе, Саюз студэнтау-грамадзян БССР. Беларусюя студэнты таксама прымалi актыуны удзел у рабоце Беларускага (Крывщ-кага) культурнага таварыства iмя Ф. Скарыны у Празе, Беларускай Грамады, Беларускай Рады у Празе, таварыствау «Адзшства рускай культуры» i «Незалежнасць».
Для даследавання адаптацыйных працэсау эмiгрантаy неабходна разумець, што у любы перыяд эм^ацыя для канкрэтнага чалавека будзе звязаная з комплексам сацыяльна-пахалапчных праблем. Асобы з высоюм узроунем адаптыунасщ хутчэй i прасцей спрауляюцца з цяжкасцямi, iх ка-мушкацыйныя здольнасцi дапамагаюць пера-адольваць моуны бар'ер, прымаць iншыя каш-тоунасщ грамадства. Неабходна падкрэслщь, што лшгвютычны фактар з'яуляецца адным з ас-ноуных у працэсе сацыяльна-псхалапчнай адап-тацш. Сацыяльная ¡заляцыя эмiгранта можа быць звязаная з невалоданнем мовай прымаючага грамадства, што стварае дадатковыя праблемы у перыяд першапачатковай адаптацыi. Нацыя-нальныя грамадсюя аргатзацып дапамагаюць эмiгрантам развiваць сацыяльныя сувяз^
У мiжваеннай Чэхаславакii дзейнiчалi бела-рускiя палiтычныя партыi, працавалi нацыя-нальныя студэнцкiя аб'яднаннi, творчыя гуртю, культурныя таварыствы, прафесiйныя арга-шзацыи i навуковыя цэнтры. Члены беларусюх аб'яднанняу i суполак сустракалiся на з'ездах i вечарынах, дзе таксама мага атрымаць са-цыяльную падтрымку, пэуную параду у юры-
дычных пытаннях цi падказку у нормах па-водзiн дамiнуючага этнасу. Адметнасцю каму-нiкацый у асяродку дыяспары была родная мова, таму пры актыуным удзеле у жыццi эм^рацын i запатрабаванасцi асобы у аргашза-цыйнай рабоце асобам было прасцей справiцца са складанасцямi адаптацыi. На думку П. Бёрка, «размауляць на той жа мове щ дыялекце, што i акружаючыя цябе людз^ - просты i эфектыуны спосаб праявщь салiдарнасць; размауляць на шшай мове цi дыялекце - таю ж эфектыуны спосаб супрацьпаставщь сябе шшым асобам цi трупам» [2, с. 67]. Лшгвюты падкрэ^ваюць, што замежная мова ад эм^рантау патрабавала да-датковых намаганняу, што часта прыводзiла да перагрузю, нервовага перанапружання. Арга-нiзацыi дыяспары у псiхалагiчным плане дапа-магат пераадольваць адаптацыйны стрэс, родная мова здымала напружанне, а грамадская ак-тыунасць суполак спрыяла развiццю нацыяналь-най самабытнасцi i фармiраванню нацыяналь-най самащэнтычнасщ.
Сваёй актыунай i пасяховай працай у Празе вызначылася Аб'яднанне беларусюх студэнцкiх арганiзацый. Статут АБСА быу зацверджаны чэшскiмi уладамi у 1926 г., па якiм выканаучым органам быу Прэзыдыум (складауся з 5 чалавек), арганiзацыя мела 3 аддзелы: мiжнародных ад-носiн, прэсавы i гаспадарчы [3]. Адметнасцю АБСА для беларускай дыяспары было тое, што аб'яднанне стала вольным сябрам Мiжнароднай студэнцкай канфедэрацыi (Confédération Internationale des Étudiants - C.I.E.) у 1926 г. [4], што значна павышала яе статус у асяродку эм^рацыи. Аб'яднанне мела свае суполю у Рыме, Падэб-радах, Братыславе, Брно i iншых гарадах, раз-вiвала шырокiя кантакты са студэнтамi ЗША, Францыi, Германii, Латвii, Лiтвы.
Беларускамоуная вiленская прэса шырока асвяцiла той факт, што Аб'яднанне беларусюх студэнцюх аргашзацый аф^шна стала членам С.1.Е. Нягледзячы на матэрыяльныя цяжкасцi бе-ларускай эмiграцыi, арганiзацыя адпрауляла сваiх прадстаушкоу на канргэсы С.1.Е., дзе беларусы выступалi з дакладамi. Пры даследаванш перыя-дычных выданняу мiжваеннага перыяду у якасцi гiстарычных крынщ можна знайсцi iнфармацыю пра найбольш яскравыя выступы беларускiх студэнтау у рамках дзейнасщ канфедэрацш. Напрыклад, на старонках газеты «Беларуская крынiца» было адзначана, што беларусюя i украшсюя студэнты выступiлi з дакладамi у славянскай камiсii С.1.Е. 24 жшуня 1928 г. у Парыжы [5], узняушы вострыя палiтычныя i эканамчныя пытанш нацыянальнага развiцця.
З моманту афщыйнага членства у С.1.Е. аб'яднанне пачал уключаць у разнастайныя мiжнародныя праекты. Былi прапановы ажыц-
цявщь абмен студэнтамi, аднак iдэя не была рэатзаваная. Актыуна праводзiуся абмен пад-ручнiкамi i перыядычнымi выданнямь Цiкавым юрункам супрацоунщтва стала аргашзацыя платных экскурсiй для беларускiх студэнтау, геаграфiя якiх была дастаткова шырокай. На старонках газеты «Сялянская нiва» засталася ш-фармацыя пра навшы АБСА: «У сучасны момант аддзел вядзе перапiску з III камiсiяй С1Е аб студэнскiх экскуршях, якiя ладзiць вышэй-памянутая камгая. Экскурсii маюць адбыцца у Атэны (Грэцыя), да Пауночнае i Пауднёвае Аф-рык (паасобна), Пауночнае Амэрыкi, Жэнэвы (Швайцарыя) i нарэшце iх канфэрэнцыя С1Е у Рыме» [6]. Складана ацанщь рэалiзацыю амбi-цыйных праектау вандровак, бо для даследаван-ня не хапае шфармацыг Падобныя платныя экскурса былi занадта дарагiмi для беларусюх студэнтау, аднак прапановы прыняць удзел у падарожжах пакiдалi надзею i давалi каштоуны вопыт супрацоунщтва на мiжнародным узроуш.
АБСА было членам Мiжнароднай студэнцкай канфедэрацыи да 1938 г. Абапiраючыся на юрыдычны бок, польскiя прадстаунiкi дамаглюя выключэння арганiзацый беларусау i украшцау з С.1.Е., што выклiкала шчырае абурэнне эм^ан-тау, а перыядычныя выданнi адразу адрэагавалi вострай крытыкай.
Кансалiдацыяй беларускага студэнцтва у Чэхаславакii актыуна займалася Беларуская Рада у Празе. Асноуныя мэты Рады былi акрэсленыя у яе статуце. Аргашзацыя павiнна была займацца культурнай i выдавецкай дзейнасцю, весцi улiк беларусюх эмiгрантау, намроуваць матэрыяль-ную дапамогу, якую афщыйна ажыццяуляла беларускаму студэнцтву чэшская улада [7]. Дзейнасць Беларускай Рады у Празе дакладна рэгламентавалася заканадауствам крашы. Асноу-mmi кiруючымi органамi Рады былi Прэзыдыум i Рэвiзiйная камгая. Рада надавала пытанню ма-тэрыяльнай падтрымю беларускай студэнцкай моладзi у Чэхаславакп першаснае значэнне, аднак рэашзацыя дапамогi ажыццяулялася у залежнасцi ад сродкау, якiя паступалi нерэгулярна. Напрыклад, у пратаколе № 3 сходу Прэзыдыума Беларускай Рады ад 11 лютапада 1923 г. пазна-чалася, што Рада будзе аказваць матэрыяльную дапамогу беларусюм студэнтам, яюя не атры-моувал стыпендыю, у памеры 3 чэшскiя кроны у дзень (планавалася выдаваць грошы на 2 дт наперад) [8]. Пратаколы сведчаць, што пэуны час падобная матэрыяльная падтрымка была, рэашзоувашся мерапрыемствы па Улiку студэнтау, яюя жы^ш у вялiкай нястачы i мелi патрэбу у дапамозе. Сход Прэзыдыума рэгулярна разглядау заявы студэнтау з просьбамi аб фшан-савай падтрымцы, па магчымасцi iх здавальняу. Юраунщтву Беларускай Рады у Празе хутка стала
зpaзyмелa, што ^Marabrna дaпaмaгчы yciM, pэcypc aбмежaвaны, менaвiтa тaмy умовы дa-пaмогi пaчaлi мяняццa. Гpошы белapycкiм ciy-дэнтaм cтaлi дaвaць y я^од пaзыкi, якую пaтpэб-та было вяpтaць ca cтыпендыi.
Зтачны уплыу нa paзвiццё cтyдэнцкaгa pyxy зaмежжa aкaзay Чэшcкa-yкpaiнcкi кaмiтэт дa-пaмогi yкpaiнcкiм i белapycкiм студэш^м y г. Пpaгa, якi дзейнiчay з 1921 пa 1929 гг. У Цэн-тpaльным дзяpжayным apxiве вышэйшыx оpгa-нay yлaды i кipaвaння Укpaiны зaxоУвaюццa дaкyменты кaмiтэтa, якiя iлюcтpyюць pозныя кipyнкi дaпaмогi молaдзi. Hеaбxоднa пaдкpэ-cлiць, што нaвaт y Cтaтyце apгaнiзaцыi шзта-чaлacя, што кaмiтэт плaнaвay aжbщцяyляць не толькi мaтэpыяльнyю, aле i мapaльнyю шд-тpымкy yкpaiнцaм i белapycaм y Чэxacлaвaкii [9]. Шмaтлiкiя дaкyменты apxiyнaгa фонду cведчaць, што apгaнiзaцыя yвaжлiвa aдcочвaлa пacпяxовacць cry^rnay, cтымyлявaлa выдат-нiкay, пaвышaлa мaтывaцыю молaдзi y пpaцэcе нaвyчaння, члены кaмiтэтa aкaзвaлi caцыяльнyю пaдтpымкy cтyдэнтaм y выпaдкy неaбxоднacцi. Кaмiтэт нaкipоУвaУ cтыпендыi, пpaдyкты, вопpaткy не толью cтyдэнтaм, aле i гiмнaзicтaм, cлyxaчaм пpaфеciйныx кypcay з лiкy эмiгpaнтay. У 1931 г. aдбылicя pэapгaнiзaцыi, y вынiкy якix быу cтвоpaны Дaпaмогaвы фонд yкpaiнcкaгa i бе-лapycкaгa cтyдэнцтвa y Пpaзе. Фонд меу aбмежaвaныя мaгчымacцi, яго мaтэpыяльнaя пaдтpымкa былa нязнaчнaя, y acноУным з cyм дaбpaчынныx axвяpaвaнняy.
Белapycкaе (Кpывiцкaе) кyльтypнaе тaвapы-cтвa iмя Ф. Скapыны было cтвоpaнa белapyc-кiмi эмiгpaнтaмi y 1926 г. y Пpaзе (кaля 50 cry-дэнтay 5 чэpвеня 1926 г. стит яго aprarn-зaтapaмi) [10]. ^y^Bamm оpгaнaм Белa-pycкaгa кyльтypнaгa тaвapыcтвa iмя Ф. Ста-pыны быу чacопic пaд нaзвaй «к^ы Скapыны». Пеpыядычнaе выдaнне yздымaлa пытани бе-лapycкaгa cтyдэнцтвa, пicaлa ^a мaтэpыяльныя цяжкacцi i неэфектыyнacць дaпaмогi, якую нaмaгaлicя apгaнiзaвaць фонды i тамго™. Гaзетa «Кyp'еp Вшежю» (№ 21S aд 02.0S.1935) дaвaлa дaклaднyю xapaктapыcтыкy выдaнню «Icкpы Скapыны»: «Гэты чacопic пpaдcтayляе aгляд жыцця белapycкaй молaдзi y эмiгpaцыi» [11]. Hеaбxоднa пaдкpэлiць, што «Icкpы Ста-pыны» pыxтaвay дa дpyкy мaлaды i дынaмiчны кaлектыy, iдэi якогa пaдaбaлicя чытaчaм з лiкy белapycкix cтyдэнтay. Чacопic выдaвaycя з 1931 та 1935 гг. y Пpaзе. Сyпpaцоyнiкaмi выдaння былi Т. Гpыб, В. 3axapra, aктыyнa кaнтaктaвay з pэдaкцыяй В. Рycaк [12]. У Haцыянaльным apxi-ве Рэcпyблiкi Белapycь зaxaвaлacя кapэcпaн-дэнцыя i мaтэpыялы чacопica (acобныя ap™-кулы, лicты y pэдaкцыю, aдpacы i г. д.). npa пaпyляpнacць чacопica y acяpодкy зaмежжa
cведчыць лicт з Hью-Йоpкcкaй пyблiчнaй 6í6-лiятэкi aд 14 кacтpычнiкa 1937 г. з пpоcьбaй дacлaць нyмapы чacопica «Icкpы Скapыны» y cxовiшчa ЗША для кaмплектaвaння фондaУ зaмежныx пеpыядычныx выдaнняy [13]. У люце пaдкpэcлiвaлacя, што бiблiятэкa мелa бaгaтyю кaлекцыю пpэcы, бо шмaтлiкiя выдaннi з pозныx ^arn cветy дacылaлi туды cвaе нyмapы y якacцi пaдapyнкay. У aфiцыйным звapоце з Hью-Йоpкcкaй ycтaновы пaзнaчaлacя, што 6í6-лiятэкa мaе пяты нyмap чacопica «Icкpы Скapыны» зa мaй 1935 г., aднaк для тамплек-тaвaння кaлекцыi пpэcы узшкта пaтpэбa a^ pымaць ycе пaпяpэднiя нyмapы, y лicце былa cфapмyлявaнaя ветлiвaя пpоcьбa дacылaць вы-дaнне y ЗША pэгyляpнa. Нягледзячы та звapот aмеpыкaнcкix бiблiятэкapay, «Icкpы Скapыны» y 1937 г. ужо не выкодз^, тaмy y эмiгpaнтay не было мaгчымacцi y поУнaй ступеш зaдaво-лiць пpоcьбy.
Пpэca белapycкaй дыяcпapы дaпaмaгaлa acобaм cпpayляццa з пpaявaмi aкyльтypaцый-нaгa cтpэcy i цяжкacцямi aдaптaцыi. Вaжнымi выдaннямi для белapycкaй молaдзi y Чэxa-cлaвaкii тaкcaмa былi чacопicы «Белapycкi сту-дэнт», «Пеpaвяcлa», «Пpaмень», «Haш npa-мень», «Новы Пpaмень». Гaзеты i чacопicы нa pоднaй мове cпpыялi paзвiццю кaмyнiкaцый-ныx cyвязей молaдзi, cтымyлявaлi paзвiццё нaцыянaльнaй iдэi, aкaзвaлi уплыу нa фapмi-paвaнне вобpaзy Рaдзiмы y acяpодкy зaмежжa.
Зтачтая чacткa белapycкix cтyдэнтay y Чэxacлaвaкii нaбывaлa тэxнiчнyю отецыяль-нacць, з якой эмiгpaнтaм было пpacцей тачы-нaць cвaю пpaфеciйнyю дзейнacць y iншa-кyльтypным acяpодкy нaвaт без дacкaнaлaгa ведaння чэшcкaй мовы. Сяpод белapycay зa-межжa былi xiмiкi-тэxнолaгi, iнжынеpы леca-гacпaдapчaй cпpaвы, iнжынеpы-гiдpaтэxнiкi, iнжынеpы-экaтамicты i г. д. Тэxнiчнyю белa-pycкyю iнтэлiгенцыю pыxтaвaлa Пpaжcкaя rn-лiтэxнiкa, Кapлay yнiвеpciтэт, Укpaiнcкi тэxнiкa-гacпaдapчы iнcтытyт. Белapycкiмi cпецыялicтaмi y Чэxacлaвaкii былi cтвоpaны acобныя пpaфеciйныя apгaнiзaцыi: Укpaiнcкa-белapycкaя cyполкa cтyдэнтay-aгpaномay, Гpaмaдa y^arn-cкix i белapycкix cтyдэнтay ляcной iнжынеpыi y Пpaзе, Цэнтpaльнaе бюpо пpaцы yкpaiнcкaй i белapycкaй aкaдэмiчнaй эмiгpaцыi y Чэ^ [14, c. 79-S5]. Haзвы apгaнiзaцый cведчaць, што бе-лapycкiя студэнты aRraym cyпpaцоУнiчaлi з yкpaiнcкaй молaддзю, aднaк для гpyнтоУнaгa aнaлiзy дзейщод не xaпaе мaтэpыялay. Цэн-rpaльнaе бюpо пpaцы лiчылa cвaёй acноyнaй мэ-тaй знaxодзiць пpaцоУныя меоды для белapycкix i yкpaiнcкix эмiгpaнтay, якiя ужо aтpымaлi cвaе дыпломы. У бюpо Увaxодзiлi acобныя студэнц-юя apгaнiзaцыi. npa дзейнacць Гpaмaды y^arn-
cкix i бeлapycкix cтyдэнтay ляcнoй iнжынepыi y npase пaдpaбязнyю iнфapмaцыю знaйcцi craa-дaнa. Ha дaкyмeнтax yкpaiнcкaй эмiгpaцыi зac-тaлacя выявa пячaткi apгaнiзaцыi, дзe ciмвaлiчнa пaзнaчaнa пoyнaя нaзвa гpaмaды нa чэшcкaй, 6e-лapycкaй i yкpaiнcкaй мoвax.
Karaan^a^ra ^a^a^^oy дыяcпap y мж-вaeнны œpb^ няpэдкa aдбывaлacя нa acнoвe aгyльныx iнтapэcay i пpaфecшныx вeдay. Graa-paлicя aб'яднaннi aco6 aднoй нaцыянaльнacцi з пз^ным зaxaплeннямi цi aгyльнaй пpaфeciйнaй дзeйнacцю. Бeлapycы зaмeжжa iмкнyлicя дaлy-чыццa дa пaдoбныx apгaнiзaцый, дoбpa paзy-мёючы caмy тэндэнцыю ix cтвapэння i paзвiцця. Пpыклaдaм для бeлapycкix эмiгpaнтay былi a6^-нaннi бoльш кoлькacныx i дынaмiчныx дыяcпap, знaчнaя yeara нaдaвaлacя дзeйнacцi yкpaiнцay зaмeжжa. Укpaiнcкaя эмiгpaцыя вылyчaлacя шы-poкiм cпeктpaм пpaфecшныx cyпoлaк i a6^-щнняу. ЛктыУш paзвiвaлacя y Пpaзe Укpaiнcкae гicтopыкa-фiлaлaгiчнae тaвapыcтвa, дзeйнiчaлa Cyпoлкa y^a^c^x ypaчoy y Чат, гpaмaдcкiя aR^ii i вeчapыны пpaвoдзiлa Укpaiнcкae к^ыдыч-нae тaвapыcтвa, aктыyнaй выдaвeцкaй дзeйнacцю зaймaлacя Укpaiнcкae пeдaгaгiчнae тaвapыcтвa, тэxнiчнyю шташгенцыю aб'яднoyвay Caюз apra-mзaцbш iнж^Iнepay-yкpaiнцay i г. д.
Мэты i зaдaчы пpaфecшныx cyпoлaк i a6^-нaнняy дaклaднa aкpэcлiвay ix cтaтyт. У Чэxa-cлaвaкii apгaнiзaцыi эмiгpaнтay пaдлягaлi aбaвяз-кoвaй pэгicтpaцыi, пepaлiк дaкyмeнтay i ^a-цэдypa pэгicтpaцыi pэглaмeнтaвaлacя зaкaнaдay-cтвaм Rpai™. Haпpыклaд, y агату^ Укpaiнcкaгa пeдaгaгiчнaгa тaвapыcтвa, якoe yзнaчaльвay тaлeнaвiты вyчoны i пeдaгoг Ст. Cыpaпoлкa, пaдкpэcлiвaлacя, штo apгaнiзaцыя нeпaлiтычнaя, cтaвiць ca6e зa мэту лaдзiць кнiжныя выcтaвы пeдaгaгiчнaй лiтapaтypы, зaймaццa выдaвeцкaй дзeйнacцю, пpaвoдзiць пeдaгaгiчныя кoнкypcы i з'eзды [15]. Ha пaдcтaвe мaтэpылay apxiвa ro-pa4a npari мoжнa зpaбiць выcнoвy, што Укpaiн-cкae пeдaгaгiчнae тaвapыcтвa дaклaднa ^ы^ым-лiвaлacя aкpэcлeныx rapymay ^ады.
Cтaнoyчы вoпыт дзeйнacцi пpaфeciйныx cyro-лaк i тaвapыcтвay iншыx дыяcпap cтымyлявay бeлapycкyю гpaмaдy y Чэxacлaвaкii. У 1927 г. yзнiклa щэя apгaнiзaвaць Бeлapycкyю №arap-cкyю Сушлку y npase, якaя б мaглa пpaдcтayляць iнтapэcы пчaляpoy-бeлapycay [16]. Ha думку apгaнiзaтapay, cyпoлкa пaвiннa 6brna лaдзiць выcтaвы, зaймaццa aбмeнaм вoпытaм i œe-
цыяльнaй лiтapaтypaй, пpaдaвaць вyллi, вocк i мëд. !дэя cтвapыць бeлapycкyю пpaфeciйнyю cy-тлку пaчaлa гyчaць нaпяpэдaднi aдкpыцця вы-cтaвы пчaляpcкaй вытвopчacцi. У чэpвeнi 1927 г. у Пpaзe пpaвoдзiycя З'eзд cлaвянcкix пчaляpoУ, у pa^ax якoгa пpaцaвaлa выcтaвa вyллëy, лiтapa-тypы пa пчaлaвoдcтвy, 6ыу apгamзaвaны пpoдaж мëдy [17]. Бeлapycкiя эмiгpaнты плaнaвaлi aфiцыйнa пpымaць yдзeл у мepaпpыeмcтвe пaд кь payнiцтвaм cпeцыяльнa cтвopaнaй apгaнiзaцыi -Пчaляpcкaгa Typraa у Пpaзe. Meнaвiтa aфiцыйнae пpaдcтayнiцтвa дaвaлa дaзвoл нa пpoдaж yлacнaй ^a^R^ii y paмкax бyйнoй выст^ы.
Бeлapycы зaмeжжa лiчылi тpaдыцыi rnarap-cтвa cвaëй нaцыянaльнaй aдмeтнacцю. nacra Пepшaй cyceтнaй вaйны yзнiклa нeaбxoднacць aднaвiць вытвopчacць пчaляpcтвa, a pocr пoпытy нa мëд cтымyлявay ^a^c aднayлeння. Для бeлa-pycRÍx эмiгpaнтay cтвapэннe пчaляpcкaй cyпoлкi i Удзeл у кaмepцbшнaй выcтaвe дaвaлi мaгчымacць aтpымaць лeгaльны зapoбaк. Iндывiдyльнaя aдaп-тaцыя aco6 пpaxoдзiць знaчнa пpacцeй у выпадку pэгyляpныx зapoбкay, aднaк пpaблeмa фiнaнcaвaй нecтaбiльнacцi i пaбытoвaй нeyлaдкaвaнacцi y acяpoдкy бeлapycay Чэxacлaвaкii cтaялa вocтpa, чacaм нaвaт ^bribrarn.
Зaключэнне. Тaкiм чынaм, cтyдэнцкiя i пpaфeciйныя aб'яднaннi бeлapycкaй эмiгpaцыi cпpыялi caцыяльнa-пcixaлaгiчнaй aдaптaцыi y iншaкyльтypным acяpoдкy, нa мepaпpыeмcтвax i нapaдax збipaлicя людзi з aднoлькaвымi npa-блeмaмi, тaм мoжнa былo aтpымaць caцыяль-ную пaдтpымкy цi пapaдy, пepaaдoльвaючы нacтyпcтвы «кyльтypнaгa шoкy». Бeлapycкiя apгaнiзaцыi aкaзвaлi мaтэpыяльнyю i мapaль-ную дaпaмoгy эмiгpaнтaм, cпpыялi кaнcaлiдa-цып дыяcпapы, aкaзвaлi уплыу нa фapмipaвaннe нaцыянaльнaй caмaiдэнтычнacцi i caмaбытнacцi y acяpoдкy зaмeжжa.
Paзвiццë эмiгpaнцкix apгaнiзaцый у мiж-вaeннaй Чэxacлaвaкii aдбывaлacя y paмкax пpaгpaмы «pycкaя aкцыя», пa якoй чэшcкi Уpaд кaнтpaлявay i пaдтpымлiвay cyпoлкi i нi эмiгpaнтay. Бeлapycкiя эмiгpaнты iмкнyлicя cyпpaцoУнiчaць з iншымi дыяcпapaмi, paзвiвaлi мiжнapoдныя cyвязi, пpaдcтayлялi cвae пaлiтыч-ныя пepaкaнaннi нa мiжнapoдным yзpoУнi. Acoбы, якiя пpaяyлялi cвaю гpaмaдcкyю пaзi-цыю i aктыyнacць, пpacцeй cпpayлялicя з цяж-кacцямi ^a^raara i шмaтacпeктнaгa пpaцэcy caцыяльнa-пcixaлaгiчнaй aдaптaцыi.
Лiтaрaтурa
1. Kpyпник E. П. Haциoнaльнoe caмocoзнaниe. Ввeдeниe в пpoблeмy. M.: Mocк. пcиxoлoгo-coциaльный ин-т, 2006. 144 c.
2. Koвaлeв M. В. «Чeшcкий язык для мeня тpyдeн...». Pyccкaя эмигpaция в чeшcкoм лингвисти-чecкoм пpocтpaнcтвe в 1920-1930-e гoды // Ha pyбeжe кyльтyp: Pyccкaя эмигpaция в мeжвoeннoй Чexocлoвaкии: c6. ст. M.: Ин-т cлaвянoвeдeния PAH, 2012. С. 67-77.
3. Прэзыдыум. З жыцьця студэнтау // Сялянская шва. 1927. № 31. С. 3.
4. НАРБ. Фонд 459. Воп. 1. Спр. 5. Арк. 3.
5. S-r. List z Francyi // Bielaruskaja Krynica. 1928. № 45. S. 1.
6. Прэзыдыум АБСА. Аддзел мiжнародных зносш АБСА // Сялянская шва. 1927. № 33. С. 3.
7. НАРБ. Фонд 571. Воп. 1. Спр. 1. Арк. 1.
8. НАРБ. Фонд 571. Воп. 1. Спр. 2. Арк. 6.
9. Цэнтральны дзяржауны архiу вышэйшых органау улады i юравання Украiны (ЦДАВО Украiны). Фонд 3920. Воп. 1. Спр. 1. Арк. 15.
10. A. A. Krywickaje (Bielaruskaje) Kulturnaje Tawarystwa D-ra Franciska Skaryny // Krynica. 1926. № 28. S. 7.
11. НАРБ. Фонд 567. Воп. 1. Спр. 26. Арк. 5.
12. НАРБ. Фонд 459. Воп. 1. Спр. 1. Арк. 53 зв.
13. НАРБ. Фонд 567. Воп. 1. Спр. 26. Арк. 9.
14. Нарiжний С. Украшська ем^ращя. Культурна праця украшсько! ем^раци мiж двома св^овими вшнами: репринтне видання. Львiв; Кент; Острог: Наукове товариство iM. Шевченка у Львову 2008. 482 с.
15. Archiv hlavniho mesta Prahy (Архiу горада Прагi). Fond Solkovy katastr (Фонд Федэральны кадастр). Спр. IX/0714. Ukrajinsky pedagogicky spolek (Украiнскае педагапчнае таварыства).
16. Пчаляр. Беларускiя пчаляры! // Сялянская нiва. 1927. № 23. С. 4.
17. Выстаука пчалярсюх вытворау // Сялянская шва. 1927. № 23. С. 3.
References
1. Krupnik E. P. Natsional'noye samosoznaniye. Vvedeniye v problemu [National consciousness. Introduction to a problem]. Moscow, Moskovskiy psihologo-sotsialnyiy institut Publ., 2006. 144 p.
2. Kovalov M. V. "Czech is a difficult for me...". The Russian emigration in the Czech linguistic space in 1920-1930. Na rubezhe kultur: Russkaya emigratsiya v mezhvoennoy Chehoslovakii [At a boundary of cultures: The Russian emigration in interwar Czechoslovakia]. Moscow, In-t slavyanovedeniya RAN Publ., 2012, pp. 67-77 (In Russian).
3. Presidium. From the life of students. Syalyanskaya niva [Rural Field], 1927, no. 31, p. 3 (In Belarusian).
4. NARB. Fund 459. I. 1. F. 5. L. 3.
5. The letter from France. Belaruskaya krynitsa [Belarusian Source], 1926, no. 3, p. 8 (In Belarusian).
6. Presidium ABCA. The department of the international relations. Syalyanskaya niva [Rural Field], 1927, no. 33, p. 3 (In Belarusian).
7. NARB. Fund 571. I. 1. F. 1. L. 1.
8. NARB. Fund 571. I. 1. F. 2. L. 6.
9. Central State Archive of Supreme Governments and Administrations Ukraine. Fund 3920. I. 1.F. 1. L. 15.
10. Kryvitska (Belarusian) Cultural Association named by doctor F. Skoriny. Krynitsa [Source], 1926, no. 28, p. 7 (In Belarusian).
11. NARB. Fund 567. I. 1. F. 26. L. 5.
12. NARB. Fund 459. I. 1. F. 1. L. 53.
13. NARB. Fund 567. I. 1. F. 26. L. 9.
14. Narizhny S. Ukrayinska emigratsiya. Kulturna pratsya ukrayinskoyi emigratsiyi mizh dvoma svitovimi viynami: reprintne vidannya [Ukrainian emigration. Cultural work of the Ukrainian emigration between two World wars: repritny edition]. Lviv; Kent; Ostrog, Naukove tovaristvo im. Shevchenka u Lvovi Publ., 2008. 482 p.
15. Prague City Archives. Fund Federal inventory. F. IX/0714. Ukrainian pedagogical society.
16. Beekeeper. Belarusian beekeepers. Syalyanskaya niva [Rural Field], 1927, no. 23, p. 4 (In Belarusian).
17. Exhibition of the beekeeping production. Syalyanskaya niva [Rural Field], 1927, no. 23, p. 3 (In Belarusian).
1нфармацыя пра аутара
Коваль Вольга Уладзiмiрауна - кандыдат пстарычных навук, старшы выкладчык кафедры псторьи Беларус i пал^алогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсггэт (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: sunny_san@rambler.ru
Information about the author
Koval Volha Uladzimirauna - PhD (History), Senior Lecturer, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., Minsk, Republic of Belarus). E-mail: sunny_san@rambler.ru
Пастуту 10.09.2018
