CC BY
8ФАРДИЯТИ ЭЧОДИИ НАВИСАНДА ВА ЗИНА^ОИ ТАШАККУЛИ ОН
Мустафозода А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Адабиётшинос Абдухолик Набавй навиштахои Абдулхамид Самадро "чолиби диккат" дониста, афзудааст, ки "...аз ибтидо, аз айёме нависанда бо хавас калам меронд хама навиштахояш дар такя ба савияи насри пешрави муосир таълиф шудаанд" (6,с.165). Атахон Сайфуллоев низ "барвакт зухур" кардани кобилияти нависандагии Абдулхамид Самадро эътироф карда буд [7,с.78]. Х,амчунин Мухаммадчони Шакурй (М. Шукуров) [11,с.90-91], Сохиб Табаров [9,с.195-205]ва Чурахон Бакозода [3,с.121; 4, 151] дар бораи чехраи хоси нависандагии А. Самад ишорахое кардаанд. Дар ин макола мо хостем баъзе пахлухои фардияти эчодии нависанда ва зинахои ташаккули онро дар заминаи хикояхои дар давраи аввали фаъолияти эчодиаш таълиф карда, ба тарики фишурда арзёбй намоем.
Эчодиёти Абдулхамид Самад аз аввалин хикояхояш сар карда мавриди таваччухи мухаккикон ва алокамандони адабиёт карор гирифтааст, ки ин бесабаб нест. Мавриди таваччухи ахли тахкик карор гирифтани аввалин хикояаш "Ду гусел", албатта, далели хунар ва диди хоси нависандагии y буд. Ин хикояро y хануз замони донишчуй таълиф карда ва он дар рузномаи "Точикистони советй" (1972) ба чоп расидааст. Дар як сухбат нависанда аз таърихи эчоди ин хикоя ёд карда, меафзояд, ки "Баъди соли 1972 зери унвони "Ду гусел" хикояаам дар рузномаи "Точикистони советй" чоп шуд ва дар озмун чойи дуюмро гирифт. Он солхо рузномахо барои бехтарин очерку хикоя конкурс эълон мекарданд, ки вокеан хам, барои адибони чавон як мактаби санчиши махорат буд" [1].
Х,икояи "Ду гусел", вокеан хам, диди хоссаи нависандаро ба вокеияти зиндагй ва маъничуй аз он мушаххас месозад, ки, пеш аз хама, баёнгари фардияти эчодй ва хунарии y мебошад. Донишманди рус С. Антонов истеъдоди нависандаро дар он мебинад, ки "дар маводи маълум ва борхо мавриди истифода карор гирифта чизи нав ва рухи тозаеро бинад, ки пештар касе надида буд" [2,с.20]. Мавзуи хикояи "Ду гусел" тоза набуд. Нависанда дар он мухаббати Ватан, мухофизати он ва FOяи меросбарии ормони ватандориро инъикос намуда буд, ки дар ин мавзуъ даххо нависандаи муосири точик доди сухан додаанд. Вале бархурди А. Самад дар ин хикоя ба вокеият тоза буда, диди хос ва баррасии хунармандонаи уро дар ин мавзуъ ифода мекунад, ки ифодагари фардияти эчодии уст.
Дар хикояи "Ду гусел" нависанда хаёти душвор ва фочиавй, вале рухан кавии пиразан Зикамохро тасвир кардааст. Сужаи хикоя аз тасвири майдони дехаи Нигорй, ки мардуми бисёре чамъ омада буданд, OFOз меёбад. Х,амаи чамъомадагон дар тасвири нависанда рухияи идона дошта, бахусус, раксу сурудхонии чавонон ба чамъомад шукух мебахшид. Дар хамин лахзаи хассос "автобуси сафедтоб омада дар канори майдон" меистад ва "аз дуруни он аввал як пиразан, баъд чор чавон, ки дар даст чомадону кулвор доштанд, чолокона" фуруд меоянд. "Майдонро лахзае хомушй фаро" мегирад. "Х,ама маънидорона ба пиразан, ки дар даст асо дошт ва ба чавонон дида" медузанд. "Пиразан ба одамон нигохи кунчковона" партофта, "зери лаб ким-чизе" мегуяд "ва охиста-охиста кадамзанон омада, дар як гушаи маърака..." менишинад. "Пиразан ончунон ба сукут" меравад, ки "агар гох кушодану гох бастани як нуги руймолаш аранге ба чашм намерасид, кас аз дур гумон мекард, ки кундаи бечонест дар сурати одам..." [8,с.21].
Дар пораи иктибосшуда амал ва кирдори шахсияти аслии хикоя Зикамох ошокоро тасвир нашудааст. Тасвир чехра ва рухияи ин занро дакик ифода мекунад. "Сукут"-и уро "гох кушодану гох бастани як нуги руймолаш" мешиканад. Хонанда яз як тасвири холнамои нависанда маънии зиндагии уро дармеёбад. Ин тасвир гирехи сарнавишти шахсияти хикоя ва сужетро боз менамояд, ки аз махсусиятхои тарзи тасвири нависанда буда, агар аз як су, ба зехни хонанда нишинад, аз суи дигар, диккати хонандаро ба дарёфти мохияти амал, рафтор ва кирдори пиразан чалб мекунад.
Нависанда дар идомаи сужет бо ёрии санъати баргардониш пахлухои талху ширини рузгори Зикамохро тасвир карда, имтихонхоеро, ки дар тули умр ин зан аз сар гузаронидааст, пеши назари хонанда зинда месозад. Аз тасвири ботаании А. Самад маълум мешавад, ки шавхараш хеле барвакт барои баркарор кардани зиндагии осоишта шахид шуда, y се фарзандро бо азобу машаккати зиёд, ба умеди рузхои нек худаш тарбият карда ба воя мерасонад ва дар хамин хол чанг OFOЗ меёбад. Писари калониаш Ашур дар чанг халок мешавад. Баъди ба даст гирифтани хати сиёхи писарбузург писари дувум Наим даъватнома мегирад ва манзараи гусели фарзанди дувум ба чанг дарунмояи хикояро шакл медихад, ки пеш аз хама, тачассумкунадаи амал ва кирдори шахсияти зани чафодида, вале пуёву чуё аст. А. Самад тавонистааст, ки бо кумаки тахайюл пешнамунаеро бозофаринй наояд, ки падидахои вокеии зиндагиро дигаргун менамояд. Нависанда барои падид овардани чехраи мондагори Зикамох бо диккат ва хунари тамом он сифот ва хасоиси падидахои вокеиро интихоб кардааст, ки мохияти амал ва кирдори ин занро мучассам карда, чехраи ин занро
хамчун шахсияти навъй (типй) ба хонанда менамоянд. Сахнаи сурудхонй ва маросими тачамуъи мардум, чй чавону чй пир, хамин гуна бозёфти хунарии нависанда аст, ки хасоис ва вежагихои зиндагии пурвокеаи шахсияти хикояро тачассум намудаанд. Тасвири вежагихои падидаи вокей аз чониби нависанда бо хадафи ошкор кардани вежагихои фардй ва навъии шахсияти хикоя анчом гирифтааст, ки косили дид ва бардошти фардии нависанда хастанд.
Дувумин хикояи нависандаро, ки "Субх медамид" (1974) ном дорад, Ч,. Бакозода "кадами чиддй"-и нависанда дар рохи "аз худ кардани сирру асрори нигориш" [4,с.19] номидааст, ки далели зина ба зина ташаккул ёфтани фардияти эчодии уст. А. Самад дар ин хикоя тачрибаи хаётй, полати равонй, андешахои ботинй ва амалу кирдор ва рафтори шахсияти асосиро бевосита ба тасвир гирифтааст. Барои нависанда меъёри арзёбии амалу кирдор ва холати мушаххаси рухии шахсияти асар тачрибаи зиндагй мебошад.
Ин тачрибаро нависанда бо тасвири бамуддаъои вазъи зиндагии шахсиятхои хикоя Наиму Ситора, бемории тифлашон, чудоии онхо аз хешу табор, аз лоилочй мухточ шуданашон ба кампири Чаман ба хонанда менамояд. Кампири Чаман тачрибаи ганй дошта, орому ботамкин аст, харфи бечо намегуяд, балки хар харфаш хадаф дошта, аз тачрибаи зиндагиаш берун омадааст. Х,амин ду полати равонй, ки яке махсули бетачрибагии чавонон буда, дигаре аз тачрибаи рузгордории кампир берун меояд, дарунмояи хикояро шакл додааст.
Х,олати равонй ва камтачрибагии Наиму Ситора нобоварии ононро ба кампири Чаман афзуда, онхоро зиёда асабонй мекунад. Кампири Чаман барои онхо зани берахм, дагал ва чалочинкампир менамояд. Ин зани зиндагидида холати рухии ин ду чавонро дарк мекард. Чунки дар чавонй ин холатро аз сар гузаронида буд, барои хамин хам сир бой надода, бо сухану амал ва кирдори худ ба онхо тасаллй мебахшид. Вакте кампири Чаман медид, ки ин ду чавон аз харакату суханони у асабй мешаванд, дар омади гап онхоро аз мушкилихои рузгор огох мекард, ба муносибатхои мураккаби одамон мисол мезад ва ба ин васила онхоро насихат мекард, дарси одамият медод. Х,арфхои зерини у аз тачрибаи рузгор берун омадаанд ва ба дилу дидааш нишастааанд, бинобар ин хам, наметавонист ба чавонон арза накунад: "Ширинии фарзандро нав чашидай, бачам. Лекин аз мехнаташ бехабар будай". Боз меафзояд: "Як гап мегуям, кахрат наояд. Ту одами маълумотдор. Бача зоидан хунар не, бача калон кардан хунар..." [8,с.2б].
Нависанда дар ин ва бисёре аз хикояхои дигараш барои ифода намудани холи фарзанд, мавкеи падару модар, модаре, ки хашт кудакро аз даст додаву аз сояи худ метарсад, корномаи духтурзани рус Зоя, ки барои саодати мардум чонашро дарег намедошт, усули "муоличаи" фолбинону домуллохои чаласавод аз вежагихои гуфтугу (диалог) хадафмандона ва хунармандона истифода кардааст. Гуфтугу дар тарзи нигориши у баёнгари эхсоси табиъй ва вокеиву хадафманди шахсиятхои хикоя буда, фардияти хунари муаллифро дар шинохт ва тасвири бадеии вокеият, сарнавишти шахсиятхо ва амалу кирдори онхо муайян ва мушаххас менамояд. Нависанда дар ин хикоя тавонистааст, ки бо корбурди равиши тозаи гуфтугу таваччухи хонандаро ба гуфтахо ва аъмоли шахсиятхо чалб кунад ва аз тавзеху тафсири зиёдатй даст кашад. Ин тарзи гуфтугу дар хикояхои зикршуда фикр ва андешаро мустакиман ироа мекунад. Ин тарзи гуфтугу дар тарзи нигориши А. Самад бештар чанбаи намоишй дошта, афкору андеша ва манзури нависандаро ба таври гайримустаким баён мекунад ва бояд хонанда ба хадсу гумон манзури нависандаро дар тайи гуфтугуйи шахсиятхои хикоя дарёбад [5, 335-336]. Гуфтугу дар хикоя шароитеро ба вучуд овардааст, ки чузъиёти зиндагй ва алокаманд ба сарнавишти шахсиятхои хикоя ба таври мучазу таъсиргузор ба тасвир ояд. Х,амчунин нависанда дар хикоя бори аввал тасвири хиссомези шодиафзои публитсистиро, ки ба такозои рухияи мардум буда, аз хаёти осуда мужда медихад, хунармандона ба кор гирифтаст.
Х,икояхои дигари А. Самад "Хаёли ширин" (1973) ва "Эхтиёт" (1973) низ тарзи хоси бархурд ва тасвир аз вокеияти зиндагй ва амлу кирдори шахсиятхо мебошад. Дар хикояи "Хаёли ширин" вокеа аз забони кахрамони асосй Шер тасвир шудааст. Дар дарси тарбияи чисмонй худро нохинчор хис кардани Шер ва боиси мазоху масхара ва хандахариши хамсинфон гаштанаш ба василаи андешахои шахсияти асосии хикоя ва орзуи дар донишкадаи тарбияи чисмонй тахсил намудан ва корнома нишон додан тавассути хаёли ширин тасвир шудааст. Шери вокей ландахур, миёнаш чун кундаи чувоз гафс буда, худро хатто дар турник кашида наметавонад. Шери хузарб, пахлавон, кудратманд махсули хаёли ширин аст.
^икояи "Эчод" тарзи дигари нигориши нависандаи он вакт хеле чавон ва фардияти эчодии уро ба таври мушаххас нишон медихад. Дар ин хикоя муаллиф комёб шудааст, ки чехраи рузноманигори чавонро ба оханги дуовоза ба тасвир гирад ва тасвир идомаи андешахои ботинй ва пурихтилофи Сайёд бошад. Ин тарзи дуовозаи тасвир, ки барои А. Самад тачрибаи аввал аст, дар хикоя ба таври табий омезиш наёфтааст. Бале ин тачриба дар
хикояхои баъдии адиб хунармандона истифода шуда, дид ва усули хоси биниши уро ташаккул бахшидааст.
Дар хикояхои нахустини нависанда олами ботинй ва холати равонии шахсиятхо на факат василаи тавзеху тафсири амалу кирдори инсон будааст, балки объекти идрок низ хаст. Ч,. Бакозода ин нуктаро "дар насри точикй нисбатан нав" шинохта, "дар асархои дигар адибон хам пайдо кардан"-и онро таъкид мекунад. Дар хикояхои зикршуда, нависанда чахони ботинии шахсиятхоро на дар худ, балки дар задухурд бо одамон, бо мухит, бо вокеияти зиндагй тасвири ва ошкор мекунад. Дар ин замина, тавоноии Зикамох на дар замони осоишта, ки фарзандонаш ба камол расиданд, сохиби касбу кор шуданд, балки дар халкаи чанг ва фочиахои он, ки барои шахсияти хикоя фочиарез аст, ба тасвири бадей мекашад. Устуворй, андешамандй ва сабру токат шахсияти хикояи дувумро, ки низ фочиахои зиёдеро пушти сар кардааст, аз он ду чавони бомаълумот боло мегузорад. Ин зан ба зиндагй ва аъмоли инсонхо назари хоси худро дошта, бо забони сода ва таъсиргузор маънии зиндагй ва аъмоли инсонро (хох мусбату хох манфй) ба онхо мефахмонад. Вале ба назари у ин чавонон аз дунёи дигар метобанд. Онхо тахсилдида бошанд хам, дониш, малака ва андешаи комили чахоншиносй надоранд.
Абдулхамид Самад дар ин хикояхо факту мушкилоти зиндагиро айнан ба сахифаи асари бадей накучондааст, балки ба василаи тасвири бадеии вокеиятхои мушаххас мохияти хастии инсонии шахсиятхои мавриди назарашро дакик ва ибратомуз ба калам дода, ба ин васила диди хоси худашро доир ба муносибатхои ичтимой баён намудааст.
Баъзе мухаккикон, аз чумла Ч. Бакозода аввалин хикояхои А. Самадро "шогирдона" дониста бошанд хам, тарзи тасвири муносибатхои ичтимоиро дар тачрибаи у баёнгари "услуби фардии" [4,с.23] нависанда каламдод кардааст, ки низ дар таъйиди фардияти хунарй ва эчодии А. Самад мебошад. Ин чахор хикояе, ки аз аввалин навиштахои адиб аст, бо диди хос ва тасвири хадафманд имтиёз дошта, чехраи хунарии муаллифро мушаххас месозад. Тасвири сарнавишти талхи Зикамох, усули гуфтугуи шахсиятхо ва андешахои маънидори шахсияти хикояи "Субх медамид", гуфтугуи ботинии шахсият ва мавкеи нависанда дар шинохти хакикати зиндагй дар хикояи "Эхтиёт" ва тасвири сухангуихои шахсият аз забони худи у, яъне "ман" дар хикояи "Хаёли ширин" далели он аст, ки А. Самад аз аввалин кадамхои эчодиаш ба вокеияти рузгор, сарнавишти шахсиятхо, амалу кирдори онхо назари хоси мохиятчу дошта, ба ин васила муваффак шудааст, ки пайрохаи хоси худро дар насри точик боз намояд.
Дар нахустин хикояхои нависанда олами ботинй ва холати равонии инсон на факат дар шархи ин ё он амалу кирдори шахсиятхо хидмат кардааст, инчунин манбаи идрок низ мебошад. Шодравон Ч. Бакозода ин тамоюли фикрй ва хунариро дар насри точикии солхои хафтод ходисаи "нисбатан нав" дониста, меафзояд, ки "минбаъд нишонахои онро дар асархои дигар адибон хам пайдо кардан мумкин аст", вале мисоле намеоварад (4,с.23). Х,амин равияи тасвирро, ки дар мисоли чахор хикояи А. Самад аз назар гузарондем, дар хикояхои дигари нависанда, аз чумла "Нони гарм" (1974), "Шикор" (1975), "^арз" (1976), "Ришта" (1976), "Навои най" (1977), "Модар" (1978), "Сафеду сиёх" (1978), "Боздиди падар" (1979), "Хотира" (1979), "Мурофиа" (1979), "Мактаби Шохтут" (1979), "Пойандоз" (1980) ва монанди инхо низ ба мушохида мерасад. Дар хикояхои зикршуда нависанда бо тасвири ботинй, хую хислати одамон, одаму одамгарй ва мохияти амалу кирдори онхоро нишон дода, маънавияти зиндагисоз ва адолати инсониро бунмояи хастии чисмонй ва маънавии инсон донистааст.
Мухаммадчони Шакурй дар вакташ ин тарзи тасвиргарии А. Самад "дар рохи аз ботин нишон додани инсон, дар рохи зохир кардани нишонахои конкрети зиндагии хамзамонони мо, мазмуни асосии фикру хиссиёт ва рухияи онхо" [12,с.109] арзишманд дониста, дар ин замина, аз мачмуаи хикояхои нависанда "Шохи чанор" бо ситош ёд мекунад, ки низ дар таъйиди фардияти хунарии А. Самад мебошад.
Аз ин мавкеъ, агар баъзе чузъхои хикояхои А. Самад ривоятиву хаёлй бошанд хам, аммо пазируфтанй ва дар мачмуъ тавъам бо хакикати зиндагй буда, дигаргунихои равобит ва хиссу андешаи инсонро тасвир кардаанд. Нависанда масолехи худро аз тачриба ва мушохидаи зиндагй гирд оварда, онхоро бо таваччух ба максади хеш, ки хадафи огохиро низ дар бар дорад, дастчин кардааст ва ба онхо шакли тасвирии бадей додааст. Он чи гуфтем, бо фарогир буданаш фушурда низ хаст. Ба ин далел, кушодани бархе ишороти он дар шинохти мухтассоти хунарии нависанда ахамият хохад дошт. Илова ба ин, равандеро, ки ба василаи он мухтасаран ба тахлили хикояхои давраи аввали эчодиёти нависанда пардохтаем баррасй мекунем то пахлухои дигари фардияти эчодии у ошкор гардад.
Дар мачмуъ, аксари хикояхои дар давраи аввал эчодкардаи нависанда намоишгуна буда, шахсиятхо дар холатхое нишон дода шудаанд, ки ба анчоми бархе корхои имконпазир саргарманд. Нависанда дар хеч чо намегуяд, ки хикоя чй маънй дорад, вале хонандаи хушёру доно дар сояи тафакккур ба василаи фикру андеша маънии хостаи муаллифро дармеёбад. Дар
ин замина, тафсири маънои хикояхои нависанда бо кашфи маънои зиндагй монандии бисёр дорад: мо руйдодхоро мушохида мекунем, дар бораи онхо меандешем ва агар ба хакикат итминон дошта бошем, зери таъсири маънихои инсонсози чунин осор ба хулосаи мухим ва куллй меоем, ки дониши моро дар бораи зиндагй ва аъмолу кирдори инсонхо афзун менамояд. Абдулхамид Самад дар хикояхои давраи аввали эчодиёташ маънй ва ормонхои хостаашро, пеш аз хама, ба василаи куниши шахсиятхо, гуфтугуйи онхо нишон медихад ё ба ёрии тасвири ашёе бомаънй, хамчун нишони хонаводагии шахсияти хикоя, ироа мекунад. Ба ин далел, яке аз хусусиятхои хикояхои нависанда намоишгуна будани онхо буда, маънои мушаххасро ифода мекунанд.
Дар ин замина, агар маънии асосии хикояи "Ришта" инсонпарварй бошад, ироаи маънии дустии халкхо сохтори мундаричавй ва гоявии онро такмил бахшидааст. Дар ин ва хикояхои "Нони гарм", "Навои най", "Сафеду сиёх" ва бархе таълифоти дигар, ки намоишгуна буда, "лавхахои дилпазири зиндагиро мемонанд" [4,с.24], нависанда, пеш аз хама, ормони маънавии худро ба миён гузоштааст.
Дар хикояи "Нони гарм" низ тасвиркории намоишгуна имтиёз дошта, нависанда нагуфтааст, ки кахрамони хикоя бобои Набй одами халиму покиза, саховатманд, захматкаш ё Рахим нондузд, балки ин ё он хиссиёти шахсият аз тасвири нависанда ошкор мегардад ва хонанда нияти эчодии муаллифро аз гуфтор, рафтор, кирдор, амали шахсият, тарзи тасвир ва оханги он дарк хохад кард. Маънии асосии хикоя аз гуфтугу ва рафтори шахсиятхо берун меояд, ки нависанда бо камоли диккат ва холшиносй ба тасвир гирифтааст.
Х,икояи дигари нависанда "Навои най" яке аз бехтарин таълифоти намоишгунаи А. Самад буда, бори аввал соли 1970 дар рузномаи "Точикистони советй" хамчун лавха ба чоп расидааст, ки вокеан хам, ба эътирфи мухаккикон "аз лавхаи мукаррарй беш набуд". Зиёда аз ин, дар лавхаи зикршуда тасвир хушк буда, "муаллиф вокеаро бештар накл кардааст" [4,с.29]. Х,икояи "Навои най" дар асоси хамон лавха эчод шуда бошад хам, аз чихати мундарича ва сохтори бадей фарк дорад. Ин хикоя аз тасвири шоиронаи манзарахои дилангези бахори дехоти кухистон огоз ёфта, бо тасвири сарнавишти талху ширини шахсияти хикоя Азиз поён меёбад ва ровй онро ба сурати намоишгуна пешоруи хонанда мегузорад. Ин тарзи намоишгунаи хикоя мушохидаи дигари моро низ ба дунбол дорад: хикоя маънои худро бо ашё (най, аносири табиат ва г.), амалу кирдор ва шахсиятхои малмус (конкрет) ва хосе ироа медихад, ки намодхои намоишии хонанда мешаванд. А. Самад дар хикояи "Нони гарм", "Навои най" ва "Сафеду сиёх" инсонхои хосро мучассам месозад, ки дар мухите хос тачрибаеро аз сар_мегузаронанд. Нависанда дар ин хикояхо ашёхои моддии бисёреро низ ба кор гирифтааст. У хамчунин ба ёрии мавкеиятхое ягона руйдодхои отифии хоси шахсиятхои ин хикояхоро ба хонанда нишон медихад.
Аз ин амал нияти у ин аст, ки бар хилофи дигар дастовардхои зехнии инсон, аз тачрибаи вокей истифода кунад, яъне он чиро, ки инсон аз сар гузаронидааст, зиндатар ба тасвир оварад ва хонанда зиндатар эхсос кунад. Х,амин тавр, хикояхои зикршуда маънои эхсосшудаи зиндагй буда, ин маъниро нависанда ба василаи тасвири намоишгуна барчаста ва таъсиргузор ироа намудааст. Илова ба ин, хикояхои ёдшуда зиёдтар аз навиштаи ташрехй печидагихои зиндагии шахсиятхои мавриди тасвири нависандаро тачассуми бадей бахшидаанд, зеро шеваи намоишй ба роххои гуногун, бо ироаи мафхуми мантикии чумлахо, ишороти отифии забон, тасвири ашё ва мавкеиятхои гуногун чунин хадафи эчодии муаллифро ба сомон расондаанд. Чунин риштахои дар хам танидаи тасвир ва баён хонандаи бохушро во медорад, ки сари хунар ва андешаи нависанда биандешад.
Дар ин замина, тачрибаи нависандагии А. Самад пахлуи дигари хунари уро ошкор менамояд: хонанда хеч гох наметавонад хикояхои уро хамчун санаде таърихй ё ичтимой кабул кунад. Он чи мусалам аст, ин аст, ки Абдулхамид Самад дар хикояхои зикршуда ва дар дигар осори бадеиаш шахсиятхоро ба унвони намунаи инсонхои зинда ироа дода, бар ин бовар аст, ки сурату сират ва робитаву амалу кирдори бисёре аз инсонхо хаммонанди шахсиятхои осори бадеии у мебошанд. Аз ин чихат, хикояхои у халок ва тахайюлй буда, пеш аз хама, хонандаро омузиш медиханд ва низ пайвади уро бо зиндагй хифз менамоянд. Он чи мухтасаран зикр шуд, бозгуи мухтассоти фардияти хунари нависандагии ин адиби сохибном буда, накш ва чойгохи уро дар таърихи адбаиёти муосири точик таъйид мекунад.
АДАБИЁТ
1. "Аз беимонии инсонхо метарсам". Сухбати А. Самад бо адиби чавон Равшани Махсумзод / Чархи гардун. - 1999. - 10-уми декабр.
2. Антонов, С. П. Я читаю рассказ (Из бесед смолодыми писателями) / С. П. Антонов. - Москва: "Молодая гвардия", 1973. - 256 с.
3. Бакозода, Ч. Поэтикаи хикояхои Абдулхамиди Самад / Ч. Бакозода. Андеша ва чехрахои адабй. Мачмуаи маколахо. - Душанбе: "Адиб", 2005. - С. 70 - 121.
4. Бакозода, Ч. Абдулхамиди Самад ва инкишофи хикоя / Ч. Бакозода. - Душанбе: "Эчод", 2007. - 152 с.
5. Мирсодики, Ч. Аносири наср. Чопи дувум / Ч- Мирсодики. - Техрон: Интишороти Шифо, 1367. - 500 с.
6. Набавй, А. Пояи устувори одамият / А. Набавй. Чусторхо ва ибтикорот дар наср. Мачмуаи маколахо. -Душанбе: "Адиб", 2009. - С. 165 - 180.
7. Сайфуллоев, А. Чону чахони наср / А. Сайфуллоев. - Душанбе: "Ирфон", 2007. - 538 с.
8. Самадов, А. Шохи чанор / А. Самад. - Душанбе: "Адиб", 1981. - 140 с.
9. Табаров, С. Одамият аз чавонй огоз меёбад / С. Табаров. Даёт, адабиёт, реализм. - Душанбе: "Адиб", 1989. - С. 195 - 205.
10. Шукуров, М. Насри реалистй ва тахаввули шуури эстетикй / М. Шукуров. - Душанбе: "Ирфон", 1987. -456 с.
11. Шукуров, М. Дар сари роххои нав / М. Шукуров. Мактаби одамият. Баъзе масъалахои адабиёт ва маънавият. - Душанбе: "Адиб", 1991. - С. 91 - 101.
12. Шукуров, М. Як назар ба бурду бохти хикоя / М. Шукуров. Мактаби одамият. Баъзе масъалахои адабиёт ва маънавият, - Душанбе: "Адиб", 1991. - С. 102 - 115.
ФАРДИЯТИ ЭЧ,ОДИИ НАВИСАНДА ВА ЗИНА^ОИ ТАШАККУЛИ ОН
Дар мацола бо ёрии усули муцоисавй уикояуои давраи аввали фаъолияти эцодии Абдулуамид Самад тауциц ва таулил шуда, дар ин замина бо баррасии бамуддаои баъзе уикояуо хусусиятуои фардии уунари нигорандагии у муайян ва мушаххас гардидааст. Муаллиф аввалин уикояуои А. Самадро таулил карда, бо уацицати зиндагй тавъам будани уикояуои нависандаро уамчун яке аз паулууои фардияти уунари нависандагии у ба цалам додааст. Бо мисолуо нишон дода шудааст, ки мундарицаи уикояуои худро нависанда аз тацриба ва мушоуидауои зиндагй фароуам оварда, бо таваццуу ба уадафи уунариаш онуоро, ки хусусияти ормонй доранд, интихоб ва ба тасвир гирифтааст, ки махсусияти идроки бадеии уро нишон медиуад.
Дар мацола хусусиятуои намоишй, тахайюлй, халоцият, омузишй, малмус (конкрет), хос ва бо зиндагй пайванд будани уикояуои давраи аввали фаъолияти эцодии нависанда ба таври мушаххас таулил ва дар ин замина фардияти тарзи тасвири муаллиф нишон дода шудааст.
Калидвожахр:Абдулуамид Самад, жанр, уикоя, мундарица, цустуцу, фардият, тахаюл, инсон, малмус.
THE CREATIVE INDIVIDUALITY OF THE AUTHOR AND THE STAGES OF ITS FORMATION
The stories of the first period of Abdul Hamid Samad's creative activity is researched and analyzed by using method of comparative analysis in the article. Based on it the individual features of the writer's creative skill is identified and specified. By analyzing the first stories of A. Samad the author of the article points out that as one of the aspects of the individuality of A. Samad's writing art his stories have a connection with the truth of life. It has been shown with examples that the author has provided his stories from life experience and observations, he has chosen and depicted them according to his artistic goal, which have an ideal character,and they show the peculiarity of his original perception.
The dramatic, imaginative, creative, educational, tangible (concrete), specific and life-related characteristics of the stories of the first period of the author's creative activity are specifically analyzed and in this context, as well as individuality of the author's image style is shown in the article.
Keywords: Abdulhamid Samad, genre, story, content, search, individuality, imagination, human, material.
ТВОРЧЕСКАЯ ИНДИВИДУАЛЬНОСТЬ АВТОРА И ЭТАПЫ ЕЕ ФОРМИРОВАНИЯ
В статье методом сопоставительного анализа исследуются и анализируются рассказы первого периода творчества Абдул Хамида Самада. На ее основе выявляются и уточняются индивидуальные особенности творческого мастерства писателя. Анализируя первые рассказы А. Самада, автор статьи отмечает, что как один из аспектов индивидуальности писательского искусства А. Самада его рассказы имеют связь с реальности жизни. На примерах показано, что автор снабдил свои рассказы жизненным опытом и наблюдениями, выбрал и изобразил их в соответствии со своей художественной целью, которые носят идеальный характер, что свидетельствует о своеобразии его оригинального восприятия.
В статье специально анализируются драматические, образные, творческие, воспитательные, вещественные (конкретные), видовые и жизненные характеристики рассказов первого периода творчества автора и в этом контексте раскрывается индивидуальность авторского образа. показан стиль.
Ключевые слова:Абдулхамид Самад, жанр, рассказ, содержание, поиск, индивидуальность, воображение, человек, материал.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Мустафозода Абдукарим -унвонцуи кафедраи назария ва таърихи адабиёти факултети филологияи тоцики Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни. Сведение об авторе:
Мустафозода Абдукарим - соискатель кафедры теории и истории литературы факультета таджикской филологии Государственного педагогического университета Таджикистана имени Садриддина Айни. About the author:
Mustafozoda Abdukarim - applicant for the Department of Theory and History of Literature of the Faculty of Tajik Philology of the State Pedagogical University of Tajikistan named after Sadriddin Aini.
ТАЗДЩИ МУ^ТАВОЙ ДАР АШЪОРИ ЛОЩ ШЕРАЛЙ ВА
ЛАТИФИ НОЗИМЙ
Му^аммадцосим М.С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Мухтаво яке аз унсурхои мухим ва ташкилдихандаи шеър аст, ки рангу руи худро аз гузашти замон ва руйкардхои ичтимой ва сиёсии кишвар бар мегирад, ки шоир дар он мухит зистааст ва баробарихо ва нобаробарихои ичтимоиву сиёсиро бо гушту пуст ламс карда бошад. Бо ин тартиб таассуроти ичтимой, фархангй ва сиёсй тавонистааст руи мухтавои шеър ба самт ва суйи хеш бигардонад. Шоирон тасвирхои даруни зехни худро ба намоиш мегузоранд, ки худ таъсири он чи бар чамоа ва мардум мегузарад, нишон медихад. Руи хамин асл аст, ки чамоахои мутафовут, бо саргузаштхои мутафовути ичтимой, фархангй ва сиёсй метавонад мухтавои шеъри шоиронро мутафовут созад. Ин вокеиятро метавон дар бардоштхои шеъри шоирони ба вижа як-ду карни охир чустучу кард. Дар хавзаи тамаддуни адабиёти форсй-дарй, чун сиёсатхои мутафовуте хоким будааст, мешавад ба рохатй ташхис дод, ки мухтавои шеъри шоирони хар хита дагдагахои худ ва чомеаи худро доро мебошад.
Вижагихои забони Точикистон то хадде мутафовут аз Афгонистон ва Ирон вокеъ шудааст, гарчи дардхо ва нобасомонихо хамагонй аст ва дар таассуроти инсонхо вучуд дорад. Дар вокеъ, ин нобасомонихо дар тамоми кишвархо хамранганд. Ба таври мисол: мехри модар, мухаббати Ватан, ишк, инзичор аз чанг, муковимат, адолат ва нобаробарии чомеа ва....
Мухтавои шеъри Лоик Шералй аз устурахои адаби форсй ва фазои хамосии онхо бахрае ба созй бурдааст. У мардуми дармонда аз устурахои адабиёту забони ниёгонро як бори дигар ба онхо наздик кардааст. Каломаш мамлу аз эхсоси рухй ва равонй аст. Барои пайванд додани он чи дар гузаштаи начандон дур ба ифтихороти ин сарзамин пайванд доштааст, тадой намояд. Эхсоси каломи у пайванди рухй ва маънавй бо мероси фархангаш ба вучуд меоварад то дилтангихои шоиронаашро таскин бахшад. Аз у мехонем: "Чу аз насли Фаридунем, Аз якреша" як хунем. Дирафши Ковиён бо мост, Фарри Ориён бо мост.
Мондаем гар нимацон ва нимазинда то ба %ол, Бо суруди Рудаки, бо тибби Сино мондаем. Мондаем гар покцону покимон то щнуз, Бо китоби Хофизу осори Мавло мондаем..." [11, с.82].
Корбурди вожахо ва чумалоти русй дар миёни точикон бисёр зиёд вучуд дорад, чунон ки вожахои арабй дар байни иронихо ва афгонхо вучуд дорад. Аз байн бурдани он кори душворе аст ва наметавон онро ба зудй аз мардумони ин сарзаминхо чудо кард. Аммо чунон аст, ки мардуми Точикистон бидуни шеъру адаби форсии дарй хам зиндагй карда наметавонанд. Аз чавонони хурдсин то пирони пир хама ва хама дар зехни хеш шеъре аз адабиёти кухани форсй-дарй хифз доранд ва бад-он вахшатнок ишк меварзанд. Адабиёт ва забон дар чомеаи Точикистон ба навъе як ниёз шудааст, ки халки точик сахт ниёзманди онанд. Чомеаи точик аз фарханги ичтимой ва адабии волое бархурдор аст. Чунончи, Лоик Шералй дар байте аз ашъораш ба онхое ки ба забони модарй арче нанходаанд, тохта аст ва чунин месарояд:
Халци мо аз батни модар шоир аст, Шоире аз кулли шоир^ои дунё цодир аст.
