CC BY
6THE WORKS OF ILYA ABUMAZI AND THEIR FEATURES
Works by Ilya Abu Madzi cover the most different aspects of life, and the majorities of his works are dedicated and are sung to motherland, mother, the Arab countries, specially Lebanon and philosophy of life in honor of the homeland. Ilya Abu Madzi is considered very outstanding poet, singing of love for the country and living love to Arabic and literature. At the same time he published the verses and heart-touching works connected with a problem of Palestine.
It is worth mentioning some factors which influenced works of the poet in this research. It is the result of remoteness of the poet from the homeland and oppression of invaders and acquaintance of the poet to West literature. Ilya Abu Madzi, meeting the famous figures of "Mahjar"(Departure) literature, such as Michael Nuayma, Jubron Khalil Jubron, Abdulmasih Haddad and others, who had the special status in the field of literature in America, enjoyed their friendship and communication with these poets. However, in its poem influence of "Pen Association" is also not hidden, Ilya Abu Madzi played an important role in this association and together with other participants seriously tried to improve Arabic. This association gave Ilya Abu Mozi two strong wings that he could be exempted from imitation the past on sense and the purpose and to go to new style.
Keywords: Mahjhar (Departure), Arab, Ilya Abu Madzi, Homeland, motherland, oppression, poetry, optimism, creativity, literature, works, characteristic, stability.
Маълумот дар бораи муаллифон:
Восиева Рухшона Курбоновна — доктори илм^ои филологи, профессори кафедраи назария ва таърихи адабиёт, декани факултети филологияи тоцики Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни. 734019, ш. Душанбе, кучаи Рудаки, 121. Тел: (+992 37) 2329565. E-mail: v.rukhshona@mail.ru Сайфуллоев Муслихиддин Хайбуллоевич - муаллими калони кафедраи филологияи Шарци наздики Донишкадаи давлатии забон^ои Тоцикистон ба номи С.Улугзода. Сурога: 734019, г. Душанбе, к. Му^аммадиев 17/6, Тел.: (+992)900515549
Сведения об авторах:
Восиева Рухшона Курбоновна- доктор филологических наук, профессор кафедры теории и истории литературы, декан факультета таджикской филологии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни,, Адрес: 734019, г. Душанбе, ул.Рудаки, 121. Тел: (+992 37) 2329565. E-mail: v. rukhshona@mail. ru
Сайфуллоев Муслихиддин Хайбуллоевич-старший преподаватель кафедры ближневосточной филологии Таджикского государственного института языков имени Сотима Улугзода. Адрес: 734019, г. Душанбе, ул. Мухаммадиева 17/6. Тел. (+992)900515549
About the authors:
Vosieva Rukhshona - Doctor of Philology, professor of department of the theory and history of Literature, dean of tajik philology faculty Tajik State University of Pedagogical by S. Aini, Adress: 734019, Dushanbe, Rudaki st., 121. Tel: (+992 37) 2329565. E-mail: v.rukhshona@mail.ru
Sayfulloev Muslihiddin Haybulloevich-teacher of the Department of Near Eastern Philology of the Tajik State Institute named after S. Ulughzoda. Address: 734019, Dushanbe, ul. 17/6Mohammadieva. Tel. (+992)900515549
ВИЖАГЩОИ САБКИ ТАРЧУМАИ ТОЧДКЙ ВА НА^ШИ ХДСАН ИРФОН ДАР ТАХДВВУЛИ ОН
Боциев. Х.О., Воронов У.Х.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Тарчумаи бадей дар солх,ои сиюм ва баъд аз он ба василаи хидматх,ои аввалин мутарчимон, ки Х,асан Ирфон низ дар ин саф буд, ба инкишофи адабиёти миллй, бахусус, насри точикй ва ташаккули шахсиятх,ои миллй мусоидат намуда, дар шаклгирй ва тахдввули насри нави точикй накши созанда гузошт. Ба ин тартиб, дар чараёни инкишофи тарчумаи точикй дар катори устод Садриддин Айнй, Пайрав Сулаймонй, Сотим Улугзода, Рах,им Дошим, Х,аким Карим, Х,абиб Ахрорй ва дигарон Х,асан Ирфон низ сах,ми шоиста гузоштааст, ки аввалин намунаи он сегонаи Максим Горкий "Бачагй", "Дар байни мардум" ["Дарбадарй"] ва "Университетх,ои ман" мебошад. Тарчумаи бадей ивазкунии вожах,о дар сатх,и забон ва мутобикати конунх,ои граматикй дар он набуда, балки "адабиёти бадеиест, ки дар баробари маънй ва сабки асари забони дигар (нусхаи асл) "сохтори гоявию бадеии" онро низ х,ифз мекунад" [11, с.44] А. Фёдоров ин гуфтаи В. Коптиловро такмил дода, "мундаричаи
маънавй ва таносyби комили функсионалию услу6ии" адабиëти бадеии тарчумавиро "тарчумаи комил" унвон кардааст [16, с. 132].
Тарчумаи комил ягонагии сохтор ва мундаричаи нусхаи асл буда, намчунон ки Г. Гачечиладзе гуфтааст, "мутарчим вазифадор аст на факат донад, ки муаллиф чй гуфтааст, балки чй тарз гуфтани онро низ мушаххас созад. Вай вазифадор аст, ки вокеияти бадеиро намчун нунарманд инъикос карда, аз паси вожанои дахлдор наравад, зеро аз паси дарахтон y на факат чангалро дида наметавонад, балки ба монияти асари комил низ сарфанм намеравад. Вай бояд дар забони худ манзараи комили чангалро инъикос кунад, на вожано ва дарахтони чудогонаро" [2, с. 158].
Ба ин тартиб, сабк дар тарчума низ забон, шеваи баëн, мароми ифодаи фикр ба василаи воситанои тасвир буда, ин истилонро набояд бо вожаи "техник" яке донист. Донишмандон сабкро чузве аз "техник" дониста, афзудаанд, ки "вакте мо сунбат аз "техник" мекунем, манзурамон намаи тариканое аст, ки нависанда барои эчоди сохтори адабии достон ба кор мебарад, ки шомили танзими пиранг (тарн), мафоними шахсиятпардозй, баркарорй ва идораи зовияи дид, корбурди санна, ибдоъи шеванои тамсил ë намод ва ба иловаи сабк аст. Вакте аз сабк сунбат мекунем манзури мо бофти навишта аст, ки омезае аз забон (вожагон-нанв) ва маънишиносй (семантик) ва мусикй аст. Бинобар ин, сабк чузве аз "техник" аст ва унсуре аз аносири достон. Аз ин назар, агар танно ин унсур дар достон парвариш бтебад ва нависанда аз таваччун ба аносири дигар Fафлат варзад, достон аз такомул боз мемонад ва нама аносири таркибии он фидои шеваи нигориши нависанда мешавад [10, с.365]. Ба ин далел, агар тарчумон асари тарчумавиашро чун чузве аз "техник" ва аносири повест ë роман дар назар наоварад, тарчумааш комил нахонад буд.
Х,акикати бебанс ин аст, ки факат корбурди одии вожано дар сатни забон ва мутобикати он бо конуннои забон кафили тарчумаи комил ва амин нест. Агар имруз мо тарчумаи инсон ва мошинро ба нам мукоиса кунем, монияти ин масъала ошкор мешавад. П. Н. Денисов аз ду намуди тарчума иктибос мекунад, ки якеро мошин анчом дода ва дигареро инсон. Калиманое, ки дар матни тарчума муносибатнои гуногуни маъной доранд, дар умум низ алока ва вазифаи мушаххаси услубй доранд. Аз ин чинат, тарчумаи мошинй аз нигони тасвир "беуслуб" ва "беранг" буда, ба ин далел донишмандон онро тарчума нисоб накардаанд [5, с.121].
Вакте, дар мачмуъ, бо тарзи тарчумаи Х,асан Ирфон аз адабтети чанон ошно мешавем, ба садокат ва нунармандии y дар нифзи сабки муаллифи нусхаи асл итминон носил хонем кард. Х,асан Ирфон мутмаин будааст, ки "То майдони калами тарчумон дар забони худаш озод набошад, фасонату балоFат ва ширинии сухани бадеиро дода наметавонад, каломаш суфта ва салис намебарояд" У комилан "асири сабки хоси нависанда" шудан ва "аз руи китобнои лyFати сернуксони мо эквивалентами натарошида-нахарошидае ба кор" бурданро кобили кабул надониста, ин амалро "айнан курбон кардани забони як миллат ба сабки як нависанда" ба шумор меоварад [7, с.69].
Дар тачрибаи тулонии тарчумонии Х,асан Ирфон, ки аз солнои сиюм OFOЗ шуда, то солнои нафтодуми садаи бист давом кардааст, "энсоси зарбу вазн" [2, с.206] ва дигар унсурнои сабк, аз чумла, нутки персонажно, риоя кардани интонатсияи нутк ва тарчумаи образ бо образ, ки аз василанои аслии "акс кунондани услуби нависанда дар тарчума" [1, с.126] аст, мавкеи созанда доштааст. Дар ин замина, хусусиятнои сабкии унсурнои ëдшyдаро дар мисоли баъзе аз тарчуманои Х,асан Ирфон накд ва арзëбй хонем кард.
Х,амчунон ки Х,абиб Анрорй изнор кардааст, "Яке аз унсурнои услуб нутки персонажност. Маълум аст, ки нутки персонаж ба мавкеи ичтимоии вай, ба савияи донишаш, ба касбу кораш, шароити зиндагй ва мунити атрофаш ва Fайра ва ноказо вобаста аст. Генерал ва солдат, хучаин ва хизматгор, занаки одии бесавод ва муаллимаи мактаб як хел, ба як маром гап намезананд. Дар тарчума инро ба назар нагирифтан мумкин нест" [1, с. 124].
Вокеан нам, нутк ë худ гуфтугуи шахсиятно дар осори адабй яке аз унсурнои мунимми сабки нависанда буда, риояти он дар тарчума ба нифзи сабки муаллиф замонат мединад. Ба ифодаи Ч,амол Мирсодикй "Гуфтугу бу^ди театрро пай мерезад, аммо дар достон низ яке аз аносири муним аст, пиранг (тарн)-ро густариш мединад ва дарунмояро ба намоиш мегузорад ва шахсиятноро муаррифй мекунад ва амалро ба пеш мебарад. Саннанои достон намчун саннаи театр аст, зеро ки мисли театр, тасвире равшан аз амал ба даст мединад ва зиндагиро пеши чашм меоварад. Аз ин назар, "санна" ва "гуфтугу" нам дар театр меоянд, нам дар достон" [10, с.319].
Х,асан Ирфон осори нависандагони чанон М. Горкий, Д. Дефо, А. И. Куприн, Н. Г. Чернишевский, С. Муканов ва даннои дигарро ба забони модариаш тарчума кардааст. Х,ар кадоме аз ин нависандагон, ки ба нам монанд нестаанд, дар тарчуманои вай хусусияти асосии
сабки осори худро нифз намудаанд. Аз ин назар, дар тарчуманои нависандагони ёдшуда мутарчим даставвал ба унсури сабкии гуфтугу диккати махсус додааст. Мутарчим дар тарчумаи гуфтугуи шахсиятно намеша ба нанваи сунбати онно таваччун карда, ба хусусияти табии ифодаи вожано, содагй, образнокй, монияти истензоиву пичингии онно эътибор дода ва ба точикй баргардон намудааст.
Дар ин радиф, махсусан тарчумаи сегонаи М. Горкий чолиб буда, мутарчим тавонистааст, ки дар баргардони нар се повест хусусияти сабки нависандаи русро дар инъикоси гуфтугуи шахсиятно бо камоли амонатнигандорй нифз намояд. Мукоисаи киёсй нишон дод, ки дар тарчуманои Х,асан Ирфон унсури сабкии гуфтугу баёнгари мавкеи ичтимой, маънавият, савияи дониш, касбу кор ва шахсиятно буда, мутарчим онро мутобики тарзи нигориши муаллифи нусхаи асл тарчума кардааст. Масалан, дар повести М. Горкий "Дарбадарй" мулокот ва гуфтугуи шахсияти аслии асар бо "посбони калисо" дар нусхаи асл чунин тасвир шудааст: "Однажды, когда я разбирал на дворе, у двери в магазин, ящик только что полученного товара, ко мне подошел церковный сторож, кособокий старичок, мягкий, точно из тряпок сделан, и растрепанный, как будто его собаки рвали.
-Ты бы, человече божий, украл мне калошки, а?-предложил он.
Я промолчал. Присев на пустой ящик, он зевнул, перекрестил рот и-снова:
-Украдь, а?
-Воровать нелзя! - сообщил я ему.
-А воруют, однако. Уважь старость! [4, с.206-207].
Х,асан Ирфон пораи фавкро ба ин тарик тарчума кардааст: "Рузе дар руи навлй пеши дари кафои магазин як сандук моли нав омадаро мекушодам, ки посбони калисо ба наздам омад; у пирамарди качпанлу аз латта сохтагй барин нарм, сару бараш саг тала кардагй барин пора-порае буд.
-Эй, бардаи Худо, як_чуфти калуш ба ман дуздида медодй, - гуфта таклиф намуд у.
Ман сукут кардам. У бар сандуки холй нишаста, хамёза кашиду ба гирди данонаш салибкашон такрор намуд:
-Х,а, дуздида мединй!
-Дуздидан мумкин нест ! - гуфтам ман.
-Лекин дуздй мекунанд-ку. Ба нурмати пириам! [3, с.205-206].
Мукоисаи поранои иктибосшуда далели он аст, ки чизи муним дар кори тарчумон "интихоби воситанои сабкй" [6, с.396] будааст. Хусусияти сабкии гуфтугуи шахсияти повести "Дарбадарй"-и М. Горкийро дар тарчумаи Х,асан Ирфон, пеш аз нама, корбурди мутаносиби вониднои грамматикй, ки дар мачмуъ унсурнои сабкиро шакл мединанд, мушаххас месозад. Дар ин замина, вониди тарчума барои мутарчим монияти механикй надошта, баръакс, шиновар, пуё ва аз бофте ба бофти дигар дар тагйир аст. Муодилное, ки мутарчим ба кор бурдааст, баробари чамъи механикии матни русй набуда, вожано, иборот ва зарбулмасалу маколно ба тарзи табий тарчума шудаанд. Мутарчим барои наматарафа ба хонанда фанмо будани матн тарчумаро дар асоси вониднои табий, ки дар як вакт ифодагари сабки нависанда низ мебошанд, анчом додааст. Ду шахсияти повести ёдшудаи М. Горкий, ки савиянои гуногун доранд, бо нам гуфтугу доранд ва нолу навои худро менамоянд. Барои мутарчим дар тарчумаи гуфтугуи шахсиятно авввалан ифодаи санени маънй, сониян, нифзи сабки муаллифи нусхаи аввал муним аст.
Дар таърихи тарчумаи точик гоно мо бо нодисаное низ дучор мешавем, ки мутарчимон бо "диккат"-корй ва "амонат"-нигандорй тарчуманоеро анчом додаанд, ки аз назари мизони суварй дакик намоянд нам, дар асл сохтори мундаричавй ва сабкии асари тарчумавиро танриф кардаанд. Ин гуна мутарчимон нусхаи аслро бо меъёрнои механикй ончунон "такмил" додаанд, ки гуё неч унсуреро набояд ба он изофа ва ё кам кард. Мунаккикони сонаи тарчума ин амалро нотавонии мутарчим таъбир карда, сабаби онро барои вонидно ва унсурнои сабкии тарчума муодили муносиби точикй ёфта натавонистан донистаанд.
Иктибоси дар боло аз матни асл ва тарчума овардашуда далели он аст, ки Х,асан Ирфон дар ин замина усули хоси эчодии худро дошта, асари тарчумакардаашро "аз алокамандии бевосита бо забони асл озод карда, дар забони тарчума имкониятнои баёниеро, ки барои амалй кардани надафнои эчодиаш зарур настанд, ба кор мегирад" [6, с.396-397]. Дар ин замина, ифоданое, ки тарчумон ба кор гирифтааст, яке аз имкониятнои интихоби нунармандона аст, ки бо надафи нифзи сабки нависанда ронандозй шудааст. Дар ин равиш имконияти эчодии тарчумон шароити лозими интихоби саненро фаронам овардааст, ки аз навчуинои у дар тарчума дарак мединад. Масалан, факат мукоисаи вожано ва иборанои тасвирии муаллифи нусхаи асл, аз чумла церковный сторож, кособокий старичок, растрепанный, украдь, омманеш, двух целковых бо точикии тарчумон истифода карда-
посбони калисо, пирамарди качпахлу, пора-пора, ха, дyздида медихй, фиреб намедихй, аз ду сум зиëд ва Fайра далели он аст, ки мутарчим барои хифзи сабки нависанда дар тарчумаи гуфтугуи шахсиятхо ба "ким кадом холатхои якхела ва устувор" [6, с.398] тобеъ набудааст.
Мисолхои дар боло овардашуда нишон медиханд, ки Х,асан Ирфон вожахоро аз матн чудо тарчума накардааст, балки дар каринаи вохиди маъной бо ба эътибор гирифтани тахтулматн ва майдони семантикй ин корро анчом додааст. Ба ифодаи дигар, мутарчим хангоми баргардони гуфтугуи шахсиятхои ин ë он асари бадей омилхои накши чахоргонаи забонро хамчун василаи ифодаи сабки муаллифи нусхаи асл ба кор гирифтааст, ки дар таъйиди махорати хунарии y мебошад.
Х,ифзи сабки нависанда дар гуфтугуи шахсиятхо яке аз пахлухои мухимми хунари Х,асан Ирфон дар тарчумаи бадей буда, дар романи Даниел Дефо "Робинзон Крузо" вобаста ба мавкеи ичтимоии шахсиятхои роман амалй шудааст. Дар ин роман мутарчим гуфтугуи ашхоси гуногунро вобаста ба мавкеи ичтимиву касбии онхо аз русй ба точикй гардондааст. Шахсиятхои ин роман ба табакахо ва тоифахои гуногун мансуб буда, мутарчим хусусияти хоси сабкии забон ва гуфтори онхоро дар тарчума бо камоли амонатнигахдорй хифз намудааст. Масалан, мутарчим хангоми тарчумаи повести А. И. Куприн "Ч,анги тан ба тан", асари Н. Г. Чернишевский "Чй бояд кард?", хикояхои нависандагони Х,инду Покистон ва Fайра хусусиятхои фарккунандаи гуфтугуи шахсиятхои ин асархоро вобаста ба мавкеи ичтимоиву ахлокиашон дар тарчума акс кунонида тавонистааст.
А. И. Куприн дар повести "Ч,анги тан ба тан" на факат вокеиятхои хаëти сиëсивy ичтимой ва ахлокии ибтидои асри бисти Русияро инъикос кардааст, балки зимни тасвири гуфтугуи шахсиятхо чехраи маънавии онхоро бо ëрии забонашон хеле дакику нишонрас инъикос намудааст. Масалан, яке аз шахсиятхои повест Шура Николаева шахси худхох буда, тинати уро муколамахояш бо одамон ошкор мекунад. Х,асан Ирфон хамин хусусияти фардии ин шахсияти повестро бо тарчумаи дакики гуфтугуи вай бо ашхоси дигар мохирона ба точикй гардондааст. Дар тарчума хусусиятхои сабкии нусхаи асл дар ифодаи гуфтугуи Шура хеле дакик ва хунармандона ифода шудааст намуна. Дар намунаи зер порахоеро аз гуфтугуи Шура аз матни асл ва тарчума накл мекунем, ки баëнгари хунари тарчумонанд.
1. Матни русй:
- Я не хочу обмана,- говорила торопливо и еще задыхаясь Шурочка,-впрочем, нет, я выше обмана, но я нехочу трусости. В обмане же - всегда трусость. Я тебе скажу правду: я мужу никогда не изменяла и не изменю ему дотех пор, пока не брошу его почемунибудь. Но его ласки и поцелуи для меня ужасны, они вселяют в меня омерзение [9, с.136].
2. Тарчумаи точикй:
" -Ман фиреб намехохам,-нафасаш тангикунон телба-телба гуфт Шурачон,-аммо, не, ман аз фиреб баландтар меистам, ман факат тарсончакиро намехохам. Дар фиреб хамеша тарсончакй хаст. Ман ба ту росташро мегум: ман харгиз ба шавхарам хтенат накардаам ва то бо сабабе уро тарк накунам, хтенат намекунам. Аммо бусаву навозишхои y ба ман бенихоят ногуворанд, онхо боиси нафрати ман мегарданд" [8, с.185-186].
Дар мисоли тарчумаи гуфтугуи шахсияти повести А. И. Куприн "Ч,анги тан ба тан" -Шура метавон хулоса кард, ки тарчумон аз алокахои мураккаби маъной (семантикй) кор гирифта, на факат таъсири сахнавй, балки накши амалии сухани шахсияти повестро дар гуфтугу афзудааст. Зиëда аз ин, вай бо дарки хусусияти драмавии гуфтугуи Шура ва дигар шахсиятхо, аз чумла, Ромашов, Назанский ва дигарон аз усули низомманд низ истифода карда, тарчумаи маъноии матнро дар алокамандй бо мундарича ва дурунмояи он хунармандона анчом додааст, ки барои нигох доштани амонати сабки нависанда василаи корсоз мебошад. Муносибати тарчумон аз аввал то охири асар нисбат ба мазмуну мухтаво ва баргардони он ба точикй дакик буда, дар тарчумаи гуфтугуи шахсиятхо ба кор гирифтани усули "дакикии нобаробар" ва "муносибати дифференсиалй" [6, с.398] ба тарчумон имкон фарохам овардааст, ки ин усули хифзи сабки нависандаро бо "дакикии комил" риоят ва бо истифода аз тачрибаву усули умумиятдихй такмил бахшад.
Х,асан Ирфон бо максади хифзи сабки нависанда дар порае, ки дар боло иктибос шуд, ба унсурхои дар нигохи аввал "чандон мухим набуда"-и унсури сабкй сахт эътибор дода, ба ин васила хам сабки муаллифи нусхаи аслро хифз кардааст, хам мавкеи ичтимоиву ахлокии шахсияти асарро хунармандона падид овардааст, ки на ба хар тарчумон муяссар мегардад. Масалан, мутарчим ифодахои холнамои "я выше обман", «в обмане же-всегда трусост», «невероятное наслаждение», «блаженство отдать себя», «тайного воровство», «нагнис ко мне» ва монанди инхоро ба точикии "ман аз фиреб баландтар меистам", "дар фиреб хамеша тарсончакй хаст", "лаззату халовате", "тани худро ба одами дустдоштааш супурдан", "дуздии махфй", "саратро хам кун" баргардон кардааст, ки ифодакунандаи сабки нависандаи
нусхаи асл ва нолу навои Шура мебошанд. Мутарчим ифоданои мукаррарии точикиро истифода кардааст, ки дар нигони авввал тарчумаи тантуллафзй менамояд. Вале дар асл барои маънии матни асл мувофик буда, ба ин васила, тарчумон тавонистааст, ки сабки муаллифи нусхаи аслро нифз кунад.
Мукоиса ва танлили поранои иктибосшуда баёнгари мавкеияти дуруст ва нунари комили мутарчим дар тарчумаи унсури сабкии гуфтугуи шахсиятнои асари бадей буда, мушаххасоти зайлро дар бар мегирад:
а) таносуби комили маъноии вожанову иборано нангоми тарчумаи гуфтугуи шахсиятно;
б) таносуби вазъи ичтимоиву ахлокии шахсият бо тасвири нависанда ва тарчумаи маъноии мутарчим;
в) муттасилии вожанову ифодано ва корбасти унсурнои маъниофари сабкй, ки хулку хуйи шахсияти асарро мучассам кардаанд;
г) дикккатангез сохтани усули тарчумаи гуфтугуи шахсиятно бо истифода аз унсурнои сабкии забони шифонй;
f) таъбирнои нолнамои шахсияти повест;
д) корбурди воситанои забонй дар гуфтугуи шахсиятно бо максади вазъи ичтимой ва ахлокии персонажро намудан;
Нишонанои услубии зикршуда дар кобурди дигар унсурнои сабкй, аз чумла, ланн (интонатсия) ва образ низ равшан ба назар мерасад, ки баъзе панлунои онро дар мисоли тарчуманои Х,асан Ирфон аз назар мегузаронем.
Мунаккикон "яке аз талабнои тарчумаи бадей"-ро "риоя кардани интонатсия, яъне, онанги сухан, равиши баён ва ифода" [1, с.127] донистаанд, ки аз матни асл маншаъ мегирад. Дарвокеъ, ланн онанги баёни нависанда буда, метавонад суратнои гуногуне ба худ гирад, яъне, хандаовар, гиряовар, чиддй ва танзомез бошад, ё нар ланни дигаре, ки нависанда метавонад барои офаридани ланни асараш ба кор гирад.
Ланн дар осори бадей ба мавзуъ ва шахсиятнои асар алокаи бевосита дорад. Ба ифодаи дигар, ба воситаи ланн нависандагон мекушанд, ки фардияти шахсиятнои осорашонро бо вижагинои ланни онно ва тарзи тафаккурашон нишон динанд. Масалан, нангоме ки аз забони кудаке асари бадие накл мешавад, бофти забонии он асар низ хусусияти фарнангй ва тарбиявии уро нишон мединад. Яъне, нависанда ва тарчумон низ бо истифода аз таркиби бофти каломй хонандаро бо хусусияти хулку хуй ва мавкеи ичтимоии канрамон ошно мекунанд, ки амал махсусияти маънавии асарро нишон мединад.
Ба ин тартиб, мунаккикон ланнро "тарзи бархурди нависанда нисбат ба асар" донистаанд, ки "хонанда онро надс бизанад. Дуруст мисли садои гуяндае, ки мумкин аст, тарзи бархурди уро бо мавзуъ ва мухотабаш нишон бидинад, масалан танкиромез, нишотовар ва ё мувакирона бошад, намон тавре ки ланни нависанда нам тарзи бархурди уст" [10, с.376]. Буфан, табиъидон ва олими фаронсавй низ ба ин мазуъ ишора карда гуфтааст: "Ланни сабк низ чизе чуз таносуби он бо табиъати мавзуъ нест ва наргиз набояд ба тасаннуъ ва такаллуф ланне ба навишта дод. Ин амр табъан аз мояи мавзуъ зойида мешавад ва аз назари умумият доштан низ ба роне, ки фикр дар он сайр мекунад, бисёр марбут аст. Агар олитарин афкорро дар назар бигиранд ва агар мавзуи банс низ ба худии худ бузург ва пурдомана бошад, зониран онанги навишта низ ба намон таносуб боло хонад рафт ва агар дар намон нол, ки навишта онанги хос ва баланд ёфтааст, данои нависанда низ битавонад ба нама чиз нуре тунд битобад ва зебоии рангомезеро бо истенкоми тарн даромезад, хулоса агар битавонад нар фикреро бо як тахайюли зинда ва чондор ва муъчаз нишон динад ва аз нар даста афкор манзарае намонанг ва якдаст ва чондор ба вучуд оварад, дар ин сурат онанг на танно баланд, балки воло низ хонад шуд" [10, с.377-378].
Он чи ки дар ин андеша дархури мазуи банси мо аст, тарзи бархурди нависандаро дар офаридани онанги асар ёдрас мекунад, ки мутарчим низ нангоми тарчума бояд онро риоя кунад. Ланни баён дар асари бадей намчунин бояд бо замон ва асре, ки нависанда дар он зиндагй кардааст, бояд намонангй ва намхонй дошта бошад. Тарчумон низ вобаста ба замони эчод ё замони руйдоднои асар бояд махсусиятнои унсури сабкии ланни ин ё он нависандаро дар тарчумааш нифз кунад. Аз ин чинат, бо камоли итминон метавон гуфт, ки мутарчим бо нигон доштани ланни сухани муаллиф, ки аз унсурнои сабксози онанги гуфтор, равиши баён ва ифода ба нам омадааст, сабки сониби асарро нифз намудаааст. Дар нар асари тарчумакардаи Х,асан Ирфон онанги суханронино, муноварано ва мухотабано вобаста ба вазъият ва нолатнои мавриди тасвир дигар мешавад, зеру бами он тобишнои гуногун пайдо мекунад. Масалан, дар романи Н. Г. Чернишевский "Чй бояд кард?" дарозии чумла ба онанги он вобастагии кавй дошта, тарчумон дар вакти тарчума аз намин гуна имконияти забони точикй нунармандона истифода карда тавонистааст. Ба ифодаи дигар, мутарчим вобаста ба
оханги муховара ё мухотаба чумларо дароз сохтааст, ки маъниро пурра ифода мекунад. Ин андешаро дар мавриди ифодахо ё чумлахои кутох низ метавон баён кард.
Дар забон барои тахияи оханг хаммонанди забони дигар воситаи маъной ва сохторй дорад. Барои ин кор нахвиёти забони дигарро айнан, харф ба харф ба забони дигар кучондан шарт нест. Дар тачрибаи Дасан Ирфон чунин холатхо зиёд ба назар мерасанд, ки дарозй ва лахни чумла ба нияти нависанда ва тарчумон пайванд мехурад. Бояд гуфт, ки чунин хусусияти сабкии нигориши Н. Г. Чернишевский дар романи "Чй бояд кард?" аз бисёр чихат дар тарчумаи Дасан Ирфон хифз шудааст. Мутарчим аз аввал то охири роман улгуи лахни нусхаи асл ва дар алокамандй бо он шиддат ва гунчоиши маъниро бо камоли диккат ва хунар нигох доштааст. Чунончи, яке аз василахои хифзи сабк, ки лахн чузъи он аст, корбурди мутаносиби каринахои мутаносиби точикии пайвандакхо мебошад, ки мутарчим бо максади хифзи лахни гуиши муаллифи нусхаи асл дар тахрири точикй пайвандакхои ва, вакте ки, замоне ки-ро бо камоли амонатнигахдорй корбаст кардааст. Масалан, дар сабки Н. Г. Чернишевский пайвандаки "вакте ки" накши хоси сабксозй дошта, оханги тафсилй ва пурвусъати вохиди синтаксисиро таъмин менамояд ва мутарчими роман майдони маъноии ин пайвандакро вобаста ба матн ба назар гирифта, онро ба точикй гардондааст. Чунончи: "вакте ки Мария Алексеевна дид... Вакте ки Мария Алексеенва нишаста хуб фикр кард... вакте ки Лопухов ба хавлии шогирдаш Федя даромад..." [17, с.79; 80; 83; 91].
Донишманди рус М. Морозов бар ин назар аст, ки агар тарчумон махорати дарёфти оханги нусхаи аслро дошта бошад, вай сохиби хунари олй аст. Аз ин чихат, вай таъкид мекунад, ки "Агар неруи шунавоии тарчумон инкишоф ёфта бошад, вай садои нависандаро шунида метавонад. Горкий садои худро дорад, Чехов низ, хар кадоме аз кахрамонони Горкию Чехов низ лахни худро доранд. Мутарчими Шуравй С. Я. Машак тарчумонро хеле бачо бо мавчгире, ки садохои гуногунро чазб мекунад, монанд карда буд" [15, с.30].
Мукоисаи тарчумахои Дасан Ирфон садокати уро ба хамин усули тарчума собит менамоянд. Вай тарчумахояшро бо забони сода, хисаангез, холй аз хама гуна таоруф ва сохтакорй тарчума кардааст, ки ба забони зинда каробат доранд. Унсури сабкии лахни асар дар тарчумаи у пайгирй аз нусхаи асл буда, оромй ё шиддатнокй куллиёти онро ифода мекунад. Дис карда тавонистани зеру бами лахн ва дар тарчума акс кунондани он яке аз мураккабтарин ва нозуктарин чихатхои тарчумаи бадей буда, аз тарчумон махорати баландро талаб мекунад. Масалан, Дасан Ирфон дар тарчумаи хикояи нависандаи Динд Содика Бегим "Лаълбаходур" лахни ором, вале пурдарди нависандаро дар тарчума дода тавонистааст, ки ифодагари хаячон ва зеру бами фочиаи тасвиркардаи нависанда мебошад.
Лахни гуфтори нависанда ва баргардони тарчумон хиссу андешаи хонандаро фаро гирифта, уро хамрохи кахрамони хикоя ба дехе мебарад, ки зодгохи уст. Вакте нависанда аз замони сарбозии шахсияти хикоя сухан мегуяд, вобаста ба вокеиятхои аз сари кахрамони хикоя гузаштагй чои оромии лахни тасвирро лахзахои шиддатноки харбу зарб фаро мегирад. Сарнавишти баъдй ва пурфочиаи кахрамони хикоя лахни орому пурдарди розомезро ба миён мекашад ва он то анчоми хикоя давом мекунад. Аз паси харфхо лахни навхаи чонсузи шахсияти дигари хикоя-Салим ба зехни хонанда ворид мешавад ва то поёни матн идома меёбад, ки онро метавон лахни гунги тасвирй унвон кард. Пораи зайл ифодагари лахни чомеъи хикоя аст, ки мутарчим хамчун унсури сабки муаллифи нусхаи асл бо камоли диккат то ба охир хифз намудааст:
"-Салим, Салим, - гуфта, лабхои у овоз набароварда такрор менамуд, -чураи факиру бесадои ман. Ту дар зиндагии серкулфати худ чй кадар хам кам рузхои шодй ва фарах дидй! Насибаи ту факат дар киштзорхо аз паи говмеш гаштан ва ба мехнату машаккатхои зиндагй токат кардан будааст. Ту ба ман таъкид мекардй, ки ба чизе берун аз ин доира ахамият надихам, аз худуди ин доира набароям ва бо хурсандихои хурди зиндагй каноат карда нишинам, ту дар майдони чанг хам ба ман мегуфтй: "Сиёсат - захр аст..." [12, с.95-96].
Лахн дар ин пораи хикояи Содика Бегим "Лаълбаходур" бо аносири дигари сабк, яъне забон (вожахо, нахв), маънишиносй ва мусикй ба хам омада, нависанда ва тарчумон низ аз онхо барои такмили лахни хикоя истифода кардаанд. Дар мисоли иктибоси зикршуда метавон гуфт, ки мутарчим хангоми тарчума аз аносири сохтории хикоя барои эчоди лахни хикоя истифода карда, дар танзиму таркиби калимот ва чумлахо, дар интихоби лугот, оханг, сохтмони чумлахо, ташбехот, истиора, намодхо, нишонахо ва иборахои адабию таърихй ба хамохангии лахн бо мавзуъ дикккати асосй додааст.
Масъалаи мухимми дигаре, ки ба хифзи сабки нависанда дар тарчума вобастагии зиёд дорад, тарчумаи образ бо образ мебошад. Чунончи маълум аст, асоси адабиёти бадеиро образ ташкил медихад. Ба ифодаи Дабиб Ахрорй тарзи сахех ва амини тарчумаи бадей такозо мекунад, ки "образ бо образ тарчума карда шавад. Образи эчодкардаи муаллиф аз байн
наравад, осеб набинад. Вале ин кор на нама вакт муяссар мегардад, баъзан умуман мумкин намешавад. Дар ин гуна мавридно боз намон "иваз" ба мо ёрй мерасонад, яъне образи муаллифро бо образи дигари ба намон монанд, ба намон наздик, бо намон наммаъно ва намвазну намовоз иваз кардан лозим меояд" [1, с.128].
Х,асан Ирфон дар тачрибаи тарчумониаш намеша ба усули тарчумаи образ бо образ, ки баёнгари сабки хоси ин ё он нависанда аст, содик буда, дар аксари осори ба точикй баргардондааш ин тарзро риоят намудааст. Зайли намуна порчаи тасвирии зерро нам ба русй ва нам ба точикй иктибос мекунем.
1. Матни русй: "Сорок лет назад пароходы плавали медленно; мы ехали до Нижнего очень долго, и я хорошо помню эти первые дни насыщения красотою.
Установилаь хорошая погода; с утра до вечера я с бабушкой на палубе, под ясным небом, между позолоченных осенью, шелками шитых берегов Волги. Не торопясь, лениво и гулко бухая плицами по серовато-синей воде, тянется вверх по течению светло-рыжий пароход, с баржой на длинном бксире." [4, с.46-47].
1. Тарчумаи точикй: "Х,аво нагз шуда монд; ман рузамро аз пагон то бегон бо бибиам дар санни пароход, дар зери осмони соф, дар байни ду сонили бо неъмати тирамон заррингашта ва бо абрешими раогоранг гулдузишудаи Волга мегузарондам. Пароходи сурхчатоби мо парранои чархашро ба оби симобии кабудчатоби дарё зада-зада, баржаи ба дунболаш басташударо кашолакунон ба мукобили чараёни об, конилона шино мекард. Баржаи симобиранг хараки хокй барин менамуд" [3, с.14-15].
Дар ин пора "неъмати тирамон", "абрешими рангоранг гулдузишуда", "оби симобии кабудчатобм дарё", "биржаи симобиранг". "куннои сабзу хуррам", "чомаи гаронбанои замин", "чиннои бонашамат", "кулчаи кандин" ва "баргнои зарди хазонзада" тасвири образноку чолиб ва гайриодй мебошанд. Нависанда бо ёрии сувари хаёл чунин образноро офарида ва онноро дархури андешаву ори худ донистааст. Тарчумон вазифадор аст, ки фикри нависандаро бо намаи тасвирнояш ифода кунад. Пас, ин образно бояд дар тарчума нигон дошта шавад. Дар пораи иктибосшуда Х,асан Ирфон нангоми тарчумаи образнои тасвирй баъзан аз суханнои ёрирасон низ истифода кардааст, ки ин ба ифодаи мазмун ва маънии нусхаи асл халал нарасонда, балки онро таквият бахшидааст.
Х,асан Ирфон дар тарчумаи тасвирнои образноки осори адибони шарк равиши хоси услубиро дар такя ба сувари хаёли форсии точикй пеш гирифта, дар ин замина сабки, нигориши муаллифи асари тарчумакардаашро бо камоли сидк нигон доштааст. Бахусус, ин тарзи тарчумаи образ бо образ дар романи "Завол"-и Робидронат Такур чолиби диккат буда, аксаран шоирона анчом гирифтааст, ки намунааш пораи зайл мебошад.
1. Матни русй: "Красивое лицо, словно волшебная палочка, пробуждает красоту, которую таится во всем окружающем. Лицо Комолы как бы вдохнуло жизнь в солнечного зайчика, прыгающего по стене, и в этотсентябрьский день, который принял определенные очертания"[13, с.250].
1. Тарчумаи точикй: "Ченраи зебо мисли чубчаи тилои сонир тамоми нусну зебоии атрофу мунитро низ ба чон медаровард. Руи Камола гуё нам ба нури ченраи офтоб ва нам ба ин рузи мони сентябр руни наве дамида, онро мачбур карда буд, ки тарну шакли муайяне ба худ гирад." [14, с.70].
Х,асан Ирфон дар пораи иктибосшуда амонати нунарй ва сабкии тарзи тасвири образноки Робиндронат Такурро бо истифода аз каринанои точикии он намчунон пурмаънй ва мутаносиб бо асл ба точикй гардонда, ба ин васила, аввалан ба равшантар ифода ёфтани маънии хостаи муаллиф ёрй кардааст, сониян ба василаи тасвири шеъргуна ва офаридани образ бо образ сабки нусхаи аслро ба таври табий ва бо асл намхон нифз кардааст.
Тачрибаи тарчумонии Х,асан Ирфон дар таъкиди он аст, ки роибтаи аз нам дури забонно нангоми тарчума имкон намединад, ки маънии матни асл бо каринанои якхелаи забонй ифода карда шавад, зеро тарчума на факат аз нуктаи назари зебоишиносй, балки фанмиши лингвистй низ чараёни эчодкорй аст. Аз ин чинат, дар чараёни тарчумаи наср маънии нусхаи асл, ки ба воситаи образнои забонй, ланн ва вазни нусхаи асл дар сохтори ягонаи синтаксисй ифода шудаанд, бо нам алокаи кавй доранд. Ин гуфтаро ба мачоз, зарбулмасалу макол ва дигар унсурнои сабкй метавон нисбат дод. Чунин унсурнои сабкй ё дар тарчума аз руи муносибати мундаричавй ва бадеиашон иваз карда мешаванд ё ба воситаи воситанои мукаррарии забониву услубй тарчума карда мешаванд. Х,ар ду усул тарафнои мусбат ва манфии худро дорад. Бо образи мувофики забони дигар ифода кардани образ, аввалан, неруи бадеии асари тарчумашударо нифз кунад, сониян, махсусиятнои сабкии онро низ интикол мединад. Вале мунаккикони сона ба сабаби он ки образнои забонй хусусияти амики миллй доранд, ба тарчума бор кардани сохтори миллии сабкиро барои тарчумон хатарнок
донистаанд [2, с. 206]. Аз ин чихат, барои тарчумон хисси зарбшиносй ва андозагирй нихоят мухим аст.
Дасан Ирфон аз зумраи мутарчимонест, ки дар интихоб ва тарчумаи образхои тасвирй ва дигар аносири сабкй, ки мохияти мухтассоти сабки нусхаи аслро ифода мекунанд, равиши хосро пеш гирифта, дар тарчума хусусияти асосй ва миллии матни аслро нигох доштааст. Масалан, дар холатхое, ки дар асоси нусхаи асл мутарчим ба сохтани зарбулмасали барои забонаш нав саъй мекунад, хонанда онро хамчун зарбулмасали мавчуд, вале ношинос кабул мекунад. Ин корро тарчумон ба воситаи образхои забонии хоси забони асл ва тарчума анчом додааст, ки аввалан, ба тарчума хусусияти худй додааст, сониян, унсури зебоишиносии сабкиро дар тарчума хифз кардааст, ки сохибаш муаллифи нусхаи асл аст. Тарчумаи образноки зарбулмасали "Ничто не вечно под луной" ба точикии "Дар зери курси камар хеч чиз абадй нест", ки дар фавк низ ба он ишорае доштем, аз чумлаи корхои мусбат ва хунармандонаи анчомдодаи мутарчим дар баргардони образхои забонй мебошад. Чунин тозакорихои Дасан Ирфон дар матни осори тарчумакардааш хеле зиёд буда, имкони баррасии хамаи онхоро надорем. Факат дар интихои гуфтор хамин кадар метавон гуфт, ки тарчумахои дар боло анчомдодаи мутарчимро, ба ифодаи Дабиб Ахрорй "кй тарчума меномад? Инхо асархои точикианд!" [1, с. 121].
Ба ин тартиб, дар сабки тарчумонии Дасан Ирфон чизи мухим он аст, ки мутарчим шаклу мазмуни асарро ба хубй дарк карда, андешаи муаллифи нусхаи асл, тарзи баёни вай, рухи асари бадеиро ба василаи воситахои тасвирии забони точикй, дар таносуб бо хусусиятхои сабкии забонхои мабдау максад хунармандона акс карда тавонистааст. Ин равиш аз афзалияти бебахси хунари тарчумонии Дасан Ирфон буда, чехраи хунарии уро хамчун нависанда ва тарчумони осори бадей дар хифзи сабки нусхаи асл дар дарозои замонхо махфуз медорад.
Осори тарчумакардаи Дасан Ирфон намунаи барчастаи хифзи сабки нусхаи асл буда, вай бо истифода аз унсурхо сабкии гуфтугуи шахсиятхо, риояи оханги баён, корбурди усули тарчумаи образ бо образ, реалияхо сабки нависандаро дар тарчума хифз кардааст, ки далели огохй ва махорати мутарчимии уст. Тачрибаи у нишон медихад, ки дар тарчума на факат унсурхои сабкии гуфтугуи шахсиятхо хифз шудааст, балки мутарчим бо камоли дакикназарй мушаххасоти дигари сабкй, аз чумла таносуби комили вожаву иборахо, вазъи ичтимоиву ахлокии шахсиятхо, унсурхои сабкии забони шифохй ва гайраро корбаст карда, ба ин васила сабки нигориши муаллифи нусхаи аслро хифз намудааст, ки гувохи тавоноии хунарии у мебошад.
АДАБИЁТ
1. Ахрорй, Д. Сухбат аз санъати тарчума / Д. Ахрорй // Садои Шарк. 1984.- № 5. - С. 115-128.
2. Гачечиладзе, Г. Художественный перевод и литературные взаимосвязы / Г. Гачечиладзе. -Москва: Советский писатель, 1980. -254 с.
3. Горкий, М. Университетхои ман / М. Горкий. Асархои мунтахаб. Иборат аз панч чилд. Ч,илди 4. Бачагй. Дарбадарй. Университетхои ман. - Душанбе: нашриёти "Ирфон", 1976.-С. 591-734
4. Горкий, М. Избранное / М. Горкий: Москва:"Детская литература",1982.- 685 с.
5. Дехотй,А. Барои сифати баланди тарчумаи асархои назм / А. Дехотй. Куллиёт, ч. 5.-Душанбе: нашриёти —Ирфон", 1965.-С. 162-167.
6. Ирфон, Д. Ранчбарони Эрон / Д. Ирфон // Шуълаи инкилоб.-1920.-8-уми март.
7. Ирфон, Д. Ёддоштхои ман дар бораи устод Айнй / Д. Ирфон // Шарки сурх.- 1963.-№ 11.-С. 28-44.
8. Куприн, А. И. Чднги тан ба тан. Повест ва хикояхо / А. И. Куприн. - Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон, 1963.-319 с.
9. Куприн, А. И. Поединок. Рассказы /А. И. Куприн.-Якутское книжное издатель ство, 1987.-375 с.
10. Мусулмонкулов, Р. Муаммои тарчума /Р. Мусулмонкулов//Маданияти Точикистон.-1981.-20 октябр.
11. Росселс, В. Нужна итория художественного перевода в СССР / В. Росселс // Мастерство перевода. Сборник. - Москва: Советский посател, 1963.-С. 53-62.
12. Сайфуллоев, А. Назаре ба таърихи равобити адабии халкхои точику казок / А. Сайфуллоев // Паёми бародарй. - Душанбе: "Дониш", 1972.-С. 130-164.
13. Тагор, Р. Собрание сочинений. Том третий. Песчинка. Роман. Крушение. Роман / Р. Тагор.-Москва:"Художественная литература",1982.-447 с.
14. Такур, Р. Завол. Роман / Р. Такур.-Сталинобод:Нашриёти давлатии Точикистон, 1958.-310 с.
15. Таърихи адабиёти советии точик. Насри солхои 30.- Душанбе:"Дониш", 1975.-308 с.
16. Хачатурян, Н. Реалияи переводимост / Н. Хачатурян // Мастерство перевода. Сборник девятый. -Москва: Советский писатель, 1973.- С. 42 - 61.
17. Чернышевский, Н. Г. Чй бояд кард? Аз хикояхои оид ба одамони нав / Н. Г. Чернишевский. -Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1955.-623 с.
ВИЖАГЩОИ САБКИ ТАРЧУМАИ ТОЧДКЙ ВА НАЦШИ ^АСАН ИРФОН ДАР ТА^АВВУЛИ ОН
Дар мацолаи мавриди назар роцеъ ба тарцумаи бадей дар солнои сиюм ва баъд аз он ба василаи хидматнои аввалин мутарцимон, ки Хасан Ирфон низ дар ин саф буд, ба инкишофи адабиёти милли, бахусус, насри тоцики ва ташаккули шахсиятнои милли мусоидат намуда, дар шаклгири ва танаввули насри нави тоцики нацши созанда гузошт, ибрози ацида шудааст. Аз ин назар, тащиц ва арзёбии фаъолияти адаби ва тарцумонии ин нависанда ва тарцумон дар матни воцеиятнои сиёсиву ицтимои ва фарнангии замони зиндаги ва эцодаш зарур ва муним буда, заминаро барои шинохти куллии раванди инкишофи насри тоцики, усулнову равишнои ташаккул ва танаввули тарцумаи бадеи, ки цузъи таърихи адабиёти тоцик аст, ба вуцуд меоварад, муним мебошад. Зеро осори тарцумакардаи Хасан Ирфон намунаи барцастаи нифзи сабки нусхаи асл буда, вай бо истифода аз унсурно сабкии гуфтугуи шахсиятно, риояи онанги баён, корбурди усули тарцумаи образ бо образ, реалищо сабки нависандаро дар тарцума нифз кардааст, ки далели огони ва манорати мутарцимии уст. Собицаи тарцумонии у гувони он аст, ки дар тарцума на фацат унсурнои сабкии гуфтугуи шахсиятно нифз шудааст, балки мутарцим бо камоли дацицназари мушаххасоти дигари сабки, аз цумла таносуби комили вожаву иборано, вазъи ицтимоиву ахлоции шахсиятно, унсурнои сабкии забони шифони ва гайраро корбаст карда, ба ин васила сабки нигориши муаллифи нусхаи аслро нифз намудааст, ки гувони тавоноии нунарии у мебошад.
Калидвожахр: тарцумаи бадеи, сабки тарцумаи тоцики, Хасан Ирфон, танаввули насри тоцики, вожано, шеваи баён, ланн, онанги сухан, образнои тасвири ва гайра
ХАРАКТЕРИСТИКА ТАДЖИКСКОГО СТИЛЯ ПЕРЕВОДА И РОЛЬ ХАСАН ИРФОН В ЕГО РАЗВИТИИ
В рассматриваемой статье речь идет о художественном переводе в 1930-е годы и после этого, благодаря услугам первых переводчиков, в том числе Хасана Ирфана, которые способствовали развитию национальной литературы, особенно таджикской прозы, и становлению национальных личностей, в формировании и развитие новой таджикской прозы играло конструктивную роль, было выражением мнения. С этой точки зрения исследование и оценка литературной деятельности и перевода этого писателя и переводчика в тексте политических, социальных и культурных реалий времени его жизни и творчества необходимо и важно, и это дает основание за всеобщее признание процесса развития таджикской прозы, методов и подходов ее формирования и эволюции. Поскольку произведения, переведенные Хасаном Ирфаном, представляют собой выдающийся пример сохранения стиля оригинальной версии, он сохранил стиль писателя в переводе, используя элементы разговорного стиля персонажей, следуя тону выражения, используя метод перевода. образ за образом, реалии, что является доказательством его осознанности и умения переводить. Его опыт переводчика свидетельствует о том, что в переводе сохраняются не только стилистические элементы разговора персонажей, но переводчик скрупулезно использует и другие стилистические особенности, в том числе совершенную пропорцию слов и словосочетаний, социальный и нравственный статус. персонажей, стилистических элементов устной речи и т. д., сохраняя стиль автора оригинала, манера речи персонажей сохранена, но переводчик бережно использовал другие стилистические особенности, в том числе совершенную пропорцию слов и словосочетаний, социальный и нравственный статус персонажей, стилистические элементы устной речи и т. д. — это его искусство.
Ключевые слова: художественный перевод, стиль таджикского перевода, Хасан Ирфан, эволюция таджикской прозы, слова, стиль выражения, тон, тон речи, зрительные образы и др.
CHARACTERISTICS OF THE TAJIK STYLE OF TRANSLATION AND THE ROLE OF KHASAN IRFON IN ITS DEVELOPMENT
This article deals with literary translation in the 1930s and after that, thanks to the services of the first translators, including Hasan Irfan, who contributed to the development of national literature, especially Tajik prose, and the formation of national personalities, in the formation and development of a new Tajik prose played a constructive role, was an expression of opinion. From this point of view, the study and evaluation of the literary activity and translation of this writer and translator in the text of the political, social and cultural realities of the time.
From this point of view, the study and evaluation of the literary activity and translation of this writer and translator in the text of the political, social and cultural realities of his life and work is
necessary and important, and this gives grounds for the universal recognition of the development of Tajik prose, the methods and approaches of its formation and evolution. Since the works translated by Hasan Irfan are an outstanding example of preserving the style of the original version, he has kept the style of the writer in translation, using elements of the conversational style of the characters, following the tone of expression, using the method of translation. including the perfect proportion of words and phrases, social and moral status. characters, stylistic elements of oral speech, etc., while maintaining the style of the original author, the manner of speech of the characters is preserved, but the translator carefully used other stylistic features, including the perfect proportion of words and phrases, the social and moral status of the characters, the stylistic elements of oral speech and etc. is his art.
Key words: literary translation, style of Tajik translation, Hasan Irfan, evolution of Tajik prose, words, style of expression, tone, tone of speech, visual images, etc.
Маълумот дар бораи муаллифон:
Боциев Хамза Олимович-номзади илм^ои филологи, дотсенти кафедраи забон ва адабиёти тоцики Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни. Тел: (+992) 935382604
Воронов Умедцон Хуцамуродович-омузгори калони кафедраи забон ва адабиёти тоцики Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни. Тел: (+992) 901030025
Сведения об авторах:
Бокиев Хамза Олимович-кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка и литература Таджикского государственного педагогического университета имена С.Айни. Тел: (+992) 935382604 Воронов Умеджон Худжамуродович — старший преподаватель кафедры теория перевода и стилистики Таджикскского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. Тел: (+992) 901030025
About authors:
Bokiev Khamza Olimovich - candidate of philological sciences, associate professor of the Tajik language and literature department of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. Phone: (+992) 935382604
Boronov Umedjon Khujamurodovich - Senior Lecturer of the Department of Theory of Translation and Stylistics of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 901030025
УДК-821.21/22
АНДАРЗДОИ ПАДЛАВЙ ДАР БОБИ ДУСТИВУ МАЙГУСОРЙ
Афсахззод А. А.
Донишгоуи славянии Россия ва Тоцикистон
Дар фарханги Эрони бостон рочеъ ба баркарор кардани риштаи дустй, дустй варзидан ва муносиботи дустонаро миёни одамон пиёда кардан, аз суннатхои неку писандида ба шумор мерафтааст.
Яке аз мавзуъхои асосии андарзномахои пахлавй таргиби дустию рафокат ва бародарй мебошад, ки донишманди муосир Дейл Корнеги онро "ойини дустёбй" номидааст. Дар ин гуна андарзхо тарики дустй, дустони хакикй ва рафокати самимй ситоиш шудааст. Дар ин мизон Ушнари Доно панд медихад, ки дар дустй устувор бояд буд - "Се чиз (-ро) устувортар бояд доштан, яке ... ва дигаре дустй ва се дигар зинхор" [1, с. 17], то он ба бародарй ва хешовандй мубаддал шавад. Бино ба ин, Озарбоди Мориспандон таъкид мекунад, ки: "Бо марди покназар ва корогох ва хушёр ва некху машварат ва дустй кун" [5, с. 106].
Инсон чй дар гузашта ва чй дар замони мо хар чизро мувофики акли хеш андоза мегирад, баду неки онро месанчад, аз бад пархез мекунад ва неки онро чонибдорй менамояд. Аммо ба андешаи андарзбад Озарбоди Мориспандон се чиз бошад, ки онро паймон нест, яке доной, дувум дустй ва севум кори нек аст - "Сездахум паймонгарой он бувад, ки хар чизеро ба паймон андоза кунад, чунонки бешу кам андар набошад. Чунки комилии хар чиз дар паймон аст. Аммо он чизеро, ки паймон нест, доной, дустй ва кори нек аст" [3, с. 168].
"Андарзи Озарбоди Мориспандон" инсонро ба тавозуъ даъват мекунад, зеро ба андешаи гузаштагони мо ба василаи ин сифати хамидаи инсонй, метавон бисёр дуст пайдо кард -"Мутавозеъ бош, то дуст бисёр дошта бошй" [5, с. 107]. Дар "Андарзи марди доно ба писари хеш" хамин маънй бо каме дигаргунй омадааст: "Хурсанд (конеъ) ва шикебо бош, то дуст бештар дошта бошй" [2, с. 319]. Ч,ойи дигар ин нукта ба чунин шакл дарч шуда: "Бурдбор
