CC BY
23the real life of the Tajik people. The relationship between folklore andfolklore is seen in Abdulhamid Samad's work, and secondly, the author describes the phenomenon of the universe as a mystery from the intricate world of every human being, purposeful, trustworthiness, perseverance, perseverance, patience, compassion, reverence and obedience. Finally the writer wants to discover the same human traits as his national identity.
Kayword: life reality, the original part, the inner world, the man, the traditions, the tradition of the ancestors, the sweet memories, the creative lifestyle, the life of the living.
Сведения об авторе:
Пиров Сайдахмад - доцент кафедры гуманитарных наук "Колледж медицинский в Кулябе "
About the author:
Pirov Saydahmad - the associate professor of the humanities "College medical in Kulob " ХДСАН ИРФОН ВА ФАЪОЛИЯТИ ЭЧЩИИ У
Султанова Ш.Б.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Хангоме ки ба хаёту фаъолияти бархе аз шахсиятхои барчастаи фархангии асри ХХ-и точик шинос мешавем, шохиди он мегардем, ки на танх,о тавассути осори безаволашон дар рушди адабиёги миллати хеш хиссагузор гардидаанд, балки бо рохи тайкардаи эчодй, рузгор ва зиндагиномаи худ дар дилу дидаи ин халки фархангдуст чой гирифта, бо гузашти солхо ниёзи чомеаи точикон ба шинохти онхо афзудааст. Дар нимаи аввали асри ХХ ба сахнаи адабиёти точик як гурух адибони чавон дохил шуда, ба кори эчодй камар бастанд ва Хасан Ирфон дар байни онхо чойгохи хоси худро пайдо кард. У аз тарафи ахли илму адаб ва оммаи хонандагон хамчун яке аз аввалин мутарчими боистеъдоди точик эътироф гардидааст.
Хасан Алихонович Мамадхонов, ки «Ирфон» тахаллуси уст, 22.03.1900 дар гузари Чоррохаи шахри Самарканд ба дунё омадааст. Падараш ба касби шохибофй ва модараш бошад, бо нилгарй (рангрезй) шугл доштанд.
Хасан хамеша озодалибос, хушкалом буда, ба забони махаллии точикй (гайриадабй) бе аксент тез-тез ва тоза гап мезадааст. У аз эрониёни Самарканд, модараш форс, падараш курд буд [1;с.3].
Хасан саводи ибтидоиро аз падараш меомузад. Баъд вай дар назди Мулло Шохабулкосими Ганчй ном шахсе муддате тахсил кардааст. Мулло Шохабулкосим аз зиёиёни Озарбойчон буда, барои фаъолияти сиёсиаш ба Сибир бадарга шуда буд. Марди равшанфикр Шохабдулкосим баъдхо ба Самарканд омада, мактабдорй мекунад. Хасан Ирфон бо илмхои табий дар мактаби у шинос мегардад.
Дар хамин давра дар Самарканд муаллим Шакурй мактаби усули нав кушода буд. Маълум аст, ки ин мактаб дар пахн намудани маориф ва маданияти пешкадам дар байни чавонони точик накши калон бозидааст. Хасан Ирфон яке аз толибилмони аввалини мактаби Шакурй буд. Муаллимони мактаби мазкур Абдукодир Шакурй ва Рахматулло Исматуллоев бо хушсаводй, тараккипарварии худ шухрат ёфта буданд. Тахсил дар мактаби чунин устодон барои Хасан Ирфон дарвозаи илм ва адабиётро васеъ боз кард. Баъдан Хасан Ирфон дар «Мадрасаи тарбият» ва дар «гимназияи писархо» тахсилро идома медихад. Дар ин мактабхо у, забони русиро меомузад. Дар он даврае, ки Ирфон дар гимназия таълим мегирифт, Инкилоби Октябр галаба кард ва Хасан тахсилро дар мактаби советй идома медих,ад.
Соли 1916 курси дусолаи шибонаи хисобчии тичорат ва саноати Петроградро хатм карда, дар нахустин журнали точикии «Шуълаи инкилоб» ба сифати котиби масъул ва тарчумон хизмат намудааст. Баъд вазифахои гуногуни хочагию давлатй ва адабиро ба ухда доштааст; раиси коргохи шохибофй, тарчумони комитети ичроияи вилояти Самарканд (1924), директори нашриёти комиссариата халкии зироати РСС Узбекистон (1925), муаллими забони форсии Донишгохи давлатии Самарканд ба номи Навой (1933). Солхои Ч,анги Бузурги Ватанй фаъолияти мехнатии худро дар хочагихои гуногун (дар колхози ба номи Карл Маркс, фабрикаи шохибофии «Хучум», коргохи «Болшевик» ва «Бофанда») идома додааст. Аз соли 1960 нафакагир будааст.
Фаъолияти мехнатии Хасан Ирфон аз соли 1919 огоз шуд. У дар советхо, иттифоки касаба, комиссариати корхои миллй софдилона хизмат мекунад. Хамон солхо журнали «Шуълаи инкилоб» интишор шуд ва ин чавони дилбохтаи адабиёт барои ин мачалла аз забонхои русй ва тоторй маколахо тарчума мекард. Баробари ин аз журналистони машхури точик Саидризо Ализода ва Фахриддин Розй тачриба ва кор меомухт. Хамин тавр Хасан Ирфон хамчун мутарчим рохи худро давом додан гирифт[4;2].
Баъди баста шудани «Шуълаи инкилоб» соли 1921 тарчумахои Хасан Ирфон дар рузномаи «Зарафшон» ва дар дигар газетаю журналхо чоп шуданд.
Дар соли 1925 нахустин шуморахои рузномаи «Овози точикй» чоп шуд. Мухаррири газета журналиста номй шоир Абдулкаюм ^урбй буд ва у Ирфонро ба кори газета чалб намуд. Хасан Ирфон дар ин чо хамчун мутарчим фаъолияти адабиашро идома дод.
Ирфон аз соли 1938 сар карда, аз корх,ои эчодй дур шуд. Вай дар муддати якчанд сол дар фабрикаи пиллакашии «Хучум»-и шахри Самарканд дар вазифах,ои гуногун сардори сех, мухдндис ва х,исобчй фаъолияти мех,натиашро давом дод. Аммо аз адабиёт ба тамом даст кашида натавонист. Чозибаи каломи бадей уро боз ба огуши суханварон даъват намуд.
Фарзанди мех,наткаш Хасан Ирфон аз бачагй то охири умр бо гайрати калон мех,нат мекунад. Бинобар ин бечиз нест, ки дар повести аввалинаш «Ду ёр аз ду диёр» мех,нати хдлолу садокатмандии ах,ли мех,натро тараннум кардааст[4;2].
^исмати кахрамощои повест хонандаро ба хдячон меоварад. Салим-амаки бечора на дар Самарканди номдор, на дар Бухорои му^ташам кор ёфта наметавонад. Вай дар чустучуи кор ва х,аёти хуб Эрон, Ирок ва Арабистонро тай мекунад, бо дусти худ курди эронй Аличон дар конх,ои нефти Боку зах,мат мекашад, дар бандарх,ои ба^ри Хазар хдммолй мекунад, дар дарёи Волга киштй мекашад. Вале Салим- амаки тануманду мех,натдуст дар х,еч чо на кори доимй ёфта метавонаду на бахт. Баъди дарбадарии дуру дароз ва пурмашаккат боз ба диёраш бармегардад.
Нависанда тарчумаи х,оли ка^рамонхщшро баён намекунад, балки такдири онх,оро ба воситаи х,одиса-вокеах,ои хдётй хеле таъсирбахш тасвир мекунад.
Персонажх,ои повест ^унарманди озарбойчонй усто Сулаймон, хдммоли рус Виктор, коргари тотор Хдмидуллох, низ одамоне мебошанд, ки мисли Салим-амак ва Аличон дар асар хдкикатнигорона тасвир ёфтаанд. Нависанда дар дустии самимии он одамони гуруснаю барах,на муносибатх,ои хдкикии инсониро хдкконй инъикос намудааст.
Фаъолияти тарчумонй ва адабии Ирфон аз соли 1926 сар шуда, яке аз поягузорони санъати тарчумаи точик ба х,исоб меравад. Хунари тарчумонии вайро устод Айнй писандида, худ мухдррири тарчумах,ои бисёри Ирфон будааст. Хаматарафа аз адабиёти советй ва чах,он огох, будани Ирфон имкон дод, ки у осори бе^тарин ва мух,имтаринро ба точикй тарчума намояд. Тарчумаи асарх,ои М.Горкий «Бачагй» (1933), «Дар байни мардум» (1936) ва «Университетх,ои ман» (1937), Даниел дефо «Робинзон Крузо» (1936), Жюл Верн «Бачах,ои капитан гранта» (1938), А. Толстой <^алла» (1949), Б. Полевой «Достони марди х,акикй» (1951), Н. Рибак «То абад бо Москва» (1954), И. Франко», Борислав механдад» (1955), романх,ои Н. Чернышевский «Чй бояд кард?» (1956), Салтиков Шедрин «Чанобон Головлёвхр» (1959), Гарегин Севунтс «Техрон» (1959), С. Бородин «Ситорах,о дар осмони Самарканд» (1961), Собит Муканов «Мактаби х,аёт» (1961) ва аз адабиёти Шарк мачмуаи «Х,нкоях,ои Хивду Покистон» (1956), романи Р. Такур «Завол» (1958) ва гайра ба у тааллук доранд. Ирфон чанде аз асарх,ои классикони марксизм-ленинизм, аз чумла асари машури Ф. Энгелс «Пайдоиши оила, моликияти хусусй ва давлат» (1957) - ро тарчума кардааст.
Тарчумах,ои Ирфон боз аз он чнх,ат тафовут доранд, ки мутарчим рух,и миллии асари оригинал ва услуби эчодкорашро дар тарчума асосан нигох, медорад. Дар айни замон у тарчумаро кори эчодй дониста, онро аз назари тафаккури бадеии худ бо риояи табиати забони точикй анчом медод[3;65].
Ирфон тавассути тарчумахщш дар инкишофи насри реалистии точик сах,м гузоштааст. Ирфон худ низ муаллифи чанд асари бадей мебошад. Асарх,ои у «Ду ёр аз ду диёр» (1962) ва «Дар кулбаи косибон» (1964) чолиби диккатанд. Пеш аз хдма, ин асарх,о осори тарчумах,олй буда, нависанда дар онх,о анъанах,ои ёддоштнависиро, ки дар адабиёти точик ба воситаи «Еддоштх,о»-и устод Айнй асос гузошта шуда буданд, идома додааст. Сонй нависанда ба тасвири зиндагии он мах,алх,ои Самарканд, водии Фаргона, каму беш Эрону Озарбойчон кушида аст, ки то ба у дар насри точик ба дарачаи кофй мавриди тасвири бадей карор нагирифта буданд.
Нигориши Ирфон аз чнх,ати таърихи ба вукуъ пайвастани вокеах,о низ амик буда, руйдодх,ои нимах,ои асри 19 ва ибтидои асри 20-и кишварх,ои гуногун ва маълумоти тозаи хдётиро фаро гирифтааст[6;70].
Романи «Дар кулбаи косибон» аз чнхдти тасвири зиндагии тоинкилобии ах,ли зах,маткаши Осиёи Миёна ва Хуросон яке аз асарх,ои аввалин ба шумор меравад. Нависанда хдёти ичтимой, мех,нати пуразоб, сабабх,ои ба муфлисй гирифтор шудани а^ли касб ва бо таъсири афкори инкилобй, хусусан ищилобх,ои солх,ои 1905-1907 ва муттах,идии коргарони гуногунмиллат, корпартоии умумии онх,о ва ба х,ам иттифок шудани намояндагони чудогонаи а^ли касабаро муфассал тасвир менамояд. Ба ин маънй, дар асарх,ои Ирфон як дарача талоши доимии а^ли касаба, ки дар ах,ливу тифокй, якдигарро дастгирй кардани онх,о ва них,оят дар бунёди дуконхонаи чамоатй зох,ир мешавад, тасвир гардидааст. Нависанда симои чандин косибони Хирот, Самарканд ва водии Фаргона (Хучанд, Хуканд, Маргелону Намангон)-ро ба хубй офаридааст. Хусусияти мух,имтарини а^ли касаба х,алолкорй, санъати баланд, мех,натдустй, рафокат ва хдмдилй ба хдмкорон дар образи Устомадризои бофандаи гулдаст ифода ёфтааст.
Ирфон дар «Дар кулбаи косибон» инчунин ба ташкили мактабх,ои нав ва аввалин муаллимони он, афзалияти барнома, дарачах,ои маълумотгирй, умуман тарзи таълими онх,о аз тадриси мактаби кух,на низ диккат додааст. Муаллиф дар бораи нахустин муаллимону танзимдихдндагони мактабх,ои нави точикй-Хочй Шайх, Саидризо Ализода, Мирзох,алим, Абдукодир Шакурй, Исматулло Рах,матуллозода, ки аз озодфикрону чоннисорони рох,и маърифати халк буданд, маълумотх,ои сах,ех, дода, ах,амияти
корнамоихояшонро таъкид месозад ва образи дурахшони онхоро тачассум менамояд. Ирфон инчунин повести нотамоме бо номи «Духтари Алчазоир» низ дорад, ки дорои хусусияти ёддоштй мебошад.
Асархои насрии Ирфон маводи фаровони этнографй, топографй, таърихиву адабй, касбй ва чугрофиро фаро гирифта, бо услуби хос ва забони оммафахм навишта шудаанд. Забон дар асари бадей воситаи асосии тасвири вокеият ба шумор меравад. Забони хар як нависанда забони хар аср кисми чудонашавандаи забони умумихалкй ва адабии миллат мебошад. Хасан Ирфон барои барчаставу мучассам нишон додани кахрамонони асараш барои равшантар намудани хислату характери онхо забони онхоро аз хам фарк мекунад, яъне хислату характери шахсхо на танхо дар тасвири сурати зохирии онхо, балки дар забони гуфтугуиашон низ намудор мегардад. Услуби онхо низ дар хар маврид ба худ хос буда, аз тасвири тарчумаихолй, илмй, вокеанигорй ва накли саргузаштхо, аз унсурхои хангомаписандй ва гохо романтикй (хусусан дар хикояхое, ки ба «корномаи» дуздон, оворагардон, саргузашти пуразоб, кахрамонони «Ду ёр аз ду диёр» бахшида шудаанд) таркиб ёфтаанд. Дар асархои Ирфон киссахо, тамсилоту ривоят, шеърхои классикй ва зарбулмасалу таъбирхои халкй фаровон истифода шудаанд. Забони онхо равону салис аст. Асархои мазкур барои омузиши зиндагии худи муаллиф, хаёти мардуми Осиёи Миёна ва кишвархои дигари охири асри 19 ва ибтидои асри 20 махсусан ахли адабу маърифат ва касаба ахамияти калон дорад.
Хулоса, дар ин маколаи мазкур мо доир ба хаёту фаъолият ва хунари волои тарчумонии Хасан Ирфон фикру андешахои хешро баён намудем. Хасан Ирфон тавассути тарчумахои хеш, ки хазорхо одамон аз хондани онхо бахра мебаранд, дар байни ахли илму адаб макоми хешро пайдо намуд. У ба душворихои даврони хеш нигох накарда, бинои мукаммали тарчумаро баён намуд, ки имруз нурхои офтоб ба хар як хишти ин бино дурахшида, симои тасвирёфта тарчумонро дар байни ахли калам боз хам мунаввар мегардонад.
Нависанда - тарчумон дар эчоди асар ба мавзуоти таърихй, чугрофй, этнографию топографй даст зада, бо як фасохату накхат ва услуби махсус, онхоро эчод кардааст, ки то кунун дустдорони каломи бадеъро аз пайи худ мебарад.
АДАБИЁТ
1. Бехбудй М. Марди покфитрат [Ёднома дар бораи Хасан Алихонович Мамадхонов] (Ирфон) // Маданияти Точикистон. 1983.- 3c.
2. Ирфон Хасан Алихонович [тарчумон, нависандаи советии точик].ЭСТ- Душанбе,1981. Ч..3,- 634 с.
3. 3.Улутзода С. Серталабй ва гамхорй //Садои Шарк, 1966. .№5.- 159 с.
4. Хамидзода Х. Хаёт ва эчодиёти нависанда ва тарчумон //Хасан Ирфон. - Маориф ва маданият, 1964-2с.
5. Хасан Ирфон. Мухгасар дар бораи хаёт ва эчодиёт//Адибони Точикистон. -Душанбе: Ирфон, - 2014. -319 с.
6. Шукуров М. Насри солхои 1945-1974// Таърихи адабиёти советии точик. Ч,. 4.-Душанбе, 1980. - 378с.
ХАСАН ИРФОН И ЕГО ТВОРЧЕСТВО
В данной статье речь идет о жизни, творчестве и переводческой деятельности Хасана Ирфона, отмечается его весомый вклад в развитие таджикской реалистической прозы. Подчеркивается, что его произведения в основном являются биографическими, в них продолжена традиция написания мемуаров, основателем которой считается С. Айни. В переведенных Хасаном Ирфоном произведениях сохранаяется национальный дух, оригинальность произведения и творческий стиль. Констатируется факт, что в прозаических произведениях Хасан Ирфона имеется много этнографических, исторических и географических материалов, которые представляют особую значимость для изучения жизни автора, а также народов Средней Азии.
Ключевые слова: ремесленник, переводческая деятельность, реалистическая проза, традиция написания мемуаров, национальный дух, оригинальность, творческий стиль, материал.
HASAN IRFON AND HIS LIF AND WORKS
This article is concerned the life and works and translation activates of Hasan Irfon. It is stated his valuable contribution to the development of Tajik realistic prose. Also it is highlighted that his works mainly are biographic, where he continued the tradition of writing of memoirs, the founder of which was S.Ayni. In translated by Hasan Irfon works artistic of original work and creative style is maintained. It is noted a fact that in prose works of Hasan Irfon there are much ethnographic, historical and geographical materials, having special value for learning ofauthor life andpeoples of the Middle Asia.
Key words: craftsman, translation activities, realistic prose, tradition of writing of memoirs, national spirit, original work, creative style, material.
Сведения об авторе:
Султонова Шукрона Бободжоновна - ассистент кафедры французского языка и методики его преподавания Таджикского государственного педагогического университета им. СадриддинаАйни.Тел.: (+992) 938358586.
About the author:
