Научная статья на тему 'МАСОИЛИ ТАРҶУМА ДАР НАЗМИ МУОСИРИ ТОҶИК'

МАСОИЛИ ТАРҶУМА ДАР НАЗМИ МУОСИРИ ТОҶИК Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
568
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
художественный перевод / критика / поэзия / русские и таджикские переводчики / русский язык / персидско-таджикский язык. рубай / русские и таджикские поэты / художественное мышление / literary translation / criticism / poetry / russian and tajik translators / russian / persian-tajik rubay / russian and tajik poets / artistic thinking

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хомидова Наргис Шарифджоновна

В данной статьи описывает процесс работы переводчиков таджикской поэзии на русский язык и наоборот во многих случаях пытались обеспечить гармонию духа перевода с духом языка и нации, максимально сохранить специфические национальные ценности и художественно-стилистические особенности переводимого произведения. Также, в то же время в переводах были недостатки, которые начинались с непонимания природы языка друг друга, национальных обычаев и традиций, особенностей художественного мышления.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF TRANSLATION IN MODERN TAJIK POETRY

This article describes the work process of translators of Tajik poetry into Russian and vice versa, in many cases they tried to ensure the harmony of the spirit of translation with the spirit of the language and the nation, as much as possible to preserve the specific national values and artistic and stylistic features of the translated work. Also, at the same time, there were shortcomings in the translations, which began with a misunderstanding of the nature of each other's language, national customs and traditions, and the peculiarities of artistic thinking.

Текст научной работы на тему «МАСОИЛИ ТАРҶУМА ДАР НАЗМИ МУОСИРИ ТОҶИК»

in the Russian interpretation are considered in accordance with the successively developedprinciples and criteria of the theory andpractice of literary translation.

Keywords: scientist, translator, development, writers, dictionaries, founder, children's literature.

Сведение об авторах:

Исломова Джамила - старший преподаватель кафедры русской и мировой литературы Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни Нозимов А.А.- доктор филологических наук, профессор, заведующий кафедры языков гуманитарных дисциплин НИТУ «МИСИС в городе Душанбе.

About the authors:

Islomova Jamila - Senior Lecturer, Department of Russian and World Literature, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini.

Нозимов А. А. - doctor ofphilology, professor, Head of the Department ofLanguages ofHumanitarian Disciplines of NUST «MlSiS in Dushanbe.

УДК: 8Т2 X,78

МАСОИЛИ ТАРЧУМА ДАР НАЗМИ МУОСИРИ ТОЧИК

Хрмидова Н.Ш.

Донишкадаи политехникии Донишгоуи техникии Тоцикистон дар ш. Хуцанд

Тарчумаи бадей яке аз омилхои асосии ривоч ва ташаккули адабиёти миллй ва тафаккури адабии халкхои мухталифи олам аст. Аз омузиш ва тахкики пайвастаи ин муаммо маълум мешавад, ки адабиёти тарчума бехтарин воситаи шиносой ва омузиши маънавии халкхо буда, он роху васила ва сабаби асосии нашри афкори бадей ва равобити таърихии халкхо ба шумор меравад.

Дар ин робита тарчумахое, ки Лоик Шералй аз забонхои дигар ба забони точикй анчом дод, бо тахлилу фарогирии андешахои ичтимоии замон ва шинохти мохият ва мундаричаи ичтимоии адабиёт дар замони нав тафовути мушаххасе дошта, рангу тафаккури миллй ба бар кардаанд. Ин тарчумахо дар идомаи суннатхои адабии хазорсолаи форсу точик як мактаби бебадали ошной бо анъанахои замони навро ба вучуд оварданд. Тарчумаи ашъори адабиёти чахонй ба забони точикй ва тарчумаи ашъори e ба забони русй давоми он суннатхои тарчумае буданд, ки дар дахсолахои мухталифе сурат гирифта буданд. Ин тарчумахо ба ташаккул ва равнаки адабиёту фарханги миллй ва истехкоми пояхои равобити адабй мусоидати куллие карданд.

Л. Шералй дар миёнаи солхои 60-и садаи 20 нахустин бор аз доираи адабиёти форсу точик берун шуда, ба адабиёти рус таваччух кард, ки ин хол пеш аз хама ба воситаи ошной бо шеъри Сергей Есенин ва тарчумаи он ба забони точикй рух дод. Дунёи шоирии С. Есенин барои адиби навовари точик як манбаи мухими маънавиву эстетикй гардид. Лоик бидуни шубха дар оинаи мучаллои шеъри С. Есенин симои хешро ёфт. Худи падидахои чолиб ва мухими эхсосгарй, андешамандй, ишк, ки дар шеъри шоири рус чой доштанд, сазовори омузиш ва бахрамандй буданд. Ин аст, ки Л. Шералй волотарин сифатхои шеъри шоири русро ба олами маънавии шеъри точикй оварданй шуд. Ин амали хайри шоири точик танхо бо бахрамандй аз шеъри як тан аз шоири рус махдуд нашуд. Л. Шералй пас аз С. Есенин шеъри шоирони дигари рус ва чахонро низ ба точикй тарчума кард ва дар ин чода тачрибаи ганй андухт.

Ин гуна фаъолияти шоир дар айни замон назару нигохи хосаи уро ба кори тарчумонй вусъат бахшида ва дар хар мавриди муносиб рочеъ ба масоили тарчума ва амалияи кори тарчумонй нуктаи назари хешро баён кардааст. Табиист, ки ин гуна андешахои илмиву адабии шоир накди тарчумаи шеърро равнак медихад.

Ба назари мо нахустин мухаккике, ки то андозае ба андешахои Л. Шералй дар мавриди тарчумаи шеър таваччух кардааст, Ю. Акбаров мебошад. Вай дар охирин маколаи китоби «Чустучухои эчодй ва ахлокй^> (1990), ки ба баррасии шеъри Лоик бахшида шудааст (^«Шоири шеъри гухарбор ва чахонорой»), баъзе назарияхои адабии шоирро аз руи мусохибаи рузноманигор Д. Атовуллоев дар ^«Комсомоли Точикистон^» (17 июни соли 1984) мавриди мулохиза карор додааст. Ин чанбаи фаъолияти Лоик ба гайр аз маколаи мазкур дар рисолаи М.Нарзикул низ ба таври муфассал баррасй шудааст.

Л. Шералй ба пурсиши рузноманигор Д. Атовуллоев - «агар шумо мохии тилло медоштед, аз он чй бозхост мекардед?», риштаи чавобро ба номи Сергей Есенин пайваста, чунин гуфтааст: ^«Мехостам у Есенинро чон бубахшад ва ба Душанбе биоварад. Ва мо бо хам чоме бардошта, аз гардани хамдигар огуш карда, гаштугузор мекардем ва ман «Савтхои форсй^»-ро ба форсй барояш мехондам ва мегуфтам: ту маро ба дарди ишк ва дарди шеър ошно кардй!» [1, с.29].

Ба ин тарик, аз назари мутарчим арзиш додан ба ахамияти ашъори С. Есенин ва тарчумаи он ба забони точикй мавкеи хосе дорад. Дар ин маврид аз мутарчим кайде бокй мондааст, ки такрибан бештари мухаккикони эчодиёти у аз он ёд кардаанд. Ин кайд аз мукаддимаи ^<Гулафшон»-и С. Есенин иктибос шуда, аз китобе ба китоби дигар гузаштааст: ^<Баъд аз Есенин ман Гёте, Х,айне, Уитменро

тapчyмa ^дам, вале Ècенин тa хануз бapoям аз хама нaздиктap ва coзгapтap аст. MacanaR, тapчyмaи Tëre мехнат аст, тapчyмaи Ècенин - an^o^» [2, c.3].

Ин андеша нaмyнaи xyби танкиди тapчyмa дap »opre^ тapчyмoнй буда дилбacтaгии шoиppo ба идеaлxoи эчoдй paвшaн нишoн медихад. Mинбaъд муха^^^н аз ин гуна aндешaxoи мyтapчим ба xyлocaxoи мухиме pacидaнд: «cHo^ аз oн ифтиxop дopaд, ки 6o шapoфaти xaмoн шеъpxoи Ècенин, ки аз orno paнry буи шеъpи фopcй, ба вежа газали Xaфиз меoяд, ба oлами шеъpи Ècенин вopид шyдaacт» [3, c.333].

Аз игтилoи муха^^^н paвшaн гapдид, ки Л. Шеpaлй дap бopaи накши С. Еcенин ва oxaнгxoи фopcй мащлае 6o ж>ми «Китоби нaxycтини ман>> навишта, ки acли oн ба зaбoни pycиcг («Moh пеpвaя книгам») ва дap мачмуаи мaкoлaxoи «B миpе Ècенинa» (Macквa: «Сoвегcкий пиcaтель», 1986) интишop шyдaacт.

Aфкopи Л. Шеpaлй дap ин мащла дap бopaи тapчyмaи шеъpи С. Ècенин ба зaбoни точикй мyнaккидoнa мебoшaд ва бештap тaфcиpи pyxи байналмилалии шapкиëнaи шеъpи ypo дap 6ap мег^а^ «Ё£енин хам ба oлaми ш^и ман вopид ва ба дили xoнaндaи точик pax, ëфт... Mo аз oн ифтиxop дopем, ки «Сав^и фopcй»-po ба зaбoни ва Саъдй бapгapдoнидем. Ва arap ин тapчyмaxoи мo ба Эpoн,

AфFaниcгaн ва дигаp кишвapxoи apчгyзopи зaбoни фopcй биpacaд, ба вежа ба Шфте, pyxи Ècенин ба пapвoз меaяд. Оxиp вай даp зaмoнaш нaтaвoниcг, ки бевocигa шеъpxoи xешpo чун дacтaгyли aтpoмез ба Шеpoзy шеpoзиëн бyбaxшaд ва имpyз, xyшбaxтaнa, шеъpи Ècенин xyд ба Шеpoз pax ëфтaaст» [4, c.333-334].

Ин бoзчyстxoи эчoдй чеxpaи Л. Шеpaлиpo хамчун дoнaндaи xyшзеxни тaъpиxи aдaбиëг ва poбитaxoи адабии xaлкxoи точику pyc нaмoëн мекунад.

Дap фaъoлияти тapчyмoнии Л. Шфалй capcyxaни мyxтacapи y ба тapчyмaи фoчиaи «Xycpaв ва Шиpин»-и Г. Птитcин-мyтapчими acopи Hизoмй ба забoни pycй низ ахамияти мухим дopaд.

Maвcyф ба тapчyмaи фoчиaи «Хуфав ва Шиpин»-и шoиpи pyc ба зaбoни точикй ма^ми caзoвopи acapи acлpo дap «cилcилaи xaмcacapoиxo ва тaзминxo аз «Xaмca»-и Hизoмй» таъкид кapдaacт. Аз нaзapи мyтapчим фoчиaи Пгитcин ба микдop xеле кам буда aммo тaмoми мyxтaвoи дocтoнpo фapo гиpифгaacт. Ин дap xoле, ки «Xycpaв ва Шиpин»-и Hизoмй» шoмили шаш xaзop байт аст.

Myтapчими мунаккид ба мacoили мавзуи дocтoни ишки фoчиaвии Xycpaвy Ш^ин ва чеxpaи кaxpaмoнoни дигapи ин кигсаи шypaнгез-Шеpyя, Mapям, Шoпyp ва дигapoн pyn oвapдa, бoзтaби мoxиpoнaи oнpo ëдpac мешавад ва дap иpтибaг ба мазмуну мyxтавoи ин acap Faяи oлии п^узии ишкк 6ap мapг ва xaMp 6ap шappo таъкид меcoзaд. Дap ин мyлoxизaxo мo ба амалия ва чи гуна cypaт гиpифтaни тapчyмa oшнo мешавем, ки acнoди мухиме аз кopгaxи тapчyмoнй буда, нуктаи нaзap ва ycyли кopи тapчyмoнии мyгapчимpo нишoн медихад: «Myaллиф raxo мустакиман аз дacIaни Hизoмй 6amxo, oбpaзxo, ифoдaxopo вoм мегиpaд, яъне ба pycй тapчyмa ë бтегу мекунад, хатто дap ду мaвpид ду pyбoии xaлки тoчикpo меopaд, ки мo oroopo дap чoяшoн гyзoштем» [5, c. 107].

Myтapчими точик кapoбaт ва мoнaндиxoи фoчиaнoмaи шoиpи pycpo 6o дocтoни шoиpи клaccики фopcй xеле paвшaн ва амикк дapк намуда ба ycyли кopи xyдaш xoнaндapo мутаваччех кapдaacт: «...Ручуи Hизoмй дap OFaзи фoчиa oн rçaAap 6o матни какими Ганчавй дap бoби «Сукане чанд дap ишк>> кapoбaт дopaд, ки мo кaмoxй oвapдемaш. Дap дигap мaвpид чун дидем, ки nopac, байге, тaндиcaе ë тaъбиpе аз HИзoмиcт, oвapдaни acлaшpo aвлo дoниcтем» [5, c. 107].

Дap caмги танкиди тapчyмa aндешaxoи Л. Шеpaлй oид ба xycBy кубхи тapчyмaи pyбoиëги Умapи Xaйëм (Душанбе: Иpфoн, 1965) ба зaбoни pycй, ки oKpo Bлaдимиp Деpжaвин aнчoм дoдaacт, apзиши баланде дopaд. Л. Шеpaлй ба мaxcyли ин тapчyмa тaкpизе 6o нoми «Гapдиши чoм» навиштааст, ки мyнocибaти чиддии ypo ба paвaнди кopи тapчyмa ва тapчyмoнй нишoн медихад [6, c.151 -157].

Аввалин нуктае, ки дap ин тaкpиз ба нaзap меpacaд, таъкиди caxми му^чими pyc дap кopи тapчyмoниcг, ки дap фocилaи зиëде ocopи бyзypгoни шеъpи фopcии тoчикиpo ба зaбoни pycй бapгapдoнидaacт. Тapчyмaи pyбoиëIи У. Xaйëм низ яке аз кopxoи apзaндa ва шoиcIaи y хишб меëбaд. Л. Шеpaлй apзиши ин тapчyмapo ба тaвpи чиддй муайян кapдaнй шуда чунин навиштааст: «Аз мачмуаи чopcaдy хаштоду хашт pyбoие, ки Bлaдимиp Деpжaвин ба pyœ гapoнидaaст, кaмгap аз caд pyбoй чй 6aco неку тapчyмa шуда ва 6apxarç caзoвopи тaъpифy тaxcин аст>>[6, c. 152].

Дap айни xoл шoиp ба шубхаангез будани микдopи pyбoиëIи У. Xaйëм низ ишopa кapдaaст, ки дap шинoxти меpocи ин шoиpи pyбoинaвиcи ш^ид^ фopcй xеле мухим буда, чандин coл аст, ки дap ин 6opa xaйëмшинocaн дap як акидаи муайян rçapop нaдopaнд. Ба ин маънй мyкappиз дap пoвapaк; чунин навиштааст: «„flap нaшpxoи Mocraa Теxpoн ва Душанбе pyбoиëIи У. Xaйëм дap худуди cеcaд, амм> дap ин мачмуа ба 488 меpacaд, ки шубхаангез аст, вале то кунун кacе ба мoли Xaйëм будан ë набудани бж^и oнxo далели дypyсте пеш нaoвapдaaст» [6, c. 151].

,3Map чизи мухиме, ки Л. Шеpaлй хамчун apзиши тapчyмa зикp кapдaaст, coзгopии зaбoн ва pyxи тapчyмa 6o матни acл мебoшaд. У инчунин ба мyвoфщaти шаклй ва ифoдaи айниву дакик ва мacaили вазн, ca6^ pyкнxoи pyбoй ва Faйpa эътибop дoдaaст. Myaллифи тaкpиз чанд nopa аз ин тapчyмapo беxтapин намунаи ифoдaи opмoнxoи шoиpи фopcy тoчик ба зaбoни дигap дoнистaaст: Хуршеди сипехри безаволи ишцаст, Мурзи чамани хучистафоли ишцаст.

Ишц он набувад, ки хрмчу булбул ноли, Хрр гщ ки бимирию нанолй-ишц аст.

Дар тарчума: Солнце пламенного небосклона - это любовь

Птицарадости средь чаши зеленой - это любовь Нет, любовь, не рыдания не слезы, не стон соловья.

Вот когдаумираешь без стона - любовь. Намунаи дигар низ ин маъниро исбот мекунад:

Дар олами цой бахушмебояд буд, Дар кори ч/ахрн хамушмебояд буд.

То чашму забону гуш бар цо бошанд, Бе чашму забону гуш мебояд буд.

Тарчума: Ты, счет ведущий всем делам земным

Среди невежд будь мудрым: будь немым. Чтобсохранить глаза, язык иуши

Прикинься здесь немым, слепым глухим. [6, с. 153]

Мукарриз хини тахлилу баррасии масъалаи мавриди назар бештар ба сифат ва сатхи тарчумахо мутаваччеъ шуда, намунахои онро аз гирболи накд гузаронидааст. Ба назари вай сифати умумии тарчумахо дар як поя карор надошта ва кубхи рубоихо назар ба хуснашон бештар аст. Вай теъдоди бештари рубоихоро аз асл дур муаррифй карда, аз сабки У. Хайём бегона хондааст. Поёнтар мукарриз дар бозтоби сабаби ин ходиса надонистани забони матни асл ва тибки нусхаи тахтуллафзии дигарон тарчума кардани онро таъкид сохтааст.

ЛШералй ин тарчумаро бо нашри интикодии рубоиёти У. Хайём (бо эхтимом ва тарчумаи тахтуллафзии Р.М. Алиев ва М.Н. Османов, зери тахрири Е.Э. Бертелс, Москва, 1959) мавриди мукоиса карор медихад. Вай аз мукоисаи мубамуи 293 рубой ошкор кард, ки В. Державин шлибан ба тарчумаи тахтуллафзи хамин китоб такя намуда, тарчумаро анчом доданй шудааст. Иштибохоте, ки дар тарчумаи тахтуллафз мавчуданд, ба махсули баргардонии у низ рах ёфтаанд. Барои намуна ин рубоии У. Хайём хам дар тарчумаи Р. Алиев ва М.Н Османов ва хам В. Державин чунин омадааст: Он кас, ки ба хубон лаби хандон додаст, Хуни чигаре ба дардмандон додаст. Гар цисмати мо надод шоди, зам нест. Шодем, ки зам хрзор чандон додаст. Тахтуллафз:

Кто губам прекрасным улыбку беспечную дал? Кто в удел скорбящим печаль сердечную дал? Пусть он не дал нам счастье, довольно с нас и покоя Ибо многим он слезы и муку вечную дал. [6, с. 153]

Пайдост, ки миёни ин тарчума ва шеъри асл фарсаххо фосила мавчуд аст, зеро мутарчимон маънии ду мисраи охири рубоиро нафахмида, ба иштибох рох доданд. Ин иштибох аз он сар задааст, ки тарчумон ба чуз аз истифодаи тахтуллафз воситаи дигаре надорад. Дар ин хол табиист, ки калимаю иборахои тахтуллафз паси хам оварда шаванд. Аз назари мукарриз «Хайём гуфтанист, ки агар насиби ман шодй нест, аз гами ёр шодам» [6, с. 154].

Ба назари мо, мутарчимон ин нуктаро пай набурдаанд, ки дар шеъри асримиёнагии форсии точикй гам бехтарин мояи суханвар махсуб меёфт, хусусан дар шеъри ирфонй шоирон хар чое, ки имкон даст дод, ба ситоиши гам пардохтанд. Еамсароии У. Хайём низ аз хамин маънй сар мезанад, аммо ин нуктаро мутарчимони русй пай набурдааанд ва бар асари он дар тарчума иштибохи чиддие рух додааст. Хайём ба хамин маънй дар як рубоии дигар гуфтааст, ки мукарриз онро бо тарчумааш иктибос карда: Хрр дил, ки асири мехнати уст, хуш аст. Хрр сар, ки губори сари он куст, хуш аст. Аз дуст ба новаки гам озурда машав, Хуш бош, ки хар чи ояд аз дуст, хуш аст. Тахтуллафз:

Каждое сердце, плененное ею, счастливо,

Каждая голова, ставшая пылью той улицы, счастлива,

Не обижайся на подругу за маленькую обиду,

Радуйся, ибо все, что исходит от подруги, счастье

Тарчумаи Державин:

Я красоты приемлю самовластье,

К ее порогу сам готов припасть я

Не обижайся на ее причуды,

Ведь все, что от нее исходит-счастье.

ЛШералй ба ин намунахо низ чун як донандаи накдбин ва рамузфахм наздик шуда, навиштааст, ки «дар рубоии аввал Хайём хусни ёр ва гами ошикро аз офаридгор медонад ва ба хама шукр мегуяд, дар рубоии дувум ба курбонихои мухаббат шукр мекунанд. Аммо тарчумонхо чунон аз муроди шоир дур афтодаанд, ки лоакал дар тарчумаи тахтуллафз натавонистаанд мазмуни зарбулмасали мисраи чорумро дуруст бидиханд» [6, с. 155].

Л. Шералй тафовути шеъри асл ва тарчумаро мисли «шамъи офтоб» ва «чароги мурда» донисгаасг: «Хам матни тахтуллафз ва хам тарчума аз сохибашон бегона шудаанд, хатто хар ду дар якчоягй наметавонанд ба сифати тахтуллафз барои тарчумаи оянда хизмат кунанд, зеро дар хардуи он солории У. Хайём ба дарачаи содалавхй фуру омадааст. Наход «Хар дил ки асири мехнати уст, хуш аст» «Я красоты приемлю самовластье» ва «Хар сар, ки губори сари он куст, хуш аст» «Каждая голова, ставшая пылью той улицы, счастлива» тарчума шавад?» [ 6, с.156] Чанде аз ин гуна намунахрро муцарриз зикр кардааст: Бисёр бигаштем ба гирди дару дашт, Аз гаштани мо кори уахрн нек нагашт. Хурсандам аз он, ки умри ман бо хамарану, Гар хуш нагузашт, боз хуш-хуш бигузашт. Тахтуллафз:

Я много скитался по склонам и долам,

Но от моих скитаний дела не улучшились,

Я доволен тем, что жизнь моя со всеми превратностями,

Хоть и (не всегда) шла хорошо, но и все же

иногда проходила приятно.

Тарчума:

Мой дух скитания пресытился вполне, Но денег у меня как прежде нет в казне, Я не ропщу на жизнь. Хоть трудно приходилось, Вино и красота все же улыбались мне.

Муцарриз ин намунахоро галу гаш номида, дар байни онхо Хайёмро надидааст? Ба назари вай тарчумонхои тахтуллафз маънои мисраи чорумро нафахмиданд. Баъди ин мисраи «Гар хуш нагузашт, боз хуш-хуш бигузашт» чунин тафсир шудааст: «... агар умри ман хуш нагузашт, хушам, ки зуд гузашт, хушам, ки тезу тунд гузашт ва ман аз чунин умри пуразоб зуд рахо шудам... » [6, с.156]

Муцарриз бо назардошти он ки тарчумонхо «хуш»-и аввалро «хорошо» ва «хуш-хуш»-ро «приятно» овардаанд, тарчумаро галат донистааст. Бинобар ин табиист, ки муцарриз дар он нишонае аз рубоии Хайёмро надидааст. «Но денег у меня как прежде нет в казне» ба чои «Аз гаштани ман кори чахон нек нагашт» тамоман ночаспон аст. «Хайём хеч гох дар банди молу давлат набуд, балки мехост кори чахонро ба некй бубинад» [6, с. 156].

Дар мавриди дигар аз зиракй ва хушмандии муцарриз огох мешавем, ки ду мисраи охири рубоиро «иловаи» мутарчим ба шумор овардааст. Бинобар ин шадидан ба танкиди мутарчим мепардозад: «У (мутарчим - Х.Н.) медонад, ки Хайём аксаран ё умуман аз согару май мефармояд, бидуни сухансанчй бо овардани «вино и красотам» корро анчом дода, аз кучаи дигаре гузашта, ба шохрохи муроди Хайём нарасидааст» [6, с. 156].

Л.Шералй хамчун мунаккиди дакикназар ба коргохи тарчумонии мутарчими рус дахл мекунад. Ба назари вай тарчумон хак дорад, ки агар дар забон вохиди ин ё он калима ибора ё масали асари тарчумашаванда набошад, дар асоси конунхои забон калима ва иборахои матлуб созад. Вале у хак надорад, ки ба майли худ хар чй хохад бе зарурат бигуяд ва хамаро бо санги худ баркашад». Ин корхо аз назари мукарриз ба норавой рох додан аст. Намунае барои исботи ин матлаб: Афсус ки номаи уавонй тай шуд, В-он тозабахрри зиндагонй дай шуд. Он мурги тараб, ки номи у буд шабоб, Афсус, надонам, ки кай омад, кай шуд? Тарчума:

Вся книга молодости прочтена, Увяли жизни ранняя весна. Где птица радости? Увы, не знаю, Куда умчалась, где теперь она?

Шархи «птица радости» дар тавзехоти дарёфтаи мукарриз чолиб аст: «Птица радости-хума, хумаюн, легендарный образ древнеиранского эпоса». Аммо «мурги тараб» «хумо» нест, балки чавониест, ки матлаби Хайём он аст! Чрлиб аст, ки мукарриз дар ин тарчума сузу созу гудозе эхсос намекунад. «... Хам оханг ба сабки тарчума дар мизони киёс бо аслаш сабук аст». [6, с. 156]

Л. Шералй пас аз ифодаи ин андеша ба хотири тул накашидани такриз ба тарж:умаи хар рубой эрод нагирифта, балки танхо бо зикри мисраъхои галат иктифо кардааст: «Яъне ки накуй куну дар об андоз

Сделай добро и брось в поток, чтобы людям волны умчались ».

З-ин хар ду бурун нест, харй ё харифй»

«Или ты не способна к добру иль сошла с ума».

«Пеш ор пиёларо, ки шаб мегузарад»

«Дай мне вина! Ночной туман проходит!».

«Аз чумлаи рафтагони ин рохи дароз»

«В дальний путь караваны идут, бубенками звенят».

«Дар хоб будам, маро хирадманде гуфт»

«Во сне, мне сказал пир: «Покинь свою кровать».

«Дил чун сари зулфи ёр бар бод мадех»

«Тырадостно живи, с открытым сердцем».[6, с.154]

Гохо як рубой ду тарчума дорад, ки ба назари мукарриз «мутарчим аз якто будани онхо бехабар аст». Баъзе тарчумахо дар ду шакл омадаанд. Ва сабаби ба 488 расидани шумораи рубоиёти Хайём низ аз хамин чост.

Мукарриз хохони ба хонанда расонидани моли шоири бузург дар фахмиши аслй мебошад ва дар ин бора мегуяд: «Мо бояд чоми саршори Хайёмро нарезондаву нашикаста ба дасти чуръанушони базми шеъри у бидихем, то он чом хамчунон ки сохибаш васият кардааст, дар халкаи ахли дил номбардори сазовори у бошад. Барои ин корро сомон додан тарчумон бояд аз назокати забони форсй-точикй вукуфи тамом дошта бошад ва олами хикмату хирад ва такконию густохихои Хайёмро чун дили худ бишиносад» [6, с.151-157].

Дар чашмандозихои алокамандони тарчума хамчунин хирагии маънии шеъри точикй дар тарчумаи русй борхо таъкид шудаанд, ки мо дар ин бора дар мавриди тарчумахои шеъри Л. Шералй ба забони русй муфассалтар таъкид хохем кард. Чанд сол мукаддам Л. Шералй дар як маколааш - «Боз як соли гаму шодй гузашт» сабабхои харобиовари ворид шудани шеъри точикиро ба забони русй кайд карда буд: «Як иллаташ ин аст, ки рафикони рус шеъри моро тарчумаи тахтуллафз мекунанд. Яъне, ягон асари мо аз забони точикй ба русй тарчума намешавад. Дувум ин ки то замоне шеърхои мо тарчумон пайдо мекунанд, се-чор сол мегузаранд ва мебинед, ки дар ин байн аллакай чунин шеърхо ба чунин мавзуъ, ки забонзада шудааст, мавкеъ пайдо намекунанд, барои хондану пазируфтани онхо эхтиёч намемонад» [7, с3].

Ин андешаи Л. Шералй далели алокамандии тарчума бо накди он аст ва нишон медихад, ки масъалаи тарчумаи шеър дар тамоми дунё хамеша мавриди бахсу талошхост. М.Каноат оид ба масъалаи тарчумаи русй изхори акида карда буд, ки тарчумаи шеър бисёр чизи нозук аст. Ва гап дар сари аз тахтуллафз, аз асл тарчума кардан нест, балки вобаста ба он аст, ки мутарчим то кучо шоир аст. Ва имконияти шоирии у чи гуна аст. Ба истилох, хамхунй, хамсиннй, хамболй, хамназарй ва бисёр чизхое хастанд, ки бояд ба шоир ва шоири мутарчим хос бошанд. Муаллиф бо мутарчим бояд аз чихати истеъдод, нафаси шоирй, сабк ва рухи шоирй хам наздик бошад» [7, с. 3].

Хамин тарик, Лоик Шералй хамчун як нафар мунаккиди балет арзиши рубоиёти чахонгарди Хайёмро дар гардиши айём муайян карда, барои дар асл хамчун чоми саршор аз даст ба даст гузаштани сурудахои у андешахои чолибе баён кардааст, ки ин сифат чехраи уро ба мо чун донандаи накдбин ва накдшинос муаррифй мекунад. Афкор ва андешае, ки у баён доштааст, солхост, ки барои дарёфти хакикати адабиёт мусоидат мекунанд. Мухаккикон ва алокамандоне, ки дар ин чода карор доранд, бо такя ба ин кабил андешаву мулохизахои Л. Шералй ба муайян кардани самти андешаашон мепардозанд. Имруз мо ба гайр аз ворид шудан ба укёнуси беканори шеъри Л. Шералй хамзамон ба андеша ва усулу сохтори фикрии у низ эхтиёчи хосе дорем. Дар шинохти хакикии Л. Шералй бояд тамоми роху равиш ва пахлухои мухталифи афкори у ба назар гирифта шаванд.

АДАБИЁТ

1. Афсахзод А. Кара-намунаи бахр./ А. Афсахзод // Садои Шарк, 1973.-№.4-С.137-142.

2. Есенин С. Гулафшон (Шеърхо. Савтхои форсй Достонхо). Тарчумаи Лоик, Бозор Собир, Муъмин Каноат. / С. Есенин -Душанбе: Ирфон, 1977.-208 с.

3. Масъалахои таърих ва назарияи робитахои адабии халкхои Осиёи Марказй Материалхои конфронси байналхалкй, 13-14 октябри 2004.-Душанбе, 2004.

4. Самад В. «Шохнома»-и Фирдавсй ва Чернишевский. / В. Самад -Душанбе: Адиб, 2004.-400 с.

5. Птитсин Г. Хусрав ва Ширин. Фочиа шомили чахор парда (Аз руи достони Низомии Ганчавй)./ Г. Птитсин // Садои Шарк-1987.-.№6.-С.66-107.

6. Шералй Л. Гардиши хом. / ЛШералй // Садои Шарк.-1968.-№?П.-С.Ш-157.

7. Шералй Л. Боз як соли гаму шодй гузашт. / ЛШералй Точикистони Советй.-1989.-1 январ.-С.З.

ПРОБЛЕМЫ ПЕРЕВОДА В СОВРЕМЕННОЙ ТАДЖИКСКОЙ ПОЭЗИИ

В данной статьи описывает процесс работы переводчиков таджикской поэзии на русский язык и наоборот во многих случаях пытались обеспечить гармонию духа перевода с духом языка и нации, максимально сохранить специфические национальные ценности и художественно-стилистические особенности переводимого произведения. Также, в то же время в переводах были недостатки, которые начинались с непонимания природы языка друг друга, национальных обычаев и традиций,

особенностей художественного мышления.

Ключивые слова: художественный перевод, критика, поэзия, русские и таджикские переводчики, русский язык, персидско-таджикский язык. рубай, русские и таджикские поэты, художественное мышление.

PROBLEMS OF TRANSLATION IN MODERN TAJIK POETRY

This article describes the work process of translators of Tajik poetry into Russian and vice versa, in many cases they tried to ensure the harmony of the spirit of translation with the spirit of the language and the nation, as much as possible to preserve the specific national values and artistic and stylistic features of the translated work. Also, at the same time, there were shortcomings in the translations, which began with a misunderstanding of the nature ofeach other's language, national customs and traditions, and the peculiarities of artistic thinking.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Keywords: literary translation, criticism, poetry, russian and tajik translators, russian, persian-tajik rubay, russian and tajik poets, artistic thinking.

Сведение об автора:

Хомидова Наргис Шарифджоновна - кандидат филологических наук, доцент кафедры иностранных языков Политехнического института Таджикского технического университета ул. Ленина, 226. Худжанд, Согдийская область Республики Таджикистан Email: hamidova2306@gmail.com, тел: (+992) 927776986

About the author:

Homidova Nargis Sharifjonovna - Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of Foreign Languages Polytechnic Institute of Tajik Technical University in the Khujand streat Lenin, 226. Khujand Sughd region of the Republic of Tajikistan E-mail: hamidova2306@gmail.com, tel: (+992) 927776986

НАКЩИ САНЪАТИ ТАЛМЕ^ ДАР АШЪОРИ САИД ХОЛЗОДА

Самиева Н.

Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

«Талмех дар лугат нигохи сабук кардан ба суи чизест. Талмех ба маънои милх кардан, намакин кардан меояд. Агар «талмех»-ро калбан «талмех» карор дихем, ба маънои милх кардан, намакин кардан меояд, ки ин хам дуруст аст. Аммо дар адабиёти бадей ишорат кардан ба вокеахои таърихй, асотирй, киссаву афсонахо ва хоказо санъати талмех номида мешавад» [1, с.108]. Талмех хамчун санъати маънавй дар эчодиёти шоир мавкеи бориз дорад. Саид Холзода хамчун шоири халкй дар манзумаву достонхояш аз ин санъат мохирона истифода кардааст. Талмехоти истифода намудаи шоир далолат ба он мекунад, ки шоир таърихи гузаштаи халки худро хуб медонад ва аз асотиру афсонахои кадимй хуб гох аст. Шоир ба вокеахои таърихй, асотирй, киссаю афсонахои машхур ва бо ягон шеъри маъруфи саромандони сухан ишора намуда, ба ин восита фикри худро дар шеър вусъат ва таквият мебахшад. Саид Холзода бо воситаи талмех аз мурги Симурги афсонавй ёд мекунад, ки дар баландии кухи Коф зиндагй мекунад ва хар кас ки Симургро бинад хушбахт мешавад:

.. Момои Симург ном доштаст, Дар як замоне мацом доштаст,

Вай пардаи абр медаридаст, Аз Крф ба Крф мепаридаст [3, с. 188].

Дар ин шеър шоир аз афсонахои машхур, ки хусусияти асотири дорад, басо содаю равон кисса менамояд. Шоир хонандаи имрузро аз хислатхои баландпарвоз будани ин парранда ва бо некхохон накуи кардан ва бо бадкорон табохиро хос донистааст.

Тавре ки таккикот нишон медихад, дар ашъори шоир санъати бадеии талмех басо фаровон истифода шудааст. Шоир дар эчодиёти худ талмехоти зиёдеро хамчун ишора ба вокеахои фархангй ба ахли илму адаб, ба паямбарон, Худованд, Рустаму Дорову Искандар, химатбаландии Хотаму Анушервони одил ва Чдмшеду Кубоду Офаридун дар ин достони худ кисса мекунад. Аз дину шариату паямбар, Аз амри Худою пир дигар.

Аз зурии Рустами замонаш, Аз хциммати Хртами цавонмард,

Гуфтам ба фитода цон фидо кард, Аз Нушервони одил хамчун,

Цамшеду Кубоду Офаридун [3,с.189].

С. Холзода тавассути ёдовар шудан аз киссаю ривоятхои динй акоиди фалсафии хешро нисбат ба дирузу имрузи таърих ва дар талаби васл, ошику маъшуки ноком гардидаро манзури хонандаи имруз гардонидааст. Ин аст, ки шоир ба достонхои ишкии Вомику Узро, Лайлй ва Мачнун, Юсуфу Зулайхо, Тохиру Зухро, Саламону Абсол ишора мекунад. Чунончй:

Вомицу Узро ба цабалхо шуданд, Лайливу Мацнун ба сахро шуданд.

Юсуфу Зулайхо, ки ба Канъони зам, Дар рощ ошици кашиданд алам.

Тохиру Зухро ба ин гиру дор, Дар ин биёбон цигари догдор.

Шох Салмону Абсоли пок, Даст ба даст сухти дар оташ чу бок? [3, с.285].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.