CC BY
4ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Исторические науки
№ 9
УДК 260.1(476) "11/18"
ТВОРЧАЯ СПАДЧЫНА ДОЙЛ1ДА 1ААНА
Г.М. ЛАБОХА (РэспублЫанст тстытут вышэйшай школы, Мшск)
Даследуецца гктарычнае развщцё помткау культавага dornidcmea, яюя належаць аутарству dornida 1аана. Нададзена увага асобе дойлiда, сучаснiка прападобнай Еуфрастт Полацкай, "пры-стaунiкa над мaйстрaмi цaркoунымi". Разгледжаны аутарсюя гinoтэзы наконт паходжання тале -нaвiтaгa майстра i кoлькaсцi створаных храмавых помткау. Гэта, як мiнiмум, Барысаглебсю храм, царква св. Параскевы Пятнщы Бельчыцкай aбiцелi i шэдэур старажытнабеларускага дoйлiдствa -Спаса-Праабражэнская царква полацкага манастыра св. Спаса. Напрыканцы XII стагоддзя напра-цоушмХ дoйлiдa актыуна кaрыстaлiся майстры пры узвядзеннi помткау царкоунага дoйлiдствa у Смаленску, Ноугарадзе, Пскове, Улaдзiмiрa-Суздaльскiх землях. Праведзены дэталёвы параунаучы анал1з архтэктурна-мастацкага вырашэння храмау, раскрыты вызначальныя рысы узвядзення i аздаблення помткау, дадзены каротю нарыс хх сучаснага становшча.
Уводзшы. Псторыя Спаса-Еуфрасшнеускага i Барысаглебскага манастырсшх комплексау цесна звязана з iMeM славутага дойлвда 1аана. Барысаглебск храм, царква св. Параскевп Пятнщы Бельчыцкай абiцeлi i шэдэур старажытнабеларускага дойлвдства - Спаса-Праабражэнская царква манастыра св. Спаса -як мшмум тры выдатныя псторьп у камеш, яшя належаць яго аутарству [6, с. 45]. Пазначаныя помшш абодвух манастырсшх ансамбляу г. Полацка аб'ядноувае падабенства будаушчых матэрыялау i тэхшш арх1тэктурна-мастацкага вырашэння: арыгшальная плiнфавая муроука са "схаваным" радам, больш вузкя бакавыя нефы i значная выцягнутасць у плане.
Роля i непасрэдна асоба архиэктара у XII стагоддзi даволi цьмяна раскрыта у тагачасных шсьмо-вых крынiцах, прысвечаных псторып старажытнарускага дойлвдства. На першым плане заставался дана-тары сакральнай пабудовы i непасрэдна царкоуныя ieрархi, яшя асвячалi храмавы помнiк. Зауважым, што па1менна вядома только чатыры выбггных дойлвды, як1я працавалi у межах XII стагоддзя: будаунш сабора Наугародскага Юр'ева манастыра Пётр (1119), ККрылаускай царквы у Ноугарадзе Корау Якаулeвiч (1196), сцяны каля Выдубщкага манастыра Пётр-Мшанег (1199) i непасрэдна "приставник над делатели церковными" - дойлвд Спаса-Праабражэнскага храма Iаан. Калi першых тры архiтэктары узгаданы у лeтапiсных крынiцах, то звестк1 аб асобе !аана (Iвана - па некаторых крынiцах) змяшчае выдатны помшк агiяграфii "Жыще Еуфрасiннi Полацкай". У тэксце "Жыщя..." узгадваецца "прыстаутк над майстраш царкоунымГ Iаан [30, с. 361]. У зваротах да дойлвда прападобная Еуфрасiння называла яго "отче", што дае падставы нека-торым вучоным (Г.В. Штыхау i шш.) лчыць талeнавiтага архiтэктара манахам аднаго з полацк1х манастыроу, хутчэй за усё Бельчыцкага [3, с. 12]. На думку даследчыка, узвядзенне царквы Спаса Праабражэння вялося па замове полацкай княжны, а сама арцель ввдавочна была манастырскай, бо узначальвау яе манах Iаан [15, с. 25]. У сваю чаргу беларуск даследчык "Жыщя..." А.А. Мельшкау мяркуе, што талeнавiтаму майстру, як1 пашнуу у Полацку не меней як за тры храмы, неабавязкова быць манахам [10, с. 35].
Паходжанне дойлвда застаецца таксама нявысветленым. Магчыма, адукаваны майстар прыехау у Полацк з Юева-Пячорскага манастыра разам з полацшм eпiскапам Мiнай (1105 - 1116) [12, с. 25]. На думку Л.В. Аляксеева, творчы шлях !аана распачауся з засваення дойных напрацовак кieускiх май-строу, яшя, як высвeтлiу П.А. Рапапорт, был запрошаны Усяславiчамi у Полацк з мэтай пабудовы храма-Усыпальнi св. Георпя у Сяльцы. Ужо пасля ад'езду кieускiх будаУнiкоУ дойлвд здолеу стварыць eпiскап-скую арцель.
Асноуная частка. Размешчаны на левым беразе Заходняй Дзвшы, пры упадзeннi у яе раю Бяль-чанка, манастыр св. Барыса i Глеба адначасова служыу летняй рэздонцыяй полацкага князя i абарончым фарпостам пры падыходзе да Полацка з поудня. Мeнавiта там, у Бельчыцах, Iаан удала выкарыстау свой творчы патэнцыял. Барысаглeбскi i Пятнщш храмы Бельчыцкага манастыра характарызавалiся кампазь цыйнай разнастайнасцю i адметнай спецыфшай архiтэктурнага вырашэння. Гэта, безумоуна, сведчыць аб шырошм дыяпазоне будаунiчага майстэрства дойлвда [4, с. 75].
Правядзем параунаучы аналiз архiтэктурна-мастацкага вырашэння царкоуных збудаванняу мярку-емага аутарства !аана. Што датычыцца першага твора !аана, а мeнавiта Барысаглебскай царквы, то ён яшчэ у 1929 годзе узвышауся да аснавання скляпенняу. Трохнефавы крыжова-купальны будынак з трыма ап-сiдамi, шасцю крыжовыгш у сячэнш лапаткамi на сценах i хорамi над бабiнцам па сваiх прапорцыях быу блiзкi да памерау Спаса-Праабражэнскага храма. Агульныя рысы падабенства абедзвюх храмавых пабу-доу (Спаса-Праабражэнскай i Барысаглебскай цэрквау) дазволiлi шэрагу сучасных вучоных (А.А. Трусау, A.I. Лакотка i iнш.) выказаць думку аб ранейшай пабудове Барысаглебскага храма. Архиэктурныя асаб-лiвасцi будынка, старажытная сютэма кладк1 сцен ("са схаваным радам") i падмурка дазваляюць аднeсцi час узвядзення Барысаглебскага храма да 10 - 20-х гадоу XII стагоддзя [16, с. 33].
2011
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
Дзеля узмацнення дэкаратыунага эфекту палосы плшфы был дадаткова падфарбаваны чырвона-карычневым колерам, што забяспечвала так званую "паласатасць" муроуш [13, с. 507]. Нагадаем, што аналапчная з'ява была характэрнай рысай мастацкага вырашэння Пятнiцкай царквы Бельчыцкага мана-стырскага комплексу. Фасад царквы св. Барыса i Глеба быу аздоблены двума ярусамi аконных праёмау з драуляньЕШ аканiцамi для круглага i трохвугольнага шкла. Падлога была выкладзена керамiчнымi плгг-камi. 1нтэр'ер царкоунай пабудовы быу багата аздоблены фрэскавым роспiсам, па стылю i тэхнщы вы-канання блiзкiм да шева^зантыйсшх традыцый.
На пауночна-усходшм напрамку ад Барысаглебскага храма у першай трэщ XII стагоддзя быу па-стаулены невялiкi мураваны бясстоупны храм са склепам, магчыма, пахавальня князя Барыса Усяславча, так званая Пятнiцкая царква. Бесслуповая, з прамавугольнай апсiдай, яна нагадвала сабой раннехрысць янскiя базши [23, с. 74]. Мяркуючы па размяшчэнню фрэскавага роспiсу, Пятнiцкая царква не мела ба-кавых уваходау, адзiны (цэнтральны) уваход, размяшчауся у заходняй сцяне [15, с. 468]. Кампактны, пра-мавугольны у плане аднаапсвдны храм выконвау функцып тагачаснай княжацкай спачывальнi, дзе, па усёй вiдавочнасцi, змяшчалiся пахаваннi фундатара манастыра Барыса Усяславiча i яго пазнейшых нашчадкау.
Руiны Пятнiцкай царквы даследавалюя 1.М. Хозеравым у 1926 i 1928 гадах. Вучоны выявiу пер-шапачатковыя фрагменты XII стагоддзя i пазнейшыя прыбудовы, якiя адносяцца да 1770 - 1790 гадоу. На час даследавання ад XII стагоддзя ацалелi значныя фрагменты пауднёвай, пауночнай i усходняй сцен царквы, яшя вызначаюць аутэнтычныя памеры храма - 5,1 х 5,75 м [10, с. 56].
Першапачатковы аб'ём храма складауся з трох частак: высок чацвярык, да якога з усходу прымы-кала нiжэйшая прамавугольная апада, а з захаду - вузш прытвор. Сцены царквы былi змураваны з вы-сакаякаснай плiнфы з клеймамi у тэхнiцы "са схаваным радам" на рошчыне з дамешкам цамянш. Дэка-ратыунасць муроуш была падкрэслена падфарбоукай палос плiнфы чырвона-карычневым колерам. Пад-час раскопак был знойдзены плiткi падлогi з палiвай [9, с. 59].
Наяунасць крыпты у падмурку храма стала крынщай падання аб iснаваннi пад пауночнай сцяной царквы Параскевii патаемнага увахода у падземны тунэль, якi шбыта з даунейшых часоу быу праведзены пад Дзвiной ад Пятнiцкага храма да Верхняга замка i царквы Спаса Праабражэння. Менавiта такiм шляхам, на думку палачан XIX стагоддзя, тры асноуныя аб'екты Полацка злучалiся памiж сабой.
На усходшх прасценках царквы, па баках праёма у алтарную апсвду былi адлюстраваны выявы кня-зёу Барыса i Глеба. На падставе фрэскавай выявы святых воiнаУ Барыса i Глеба на прадалтарнай сцяне I.М. XозераУ лiчыу, што менавiта гэта царква першапачаткова называлася Барысаглебскай. Даследчык так-сама першым выказау меркаванне наконт прыналежнасцi гэтай пабудовы аутарству дойлвда Iаана [14, с. 16].
На думку даследчыкау (П.А. Рапапорт, Г.В. Штыхау, Э.М. Загарульскi i шш.), апошнi твор полац-кага дойлща з'яуляуся своеасаблiвай рэпетыцыяй яго шэдэура - царквы Спаса Праабражэння [1, с. 63]. !аан першы са старажытных майстроу парывае з канонамi вiзантыйска-кiеускай архiтэктуры i стварае свой адметны тып храма вежападобнай кампазщын.
Працы па будаунiцтву Спаскай царквы былi арганiзаваны iм з вялшай дакладнасцю. Дойлвд разумна выкарыстау пэуную колькасць людскiх i матэрыяльных рэсурсау, дзякуючы чаму царква св. Спаса была пабудавана у азначаны тэрмiн - да свята Праабражэння. Год пабудовы Спаскага храма дакладна невядомы. Адно можна сказаць з упэуненасцю - царква была узведзена не пазней за 1159 год (паводле А.А. Сялщкага, час заснавання Багародзiцкай царквы, пабудаванай пасля Спаскай) [13, с. 28].
У старажытнарусшм дойлвдстве XI - XII стагоддзяу сфармiравауся i атрымау пашырэнне трох-нефавы i трохапсiдны крыжова-купальны храм, у яшм нефы звычайна нязначна адрознiвалiся па шырыш, а адпаведныя iм апсiды амаль не адрозшвалюя памгж сабой па памерах i форме. Пры канструкцыйным вырашэнш царквы св. Спаса !аан адыходзiць ад пазначанай схемы. Бакавыя нефы храма былi значна вузейшымi за цэнтральны, а апады, што завяршаюць iх, невялiкiя i пэуным чынам "схаваны" у тоушчы усходняй сцяны. Цэнтральны неф Спаскай царквы завершаны моцна высунутай апсвдай паукруглай формы [25, с. 119]. Унутры храм мае шасщслуповую форму болей шдзе не пауторнай кампаноуш [24, с. 166]. Крок i пралёт памiж слупамi i сценамi аднолькавы i меншы за iх таушчыню [3, с. 176]. Пры азначаным характары члянення унутранай прасторы утвараюцца вельмi маленьк1я, квадратныя у плане вуглавыя кампартыменты. Гэта стварае рэальнае адчуванне перавагi масы матэрыялу над унутранай прасторай храма, якая падзелена шасцю маауныгш слупaмi на тры нефы [3, с. 176]. Пераход ад васьм^аннай формы слупоу да квадратнай у нартэксе ажыццяуляецца на узроуш хорау, а у падкупальных слупах значна вышэй, што дазваляе больш эфектна раскрыць падкупальную прастору, якая раптоуна iмклiвa Узносiццa уверх да светлавога барабана купала на невялшх ветразях [3, с. 177]. Крок нартэкса роуны боку падку-пальнага квадрата. Над iм зроблены параунальна невялiкiя хоры, як1я адкрываюцца у прастору кафаль кона шырошм арачным праёмам. Лесвiцa на хоры вядзе праз тоушчу заходняй сцяны. Так тып лесвiцы з'яуляецца характэрнай рысай вщебскай царквы Дабравешчання [10, с. 7].
На узроуш хорау Спаскай царквы знаходзяцца дзве маленьшя крыжападобныя у плане капэлы, ва усходшх сценах яшх зроблены невялшя алтарныя нiшы i акенцы. Тут былi уладкаваны келлi прападоб-най Еуфрaсiннi (справа ад увахода) i яе стрыечнай сястры Еупракси [3, с. 178]. Неабходна адзначыць тэхшку клaдкi будынка з так званым "схаваным" радам на вапнавай рошчыне з дамешкам дробнатау-
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Исторические науки
№ 9
чонай цэглы (адметная рыса полацкага манументальнага дойлвдства). Падлога Спаскай царквы была вы-кладзена пaлiвaнымi керaмiчнымi плiткaмi [7, с. 98].
Вялжую гiсторыкa-культурную каштоунасць прадстауляе фрэскавы росшс iнтэр'ерa Спаса-Праабражэнскай царквы, яш захавауся да нашых дзён у значнай колькасщ фрагментау [13, с. 249]. У ростсе царквы прымaлi удзел некальк1 выдатных майстроу са сваёй непауторнай творчай манерай, блiзкaй да вiзaнтыйскiх канонау. У культурна-стылютычным плане фрэскавы жыватс царквы мае пэунае падабенства з манументальным жыватсам Ноугарада.
Унутры на тынкоуцы сцен царквы св. Спаса размешчаны шматлЫя грaфiцi. Зробленыя кiрылiч-ным тсьмом XII - XV стагоддзяу i лaцiнiцaй XVI - XIX стагоддзяу нaдпiсы з'яуляюцца мaуклiвымi сведкaмi складанай кaнфесiйнaй сiтуaцыi у Полацку азначанага перыяду [5, с. 65].
Тэндэнцыю да пiрaмiдaльнa-яруснaй кaмпaзiцыi дойлвд !аан вiртуознa рaзвiу на прыкладзе невя-л1кага камернага аднагаловага храма, надаушы яму унiкaльны мaстaцкi вобраз [25, с. 230]. Азначаны помнiк - вышк працяглай эвaлюцыi старажытнарускага дойлвдства - заслугоувае пiльнaй увaгi з пры-чыны глыбокага сiмвaлiзму сваёй архиэктуры. Надзвычайная мaсiунaсць апорных канструкцый Спаскай царквы тлумачыцца задумай майстра стварыць глыбока сiмвaлiчны i светлы мастацш вобраз храма як амвала духоунага гарэння [3, с. 180]. Змрочны iнтэр'ер храма кантраставау з яго багата аздобленым вон-кавым выглядам, нак1раваным да свету. Дадзеная aкaлiчнaсць абуджала думк1 вернiкaу аб марнасщ жыц-ця зямнога ^ адпаведна, святaсцi духоунага [7, с. 74]. кнуюць так1я меркaвaннi, быццам полацк1 дойлвд-наватар таксама узначальвау арцель па будaунiцтву царквы Багародзщы ("новай") у заснаваным Еуфра-сшняй мужчынск1м манастыры.
Канструкцыя Спaсa-Еуфрaсiннеускaй царквы непасрэдна звязана з вiцебскaй царквой Дабравешчан-ня. Але, паутараючы у агульных рысах той самы тып, Спаская царква мае зусiм шшыя прaпорцыi у сувязi з асобнай сiстэмaй накрыцця даху. Прапорцш царквы св. Спаса у пaрaунaннi з царквой Дабравешчання больш вытанчаныя, у той час як апошняя занадта прысaдзiстaя i выцягнутая у даужыню, Спаская царква уздымаецца у вышыню [22, с. 116, 118]. Варта адзначыць, што у дэкоруме i вынaходнiцтвaх некаторых канструкцыйных частак царква св. Барыса i Глеба значна адрозшвалася ад Спаскай. Параунальна з ёй яна мела меншыя памеры, больш простыя aбрaмленнi вокнау, традыцыйную крыжападобную форму слупоу i аднаабломныя лапатк1. Xоць прaпорцыi планау абедзвюх цэрквау складаюць aдносiны 2 : 3, план Бары-саглебскай царквы не мае падкрэсленай выцягнутaсцi i некaлькi мaсiуны у пaрaунaннi са стромшм алу-этам Спаса-Праабражэнскай царквы [5, с. 38].
Падзел бакавых сцен храма лaпaткaмi сведчыу аб моцна вылучанай цэнтральнай вежы, што не на-зiрaлaся у Спаса-Праабражэнсшм храме. Пaмiж тым у Барысаглебскай царкве aдсутнiчaлa убудаваная лесвiцa на хоры, а корабавае скляпенне нартэкса, вщавочна, паутарала больш ранняе корабавае скля-пенне Пятнiцкaй царквы. Акрамя таго, у ёй больш выразна выяулены элементы уплыву раннехрысщян-скага дойлщства Закауказзя. На iх падставе можна упэунена сцвярджаць, што будаунш Барысаглебскай царквы Бельчыцкага манастыра мелi духоуна-практычныя стасунк1 з прaвaслaунымi мaнaстырaмi закау-казскага рэгiёну. Азначаныя помнЫ Бельчыцкага манастырскага комплексу аб'ядноувае падабенства клади са "схаваным радам", запауненне вапнавым растворам (цамянкай) паласы шырынёй 10 - 12 см памгж двума рaдaмi вытарклых цaглiн i выцягнутасць aрхiтэктурнaй формы, што яскрава сведчыць аб iх прынaлежнaсцi да aрцелi дойлiдa Iaaнa [7, с. 15].
Нялёгш лёс напаткау спадчыну тaленaвiтaгa майстра. У першай палове XX стагоддзя была страча-на царква Параскевы Пятнщы. Да 1925 года ад помшка сакральнага дойлщства зaхaвaлiся дзве паралель-на размешчаныя каменныя сцяны, прастора пам1ж якiмi была цалкам запоунена цагляным ломам i смеццем. У разбураным стане таксама знаходзшся дах, звaнiцы i усе драуляныя частк1 будынка. Шматюя пера-будовы, рамонтныя i рэстаурацыйныя работы другой паловы XIX - пачатку XX стагоддзя прывялi да моц-нага змянення першапачатковага выгляду Барысаглебскай царквы. У 1925 годзе царква уяуляла сабой толь-ш чатыры моцна пашкоджаныя сцяны. Купал i дах храма былi зняты, знiшчaны алтарная апсида, прытвор i падлога. Напачатку 30-х гадоу XX стагоддзя царква Барыса i Глеба была цалкам зруйнавана [19, с. 467].
Ташм чынам, на працягу 20 - 30-х гадоу XX стагоддзя храмы Бельчыцкага манастыра з маукль вага дазволу гарадск1х улад былi разабраны мясцовымi жыхaрaмi на цэглу дзеля уласных гаспадарчых патрэб. У 1930-я гады шраунт горада прынялi рашэнне аб канчатковым зруйнаванш сакральных бу -дынкау архиэктурнага ансамбля. Разам з цaркоУнымi мурaмi назаусёды знiклi i непауторныя узоры фрэскавага росшсу. З вышэйперaлiчaных архггэктурных помнiкaУ, створаных пад кiрaунiцтвaм !аана, да нашага часу муау захавацца тольк1 aдзiн - Спаса-Праабражэнская царква [7, с. 17]. Як лiчыць даслед-чык Л.В. Аляксееу: " .. .упрощённый подход себя полностью оправдал: храм нерушимо стоит до сего дня, а из всех трёхпритворных храмов Руси... через 200 - 300 лет выносили уже мусор обрушившихся сводов. Среди низких деревянных построек монастыря рядом с усыпальницей епископов храм Евфросинии выглядел небольшой изящной свечой." [1, с. 16].
Разглядаючы храм выключна з канструкцыйных пазщый, можна упэунена сцвярджаць, што заду-ма дойлща цалкам спраудзшася - архиэктурная кампазщыя Спаскай царквы захавалася да нашых дзён у амаль некранутым стане. Па-мастацку уладкаваная у ландшафт, яна i сёння складае гaрмaнiчнaе пачуццё зaвершaнaсцi i сулaднaсцi.
2011
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
Заключэнне. Да сярэдзшы XII стагоддзя полацкае дойлвдства прайшло плённы шлях развiцця. У Полацку склалася моцная архiтэктурная школа, у чым ёсць безумоуная заслуга дойлiда 1аана. На-прыканцы XII стагоддзя напрацоукамi дойлiда актыуна карысталiся майстры пры узвядзенш помшкау царкоунага дойлвдства у Смаленску, Ноугарадзе, Пскове, Уладзiмiра-Суздальскiх землях. Стаушы шрау-нiком самастойнай полацкай арцел^ ён увасобiу iмкненне да вертыкалiзму храмавых пабудоу у архь тэктурных формах Барысаглебскай, Пятнiцкай царквы Бельчыцкага манастыра i асабл1ва у храме Спаса Праабражэння Еуфрасiннеускага манастыра.
ЛГСАРАТУРА
1. Алексеев, Л.В. Полоцкая земля: Очерки истории Северной Белоруссии / Л.В. Алексеев. - М.: Наука, 1966. - 295 с.
2. Баранава, Ю.А. Страчаная архиэктурная спадчына Полацка: Пстарычны лёс Барысаглебскага манастыра / Ю.А. Баранава // Вестн. Полоц. гос. ун-та. - 2005. - № 1. - С. 20 - 26.
3. Воронин, Н.Н. Бельчицкие руины / Н.Н. Воронин // Архитектурное наследство. - 1956. - № 6. -С. 3 - 20.
4. Ганецкая, I. Асаблiвасцi полацкага дойлвдства XI - XII стст. / I. Ганецкая // Псторыя i археалопя Полацка i Полацкай зямлг - Полацк, 1998. - С. 71 - 76.
5. Говорский, К. Историческое описание Полоцкого Борисоглебского монастыря / К. Говорский // Полоцкий летописец. - 1992. - № 1. - С. 37 - 42.
6. Загарульсю, Э.М. Заходняя Русь: IX - XIII стст. / Э.М. Загарульсю. - Мшск: Утверспэцкае, 1998. - 240 с.
7. Лабоха, Г.М. Псторыя заснавання Бельчыцкага Барысаглебскага i Спаса-Еуфрасшнеускага манастыроу у г. Полацку / Г.М. Лабоха // Труды молодых спец. Полоц. гос. ун-та. Вып. 28. - 2008. - С. 12 - 15.
8. Лаврецкий, Г.А. Православное зодчество Беларуси / Г.А. Лаврецкий. - Минск: Четыре четверти, 1995. - 104 с.
9. Лаврецкий, Г.А. Церковь Спаса: архитектурная проповедь / Г.А. Лаврецкий // Архитектура и строительство. - 2007. - № 3. - С. 92 - 97.
10. Лаврецкий, Г.А. Архитектурное наследие Беларуси XII в. / Г.А. Лаврецкий // Градостроительство и архитектура: Актуальные проблемы. - Минск: "Тэхналопя", 2002. - С. 77 - 82.
11. Лакотка, А1. Полацкая школа дойлвдства / А.! Лакотка // Архиэктура Беларуси Нарысы эвалюцьи ва усходне-славянсюм i еурапейсюм кантэксце: у 4 т. / А.! Лакотка [i шш.]. - Мшск: Беларус. навука, 2005. - Т. 1: IX - XIV сгагодда. - С. 154 - 185.
12. Мельников, А.А. Преподобная Евфросиния Полоцкая / А.А. Мельшков. - Минск: Четыре четверти, 1997. - 112 с.
13. Остапчик, Л. Молитва полоцких мастеров / Л. Остапчик // Полоцкие епархиальные ведомости. -2007. - № 4, 5. - С. 7.
14. Преподобная Евфросиния Полоцкая: Житие и акафист. - Минск: Изд-во Белорус. экзархата, 2000. - 132 с.
15. Раппопорт, П.А. Полоцкое зодчество XII века / П.А. Раппопорт // Советская археология. - 1980. -№ 3. - С. 142 - 161.
16. Раппопорт, П.А. Зодчество Древней Руси / П.А. Раппопорт. - Л.: Наука, 1986. - 159 с.
17. Раппопорт, П.А. Строительное производство Древней Руси (X - XIII вв.) / П.А. Раппопорт. - СПб.: Наука, 1994. - 160 с.
18. Слюнькова, И.Н. Монастыри восточной и западной традиций: наследие архитектуры Беларуси / И.Н. Слюнькова. - М.: Прогресс-Традиция, 2002. - 600 с.
19. Чантурия, В.А. История архитектуры Белоруссии / В.А. Чантурия. - Минск: Выш. школа, 1985. - 295 с.
20. Штыхау, Г.В. Мураванае дойлвдства / Г.В. Штыхау // Археалопя Беларуси у 4 т.; рэдкал. П.Ф. Лысенка [i шш.]. - Мшск: Беларус. навука, 2000. - Т. 3: Сярэдневяковы перыяд (IX - XIII стст.). - С. 467 - 478.
21. Штыхау, Г.В. Сучасшк найпадобнай Еуфрасшш - полацк! дойлвд йан / Г.В. Штыхау // Асветнщтва i гумашстычныя каштоунасщ Беларуа у рэтраспектыве часу. - Мшск: Дэполю, 2002. - С. 30 - 35.
22. Шчакащхш, М. Нарысы з псторш беларускага мастацтва / М. Шчакащхш. - Т. 1. - Менск, 1928. - 278 с.
Пастушу 28.06.2011
THE CREATIVE HERITAGE OF IOHAN, THE ARCHITECT
G. LABOHA
The article is devoted to investigating of historical development of the cult construction monuments by Iohan, an architect. The attention is paid to the personality of the architect, contemporary of St. Evfrosinia of Polotsk. The author's hypotheses concerning the talented master's origin and the created temple monuments quantity are considered. The detailed analysis of the architectural-artistic solution of the temples is given, the key character-ristics of the monuments erection and decoration are revealed; a short sketch of their actual state is provided.
