Научная статья на тему 'ТУТИНГАН ОТА-ОНАЛАР ВА БОЛАЛАР ЎЗАРО МОСЛАШУВЧАНЛИГИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ'

ТУТИНГАН ОТА-ОНАЛАР ВА БОЛАЛАР ЎЗАРО МОСЛАШУВЧАНЛИГИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
217
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Д. Б. Исламова

В статье освещены социально-психологические аспекты психологической адаптации семьи и детей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article highlights the socio-psychological aspects of the psychological adaptation of families and children.

Текст научной работы на тему «ТУТИНГАН ОТА-ОНАЛАР ВА БОЛАЛАР ЎЗАРО МОСЛАШУВЧАНЛИГИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ»

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

ТУТИНГАН ОТА-ОНАЛАР ВА БОЛАЛАР УЗАРО МОСЛАШУВЧАНЛИГИНИНГ ИЖТИМОИЙ - ПСИХОЛОГИК

ЖИХДТЛАРИ

Д. Б. Исламова

СамДУ Уз.Фин.институти мустакил изланувчи

АННОТАЦИЯ

В статье освещены социально-психологические аспекты психологической адаптации семьи и детей.

ABSTRACT

The article highlights the socio-psychological aspects of the psychological adaptation of families and children.

Республикамиз жадал ривожланиш боскичига утган бир даврда ота-она каровисиз колган болаларга булган эътибор, уларни давлат томонидан куллаб кувватлашнинг янги тизимини жорий этиш учун Президентимиз томонидан 2021 йил 9 августда П^-5216-сонли1 карорнинг кабул килиниши халкимиз томонидан юксак эътибор сифатида кабул килинди. Етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш масалалари буйича кенг жамоатчилик билан утказилган мухокама натижалари ижросини таъминлаш максадида куйидаги шарт-шароитларни яратиш учун кенг имконият яратилди ва халкимиз менталитетига хос болажонлик, мехрибонлик нихоят уз тасдигини топди.

Шунга кура, 2021 йил 15 августдан бошлаб етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларни уй-жой билан таъминлашнинг куйидаги тартиби урнатилди:

-узларига бириктирилган турар жойга эга булмаган ва турар жойга мухтожлар сифатида хисобда турган етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларга улар 18 ёшга тулган йилда куп квартирали уй-жойлардан умумий майдони 25 квадрат метрдан кам булмаган 1 хонали, вояга етган етим болалар уртасида никох тузилган холларда 50 квадрат метрдан кам булмаган 2 хонали квартиралар ажратилади. Бунда, мазкур тоифага кирувчи ногиронлиги булган болаларга квартиралар куп каватли уйларнинг учинчи каватигача ажратилади;

1 https://lex.uz/ru/docs/5569689

Материалы международной конференции. Ташкент. 24 ноября 2021г

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

-етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болалар учун квартиралар Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари томонидан кучмас мулкнинг бирламчи бозоридаги шахар ва туманларда курилган куп квартирали уй-жойлардан харид килинади;

-тегишли туман (шахар)да кучмас мулк бирламчи бозорида мазкур бандда назарда тутилган мезонларга мос келадиган квартиралар мавжуд булмаганда, худудий «Халкпарвар» комиссиялари хулосасига асосан квартиралар кучмас мулкнинг иккиламчи бозоридан тегишли мезонларга мувофик холда харид килинади;

-етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларни уй-жойлар билан таъминлаш «онлайн-навбат» тизими асосида амалга оширилади, бунда мазкур навбатга узгартириш киритилишига хамда навбатидан олдин кейинги навбатдаги болаларга уй-жой ажратилишига йул куйилмайди;

-Халк таълими вазирлиги етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларнинг уй-жой билан таъминланиши холати хакидаги хар ойда янгиланадиган маълумотларни узининг расмий веб-сайтида жойлаштириб боради.

Шунингдек, етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларни, уларни фарзандликка, васийликка (хомийликка, патронатга) олаётган ва тарбия килаётган оилаларни моддий, хукукий ва психологик-педагогик куллаб-кувватлаш максадида:

-етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болалар ота-оналарининг якин кариндошларига ушбу болаларни навбатсиз фарзандликка ёки оилага тарбияга (патронатга) олиш хукуки берилди;

-2021 йил 1 сентябрдан кейин Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари, халк депутатлари туман ва шахар кенгашларининг ташаббуси билан, етим болалар ва ота-онаси карамогидан махрум булган болаларни васийликка ва хомийликка олган «Ижтимоий химоя ягона реестри» ахборот тизимида руйхатга олинган оилаларга ушбу болалар 18 ёшга тулгунига кадар Коракалпогистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шахар махаллий бюджетларининг кушимча манбалари хисобидан базавий хисоблаш микдорининг беш баравари микдорида моддий ёрдам пули тулаш амалиёти жорий этилди;

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

-2021 йил 1 сентябрдан кейин ногиронлиги булган болаларни васийликка (хомийликка, патронатга) олган оилаларга Давлат бюджети маблаглари хисобидан туланадиган туловлар базавий хисоблаш микдорининг ун баравари микдоригача етказилади;

-етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болалар хамда уларни фарзандликка ёки васийликка (хомийликка, патронатга) олган фукароларга Крракалпогистон Республикаси Адлия вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шахар адлия бошкармалари хузуридаги Юридик хизмат курсатиш марказлари томонидан бепул юридик хизмат курсатилади.

Президент карорини амалиётга жорий этиш максадида олиб бораётган илмий изланишларимиз натижаларига кура, ижтимоий психологик жихатдан ота-оналар ва болаларнинг оилага узаро мослашувчанлигини таминлаш максадида куйидагиларни эътиборга олиш максадга мувофикдир.

Агар тутинган ота-оналар бирор-бир болани танлаш боскичида булсалар, унда боланинг узи ва утмиши тугрисида имкон кадар купрок билиб олишлари керак. Канчалик куп маълумот туплай олсалар, уларда оилавий хаётни ижобий мулокотдан бошлашларига шунчалик куп имкон тугилади ва улар ота-она ролида узларини ишончли хис киладилар. Албатта, боланинг хаёти тугрисидаги барча маълумотларни била олмайсиз, аммо олиш мумкин булган маълумотлардан фойдалангансиз, бу юзага келиши мумкин булган муаммоларни олдиндан билиш ва уларни хал этишга тайёрланишда ёрдам беради.

Боланинг тарбиячиси, ижтимоий ишчи хамда Болалар уйи (Мехрибонлик уйи) директори билан, албатта сухбатлашиб, улардан куйидагиларни сураб олишингиз зарур:

* боланинг кондош оиласи тугрисида;

* якин инсонлари тугрисида; (ака-ука, опа-сингил, бува, бувилари, бошка кариндошлари ва хоказо);

* бола кариндошларидан бирортаси билан мулокотда буладими;

* бола аввал каерда яшаган ва унга ким гамхурлик килган;

* тиббий омиллар тугрисида - аллергияси, эмланганлиги, стомотологик курсаткичлари, касалхонада даволанганлиги ва хоказо;

*боланинг бирор-бир эхтиёжлари, кийинчиликлари, хавотирлари борми;

* Мехрибонлик уйи ёки Болалар уйида узини кандай тутади;

* боланинг севимли уйинлари, китоблари, уйинчоклари, бошка кизикишлари борми;

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

* боланинг алохида кобилиятлари, малакаси, истеъдоди, кизикишлари борми;

* боланинг хозирги вактдаги ютуклари кандай;

* боланинг севимли (ёктирмаган) таомлари кайсилар;

* болада уйку, ухлашда ётиш ёки уйгонишида муаммолари борми;

* болага купрок кандай муомала ёки уни кай тарзда юпатишлари ёкади;

* бола хафа булган, жахли чиккан ёки курккан вактида узини кандай тутади;

* бола уз узига хизмат курсатишнинг кандай малакаларига эга (ювиниш, кийиниш ва хоказо);

* сиз билган ёки танийдиган мактабгача таълим муассасаси, мактаб ёки психологнинг бирор-бир ёзма тавсифномаси мавжудми.

Танишув боскичида Сиз бола билан биринчи бор Болалар уйида ёки Мехрибонлик уйларида учрашишингизга тугри келади. Шу пайт, албатта, турли хиссиётларни бошдан кечирасиз - кувонч, хавотир ва балки жуда киска вактда боланинг уз оилангиз аъзосига айланишини тасаввур килиш истаги пайдо булиши мумкин. Шунга карамасдан, бола хам сиз каби мана шундай зиддиятли кечинмаларни хис килишини, нотаниш инсон олдида уялиши ва куркишини эсда тутиш зарур. Биринчи учрашувлар узаро ишончли муносабатлар юзага келиши учун жуда мухим хисобланади. Агар болага уз уйингиз, кариндошларингиз, уй хайвонларингиз ва шу кабиларни фотосуратларини курсатсангиз, у узини эркинрок хис килиши мумкин. Бу харакатлар бола учун кутилаётган кучиб утишни хавотирсиз ва янада ёкимлирок булишини таъминлайди. Шу вакт давомида бола оилангизнинг барча аъзолари билан танишиб олиши ва улар хакида муайян тасаввурларга эга булиши керак. Агар узингиз билан совга олиб келмокчи булсангиз, унда бу конфетлар ёки гурухдаги барча болалар билан булишиш осон булган нимадир булиши максадга мувофикдир.

Бу жараённинг яна бир мухим томони - оила аъзоларини боланинг келишига тайёрлашдан иборат. Болани олиб келиш олдидан уз якинларингиз билан гаплашиб, хар томонлама маслахатлашиб олинг, ушбу ходисага нисбатан уз муносабатларини билдиришларига имкон беринг. Иложи борича уларнинг барча саволларига жавоб кайтаришга, муносабат билдиришга харакат килинг. Уларда хам узингизда хам болага нисбатан умидларингиз жуда ошириб юборилган булиши мумкин, бунга хам эътиборли булиш зарур.

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

Бола ва оила аъзолари уртасида олдиндан ишончли муносабатларни юзага келтириш, кувончли туйгуларга асосланган баркарор холатни яратиш жуда мухим. Буларни бола уйга келишидан бошлаб юзага келтириш мумкин. Болага уйнинг, оила аъзоларининг, уй жойлашган манзил ва уйда мавжуд булган хайвонларнинг фотосуратини, уйдагиларга эса - булажак мехмоннинг фотосуратини курсатиш ва у билан якинрок танишиш янада яхши натижаларни беради.

Тутинган болани уйга келишидан олдин амалга оширилиши керак булган ишлар:

1. Бола учун кулай, алохида ухлаш хонасини тайёрлаш. Агарда бола тунда тушагини хуллаб куядиган булса, бу жиддий муаммо: тушак учун пастлик чойшаб ва алмаштириш учун урин-курпага эга булиши зарур.

2. Бола шахсий гигиенаси учун шампун, совин, сочик, тиш чуткаси, тиш ювиш пастаси ва огиз чайиш учун стакан, дезодорантлар ва шу кабиларни тайёрлаш лозим.

3. Бола уйнаши учун унинг учун ахамиятли болалар уйинчоклари, уйинлар, бола ёшига тугри келадиган велосипед ва бошкалар мавжуд булиши зарур. Рангли каламлар, когоз, чизиш куроллари, расмли китоблар булгани яна хам яхши. Агар болани уйнаш имконияти чекланган булса, унда сизнинг вазифангиз - тегишли уйинларни топиш хисобланади. Уз уйингизни "болаларга дустона уй" тушунчасига мослик нуктаи назаридан бахоланг.

4. Овкатланиш: болани уйингизга олиб келишдан аввал у Мехрибонлик уйида кандай таомларни истеъмол килишга одатланганлиги билиб олинг ва биринчи кунлардан бошлаб узингизнинг ошпазлик махоратингиз билан койил колдиришга харакат килинг, чунки барча болалар хам уйда тайёрланадиган таомларга тез куникиб кетмайдилар. Бундан ташкари, уйда оддий таом тайёрлашга имкон берадиган енгил махсулотлар булиши керак. Масалан, тезликда нонушта тайёрлашга имкон берадиган шоколадли крем, мева шарбатлари, мурабболар, сариёг, тухум ва нон.

Бола сизнинг оилангизга куникиши учун унга куйидагича ёрдам бериш максадга мувофикдир:

• биргаликдаги уйинлар ва бола билан севимли машгулотларини ташкил этиш;

• биргаликда уй юмушлари бажариш;

• уни кизиктирган мавзуларда сухбатлар уюштириш;

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

• боланинг сузларини тинглаш, унинг муаммоларини тушуниш, унинг кизикишларини билиб олиш (улар сизга канчалик арзимасдек туюлса хам бола учун барчаси мухим булади);

• хафа булганида уни куллаб кувватлаш, узини ёмон хис килганида ёки бетоб булганида тугишганлардек парвариш килиш.

Кучиб утишнинг ижтимоий-этник ва тарбиявий-психологик жихатлари. Мехрибонлик ва Болалар уйларида яшаган болалар катъий кун тартибига одатланган буладилар: эрталаб туриш, таом истеъмол килиш, уйин ёки укиш, дам олиш жадвали ва шу кабилар. Бола оилага келганида бир неча кишилар билан бирга яшашга психологик одатланиши учун маълум вакт талаб килинади. Унинг оилада яшаш тажрибаси булмаслиги ёки хаёт тажрибаси факатгина ижобий эмас, балки салбий хотиралари билан боглик булиши мумкин. Ушбу боскичда бола уз харакатлари тугрилигига, имкон борича купрок ишонч хосил килиши керак. Болага уйингизда мавжуд булган кадриятли-меъёрий коидалар ва турмуш тарзига хос тасаввурларни англатишга хамда боладан нималарни кутишингизни тушинтиришга тайёрланинг. Аввалига унга барчанинг диккат марказида булиш ёкиши мумкин аммо бу холат гурухда "яшириниб юришга" одатланган бола учун синов булиши хам мумкин.

Шундай килиб, тутинган ота-оналар ва болалар узаро мослашувчанлигининг ижтимоий-психологик жихатларини илмий асослаш оркали ижтимоий-этник ва тарбиявий-психологик меъёрларга амал килиш билангина оилалар тулалиги, тинч-тотувлиги, болаларнинг баркамол инсон сифатида шаклланишларига имкон яратилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.