Научная статья на тему 'МЕҲРИБОНЛИК УЙИ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ'

МЕҲРИБОНЛИК УЙИ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
756
83
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
Меҳрибонлик уйлари / етимхоналар / норасида гўдак / ижтимоий ҳимоя / оилавий ҳаёт / қонуний вакил / квалиметрик таҳлил. / Orphanages / orphanages / homeless baby / social protection / family life / legal representative / qualimetric analysis.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Ҳайдарова Шаҳло Нарзуллаевна

Мақолада меҳрибонлик уйи тарбияланувчиларини ижтимоий мослашуви, уларни оилавий ҳаётга тайёрлаш давлат ва жамиятнинг энг муҳим вазифаларидан бири эканлиги ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL BASIS OF PREPARING CHILDREN OF THE HOUSE OF FAMILY FOR FAMILY LIFE

The article emphasizes that the social adaptation of orphans and their preparation for family life is one of the most important tasks of the state and society.

Текст научной работы на тему «МЕҲРИБОНЛИК УЙИ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ»

МЕХРИБОНЛИК УЙИ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИНИ ОИЛАВИЙ ХДЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Х,айдарова Ша^ло Нарзуллаевна

Навоий давлат педагогика институти Мактабгача таълим кафедраси катта

укитувчиси hshahlo@inbox.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини ижтимоий мослашуви, уларни оилавий хаётга тайёрлаш давлат ва жамиятнинг энг мухим вазифаларидан бири эканлиги ёритиб берилган.

Калит сузлар: Мехрибонлик уйлари, етимхоналар, норасида гудак, ижтимоий химоя, оилавий хаёт, конуний вакил, квалиметрик тахлил.

PEDAGOGICAL BASIS OF PREPARING CHILDREN OF THE HOUSE OF

FAMILY FOR FAMILY LIFE

Haidarova Shahlo Narzullaevna Senior Lecturer, Department of Preschool Education, Navoi State Pedagogical Institute

hshahlo@inbox.ru

ABSTRACT

The article emphasizes that the social adaptation of orphans and their preparation for family life is one of the most important tasks of the state and society.

Keywords: Orphanages, orphanages, homeless baby, social protection, family life, legal representative, qualimetric analysis.

КИРИШ

Бугунги кунда усиб келаётган ёш авлоднинг узининг узи англашига, хар томонлама баркамол булиб ривожланишига катта эътибор каратилиб келинмокда. Миллатнинг бундай яратилган шарт-шароит натижасида узлигини англаши, унга ишонч бахш этади ва истикболли келажакка умид билан карашга замин яратади.

Маълумки, шахс камолотида мехрибонлик уйларининг хам ахамияти чексиздир. Бирок хеч кандай мехрибонлик уйлари оиланинг урнини боса олмайди. Такдир такозоси билан ёки айрим ота-она номига нолойик инсонлар туфайли баъзи болалар мехрибонлик уйларида тарбияланиб, вояга етишга мажбурдирлар.

Етимлик илохий бир кисмат, шунинг учун хам инсон пешонасида ёзилганини куриш такдири азалдир. Дархакикат, такдир кисматидан кочиб кутилиб булмайди. Ана шундай кисмат норасида гудакни мехрибонлик уйига етаклаб келади.

АДАБИЙТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мехрибонлик уйлари дастлаб 1918 йилда етимхоналар номи билан пайдо булган. Бу даврда минглаб оилаларнинг хонавайрон булиши окибатида етим ва каровсиз колган болаларни бокиш ва уларни жамиятга содик фарзанд килиб тайёрлаш максадида ташкил этилган эди. Иккинчи жахон уруши йилларида махсус болалар уйлари очилиб, уларда Украина, Беларуссия, Литва, Латвия, Эстония давлатлари, Москва, Ленинград ва бошка шахарлардан келтирилган махаллий миллат фарзандлари тарбияланган. Мустакиллик йилларидан бошлаб Биринчи Президентимиз И.А.Каримов ташаббуслари билан болалар уйлари мехрибонлик уйлари деб юритила бошланди.

Мехрибонлик уйларининг максади- етим ва ота-онасининг каровисиз колган болаларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиниши, уларнинг соглом ривожланиши, давлат томонидан курсатиладиган алохида ёрдам ва гамхурлигига эга булган хукукларини амалга оширилишини таъминлашдан иборат.

Сунгги йилларда мамлакатимизда ижтимоий етимликнинг олдини олиш, ахоли ва ёшлар орасида соглом оила куришга маъсулият билан ёндашишни таргиб килиш, оилавий кадриятларга маънавий-ахлокий муносабатни шакллантириш буйича кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Давлатимизнинг ёш авлод тарбиясига каратилган куплаб конунлари жамиятимизнинг нозик катламини хар томонлама химоя килишга кодирдир.

Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрда кабул килинган "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги Конуни, Узбекистон Республикасининг "Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида" ги Конуни, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони, шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 февралдаги "Етим болалар ва ота-онасининг карамогидан махрум булган болаларни ижтимоий химоя килишни кучайтиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги Карори, Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 30 сентябрдаги "Етим болалар ва ота-она карамогидан махрум булган болаларни жойлаштиришнинг мукобил шаклларини танлаш, оила институтини мустахкамлаш хамда ижтимоий етимликнинг олдини олиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Карорларининг кабул

килинганлиги хамда Узбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрда кабул килинган УРК-637-сонли "Таълим тугрисида"ги Конуннинг 54-моддасида: "Етим болаларни ва ота-онасининг ёки бошка конуний вакилларининг карамогидан махрум булган болаларни укитиш ва уларнинг тулик таъминоти Узбекистон Республикаси Давлат бюджети маблаглари хисобидан амалга оширилиши" кераклигини белгилаб берилиши ва мазкур сохага тегишли булган меъёрий-хукукий хужжатларнинг кабул килиниши бугунги кунда давлатимизнинг ёш авлодга курсатаётган гамхурлиги намунасидир. Кабул килинган Фармон ва Карорларда курилган чора-тадбирлар тарбия муассасалари хамда уларда тарбияланаётган етим болалар ва ота-онасининг карамогидан махрум булган болалар сонини сезиларли равишда камайтиришга ёрдам беради.

Мехрибонлик уйларида тарбияланаётган тарбияланувчиларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш механизмлари такомиллаштирилмокда. Болаларнинг ижтимоий мослашуви учун кенг имкониятлар яратилган. Жисмонан соглом ва маънан етук авлодни тарбиялаш ва уларни ижтимоий оилавий хаётга тайёрлаш учун жуда катта имкониятлар яратилган.

Мехрибонлик уйларида бундай савобли ишларнинг ташкил этилиши тарбияланувчиларни хар томонлама камол топишида хизмат килади. Шунинг учун хам Мехрибонлик уйи тарбияланувчилари ватанидан, халкидан, хукуматидан ва Президенти гамхурлигидан фахрланадилар. Ана шу фахр-ифтихор туйгулари тарбияланувчиларда ватанни ва оилавий хаётни севишга ундайди.

Жахонда етим болаларни оилавий хаётга тайёрлаш, айникса, уларнинг бошкалар билан мулокотга киришишини, укишга ва ишлашга булган лаёкатини хамда уз-узини такомиллаштириш кобилиятини ривожлантиришни, шунингдек, уларни соглом турмуш тарзига мослашувини ташкил этишга алохида эътибор каратилмокда. Айникса, мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик тизимини такомиллаштириш буйича универсал моделларни ишлаб чикиш устувор ахамият касб этмокда.

МУ^ОКАМА

Жумладан, Буюк Британиянинг "Foster Child" болаларни химоя килиш тизими, АКЩнинг "Concurrent Planning" (Биргаликда режалаштириш) болаларга кумаклашиш жамияти, Япониянинг "Етимлар поезди" хомийлик тизими, Камбоджанинг "Оилаларда болалар" чекланган хомийлик хизматлари, Финландияда болаларни химоя килиш тизими, Белоруссия Республикасида етим болалар хукукларини химоя килиш каби хорижий давлатлар тажрибаси

мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик тизими моделини такомиллаштириш лозимлигини курсатмокда.

Бугунги кунда мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини ижтимоий мослашуви ва уларни оилавий хаётга тайёрлаш давлат ва жамиятнинг энг мухим вазифаларидан бири хисобланади. Айникса, етим ва ота-она карамогисиз колган болаларни оилавий хаётга тайёрлашда давлат ва ижтимоий институтлар хамкорлигининг педагогик тизимини такомиллаштириш, ижтимоий соха ходимларининг касбий компетентлигини ошириш, етим ва ота-она карамогисиз колган болалар учун мулжалланган муассасалардаги тарбия тизимини модернизациялашга катта эътибор каратилиши лозимдир.

Мамлакатимизда БМТнинг Минг йиллик ривожланиш максадлари (МРМ) хамда болалар хукукларини амалга оширишга мувофик етим ва ота-она карамогисиз колган болаларни оилавий хаётга тайёрлаш тизимини такомиллаштириш, миллий ва жахон тажрибаси асосида инновацион тарбия технологияларини татбик этишга алохида эътибор каратилмокда. Шу билан бирга, мехрибонлик уйларида шахсга йуналтирилган тарбия технологияларини кенг татбик этиш, оила институтини мустахкамлаш, ижтимоий етимликни олдини олишнинг профилактик тизимини ишлаб чикиш, тарбиялаш учун оилага кабул килиш (патронат), шунингдек болаларни мустакил хаётга тайёрлашнинг педагогик шарт-шароитларини такомиллаштириш мухим ахамият касб этмокда. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар Стратегиясида "Етим ва ота-она карамогисиз колган болаларнинг хукукларини химоя килиш, ижтимоий фаоллигини ошириш, турмуш шароитларини яхшилаш" каби мухим вазифалар белгилаб берилди. Бу эса, "Мехрибонлик" уйлари тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик механизмларини такомиллаштириш, етим болалар ва ота-онасининг карамогидан махрум булган болаларни педагогик куллаб-кувватлашнинг фасилитацион тизимини ишлаб чикиш долзарб масала эканлигини курсатади.

НАТИЖА

Мехрибонлик уйларининг асосий вазифаси тарбияланувчиларни ижтимоийлаштириш саналади. Тарбияланувчиларни ижтимоийлаштириш ва оилавий хаётга тайёрлаш, тарбия-таълим ишлари узаро мувофикликда олиб борилгандагина таъминланади. Бунинг учун тарбиявий ва оила муносабатларини узида ифода этувчи тадбирларни ташкил этиш максадга мувофикдир. Бундай тадбирлар жараёнида тарбияланувчилар катталарнинг кичиклар тугрисида гамхурлик килишлари; катталарга хурмат билан муносабатда булиш; ота-онани хурмат килиш; ота-оналар ва оиланинг катта аъзолари билан самимий

муносабатда булиш; бир-бирларини тушуниш каби фазилатларни узлаштира олишлари лозим. Мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашда уларга соглом турмуш тарзи ва унинг муайян коидаларига амал килиш куникмаларини шакллантириш хам узига хос педагогик хусусият касб этади.

ХУЛОСА

Ана шу максадга каратилган педагогик фаолиятни ташкил этишда максадли ёндашиш лозим. Шу уринда юкоридагилардан келиб чикиб, куйидагилар тавсия этилади:

-мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик тизимини такомиллаштириш боскичлари (мотивацион-эмоционал, когнитив, фаолиятли-кадриятли) хамда интеллектуал, иродавий ва эмоционал таркибий асосларининг натижавийлик курсаткичлари (мустакил фаолиятга ташаббус уйготиш ва куллаб-кувватлаш) баркарорлигини хисобга олиш;

-мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик тизимини такомиллаштиришнинг ташкилий-педагогик шарт-шароитлари рефлексив омилларнинг (илмий-педагогик, дидактик, технологик, диагностик ва методик) методик компетентлилик билан вертикал ва горизонтал интеграциялашувининг органик алокадорлиги асосида такомиллаштириш;

-мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлаш тизимини бахолаш мезонлари (таянч, асосий, продуктив) тарбиявий фаолият натижаларини квалиметрик тахлили, индивидуал оилавий хаётга мослашиш траекториясини ижтимоий мослашувнинг формал динамик тузилмасини тузиш;

-мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлаш педагогик тизимининг ташкилий-педагогик шарт шароитларини такомиллаштириш;

-мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг ахборот-методик таъминотини такомиллаштириш;

-мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик тизимини такомиллаштириш даражасини бахолаш мезони ва курсаткичларини аниклаш, жараён самарадорлигини оширишга каратилган илмий-методик тавсиялар ишлаб чикиш.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, хар кандай даврда хам, хар кандай шароитда хам етим ва ота-онасининг каровисиз колган болалар соглигини мустахкамлаш, замон талабларига мувофик таълим-тарбия бериш, улар онгида мехнат килиш куникмаларини шакллантириш, жисмоний камол топишлари учун шароитлар яратиш, оилавий хаётга тайёрлаш тизимини такомиллаштириш,

мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини баркамол шахслар булиб етишлари ва хаётда уз урнини топишлари учун кенг имконият яратади.

АДАБИЁТЛАР

1. Психическое развитие воспитанников детского дома. Дубровиной И.В., Рузской А.Г.-М., 1990 г.

2. Хайдаров И. Индивидуальные и социально-психологические особенности личности воспитанников домов милосердия, Автореф.дисс.канд.пед.наук. Т.-1996 г.

3. Болалар рухиятига психологик-педагогик ёндашув йуллари (болалардаги психологик муаммолар ва уларни бартараф этишда мутахассис маслахати). Услубий кулланма. Тошкент. Республика Болалар ижтимоий мослашуви маркази. 2008 й.

4. Эгамбердиева Н. Ижтимоий педагогика. Олий таълим муассасалари учун дарслик. Тошкент: Алишер Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти-2009 й.

5. Аскарова У. Мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини ижтимоий хаётга тайёрлаш тизими. Тошкент-Фан. 2010 й.

REFERENCES

1. Психическое развитие воспитанников детского дома. Дубровиной И.В., Рузской А.Г.-М., 1990 г.

2. Хайдаров И. Индивидуальные и социально-психологические особенности личности воспитанников домов милосердия, Автореф.дисс.канд.пед.наук. Т.-1996 г.

3. Болалар рухиятига психологик-педагогик ёндашув йуллари (болалардаги психологик муаммолар ва уларни бартараф этишда мутахассис маслахати). Услубий кулланма. Тошкент. Республика Болалар ижтимоий мослашуви маркази. 2008 й.

4. Эгамбердиева Н. Ижтимоий педагогика. Олий таълим муассасалари учун дарслик. Тошкент: Алишер Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти-2009 й.

5. Аскарова У. Мехрибонлик уйи тарбияланувчиларини ижтимоий хаётга тайёрлаш тизими. Тошкент-Фан. 2010 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.