CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PEDAGOGY. PSYCHOLOGY
e-ISSN: 1694-8742
№ 1(4). 2024, 67-74
УДК: 371.39
DOI: https://doi.org/10.52754/16948742 1(4) 8-2024
ТУРУКТУУ GHYrYYHYH МАКСАТТАРЫН ИШКЕ АШЫРУУДА МАТЕМАТИКАЛЫК МАСЕЛЕЛЕРДИН ОРДУ
РОЛЬ МАТЕМАТИЧЕСКИХ ЗАДАЧ В РЕАЛИЗАЦИИ ЦЕЛЕЙ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ
THE ROLE OF MATHEMATICAL PROBLEMS IN THE IMPLEMENTATION OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна
Турдубаева Кандалатхан Ташполотовна Turdubaeva Kandalatkhan Tashpolotovna
пед. илимд. канд., Ош мамлекеттик педагогикалыкуниверситетинин доценти канд. пед. наук, доцент Ошского государственного педагогического университета Cand. of Ped. Sciences, Associate Professor of Osh State Pedagogical University
kturtubaeva@gmail.com ORCID: 0009-0009-9052-0862
ТУРУКТУУ GHYrYYHYH МАКСАТТАРЫН ИШКЕ АШЫРУУДА МАТЕМАТИКАЛЫК МАСЕЛЕЛЕРДИН ОРДУ
Аннотация
Бул макалада туруктуу енугуу максаттарын ишке ашыруу боюнча 193 мамлекет муче болгон БУУ 2015-жылдын 25-сентябрында кабыл алган милдеттенмелер каралган. Туруктуу енугуу максаттары -бул эл аралык коомчулуктун алдында турган жакынкы 15 жылда тецсиздик менен жакырчылыкты жоюу, социалдык интеграцияга жетишуу, глобалдык климаттын езгерушун токтотуу жана дуйнену куруу, мында биздин урпактардын татыктуу жашоосу учун ресурстардын жетиштуулугу болгон 17 максатты жана 169 милдеттерди ишке ашырууда мектеп билим беруусунде математикалык маселелердин ролу каралды. Математикалык маселелер туруктуу енугуу максаттарын ишке ашырууда, б.а. ресурстарды пайдаланууну оптималдаштырууга, климаттын езгерушун болжолдоого жана жооп берууге, тецсиздикти азайтууга, билим берууну жана инновацияны eнYктYPYYгe кайдигер болбой салымын кошо ала турган окуучуларды калыптандырат.
Ачкыч свздвр: туруктуу eнYГYY, туруктуу eнYГYYHYн максаттары, математикалык маселелер, сынчыл ой жYГYртYY, жакырчылык, ачарчылык, билимдин сапаты,
Роль математических задач в реализации целей The role of mathematical problems in the устойчивого развития implementation of sustainable development goals
Аннотация Abstract
В этой статье описываются обязательства по реализации This article deals with the commitments made by Целей устойчивого развития, принятых ООН 25 сентября 2015 the UN, which is a member of 193 countries, on года 193 государствами-членами. Цели устойчивого развития- September 25, 2015, on the implementation of это устранение неравенства и бедности, достижение sustainable development goals. The Sustainable социальной интеграции, остановка глобального изменения Development Goals are the international климата и построение мира в течение следующих 15 лет, community's 17 goals and 169 goals in the next 15 стоящих перед международным сообществом, где years to eliminate inequality and poverty, achieve рассматривается роль математических задач в школьном social integration, stop global climate change, and образовании в достижении 17 целей и 169 задач, которые build a world with sufficient resources for a decent являются достаточными ресурсами для достойной жизни life for our future generations. The role of issues наших потомков. Математические задачи в реализации Целей was considered. Mathematical tasks in the устойчивого развития, он формирует учащихся, которые implementation of sustainable development goals, могут беззаботно вносить свой вклад в оптимизацию i.e. develop students who can contribute to the использования ресурсов, прогнозирование и реагирование на optimization of resource use, climate change изменение климата, сокращение неравенства и развитие prediction and response, reduction of inequality, образования и инноваций. education and innovation.
Ключевые слова: устойчивое развитие, цели устойчивого Keywords: sustainable development, sustainable развития, математические задачи, критическое мышление, development goals, mathematical problems, critical бедность, голод, качество образования, thinking, poverty, hunger, quality of education
Киришуу
ДYЙнeлYк ааламдашуу, дYЙнeлYк масштабдагы eзгeрYYлeр ар бир мамлекеттин туруктуу eнYГYYгe багыт алуу зарылдыгын пайда кылды. Элке адам баласынын керектYY ресурстарына жараша eнYгeт, ал эми аны камсыз кылуу YЧYн заманбап билим берYY системасын тYЗYY eзгeчe талап кылынат (Кыргыз Республикасында билим берYYHY 2021-2030-жылдарга карата eнYктYPYYHYн концепциясы, 2021).
2000-жылдын сегизинчи сентябрында миц жылдыктын саммитинде дYЙнeлYк лидерлер БУУнун Миц жылдык декларациясын кабыл алышкан. Анда eтe жакырчылыкты жана ачарчылыкты жоюу, жалпы башталгыч билим берYYHY камсыз кылуу, эркектер менен аялдардын тец укуктуулугун колдоо жана аялдардын укуктарын жана мYмкYнчYЛYктeрYн кецейтYY, балдардын eлYMYн кыскартуу, энени коргоону жакшыртуу, ВИЧ/СПИД, безгек жана башка оорулар менен кYрeшYY, экологиялык туруктуулукту камсыз кылуу, eнYГYY максатында глобалдык eнeктeштYктY тYЗYY боюнча миц жылдыктын eнYГYYCYHYн максаттарын (МЭМ) белгилешкен (Абашидзе жана авт., 2016).
2015-жылы МЭМгe жетYY мeeнeтY аяктады. Бир катар кeрсeткYчтeр боюнча айрым максаттарга жетишилди. 1990-жылдагы кырдаалга салыштырмалуу eтe жакырчылыктын масштабы эки эсеге -700 миллион адамга кыскарган. Жакшыртылган ичYYЧY суу булактарына жетYY 2,3 миллиард адам YЧYн чындык болуп калды. 2000-2010-жылдар аралыгында безгек оорусунан болжол менен 3,3 миллион eлYмдYн алдын алууга MYMKYH болду, ал эми кургак учуктан 22 миллион адам куткарылды. 1995-жылдан бери ВИЧке чалдыккандар YЧYн антиретровирустук терапия (АРТ) каражаттарына жетYY 6,6 миллион адамдын eмYPYн сактап калууга жардам берди (Абашидзе жана авт., 2016).
2015-жылдын сентябрында эл аралык коомчулук 2016-2030-жылдарга Туруктуу eнYГYY боюнча жацы KYH тартибин бекитти. Анда 17 Туруктуу eнYГYY максаттары (ТЭМ) 169 тапшырма менен коштолуп, глобалдык eнYГYY eнeктeштYГYнe карата милдеттенмелер кайрадан тастыкталды жана коюлган максаттарды ишке ашыруу YЧYн отчеттуулуктун негизги принциптери аныкталды (Туруктуу eнYГYYHYн максаттары, 2024).
Туруктуу eнYГYY экологиялык, экономикалык, социалдык жана маданий чeйрeлeрдY камтыйт. Экологиялык жактан алганда eнYГYY боюнча иш аракеттер айлана-чeйрeгe шайкеш келиши, б.а. айлана-чeйрeгe тийгизген терс таасирлерин азайтуу, ал эми экономикалык децгээлде айлана-чeйрeнY жана социалдык тецчиликти урматтоо менен натыйжалуу eндYPYшкe жетишYY керек.
2015-жылдын 25-сентябрында БУУнун 193 мYчe-мамлекеттери туруктуу eнYГYY максаттарына жетYY боюнча милдеттенмелерди алышкан. Туруктуу eнYГYY максаттары - бул эл аралык коомчулуктун алдында турган жакынкы 15 жылда тецсиздик менен жакырчылыкты жоюу, социалдык интеграцияга жетишYY, глобалдык климаттын eзгeрYШYн токтотуу жана планетаны коргоо жана 2030-жылга чейин бардык адамдар тынчтыкта жана eнYГYYДe жашоосун камсыздоо YЧYн универсалдуу чакырык катары кабыл алынган (Туруктуу eнYГYYHYн максаттары, 2024).
ТЭМдYн 17 максаты бири бир менен интеграцияланган - алар бир чeйрeдeгY иш-аракеттер башкалардын натыйжаларына таасир этээрин жана eнYГYY социалдык, экономикалык жана экологиялык туруктуулукту тец салмактуулукта кармоого жардам бериши керектигин айгинелешет.
Ар кандай заманбап коомду туруктуу eнYктYPYYHYн милдеттеринин бири болуп анын бардык децгээлдеринде жана этаптарында билим берYY саналат. Дал ушул билим берYYгe
дYЙнeлYк коомчулук тарабынан езгече ке^л бурулуп жатат, анткени ал туруктуу eнYГYYнYн максаттарын ишке ашыруу YЧYн зарыл.
Математикалык маселелер бул максаттарга жетYYДe маанилYY ролду ойнойт, анткени алар туруктуулукка байланыштуу кeйгeйлeрдY изилдее, талдоо жана чечYY YЧYн практикалык куралды камсыз кылат. Мисалы, математика туруктуу eнYГYYгe таасир этYYЧY коомдук, экологиялык жана экономикалык процесстерди баалоого жана болжолдоого мYмкYндYк берет. Ошондой эле маалыматтарды талдоо жана негизделген чечимдерди кабыл алуу YЧYн моделдерин иштеп чыгууга жардам берет (Макеев & Жунусакунова, 2021).
Мындан тышкары, математикалык маселелер туруктуу eнYГYY максаттарына жетYY YЧYн маанилYY болгон критикалык ой жYГYртYYHY, аналитикалык жана чечим кабыл алуу жeндeмдeрYн eркYндeтeт. Алар татаал маселелерди чечYYгe системалуу мамиле тYЗYYгe, ошондой эле инновацияларды жана технологиялык eнYГYYHY eнYктYPYYгe жардам берет, бул ез кезегинде туруктуу eнYГYYгe жетишYYгe ебелге тYзeт.
Ошентип, туруктуу eнYГYY максаттарын ишке ашырууда математикалык маселелер туруктуулуктун борбордук бeлYГY болгон кeйгeйлeрдY талдоо, болжолдоо жана чечYY YЧYн керектYY болгон кeндYмдeрдY калыптандырууну камсыз кылат.
2015-жылга карата болжол менен 736 млн адам дагы эле кYHYнe 1,9 АКШ долларынан аз акчага жашашат. КeбYнe тамак аш, таза ичYYЧY суу жана негизги санитардык-гигиеналык шарттар жетишсиз (Кыргыз Республикасындагы Туруктуу eнYГYY максаттарынын кeрсeткYчтeрYHYн мониторинги 2014-2018, 2020).
ТЭМ - бул 2030-жылга чейин бардык формадагы жана eлчeмдeгY жакырчылыкты жоюу боюнча кабыл алынган милдеттенме болуп эсептелет. Бул жоопкерчилик эц аярлуу катмардагы адамдар менен иштeeнY, маанилYY ресурстарды жана кызматтарды кeбeйтYYHY, табигый кырсыктардан жапа чеккен элдерди колдоону камтыйт.
Математикалык маселелердин туруктуу eнYГYY максаттарын ишке ашырууда маанилYYЛYГYн карап кeрeйлY:
1. Ресурстарды сарамжалдуу пайдаланууда математикалык моделдер энергия, суу, жер жана башкалар сыяктуу ар кандай ресурстарга суроо-талапты жана сунушту талдоого жана болжолдоого мYмкYндYк берет. Бул ресурстарды пайдаланууну оптималдаштырууга жана аларды YнeмдeeнYн натыйжалуу жолдорун табууга жардам берет.
2. Айлана чейре, климаттын eзгeрYYCY жана табият кырсыктарынын тобокелчилигин женге салууда энергияны пайдалануунун, парник газдарынын эмиссиясынын жана башка факторлордун математикалык моделдери климаттын eзгeрYШYн изилдееге жана болжолдоого багыт берет. Бул парник газдарынын эмиссиясын азайтуу, климаттын eзгeрYШYнe ыцгайлашуу жана климаттын терс таасирине туруктуулукту жогорулатуу боюнча жакшыраак чечимдерди кабыл алууга негиз болот.
3. Тецсиздикти азайтуу: математикалык моделдер жана статистикалык ыкмалар социалдык-экономикалык маалыматтарды талдоого жана билим децгээли, ден-соолук, киреше жана ресурстарга жетYY сыяктуу ар кандай факторлордун ортосундагы байланышты тYШYHYYгe, тецсиздиктин себептерин аныктоого жана аны азайтуу стратегиясын иштеп чыгууга мYмкYндYк берет.
4. Билим берYY багытында математика предметинин маселелери билим берYYДe маанилYY ролду ойнойт. Алар логикалык ой жYГYртYYHY, аналитикалык кeндYмдeрдY жана критикалык ой жYГYртYYHY eнYктYPYYгe жардам берет. Бул татаал маселелерди чечYY YЧYн кептеген тармактарда колдонула турган маанилYY кeндYмдeрдY тYзeт.
5. Инновация жана технология: математикалык моделдер жана методдор жацы технологияларды жана инновацияларды иштеп чыгуу YЧYн негиз болуп саналат. Алар процесстерди оптималдаштырууга, жацы eнYмдeрдY жана кызматтарды тYЗYYгe жана ар кандай системалардын натыйжалуулугун жогорулатууга eбeлгe тYзeт.
Жыйынтыктап айтканда, математикалык маселелер татаал маселелерди талдоо жана негиздYY чечимдерди кабыл алуу YЧYн маанилYY курал болуп саналат. Алар туруктуу eнYГYY максаттарына жетYYДe негизги ролду ойношот, анткени алар ресурстарды пайдаланууну оптималдаштырууга, климаттын eзгeрYШYн болжолдоого жана жооп берYYгe, тецсиздикти азайтууга, билим берYYHY жана инновацияны eнYктYPYYгe жардам берет.
Туруктуу eнYГYY максаттары - бул биздин планетанын эц актуалдуу кeйгeйлeрYн чечYYгe багытталган глобалдык максаттардын жыйындысы (Туруктуу eнYГYYHYн максаттары, 2024).
Мектеп окуучулары YЧYн математикалык маселелерди чыгаруу менен ээ болгон сапаттары, кeндYмдeрY аркылуу ДYЙнeдeгY кeйгeйлeрдY кабыл алууга, анын жоюунун, алдын алуунун YCTYндe иштей алууга, кeйгeйдY чечYYHYн жолдорун таба алууга, сунуштай алууга MYMKYH болот. Бул кeндYмдeр ТЭМдY ишке ашырууда кайдигер болбоого MYMKYHДYK берет.
Окуучуларга ар кайсы eлкeлeрдe жакырчылыкта жашаган же тамак-аштын жетишсиздигинен жапа чеккен адамдардын санын статистика боюнча карап чыгуу тапшырмасы берилет. Алар бул маалыматтарды талдап, жакырчылыкты жана ачарчылыкты азайтуунун жолдорун табууга байланыштуу математикалык маселелерди чече алышат.
Сапаттуу билим алуу адамдардын жашоо шартын жакшыртууга жана туруктуу eнYГYYHY камсыз кылууга негиз болот. БYГYнкY кYндe 265 миллиондон ашык бала мектепке барбайт, алардын 22 пайызы башталгыч курактагы (Кыргыз Республикасындагы Туруктуу eнYГYY максаттарынын кeрсeткYчтeрYHYн мониторинги 2014-2018, 2020).
Окуучулар сапаттуу билим алган балдардын пайызы жeнYндe маалыматтарды изилдеп, ар кайсы региондордогу окуучулардын билим децгээлинин тeмeндYГYнe байланыштуу маселелерди талдай алышат. Аларга жардам берYY жолдорун изилдешет.
2030-жылга карата бардык окуучулар туруктуу eнYГYYгe кeмeктeшYY YЧYн зарыл болгон билим жана кeндYмгe ээ болуусу, туруктуу eнYГYYHY TYШYHYYHY пропагандалоо маселелери билим берYY аркылуу гана камсыздалат.
Туруктуу энергетика экономиканы чыцдоо, экосистемаларды коргоо жана акыйкаттыкка жетишYY YЧYн керек. Бул максатта окуучулар энергиянын ар кандай булактарын изилдеп, алардын натыйжалуулугун жана аны жогорулатуу жана энергияны пайдаланууну оптималдаштыруу менен байланыштуу математикалык маселелерди чече алышат. Бул маселени чыгаруу менен акчаны YнeмдeeнY YЙрeнeт жана анын ресурстарын башкара билYY зарыл экенин сезет.
Туруктуу керектee жана eндYPYш максатын ишке ашыруу eнYГYYHYн жалпы пландарын аткарууга, экономикалык, экологиялык жана социалдык чыгымдарды кыскартууга, экономикалык атаандаштыкка жeндeмдYYЛYктY жогорулатууга жана жакырчылыктын денгээлин кыскартууга жардам берет. БYГYнкY кYндe жаратылыш ресурстарын керектee децгээли eсYп жатат, кeптeгeн мамлекеттер абанын, суунун жана топурактын булгануусу жаатында кeйгeйлeргe туш болушууда.
Бул багытта окуучулар ар кандай товарларды карап чыгып, аларды eндYPYY жана колдонуу процесстерин изилдee менен товарларды eндYPYY YЧYн керектYY ресурстарды
эсептее, калдыктарды азайтуу YЧYн eндYPYш процесстерин оптималдаштырууга байланышкан маселелерди чече алышат.
Кургактыктагы экосистеманы калыбына келтирYY жана сактоо жана аларды сарамжалдуу пайдалануу багытында окуучулар ар кандай экосистемаларды изилдеп, организмдер менен алардын айлана-чeйрeсYHYн ортосундагы байланышты карап чыгышы мYмкYн. Алар экосистемаларды моделдее жана алардын туруктуулугун баалоо менен байланышкан маселелер менен иштеещ YЙрeнYшeт.
Бул маселелерде коюлган кейгейлер мектеп окуучуларына чыныгы кeйгeйлeрдY чечYY YЧYн математиканы кантип колдонсо болорун кeрYYгe жана ТЭМ максаттарына жетYYгe, ошондой эле окуучулардын критикалык ой жYГYртYYCYн жана аналитикалык жeндeмдYYЛYктeрYн eнYктYPYYгe жардам берет.
5-6-класстын Математика сабактарында ТЭМдY ишке ашырууга айрым мисалдарды карайлы:
ЭсYмдYктeрдY коргоо. Алма багында 10 алма дарагы есет. Эгерде ар бир алма дарагын 2 жумада бир жолу атайын зыянкечтерге каршы дарыланса, анда бардык алма дарактарын канча жумада дарылаш керек? Алма дарактарын дарылоо анын тYШYмдYYЛYГYнe кандай таасир берет? 0зYнeрдY багыцарда канча алма дарагы бар? ТYШYмдYYЛYГY эмнеге байланыштуу болот? Изилдеп жазып келгиле.
Бул маселе eсYмдYктeргe кам кeрYYгe жана аларды зыяндуу заттардан коргоо YЧYн чараларды кeрYYгe YЙрeтeт.
Таштандыларды сорттоо. Кутучада 24 буюм бар. Алардын 12син кайра иштетYYгe болот, ал эми 8 буюмду кайра иштетYYгe болбойт. Канча пайыз буюмду кайра иштетYYгe болот?
Чечим: кутудагы бардык буюмдар -24, кайра иштетYYгe боло турган буюмдар - 12.
Кайра иштетYYгe боло турган буюмдардын пайызы: (12 / 24) * 100 = 50%
Жооп: буюмдардын 50% кайра иштетYYгe болот.
Бул маселе кийин кайра иштетYY YЧYн обьектилерди таанып, туура классификациялоону билYY керектигин кeрсeтYп турат.
Сууну пайдаланууну эсептее. Окуучуларга кYHYнe колдонгон суунун орточо кeлeмYн эсептее сунушталат. Андан кийин окуучулар ез упайларын сунушталган туруктуулук нормалары менен салыштырышы керек. Эгерде сууну кeбYрeeк иштетишсе, анда алардын керектeeсYн азайтуу жолдору жeнYндe суроолорду берсе болот, мисалы, тиш жууганда кранды eчYPYY же душта убакытты сактоо.
Таштандыларды азайтуу. Окуучуларга жума ичинде чыгарган таштандылардын кeлeмYн эсептее сунушталат. Андан кийин, алар туруктуу максаттарга ылайыктуу таштандыларды азайтуу жолдорун ойлоп табышы керек. Мисалы, алар соода баштыктарын кайра колдонууну же калдыктарды компост кылууну сунушташы мYмкYн.
Энергияны Yнeмдee. Окуучуларга бир жума ичинде YЙYндe колдонулган энергиянын кeлeмYн эсептее сунушталат. Андан кийин алар туруктуу eнYГYY максаттарына жооп берген энергияны керектeeнY азайтуунун жолдорун ойлоп табышы керек. Мисалы, алар белмеден чыкканда жарыкты eчYPYYHY же мYмкYн болушунча табигый жарыкты колдонууну сунушташы мYмкYн.
Ресурстарды туруктуу пайдалануу. Окуучулар суу, электр энергиясы же токой сыяктуу ар кандай ресурстарды туруктуу пайдалануунун жолдорун изилдееге чакырылат. Андан кийин алар бир ресурсту тандап, аны туруктуу пайдалануунун конкреттYY жолдорун
сунушташы керек. Мисалы, алар eсYмдYктeрдY сугаруу YЧYн жамгыр суусун чогултууну же кайра иштетилген кагазды гана колдонууну сунушташы MYMKYH.
Ресурстарды бeлYштYPYY маселеси: Окуучулардан адамдардын белгилYY бир тобунун ресурстары (азык-тYЛYк, суу, энергия ж.б.) жетишсиз болгон жагдайды карап чыгуу сунушталат жана бул ресурстарды ар бир адам пайдалана алышы YЧYн адилеттYY бeлYштYPYYHYн жолун табуу керек. Окуучулар оптималдуу бeлYштYPYY ыкмасын аныктоо жана маселени чечYY YЧYн математикалык моделди иштеп чыгышы керек.
Бул милдеттердин баары окуучуларга туруктуулуктун маанилYYЛYГYн тYШYHYYгe жана алардын KYHYMДYK жашоосунда туруктуулук максаттарына жетYYгe жардам бере турган кeндYмдeрдY жана адаттарды калыптандырууга жардам берYYгe багытталат.
Туруктуу eнYГYYHYн максаттарына жетYY YЧYн мектеп окуучулары YЧYн тeмeнкY математикалык кeйгeйлeр сунушталышы мYмкYн:
1-тапшырма: Машинанын багында 40л бензин бар. Анын 25% и сарпталды. Канча литр бензин сарпталган?
Чыгаруу: Машинанын багында 40л бензин болгон. Ал 100% тYзeт десек. 25% бензин канча литрди тYзeeрYн эсептеш YЧYн: 40*25/100=10 л
Жооп: сарпталган бензин 10 л
2-тапшырма: Эки бeлмeнYн биринин полунун аянты 20 м2, экинчисинин полунун аянты
3 бeлYГYн тYзeт. Полдун аянтын сырдоо YЧYн 1м2 аянтка 3 кг сыр сарп кылынса, анда эки 5 5
бeлмeнYн полун сырдоо YЧYн канча кг сыр керек болот?
Чечим: Биринчи бeлмeнYн аянты - 20м2,
3
Экинчи бeлмeнYн полунун аянты з бeлYГYн тYЗсe, ал 12 м2 болот.
5
3
Полдун аянтын сырдоо YЧYн 1м2 аянтка — кг сыр же 600г сыр сарп кылынса, анда эки
5
бeлмeнYн полун сырдоо (20+12=32 м2) YЧYн 32*600= 19200 г =19 1 кг сыр керек болот.
Жооп: эки бeлмeнYн полун сырдоо YЧYн 191 кг сыр керектелет.
5
Ресурстарды жоопкерчиликгуу керектeeгe YЙрeнYшeт.
3-тапшырма. Энергияны Yнeмдee. Изилдeeлeр кeрсeткeндeй, энергияны YнeмдeeчY лампаларды колдонуу энергияны керектeeнY 75% га азайтат. Келгиле, эсептеп кeрeлY, эгер YЙ-бYлeлeр жыл бою ар бири 60 Вт керектeeчY 10 лампочканы колдонсо, кадимки электр лампаларын энергияны YнeмдeeчY лампаларга алмаштыруу менен YЙ-бYлeлeр канча энергия Yнeмдeлeт.
Чечим:
1. Ар бир энергия YнeмдeeчY лампочка 15 Вт (60 Вттын 75%) гана керектегендиктен, YЙ-бYлeлeр керектeeнY (60 - 15) * 10 = 450 Вт азайта алышат.
2. Ватт саны кВт-ка барабар болгондуктан, YЙ-бYлeлeр саатына 0,45 кВт электр энергиясын Yнeмдeй алышат.
3. Yй-бYлeлeр кYHYнe 4 саат лампочка колдонушат дейли. Ошондо алар суткасына 0,45*4=1,8 кВт электр энергиясын Yнeмдeйт.
4. Жылдын 365 кYHYндe YЙ-бYлeлeр 1,8 * 365 = 657 кВт электр энергиясын Yнeмдeй алышат.
5. Ошентип, YЙ-бYлeлeр жыл бою 10 кадимки электр лампаларын энергияны YнeмдeeчY лампаларга алмаштыруу менен 657 кВт электр энергиясын Yнeмдeй алышат.
Бул чакырыктар окуучуларга учурдагы туруктуулук маселелерин чечYY YЧYн математикалык билимди жана кeндYмдeрдY колдонууга жана критикалык ой жYГYртYYHY, социалдык жоопкерчиликти жана командада иштeeнY калыптандырууга мYмкYндYк берет.
Адабияттар
Абашидзе, А. Х., Селицев, А. М., Киселева, Е. В., Круглов, Д. А. (2016) Достижение целей
устойчивого развития (2016-2030): Международное правовое измерение. Кыргыз Республикасындагы Туруктуу внYгYY максаттарынын кврсвткYчтврYHYн мониторинги 2014-2018 (2020) Кыргыз Республикасынын Улуттук статистика комитети Статистикалык жыйнак. Кыргыз Республикасында билим берYYHY 2021-2030-жылдарга карата внYктYPYYHYн концепциясы (2021).
Макеев, А. К., Жунусакунова, А. Д. (2021) Математиканы окутууда прикладдык жана практикалык мYнeздeгY маселелердин ролу Ош мамлекеттик университетинин жарчысы. 2(4), 318-324. Туруктуу внYгYYHYн максаттары (2024). Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети [Электрондук ресурс]. URL: Www.gov.kg. https://www.gov.kg/ky/p/sustainable_development
