АВТОТРАНСПОРТТУК КОМПАНИЯЛАРЫНЫН ИНВЕСТИЦИЯЛЫК МҮМКҮНЧҮЛҮКТӨРҮНҮН ӨЗГӨЧӨЛҮКТӨРҮ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ЭКОНОМИКА

ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ЭКОНОМИКА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. ECONOMICS

e-ISSN: 1694-8734

№1(4)/2024, 81-88

УДК: 658.15

DOI: 10.52754/16948734 2024 1(4) 12

АВТОТРАНСПОРТТУК КОМПАНИЯЛАРЫНЫН ИНВЕСТИЦИЯЛЫК мYмкYнчYЛYКтeРYНYн eзгeчeлYКтeРY

ОСОБЕННОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ АВТОТРАНСПОРТНЫХ

КОМПАНИЙ

FEATURES OF INVESTMENT OPPORTUNITIES FOR MOTOR TRANSPORT COMPANIES

Мырзаибраимова Инабаркан Рахмановна

Мырзаибраимова Инабаркан Рахмановна Myrzaibraimova Inabarkan Rakhmanovna

Э.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети

К.э.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Economics, Associate Professor, Osh State University

salamat-ar@mail. ru_

Ганиев Гайратбек Исламкулович Ганиев Гайратбек Исламкулович Ganiev Gairatbek Islamkulovich

Магистрант, Ош мамлекеттик университети

Магистрант, Ошский государственный университет Master's student, Osh State University

АВТОТРАНСПОРТТУК КОМПАНИЯЛАРЫНЫН ИНВЕСТИЦИЯЛЫК мYмкYнчYЛYКтeРYНYн eзгeчeлYКтeРY

Аннотация

Бул макалада Кыргызстандын экономикалык абалын кeрсeтYп турган автомобиль транспорттук компаниялары YЧYн инвестициялык ишкердYYЛYктYн инвестициялык мYмкYнчYЛYктeрдY байкоо жолдору, алардын узак мeeнeттYY ийгилигин жана туруктуу eнYГYYCYн камсыз кылуудагы финансылык негиздерин тартуу каралат. ранспорт системасы аймактардын экономикалык жана eнeр жайлык eнYГYYCYHYн негизи болуп саналат. Автомобиль транспорттук компанияларынын экономиканы гана эмес, ошондой эле калктын социалдык чeйрeсYн аймактык eнYктYPYYHYн мYмкYнчYЛYктeрY жана алардын жашоо сапаты транспорттук кызмат кeрсeтYYлeрдYн жеткиликтYYЛYГYнe жана жеткиликтYYЛYГYнe жараша болот. Транспорт комплексинин экономика YЧYн ролу ачык жана аны экономиканын бардык тармактарын eнYктYPYYгe кeмeктeшYYгe тийиш болгон инфраструктуралык кeз караштан гана эмес, ошондой эле экономиканын eз алдынча сектору, eнYктYPYY динамикасы дYЦ кошумча нарктын, негизги каражаттардын жана инвестициялардын наркынын кeрсeткYчтeрY аркылуу мYнeздeлYШY мYмкYн

Ачкыч сездер: инвестиция, инвестициялык мYмкYнчYЛYктeр, инвестициялык стратегия, киреше, оптималдаштыруу.

ОСОБЕННОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ АВТОТРАНСПОРТНЫ1Х КОМПАНИЙ

Аннотация

В данной статье рассматриваются способы наблюдения за инвестиционными возможностями автотранспортных компаний, которые отражают экономическую ситуацию Кыргызстана и используют финансовую основу для обеспечения их долгосрочного успеха и устойчивого развития. Транспортная система является основой экономического и промышленного развития регионов. Возможности регионального развития не только экономики, но и социального окружения населения и качества его жизни зависят от наличия и доступности транспортных услуг. Роль транспортного комплекса для экономики ясна и не только с инфраструктурной точки зрения, которая должна способствовать развитию всех отраслей экономики, но и со стороны самостоятельного сектора экономики, динамика развития может быть определена. характеризуется показателями стоимости валовой добавленной стоимости, основных фондов и инвестиций.

Ключевые слова: инвестиция, инвестиционные возможности, инвестиционная стратегия, доход, оптимизация.

FEATURES OF INVESTMENT OPPORTUNITIES FOR MOTOR TRANSPORT COMPANIES

Abstract

This article explores ways to monitor investment opportunities for trucking companies that reflect the economic situation of Kyrgyzstan and use a financial framework to ensure their long-term success and sustainable development. The transport system is the basis for the economic and industrial development of regions. Opportunities for regional development of not only the economy, but also the social environment of the population and their quality of life depend on the availability and accessibility of transport services. The role of the transport complex for the economy is clear and not only from an infrastructural point of view, which should contribute to the development of all sectors of the economy, but also from an independent sector of the economy, the dynamics of development can be determined. characterized by indicators of the value of gross value added, fixed assets and investments.

Keywords: investment, investment opportunities, investment strategy, income, optimization.

Республиканын автомобиль жолдорунун тармагы биздин eлкeнYн эц чоц байлыктарынын бири. Социалдык жана экономикалык пайданын кецдигин эске алганда анын баасын баалоо ете кыйын.

Кыргызстандын географиясы ушундай, автомобиль транспорту транспорт тармагынын негизги бeлYГYн тYзeт жана эл чарбасынын башка тармактарын eнYктYPYYДe байланыштыруучу звено болуп саналат. Республиканын автомобиль жолдорунун жалпы узундугу 34 миц км, анын ичинен 18810 км жалпы пайдалануудагы жолдор. Алар жYргYнчYлeрдY ташуунун 98 пайызын, жYк ташуунун 96 пайызын камсыздайт.

Ошол эле учурда Кыргызстанда акыркы жыйырма жылда автоунаалардын саны 93,7%га, ал эми жол кыймылынын интенсивдYYЛYгY 70%га eскeн. Калктын жана бизнестин жашоо сапаты автомобиль жолдорунун транспорттук-эксплуатациялык абалына жана алардын eнYГYШYнe тYЗдeн-тYЗ кeз каранды. Жолдордун жакшы шарттары транспорттук чыгымдарды азайтууга жана экономикалык eсYшкe eбeлгe тYзeт. Жолдордун начардыгы же алардын таптакыр жоктугу экономиканы eнYктYPYYДeгY кыйынчылыктарды билдирет. Каражаттын жетишсиздигинен жолдордун бузулушуна жол берилсе, анын кесепети жалпы коомчулукка тартылат.

Экономисттер жана жолчулар кeптeн бери жол тармагынын туруктуу иштешине жетишYY боюнча жетишсиз аракеттерди айтып келишет, бул биринчи кезекте жолдорду оцдоого жана кYTYYгe жетиштYY каржыланбагандыгынан.

Ошол эле учурда, «Автомобиль жолдору жeнYндe» Мыйзам уюмдар жана ишканалар тарабынан республиканын автомобиль жолдорун башкаруунун экономикалык, укуктук негиздерин жана принциптерин аныктайт, жол тармагына тиешелYY маселелердин дээрлик бардык комплексин козгойт жана жeнгe салат [3]. Бирок бул мыйзамдын жол тармагын eнYктYPYYгe багыттала турган каражаттардын булактарын жeнгe салуучу бардык жоболору башка документтердин жоктугунан аткарылбай жатат.

Тактап айтканда, мыйзамдын 18-беренесине ылайык, жалпы пайдалануудагы жолдордо жYк ташуучу унаалар жана автобустар YЧYн акы алынат. Бул жыйым Салыктык эмес кирешелер жeнYндe кодексте да каралган, ага ылайык алымды тeлeeчYлeр жYк ташуучу унаалардын жана автобустардын ээлери болуп саналат. Бирок, мыйзамдарда бул нормалар бар экенине карабастан, 0кмeт жакында эле жолдордо жYPYY YЧYн акы алуунун eлчeмYн жана тартибин аныктап келген эмес.

2021-жылдын 24-декабрында Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин токтому (№ 333) менен жалпы пайдалануудагы автомобиль жолдорунда жYPYY YЧYн жYк ташуучу транспорттон жана автобустардан жыйым алуу жeнYндe жобо бекитилди. Алымдарды ишке ашыруу олуттуу экономикалык кесепеттерге алып келет деп болжолдонууда. Ошентип, eлкeнYн бюджети YЧYн республиканын жол активдеринин наркы 20 миллиард сомго жакынды тYзeт. Учурдагы оцдоо жана тейлeeгe жылына орто эсеп менен 2 миллиард сом бeлYнeт.

Каржылоонун жетишсиздигинен жолдордун интенсивдYY бузулушунан улам жол тармагындагы бюджеттик жоготуулар жолдордун 30 жылдык жашоо циклинде 195 миллиард сомго жакын же жыл сайын 6,5 миллиард сомду тYзeт.

Ошону менен бирге, жалпы пайдалануудагы автомобиль жолдорун жYк ташуучу унаалардын жана автобустардын пайдалангандыгы YЧYн тeлeмдeрдY киргизYY менен кыймылдын интенсивдYYЛYГYн жана сунушталган тарифтик ставкаларды эсептeeнYн негизинде жылдык киреше 2 миллиард сомго жакынды тYзeрY эсептелген. Бул каражаттарды автомобиль жолдорун кезектеги оцдоого жана кYTYYгe багыттоо бюджеттик каражаттарды

30 жылдын ичинде 43 миллиард сомго жакын же жыл сайын 1,4 миллиард Yнeмдeeгe мYмкYндYк берет.

Автомобиль транспорттук компаниялары Y4YH инвестициялык стратегияны иштеп чыгуу алардын узак мeeнeттYY ийгилигин жана туруктуу eнYГYYCYн камсыз кылууда негизги ролду ойнойт.

Бул жерде, адатта, мындай компаниялар YЧYн , биздин изилдeeлeрдe инвестициялык стратегияны иштеп чыгууда аткарылуучу кээ бир кадамдар жана принциптер тeмeндeгYчe каралат:

№ к.н Инвестициялык стратегиянын принциптери Принциптердин мунездемесу

1. Инвестициялык максаттарды аныктоо Инвестициялар аркылуу компания жетYYгe умтулган конкреттYY максаттарды жана артыкчылыктарды аныктоо: рентабелдYYЛYктY жогорулатуу, рынокторду кецейтуу, технологияларды модернизациялоо ж.б.

2. Ички жана тышкы факторлордун анализи Компаниянын финансылык абалын, рыноктук атаандаштыкты, тармактык тенденцияларды, мыйзамдарга eзгeртYYлeрдY жана башка таасир этYYЧY факторлорду изилдee.

3. Тобокелдиктерди жана кирешелерди баалоо Негизделген инвестициялык чечимдерди кабыл алуу YЧYн инвестициялар менен байланышкан потенциалдуу тобокелдиктерди талдоо жана долбоорлордун кYTYЛгeн кирешелYYЛYГYн баалоо.

4. Оптималдуу инвестициялык инструменттерди тандоо Сиздин максаттарыцызга жетYYгe жардам бере турган эц ылайыктуу инвестициялык инструменттерди аныктоо (мисалы, акциялар, облигациялар, кыймылсыз мYЛк, технологиялык инновациялар).

5. Инвестициялык портфелди диверсификациялоо Тобокелдиктерди азайтуу жана ар кандай сценарийлерде рентабелдYYЛYктYн туруктуулугун камсыз кылуу максатында инвестицияларды ар кандай долбоорлор жана аймактар боюнча бeлYштYPYY.

6. Мониторинг жана стратегияны тууралоо Рыноктун конъюнктурасына жана инвестициялык натыйжаларга туруктуу мониторинг жYргYЗYY, ошондой эле тышкы шарттардын eзгeрYYCYнe ылайык стратегияны корректировкалоо.

7. Туруктуулук жана социалдык жоопкерчилик принциптерин сактоо Инвестициялык чечимдерди кабыл алууда туруктуу eнYГYY аспектилерин, экологиялык жоопкерчиликти, социалдык таасирди эске

алуу.

Автомобиль транспорту компаниясынын инвестициялык стратегиясын иштеп чыгуу ресурстарды оптималдаштырууга, инвестициялардын натыйжалуулугун жогорулатууга жана узак мeeнeттYY келечекте бизнестин туруктуу eнYГYYCYн камсыз кылууга жардам берет.

Компаниянын жол транспорт тармагындагы инвестициялык мYмкYнчYЛYктeрYн баалоо инвестициялык чечимдерге таасир этиши мYмкYн болгон ар кандай аспектилерди изилдeeнY камтыйт. Биздин изилдeeнYн негизинде жол транспорттук компаниялар YЧYн инвестициялык мYмкYнчYЛYктeрдY баалоодо эске алынуучу керек болгон кээ бир негизги аспектилер тeмeнкYлeр болуп саналат:

1. Техникалык мYмкYнчYЛYктeрY - ишкананын техникалык инфраструктурасынын, транспорт каражаттарынын, жабдууларынын абалына, ошондой эле технологиялык жабдууларды модернизациялоо жана eркYндeтYY мYмкYнчYЛYктeрYнe баа берYY.

2. Рынок анализи - рыноктук чeйрeнY изилдee, автомобиль транспорту чeйрeсYндeгY тенденцияларды талдоо, транспорттук кызмат кeрсeтYYлeргe суроо-талапты болжолдоо, атаандаштык чeйрeнY баалоо.

3. Финансылык кeрсeткYчтeр - ишкананын финансылык натыйжаларын талдоо, инвестициянын кYTYЛгeн кирешесин эсептee, тобокелдиктерди жана долбоорлордун мYмкYн болуучу финансылык чыгымдарын баалоо.

4. Технологиялык инновация - ишкананын ишмердYYЛYГYнe жацы технологияларды киргизYY мYмкYнчYЛYктeрYн, алардын бизнес процесстеринин натыйжалуулугуна жана компаниянын атаандаштыкка жeндeмдYYЛYГYнe тийгизген таасирин баалоо.

5. 0CYY жана кецеЙYY потенциалы - ишмердYYЛYктYн географиясын кецейтYY, жацы кызматтарды кошуу жана рыноктун жацы сегменттерин eнYктYPYY мYмкYнчYЛYктeрYн аныктоо.

б.Экологиялык туруктуулук - долбоорлордун туруктуу eнYГYY принциптерине, айлана-чeйрeгe тийгизген таасирине жана экологиялык таза чечимдерди TYЗYY мYмкYнчYЛYктeрYнe шайкештигин баалоо.

7. Укуктук жeнгe салуу - мыйзамдардын жана ченемдик укуктук актылардын сакталышын, инвестициялык долбоорлорду ишке ашыруу YЧYн бардык зарыл уруксаттардын жана лицензиялардын болушун изилдee.

Автотранспорт ишканасынын инвестициялык мYмкYнчYЛYктeрYн эффективдYY баалоо компаниянын eсYY потенциалын, кирешелYYЛYГYн жана узак мeeнeттYY келечекте туруктуулугун эске алуу менен мыкты инвестициялык мYмкYнчYЛYктeрдY аныктоого мYмкYндYк берет.

Автотранспорттук компаниянын стратегиялык максаттары жана артыкчылыктары анын миссиясына, рыноктук абалына, атаандаштык артыкчылыктарына, eнYГYY стратегияларына жана башка факторлорго жараша eзгeрYШY мYмкYн.

Биздин изилдeeнYн жыйынтыгында, бул чeйрeдeгY кeпчYЛYк компаниялардын жалпы стратегиялык максаттары жана артыкчылыктары тeмeнкYлeрдY аныктады:

- Кызмат кeрсeтYYлeрдYн коопсуздугун жана сапатын камсыз кылуу -автотранспорттук компаниянын негизги максаттарынын бири - жол коопсуздугун камсыз кылуу жана колдонуучуга сапаттуу транспорттук кызмат кeрсeтYY.

- Логистиканы оптималдаштыруу жана транспорттун эффективдYYЛYГY -материалдык-техникалык камсыздоону жакшыртуу, транспорттук чыгымдарды азайтуу, транспорттун эффективдYYЛYГYн жогорулатуу, жеткирYY убактысын кыскартуу.

- Инфраструктураны жана технологияны eнYктYPYY -заманбап технологияларды инвестициялоо, инфраструктураны eнYктYPYY, жYргYнчYлeр жана жYк ээлери YЧYн ыцгайлуу жана коопсуз шарттарды тYЗYY.

- Туруктуу eнYГYY жана экологиялык жоопкерчилик - экологиялык жактан таза технологияларды киргизYY, айлана-чeйрeгe зыяндуу таасирин азайтуу, экологиялык коопсуздуктун стандарттарын сактоо.

- Рынокторду кецейтYY жана кызмат кeрсeтYYлeрдY диверсификациялоо - жацы рынокторго чыгуу, жYк ташуу географиясын кецейтYY, кардарлардын ар кандай муктаждыктарын канааттандыруу YЧYн кызматтарды диверсификациялоо.

- Инновация жана санариптештирYY - жацы санариптик чечимдерди ишке ашыруу, процесстерди автоматташтыруу, бизнестин натыйжалуулугун жогорулатуу YЧYн инновациялык долбоорлорду иштеп чыгуу.

- Менеджментти жана адам ресурстарын жакшыртуу - башкаруу системасын eнYктYPYY, кадрлардын квалификациясын жогорулатуу, кызматкерлерди мотивациялоо, кесипкeйлeр командасын тYЗYY.

Бул стратегиялык максаттар жана артыкчылыктар автотранспорт компанияларына eздeрYHYн eнYГYY жолун аныктоого, атаандаштык артыкчылыктарга жетишYYгe, рыноктук позицияларды бекемдeeгe жана азыркы атаандаштык чeйрeдe бизнести ийгиликтуу eнYктYPYYHY камсыз кылууга жардам берет.

Автотранспорт ишканасынын учурдагы абалына баа берYY анын ишин талдоодогу маанилYY этап болуп саналат. Мындай баа берYY YЧYн, адатта, ар кандай ыкмалар колдонулат. Автотранспорт ишканасынын учурдагы финансылык абалын баалоодо, тeмeнкY негизги аспектилер каралат:

- Финансылык абалы - ишкананын киреше, пайда, рентабелдYYЛYк, ликвиддYYЛYк, тeлee жeндeмдYYЛYГY, финансылык туруктуулук, карыздын жYГY сыяктуу финансылык кeрсeткYчтeрYн талдоо.

- Операциялык ишмердYYЛYк - ишкананын негизги ишмердYYЛYГYн, анын eндYPYштYк процесстерин, ресурстардын натыйжалуулугун, eндYPYштYк кубаттуулугун жана технологиясын изилдee.

- Базардагы орду - автомобиль транспорту рыногунда ишкананын атаандаштык абалына баа берYY, рыноктун YЛYШYн, атаандаштыктын децгээлин, уникалдуу атаандаштык артыкчылыктарын, маркетинг стратегиясын талдоо.

-Менеджмент жана персонал - ишкананы башкаруу системасын, персоналдын квалификациясын, кызматкерлердин мотивациясын, корпоративдик маданиятын жана уюштуруу тYЗYMYн изилдee.

- Техникалык абалы - ишкананын техникалык базасынын абалына, транспорт каражаттарынын, жабдууларынын, инфраструктурасынын абалына, техникалык стандарттарга жана талаптарга шайкештигине баа берYY.

- Укуктук жана ченемдик камсыздоо - ишкананын автомобиль транспорту чeйрeсYндeгY мыйзамдардын сакталышын, бардык зарыл болгон лицензиялардын жана сертификаттардын болушун, коопсуздуктун жана экологиялык стандарттардын сакталышын талдоо.

Автомобиль транспорту чeйрeсYндeгY ишкананын учурдагы абалын баалоо бизнестин кYчтYY жана алсыз жактарын аныктоого, натыйжалуулукту жогорулатуу жана eнYктYPYY мYмкYнчYЛYктeрYн аныктоого, ошондой эле ишкананын атаандаштыкка жeндeмдYYЛYГYн

жана туруктуулугун жогорулатуу боюнча мындан аркы аракеттердин стратегиясын иштеп чыгууга жардам берет.

Автотранспорттук ишкананын инвестициялык ишмердYYЛYГYн талдоо инвестициялык чечимдерди кабыл алууга жана инвестициялардын ийгилигине таасир эте турган ^ш^ген факторлорду изилдeeдeн башталат. Биздин изилдeeнYн этабында автотранспорт ишканасынын инвестициялык ишмердYYЛYГYн талдоо бир нече негизги этаптардан турат:

Автотранспорттук ишкананын инвестициялык ишмердYYЛYГYн стратегиялык максаттарын жана артыкчылыктарын аныктоо - автомобиль транспорту чeйрeсYндeгY ишкананын стратегиялык максаттарын жана милдеттерин изилдee, eнYктYPYYHYн негизги багыттарын жана инвестициялык артыкчылыктарды аныктоо.

Автотранспорттук ишкананын инвестициялык ишмердYYЛYГYнe учурдагы абалына баа берYY.

Ишкананын финансылык абалын, анын рыноктук абалын, атаандаштык артыкчылыгын, кирешелYYЛYгYн, ликвиддYYЛYГYн, карыз жYГYн жана башка негизги финансылык кeрсeткYчтeрдY талдоо.

Инвестициялык керектeeлeрдY аныктоо - жол курулушуна инвестицияны талап кылган негизги багыттарды аныктоо, инвестициялык керектeeлeрдY жана бул чeйрeдeгY артыкчылыктарды пландаштыруу.

Инвестициялык мYмкYнчYЛYктeрдY баалоо - рыноктук конъюнктураны талдоо, жацы автотранспорттук долбоорлорду инвестициялоо YЧYн мYмкYнчYЛYктeрдY аныктоо, алардын потенциалдуу кирешелYYЛYГYн жана тобокелдиктерин баалоо.

Инвестициялык стратегияны иштеп чыгуу - инвестициялык максаттарды TYЗYY, инвестициялык долбоорлорду баалоо критерийлерин аныктоо, оптималдуу инвестициялык инструменттерди жана стратегияларды тандоо.

Тобокелдиктерди жана мYмкYнчYЛYктeрдY баалоо - жол курууга инвестицияларга байланыштуу потенциалдуу тобокелдиктерди талдоо жана аларды азайтуу боюнча чараларды иштеп чыгуу, бул чeйрeдe eсYY жана eнYГYY мYмкYнчYЛYктeрYн аныктоо.

Автотранспорттук ишкананын инвестициялык ишмердYYЛYГYн талдоонун баштапкы этабы инвестициялык стратегияны аныктоо, иш-аракеттердин планын иштеп чыгуу жана тобокелдиктерди минималдаштыруу YЧYн маанилYY. Бул этап инвестициялык стратегияны андан ары eнYктYPYY жана жол курулушуна инвестициялоо чeйрeсYндe негизделген чечимдерди кабыл алуу YЧYн базаны тYЗYYгe жардам берет.

Колдонулган адабияттар:

1. Финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттары (IFRS, IAS) // Электрондук ресурс: URL: https://fsa.gov.kg/#/activity/international/standarts/buhuchet/2cecf1af-a6d8-480f-9d30-018bae0998af

2. Чванов В.В., Жол иштеринин сапатын жогорулатууда заманбап технологиялардын ролу // Электрондук ресурс: URL: http://rosdornii.ru/pdf/Chvanov1.pdf

3. Гарманов Э.Н. Жол чарбаларынын экономикасы / ред. Э.Н. Гарманова. М.: Академия 2018 ж.

4. Кыргыз Республикасынын 2015-2018-жылдарга автомобиль транспортун eнYктYPYY стратегиясы // Электрондук ресурс: URL: https://cbd.minjust.gov.kg/

5. 2020-2024-жылдарга Кыргыз Республикасынын автомобиль транспортун ohyktypyy концепциясы // Электрондук ресурс: URL: https://cbd.minjust.gov.kg/

6. Токтомамат Кызы, К. Пути развития экономики Кыргызстана в условиях рыночных отношений / К. Токтомамат Кызы, З. Жумагулова, Г. Шукурбек К // Вестник Ошского государственного университета. - 2021. - Т. 2, № 1. - С. 114-119. - DOI: 10.52754/16947452 2021 2 1 111. - EDN: PTZBBB.