Научная статья на тему 'ТУРЛИ СУҒОРИШ ТАРТИБЛАРИНИ СОЯНИНГ “ТЎМАРИС” НАВИНИ ҲОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ВА ДОН ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ТУРЛИ СУҒОРИШ ТАРТИБЛАРИНИ СОЯНИНГ “ТЎМАРИС” НАВИНИ ҲОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ВА ДОН ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

110
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Соя / такрорий экин / тажриба тизими / ҳисобий қатлам / ЧДНС / суғориш олди тупроқ намлиги / суғориш меъѐри / мавсумий суғориш меъѐри / суғориш муддати / суғориш тартиби / ҳосил элементлари / ҳосилдорлик.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — С. О. Хусанов, Г. Б. Тургунова

Мақолада турли суғориш тартибларида такрорий экин сифатида парваришланган соянинг “Тўмарис” навини ҳосил элементлари ва дон ҳосилдорлигига таъсири ўрганилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ СУҒОРИШ ТАРТИБЛАРИНИ СОЯНИНГ “ТЎМАРИС” НАВИНИ ҲОСИЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИ ВА ДОН ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1311-1315

ТУРЛИ СУГОРИШ ТАРТИБЛАРИНИ СОЯНИНГ "ТУМАРИС" НАВИНИ ^ОСИЛ ЭЛЕМЕНТ ЛАРИ ВА ДОН ^ОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ

С. О. Хусанов

Урмон хужалиги илмий-тадкикот институтининг Андижон филиали к.х.ффд.,

директор уринбосари sardorbek_xusanov89@mail.ru

Г. Б. Тургунова

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялари институти таянч докторанти

xumor1294@vmail.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада турли суFориш тартибларида такрорий экин сифатида парваришланган соянинг "Тумарис" навини хосил элементлари ва дон хосилдорлигига таъсири урганилган

Ключевые слова: Соя, такрорий экин, тажриба тизими, хисобий катлам, ЧДНС, суFориш олди тупрок намлиги, суFориш меъёри, мавсумий суFориш меъёри, суFориш муддати, суFориш тартиби, хосил элементлари, хосилдорлик.

КИРИШ

Дунё буйича кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикариш ва озик-овкат хафсизлигини таъминлашда суFориш сувларининг урни бекиёсдир. Мавжуд чучук сув захираларининг 70 фоизи кишлок хужалиги максадларида фойдаланилади. Шунингдек, умумий экин ер майдонининг 20 фоизи суFорма дехкончилик улушига туFри келади ва етиштирилаётган озик-овкат махсулотларининг 40 фоизи суFориладиган ерлардан олинади.

Дунёда дуккакли экинлари етиштирувчи аксарият мамлакатларда дон хосилдорлиги экинларни етиштиришда суFориш муддатлари ва меъёрларига бевосита боFлик булиб хисобланади. Соянинг суFориш меъёрлари ва муддатларини тупрок-иклим шароитларини хисобга олган холда усимликнинг физиологик талабига караб туFри белгилаш олинадиган дон хосили микдори ва сифатига узининг ижобий таъсирини курсатади.

ADABIYOTLAR TAXLILI VА METODOLOGIYA

Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясида «...кишлок хужалиги ишлаб

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1311-1315

чикариш сохасига интенсив усулларни, энг аввало, сув ва русурсларни тежайдиган замонавий агротехнологияларни куллаш» мухим вазифалардан бири килиб белгиланган. Шундан келиб чикиб, соядан кафолатланган дон хосили етиштиришга йуналтирилган илмий изланишлар долзарб булиб хисобланади.

Илмий изланишлар 2017-2019 йилларда Андижон вилояти Андижон туманидаги «Дон ва дуккакли экинлар илмий тадкикот института» утлоки тупроклари шароитида олиб борилган. Тажрибада такрорий экиладиган соянинг Тумарис нави экилиб, сугориш тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 6570-65%, 70-75-65%, 75-80-70% тартибларда олиб борилган. Тупрок намликларини хисобий катлами гуллашгача 0-50 см, гуллаш хосил туплаш 0-70 см ва пишиш тулик пишиш давригача 0-50 см олиниб, дала тажрибаси бир ярусда 4 кайтарикда жойлаштирилган. Эгат узунлиги 50 м, 16 та катордан кенглиги 9,6 м, эгат оралиги 60 см, 16 каторнинг уртадаги 8 катори хисобий каторлар, икки четдаги туртта 4+4=8, 4+4=8 каторлари эса химоя каторлари сифтида белгиланган. (1-жадвал)

Жадвал 1 - Тажриба тизими.

№ Нав Тупрокнинг сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан, %

1. Тумарис 65-70-65

2. 70-75-65

3. 75-80-70

^ишлок хужалик экинларини етиштиришда бир марта сугориш учун сарфланган сув микдори сугориш меъёри булиб, м /га билан ифодаланади. Экиннинг вегитация даври давомида сарфланган сув микдори, яъни сугориш меъёрларининг йигиндиси эса мавсумий сув микдорига тенг булади. Шунинг учун мавсумий сугориш микдори усимликнинг ривожланиш фазаларига боглик холда белгиланган сугоришлар сони ва сугориш меъёрига кура узгариб боради.

МУ^ОКАМА ВАНАТИЖАЛАР

Тажрибада урганилган такрорий экилган соянинг сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 65-70-65 % белгиланган вариантида амал даври давомида 3 марта сугорилган. 1 чи сугориш гуллашгача булган даврга тугри

3 3

келиб, 545 м /га, 2 чи сугориш дукаклашгача булган даврда 671 м /га, 3 чи сугориш эса пишишгача булган даврда амалга оширилиб, 548 м /га меъёрларда,

-5

мавсумий сугориш меъёри эса 1792 м /га, 1-1-1 тартибда сугорилган.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1311-1315

СуFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % белгиланган вариантда амал даври давомида 4 марта суFорилган. 1 чи суFориш гуллашгача булган даврда 499 м3/га, 2 чи ва 3 чи суFоришлар дукаклашгача булган даврга туFри келиб, умумий 1164 м3/га, 4 чи суFориш эса пишишгача

3 3

булган даврда 556 м /га меъёрларда, мавсумий суFориш меъёри 2196 м /га, 1-21 сугориш тартибида суFорилган.

СуFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 75-80-70 % белгиланган вариантда такрорий экилган соя амал даври давомида 5 марта суFорилган. 1 чи суFориш гуллашгача булган даврда 425 м3/га, 2 чи ва 3 чи суFоришлар дукаклашгача булган даврга туFри келиб, умумий 894 м /га, 4 чи ва 5 чи суFоришлар эса пишишгача булган даврда, умумий 986 м /га меъёрларда, мавсумий сугориш меъёри 2312 м3/га, 1-2-2 тартибда суFорилган.

Соянинг амал даври охирида белгиланган суFориш тартибларида тажрибанинг асосий курсаткичларидан бири булган, 1 та усимликдаги дуккак сони, 1 та дуккакдаги уруF сони, 1 та усимликдаги уруF сони, 1 та усимликдаги уруF вазни, 1000 дона дон OFирлиги буйича тажрибада олинган маълумотларни тахлил килар эканмиз, тажрибада урганилаётган соянинг суFориш тартибларига боFлик холда хосил элементлари суFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 65-70-65 % белгиланган вариантда 1 та усимликдаги дуккак сони 29,8 дона, 1 та дуккакдаги уруF сони 1,9 дона, 1 та усимликдаги уруF сони 58,0 дона, 1 та усимликдаги уруF вазни 6,6 г, 1000 дона уруF вазни 117,4 г, суFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % белгиланган вариантда 1 та усимликдаги дуккак сони 32,6 дона, 1 та дуккакдаги уруF сони 2,3 дона, 1 та усимликдаги уруF сони 72,2 дона, 1 та усимликдаги уруF вазни 9,2 г, 1000 дона уруF вазни 123,1 г, суFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 75-80-75 % белгиланган вариантда 1 та усимликдаги дуккак сони 30,8 дона, 1 та дуккакдаги уруF сони 2,1 дона, 1 та усимликдаги уруF сони 70,1 дона, 1 та усимликдаги уруF вазни 7,8 г, 1000 дона уруF вазни 120,7 г ни ташкил этган.

Келтирилган маълумотларга кура тажрибада такрорий экин сифатида урганилаётган сояни Тумарис навининг юкори микдорда хосил элементлари суFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % белгиланган вариантда олинган.

Дон хосилдорлиги буйича олинган натижаларга кура хам энг юкори дон хосили суFориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % белгиланган вариантда 25,1 ц/га олинганлиги ва энг паст микдордаги дон хосили сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 65-70-65 %

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1311-1315

белгиланган вариантда 18,7 ц/га олинганлиги, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 75-80-75 % белгиланган вариантда дон хосили 22,7 ц/га ни ташкил килганлиги ва сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-7565 % белгиланган вариантга нисбатан 2,4 ц/га кам дон хосили шаклланганлиги аникланган. (1-расм)

140,0 -

120,0 -

100,0

80,0 -

60,0 -

40,0 29,8 32,6 30,8 20,0

1174 123,1 120,7

72,2 70,1

0,0

118

1,9 2,3 2,11

6,6 9,2 7,8

18,7 25Д 22,7

III

1 та усимликдаги 1 та дуккакдаги 1 та усимликдаги 1 та усимликдаги 1000 дона дон Дон досиди, ц/га дуккак сони, дона дон сони, дона дон сони, дона дона вазни, гр огарлиги, г

ы ЧДНС 65-70-65 н ЧДНС 70-75-65 ы ЧДНС 75-80-70

НСР05 сугориш тартиблари буйича 0,15 ц/га. 1-расм. Такрорий экин сифатида парваришланган сояни "Тумарис" навини сугориш тартибларини хосил элементлари ва дон хосилдорлигига

таъсири (2017- йил)

ХУЛОЛСА

1. Сугориш олди тупрок намлиги 65-70-65% дан 70-75-65%, 75-80-70% га ортиб бориши билан сугориш меъёри, сугориш вакти, сугоришлар орасидаги муддатлар камайиб борганлиги аникланди.

2. Такрорий экин сифатида парваришланган соянинг Тумарис навини сугориш олди тупрок намлигини ЧДНС га нисбатан сояни 70-75-65% булганда юкори дон хосили шаклланиши учун макбул эканлиги кузатилиб 25,1 ц/га дон хосили олинди.

3. Такрорий экин сифатида парваришланган соянинг Тумарис ва Ойжамол навларидан юкори ва сифатли дон хосили олиш учун сугориш олди тупрок намлигини ЧДНС га нисбатан 70-75-65% тартибда, сугоришни 1-2-1 тизимда, мавсумий сугориш меъёрини гектарига 2150-2270 м белгилаш тавсия этилади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1311-1315

REFERENCES

1. Y36eKHCTOH PecnyönuKacu npe3HgeHTHHHHr 2017 hhh 7 ^eBpangaru nO-4947-coH «Y3ÖeKHCTOH PecnyönuKacuHH AHaga pHBO^narnupum 6yÖHHa X,apaKaraap CTpaTeruacu TyrpHCHga»rH ^apMOHH.

2. MaMaTanueB A "CyropumHHHr mohhh экннпap ycyB $a3anapu gaBOMHÖnuru Ba xpcHngopnurura Tatcupu" «Y36eKHCTOH Kumno; Ba cyB xy^anuru ^ypHanu» Maxcyc COH. 2019 hhh 22-23 öeraap.

3. C.O. XycaHOB. AHgu^OH BunotfraHUHr yraoKH TynpoKgapuga Ky3ru öyrgoö Ba TaKpopuö экнпagнгaн coAHHHr AHru HaBnapuHH cyropum TapTHÖHHu ypraHum. ,Цнccepтaцнfl. TomKeHT-2021.

4. https://www.agrodialog.com.ua/soya-i-oroshenie.html

5. http://sistema-orosheniya.ru/stati/strategii-planirovaniya-rejima-orosheniya-soi/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.