Научная статья на тему 'ТУРЛИ ШАРОИТДА ПАРВАРИШЛАНАЁТГАН ҚОРАБАЙИР ЗОТЛИ ТОЙЛАР УЧУН ОЗУҚА САРФИ'

ТУРЛИ ШАРОИТДА ПАРВАРИШЛАНАЁТГАН ҚОРАБАЙИР ЗОТЛИ ТОЙЛАР УЧУН ОЗУҚА САРФИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қулун / той / бия / озуқа сарфи / ҳазмланиш коэффициенти / яйлов / отхона / протеин / клетчатка / баланс тажрибаси.

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Нурматов А.А

Тадқиқотларда қорабайир зотли тойларни турли асраш шароитларида (яйлов ва отхона) озуқаларни ўзлаштириши ва организмида озуқаларнинг ҳазмланиши ўрганилди. Яйлов шароитида ўстирилган тойларда турли ўсиш даврларида озуқа сарфи ва озуқаларниг ҳазмланиш коэффициенти отхона гуруҳидаги тойларга нисбатан бирмунча юқори бўлди. Лекин яйлов бўлмаган шароитда ҳам қорабайир зотли тойларни отхона шароитида боқиб ўстириш самарали эканлиги илмий жихаттан асослаб берилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ШАРОИТДА ПАРВАРИШЛАНАЁТГАН ҚОРАБАЙИР ЗОТЛИ ТОЙЛАР УЧУН ОЗУҚА САРФИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

ТУРЛИ ШАРОИТДА ПАРВАРИШЛАНАЁТГАН ЦОРАБАЙИР ЗОТЛИ ТОЙЛАР УЧУН ОЗУЦА САРФИ

Нурматов А.А

Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот института https://doi.org/10.5281/zenodo.13859086

Аннотация. Тадцщотларда цорабайир зотли тойларни турли асраш шароитларида (яйлов ва отхона) озуцаларни узлаштириши ва организмида озуцаларнинг %азмланиши урганилди. Яйлов шароитида устирилган тойларда турли усиш даврларида озуца сарфи ва озуцаларниг %азмланиш коэффициенти отхона гуру%идаги тойларга нисбатан бирмунча юцори булди. Лекин яйлов булмаган шароитда %ам цорабайир зотли тойларни отхона шароитида боцибустириш самарали эканлиги илмий жихаттан асослаб берилди.

Калит сузлар: Кулун, той, бия, озуца сарфи, %азмланиш коэффициенти, яйлов, отхона, протеин, клетчатка, баланс тажрибаси.

Аннотация. В ходе исследований изучены усвоение и переваримости питательных веществ в организме молодняка карабаирских породы лошадей в различных условиях содержания (пастбищных и стойловых). Расход корма и коэффициент переваримости корма были несколько выше у молодняка лошадей выращенных в пастбищных условиях в разные периоды роста, по сравнению с молодняка стойлового содержания. Однако научно доказано, что молодняк карабаирской породы эффективно выращивать в стойловых условиях даже при отсутствии пастбищ.

Ключевые слова: жеребят, кобыл, расход корма, коэффициент переваримости, пастбищ, конюшня, протеин, клетчатка, балансовый опыт.

Abstract. The studies examined the absorption and digestibility of nutrients in the body of young Karabair horses in various conditions (pasture and stable). Feed consumption and the digestibility coefficient of feed were slightly higher in young horses raised in pasture conditions at different growth periods, compared to young stall-keeping. However, it has been scientifically proven that young Karabair horses can be effectively raised in stall conditions even in the absence of pastures.

Keywords. foals, mares, feed consumption, digestibility coefficient, pastures, stable, protein, fiber, balance experiment.

Кириш. Узбекистондаги мавжуд отларнинг асосий кисмини корабайир зотли отлар ташкил килиб, улар махдллий шароитга яхши мослашганлиги, х,ар хил йуналишда фойдаланилиши билан ажралиб турадиган ягона миллий от зоти хисобланади. Бу зотли отлар яйлов шароитига яхши мослашган булиб, деярли йил буйи яйловларда бокилади. Лекин кейинги йилларда яйловларнинг кискариб бориши отхона шароитида йилкичиликни ривожлантириш масаласини келтириб чикармокда. Ах,олини арзон гушт мах,сулотлари билан таъминлашда от гушти х,ам мух,им урин эгаллаб, ички имкониятлардан кенгрок фойдаланишни такозо этади. Бу эса ушбу тармокни ривожлантиришда мухим амалий ахдмиятга эга эканлигидан далолат беради.

Тула кийматли озиклантириш омилининг мах,сулдорликка, шу жумладан гушт мах,сулдорлигига ижобий таъсири килиши куплаб илмий манбаларда ёритилган. Шу нуктаи назардан,овкат х,азм килиш органлари турлича тузилган кишлок хужалик

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

хайвонларида озиклантириш омилини махсулдорликка таъсирини урганиш максадида илмий манбаларни тахлилий ургандик.

Жумладан, И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизов (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва орали; экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади. И.Хафизов,У.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2009) хулосасига кура, тула кийматли озиклантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут махсулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади.Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизов (2024), И.Хафизов, А.Хафизов (2024), И.Хафизов, О.Куччиев, А.Хафизов (2024) фикрларига кура, отларга макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди. А.Нурматов, И.Хафизов, Ш.Жабборов, Л.Тагаеваларнинг(2024) хулосасига кура, тойларни онасидан ажратилгандан кейин жадал уситиришда асосий рацион таркибига биологик фаол кушимчаларни киритиш афзаллиги исботланган. А.Нурматов, И.Хафизов, АХафизов, Д.Карибаева (2024), И.Хафизов (2023), И.Хафизов, А.Хафизовнинг (2024) фикрига кура, отларни эрта бахордан кеч кузгача яйлов шароитида бокишни ташкил килиш озукаларни иктисод килиш имконини беради. Шу боис йуналишда илмий-тадкикот ишларини олиб бориш, хар хил асраш шароитида корабайир зотли кулун ва тойларнинг усиш ва ривожланишини урганиб, отларнинг бош сонини купайтиришда, от гушти ишлаб чикариш ва хажмини оширишда хамда унинг сифатини яхшилашда мухим илмий-амалий ахамият касб этади ва мазкур илмий ишнинг долзарблигини белгилайди.

Материал и методлар. Тажриба манбаи корабайир зотига мансуб 6-12 ёшли биялар булиб, улар икки гурухга ажратилди.

Яйлов гурухи учун 24 бош тугишга 2-3 ой колган биялар ажратилиб, яйлов шароитида кушимча равишда концентрат озукалар бериб бокилди. Яйлов гурухидаги биялардан тугилган кулунлардан 14 бош ажратиб олинди ва улар тажриба охиригача яйлов шароитида бокилди.

Отхона гурухи учун 24 бош тугишга 2-3 ой колган биялар ажратилиб, отхонада рацион асосида бокилди. Отхона гурухидаги биялардан тугилган кулунлардан 14 бош ажратиб олинди ва улар тажриба охиригача отхона шароитида рацион асосида бокилди (А.П.Калашников, 1985).

Тажрибадаги хар хил гурухлардан 3 бошдан 1 ёшли тойлар ажратилиб, берилган озукаларнинг хазмланишини урганиш максадида баланс тажрибаси утказилди. Бунда озукаларнинг кимёвий таркиби умумий кабул килинган услубда аникланди. Озукадаги туйимли моддаларнинг хазмланиши ВИЖ (1969) услубида аникланди.

Натижалар ва уларнинг тахлили. Тажриба утказиш максадида Жиззах вилоятининг Ш.Рашидов туманидаги «^орабайир» йилкичилик фермасида корабайир зотли тугишига 2-3 ой колган 6-12 ёшли бугоз биялар ажратилиб (I гурух) яйлов ва (II гурух) отхона шароитида бокиладиган 2 та гурух ташкил килинди.

I (яйлов) гурух - 24 бош бугоз биялардан иборат булиб, улар яйлов шароитида тугишига кадар кушимча озиклантирилиб борилди.

II (отхона) гурух хам 24 бош бугоз биялардан ташкил этилиб, отхонага олиб келинди ва рацион асосида озиклантирилди.

Бугоз бияларни озиклантиришда яйлов гурухидаги бияларда 1 кг озука бирлигига 110 г хазмланувчи протеин тугри келган булса, отхона гурухидаги бияларда 1 кг озука

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

бирлигига 120 г хазмланувчи протеин тугри келди. Урта хисобда 1 кунда яйлов гурухидаги бияларнинг 1 бошига уртача 6,2 озука бирлиги сарфланган булса, отхона гурухидаги бияларга 6,5 озука бирлиги сарфланди.

25-мартдан 25-апрелгача тугилган кулунлар яйлов ва отхона гурухларига 14 бошдан тажриба учун ажратилиб 2 та гурух ташкил килинди. кулунлар 6 ойлик булгунга кадар оналари билан сакланди.

Яйлов гурухидаги кулунлар отхона гурухидаги кулунлардан 113 кг ёки 7,77 % куп сут истеъмол килдилар ва сарфланган курук модда 4,9 %-га, озука бирлиги 5,2 %-га, хазмланувчи протеин 20,2 %-га юкори булди. Натижада яйлов шароитида асралган кулунларнинг тирик вазни тенгдошлари отхона гурухи кулунларидан 8,6 кг ёки 1,06 %-га юкори булди.

кулунлар оналаридан 6 ойлигида ажратилиб, киш даврида яйловдаги тойлар кишнинг совук, корли кунларида яйловга якин енгил типда курилган отхоналарда вактинча сакланиб кушимча озукалар билан таьминланди. Отхона гурухидаги тойлар эса отхонада рацион асосида бокилди. Ёз даврида эса яйловдаги тойлар яйловда бокилиб, уларга кушимча равишда омухта озука бериб борилди.

6 ойликдан 18 ойликка кадар яйлов гурухидаги хар бир бош тойга уртача 1482,6 озука бирлиги сарфланиб, отхона гурухидаги тойлар курсаткичига нисбатан 20,2 озука бирлиги ва 13,5 кг хазмланувчи протеин юкори булди. Беда пичани ва табиий пичан эвазига курук модда отхона гурухида яйлов гурухидаги тойлар курсаткичидан 259,7 кг-га, алмашинувчи кувват эса 1040 МДж-га юкори булди.

Хайвонлар организмида кечадиган моддалар алмашинуви (ассимиляция ва диссимиляция) жараёни уларнинг зотига, ёшига, жинсига ва асраш шароитига боглик. Моддалар алмашинувини урганиш оркали (тирик вазнини узгаришини) хамда берилган озукаларнинг хазмланиш даражаси тугрисида тулик тасаввурга эга булиш максадида, хар хил шароитда асралаётган тажрибадаги тойларнинг 12 ойлигида бир гурухдан 3 бошдан тойлар ажратилиб, отхона шароитида баланс тажрибаси утказилди. Тажриба давомида яйлов гурухидаги тойларнинг хар 1 бошига 2 кг арпа ёрмаси, 9 кг яйлов пичани, отхона гурухидаги тойларга 9 кг беда аралаш утлар пичани ва 2 кг арпа ёрмаси берилиб, хар иккала гурухда хам озука бирлиги 6,3 кг-ни ташкил килди. Тажрибанинг дастлабки 3 куни тайёрлаш даври булиб, 8 кун давомида асосий баланс тажрибаси утказилди. Тажрибанинг 8 куни давомида тойлар денникларда алохида-алохида сакланиб, уларнинг хар бирига берилган озука, озука колдиги (нушхурд), тезаги тарозида тортилиб урганиб борилди. Намуна учун тойларнинг 1 суткалик тезаги тарозида тортилиб умумий гунгнинг 1 % микдорида олинди ва олинган намунанинг 10 %-ли хлорид кислотаси эритмаси билан консервацияланди. Берилган озукалардан 1 кг-дан намуна олиниб кимё лабораториясида озукалар ва тажрибадаги тойлар тезагининг уртача намунаси кимёвий усулда урганиб чикилди.

1-жадвал

Тойларнинг баланс тажрибада истеъмол килинган озукалар (мутлак курук модда хисобида)

Гурух Озукадаги истеъмол килинган курук модда Хазмланиш коэффициенти, %

I гурух 8292,9 67,9

II гурух 8549,5 63,1

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

O^HHraH HaTH^a^ap acocHga ^agBa.nga HCTetMO.n KH.nHHraH o3yKa.napHHHr KypyK MoggacH Ba yHHHr xa3M^aHaHum кoэ$$нцeнтн Ke.nTHpH.nraH. ®agBa.ngaH KypHHHÖ TypHÖgHKH, I rypyxga KypyK Mogga 8292,2 r, II rypyxga 8549,5 r-HH TamKun KH^gu. I rypyxga xa3M^aHum кoэ$$нцeнтн 67,9 % Gy^HÖ, II rypyxgaH 4,8 %-ra roKopH Gy^gH.

2-^agBa^

Тажрибадаги тойларда озуца моддаларининг хазмланиш коэффициенти, %

Гурухлар Органик моддалар Протеин ËF АЭМ Клетчат ка

I ГУРУХ 69,3 75,8 75,1 78,9 47,4

II гурух 63,5 72,2 71,2 73,0 45,1

Хазмланиш коэффициенти яйлов гурухидаги тойларда отхона гурухидаги тойлар кyрсаткичига нисбатан органик моддалар 5,8 %, протеин 3,6 %, ёг 3,9 %, АЭM 6,9 %, клетчатка 2,3 %-га юк;ори 6Улди.

Хулосалар. Яйлов гурухидаги тойларда озукалар таркибидаги туйимли моддаларнинг хазмланиш коэффицентининг отхона гурухидаги тенгкурларидан бирмунча юкори булиши, уларда усиш ва ривожланишини жадал кечишини таъминлади. Шу билан бирга яйлов булмаган шароитда хам корабайир зотли тойларни отхона шароитида парваришлашда озукаларнинг сарфи ва хазмланиш даражаси яйловда бокиладиган тойлардан куп фарк килмаслиги аникланди.

REFERENCES

1. Акынбаев А. Коневодство - повседневное внимание. Ж. «Коневодство и конный спорт», М., 1993, № 5-6, с. 2.

2. Бакиров А., Лихов К.А., Куманова Л.Н., Халикова М. Откорм лошадей концентрированными кормами. Тр. Узб.НИИ животноводства. 1987, № 49, с. 76-81.

3. Калашников В.В., Ковешников В.С., Калашников Р.В. Продуктивное коневодство. Ж. «Зоотехния», 2002, № 2, с. 26-29.

4. Хафизов И.И., Кахраманов Б., Исамухамедов С.Ш., Хафизов А.И. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет. Казахстан, Павлодар, 2022, -С.124-128.

5. Х,афизов И.ИДорабайир зот отлари генофондининг генетик хилма-хиллиги. "Узбекистон кишлок хужалиги" журнали, "AGRO ILM" илова, махсус сон (3) (96), Тошкент, 2023, 45-47 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.