Научная статья на тему 'ТУРЛИ ХИЛ ЎҒИТ МЕЪЁРЛАРИНИНГ КУЗГИ БУҒДОЙ ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ТУРЛИ ХИЛ ЎҒИТ МЕЪЁРЛАРИНИНГ КУЗГИ БУҒДОЙ ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
33
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кузги буғдой / дон / бошоқ / маъдан ўғитлар / шоли похоли / гўнг

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Турдалиев Aвазбек Турдалиевич, Мамадалиев Муҳаммадкарим Зойиржон Ўғли

Ушбу мақолада ўтлоқи соз тупроқлар шароитида шоли похоли, маъдан ўғитлар меъёрларига қўшимча 10 ва 20 т/га қўшимча гўнг қўллашнинг кузги буғдойни бир бошоқдаги дон сони, массаси ҳамда 1000 дона дон вазнига таъсири бўйича тадқиқот натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Турдалиев Aвазбек Турдалиевич, Мамадалиев Муҳаммадкарим Зойиржон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ХИЛ ЎҒИТ МЕЪЁРЛАРИНИНГ КУЗГИ БУҒДОЙ ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ТУРЛИ ХИЛ УГИТ МЕЪЁРЛАРИНИНГ КУЗГИ БУГДОЙ ^ОСИЛДОРЛИГИГА

ТАЪСИРИ

*Турдалиев Aвазбек Турдалиевич, 2Мамадалиев Мух,аммадкарим Зойиржон ^ли

Жаргона давлат университет, б.ф.д., доцент 2Фаргона давлат университет, таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.8004063

Аннотация. Ушбу мацоладаутлоци соз тупроцлар шароитида шоли похоли, маъдан угитлар меъёрларига цушимча 10 ва 20 т/га цушимча гунг цуллашнинг кузги бугдойни бир бошоцдаги дон сони, массаси уамда 1000 дона дон вазнига таъсири буйича тадцицот натижалари келтирилган.

Калит сузлар: кузги бугдой, дон, бошоц, маъдан угитлар, шоли похоли, гунг.

Маълумки, кузги бугдойнинг дон х,осилдорлиги асосан бугунги кунда маъдан угитлар х,исобига етиштирилмокда. Бу эса уз навбатида маъдан угитлар меъёрини тугри белгилаш, турли тупрок-иклим шароитларида макбул агротехника тадбирларини ишлаб чикиш, колаверса, утмишдош экинлар турини инобатга олиш, озик-овкат хавфсизлиги таъминлаш мух,им масалалардан бири х,исобланади.

Бу борада маъдан угитлар меъёрини камайтириш, шунингдек улардан фойдаланиш самарадорлигини оширишда гунг, сидератлар куллаш, утмишдош экин сифатида дуккакли-дон экинларин парваришлаш каби агротехник тадбирларни мунтазам такомиллаштириб бориш ва кузги бугдойдан баркарор юкори дон х,осили етиштириш буйича катор илмий тадкикотлар утказиб келинган.

Куп йиллик тадкикотлар шуни курсатадики, экинлар далага солинган гунг микдорининг 66 %ини 1-йили, 30 %ини 2-йили, 10 %ини 3-йили узлаштиради. Шунингдек, кулланилган фосфорли угитларнинг 55 %и биринчи, 30 %и иккинчи, 15 %и учинчи йили экинлар томонидан узлаштирилса, калийли угитларнинг 70 %и биринчи, 30 %и иккинчи йил узлаштирилади. Азотли угитларнинг эса барчасини 1-йилдаёк узлаштиради. Чунки, азотли угитлар жуда хдракатчан булиб, тез сарфланади [1; 17-б.].

А.А.Тураев [2; 16-б.] нинг тажрибаларига караганда, Самарканд вилояти тупрок шароитида «Шердор» нави тупрокнинг таъминланиш даражасига караб маъдан угитлар N-200, P-150, K-100 кг/га меъёрда кулланилганда кузги бугдойдан юкори ва сифатли х,осил олиш имконяти яратилади.

Шунингдек, Ф.М.Хасанова ва ИДорабоевларнинг [3; 253-б., 4; 331-б.] изланишларида типик буз тупроклар шароитида кузги бугдойда энг юкори дон х,осили 250 кг/га меъёрда уруг экиб, N200P150K100 кг/га маъдан угит кулланилганда (70,8 ц/га) олинган. Шу билан бирга юкоридаги угит меъёрини куллаганда экиш меъёрини 50-60 кг/га камайтириш мумкин деб таъкидланади.

Ш.Мех,моновнинг [5; 20-б.] таадкикотлариа, ^ашкадарё вилоятининг оч тусли буз тупроклари шароитида кузги бугдойнинг "Купава" навини экишдан олдин ерга 30 т/га чиритилган гунг берилиб, минерал угитлар билан озиклантирилганда дон х,осили сезиларли даражада ошиб, бугдойдан 50-60 ц/га дон х,осили олинган. Шунча микдорда гунг куллаш натижасида тавсия этилган минерал угитлар меъёрини N180P90K60 кг/га дан N150P70K50 кг/га меъёргача камайтириш имконини беради.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Бундан ташкари, Марказий Фаргона гидроморф тупрокларини морфологик белгилари, агрономик, мелиоратив ва бошка хусусиятлари [6, 7, 8] хамда уларда бугдой етиштириш буйича илмий тадкикотлар катор олимлар томонидан урганилган [9, 10, 11, 12].

Юкоридагилардан келиб чикиб, 2021-2022 йилларда Фаргона вилоятининг утлоки саз тупроклари шароитида асосий экин сифатида парваришланган шолидан сунг шоли похолидан сидерат сифатида фойдаланиш хамда маъдан угитлар меъёрига кушимча 10 ва 20 т/га гунг куллашнинг кузги бугдойнинг бир бошокдаги дон сони, массаси ва 1000 дона дон вазнига таъсирини урганиш максадида тажрибалар олиб борилди.

Фаргона вилоятининг сугориладиган утлоки саз тупроклари шароитида олиб борилган тадкикотлардан олинган натижаларга кура, урганилган вариантларда бир бошокдаги дон сони угитсиз (назорат) вариантида 30,7 дона, бир бошокдаги донлар массаси 1,04 г ни ташкил этган булса, ишлаб чикариш шароитидан келиб чикиб маъдан угитлар NPK 200: 140: 100 кг/га меъёри кулланилган 2- вариантда тегишлича, бир бошокдаги дон сони 37,3 дона, бир бошокдаги дон массаси 1,47 г га тенг булди. Далада 6 тонна шоли похолини колдириб шудгорланган ва маъдан угитларни NPK 100: 75: 50 кг/га меъёри кулланилган вариантида бир бошокдаги дон сони 34,3 дона, массаси эса 1,36 г, 1000 дона дон вазни 37,3 г га тенг булганлиги аникланди. Шу фонда маъдан угитларни NPK 150: 105: 75 кг/га меъёри кулланилган вариантда эса тегишлича бир бошокдаги дон сони 34,7 дона, массаси эса 1,39 г, 1000 дона дон вазни 38,3 г га тенг булганлиги аникланди.

Нисбатан юкори курсаткич 6 т шоли похоли билан бирга 20 т/га гунг шудгор остига хайдалган фонда маъдан угитларни NPK 150: 105: 75 кг/га меъёри кулланилган вариантда кузатилиб, тегишлича бир бошокдаги дон сони 41,0 дона, массаси эса 1,56 г, 1000 дона дон вазни 42,3 г га тенг булиб, бу эса угитсиз (назорат) хдмда маъдан угитларнинг NPK 200: 140: 100 кг/га меъёри кулланилган вариантларга нисбатан курсаткичларга мос равишда бир бошокдаги дон сони 10,3; 2,7 дона, бир бошокдаги дон массаси 0,52; 0,9 г га ва 8,4; 2,3 г га юкори булганлиги аникланди. 6 т шоли похоли+20 т/га гунг меъёри фонида маъдан угитларни NPK 100: 75: 50 кг/га меъёри кулланилган вариантида эса, бир бошокдаги дон сони 39,3 дона, массаси эса 1,52 г, 1000 дона дон вазни 41,1 г ни ташкил этиб, маъдан угитларни NPK 150: 105: 75 кг/га меъёри кулланилган вариант билан таккосланганда курсаткичларга мос равишда бир бошокдаги дон сони 1,7 дона, бир бошокдаги дон массаси 0,04 г га ва 1,1 г га камрок булганлиги аникланди. Демак, 6 т шоли похоли +20 т/га гунг тупрок хосса-хусусиятларига ижобий таъсир курсатиб, ушбу шароитда парваришланган кузги бугдойнинг бир бошокдаги донлар сони, массаси ва 1000 дона дон массаси нисбатан юкори булишини таъминлайди.

Худди шундай холат 6 т/га шоли пахоли +10 т/га гунг меъёрини шудгор остига кулланилган вариантларда хам кузатилди. Шу фонда маъдан угитларни NPK 100: 75: 50 кг/га меъёри хамда NPK 150: 105: 75 кг/га меъёрлари кулланилган вариантларда тегишлича бир бошокдаги донлар сони 38,7; 40,3 дона, массаси эса 1,49; 1,54 г ва 1000 дона дон вазни 40,7; 42,0 г ни ташкил этиб, угитсиз (назорат) вариантга нисбатан курсаткичларга мос равишда бир бошокдаги дон сони 8,7; 9,6 дона, бир бошокдаги дон массаси 0,45; 0,50 г га ва 6,6; 8,1 г га, хамда маъдан угитларнинг NPK 200: 140: 100 кг/га меъёри кулланилган вариантга нисбатан тегишлича 0,4; 2,0 дона, 0,02; 0,07 г ва 1,1; 2,3 г га юкори булганлиги аникланди (1 -жадвал).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

1-жадвал

Кузги буFдой х,осил структураси (2021-2022 йил)

№ Тажриба вариантлари Бир бошокдаги донлар сони, дона Бир бошокдаги донлар массаси, г 1000 та дон вазни, г

1 Назорат 30,7 1,04 33,9

2 38,3 1,47 40,0

3 6 т шоли похоли 34,3 1,36 37,3

4 34,7 1,39 38,3

5 10 т гунг+6 т шоли похоли 38,7 1,49 40,7

6 40,3 1,54 42,0

7 20 т гунг+6 т шоли похоли 39,3 1,52 41,1

8 41,0 1,56 42,3

Асосий экин сифатида парваришланган шоли майдонларида шолидан сунг кузги бугдой парвариши буйича олиб борилган тадкикотлардан хулоса килиш мумкинки, 6 т/га шоли похолини далада колдириб, кушимча сифатида махаллий угит сифатида корамол гунгини 10 т/га дан 20 т/га меъёрида куллаш ва маъдан угитларни NPK 150: 105: 75 кг/га меъёрида куллаш тупрок хосса хусусиятларини яхшилаш билан бирга кузги бугдойнинг усиши ва ривожланиши макбуллашиб, хосилдорлик курсаткичлари, жумладан бир бошокдаги донлар сони, массаси хамда 1000 дона дон вазни юкори булиб, келгусида мул хосил етиштиришга замин яратади.

REFERENCES

1. Мехмонов Ш. "Купава" бугдой нави хосилдорлигининг минерал угитлар меъёр ва нисбатларига богликлиги // Агро илм. -Тошкент, 2007. -№2. -Б. 20.

2. Тураев А.А. Самарканд вилояти тупрокларида галланинг «Шердор» навининг кучат калинлиги ва сув-озука тартиби // Пахтачилик ва Дончилик. -1995. -№1. -Б. 16.

3. Хасанова Ф.М., ^орабоев И. Вляние нормы внесения минералных удобрений и высева семян на урожайность озимой пшеницы при минимальной обработке почвы // Фермер хужаликларида пахтачилик ва галлачиликни ривожлантиришнинг илмий асослари. Халкаро илмий-амалий конференция маърузалари асосидаги маколалар туплами. -Тошкент, 2006. -Б. 253.

4. Хасанова Ф.М., ^орабоев И. Кузги бугдой экишда минимал техналогияни экиш меъёрлари ва хосилдорликка таъсири // Узбекистон республикаси кишлок хужалигида сув ва ресурс тежовчи агротехналогиялар. Халкаро илмий-амалий конференция маърузалари асосидаги маколалар туплами. -Тошкент, 2008. -Б. 331.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

5. Эрназаров Ш. Бах,орги ва кузги бугдой // Узбекистон кишлок хужалиги. -Тошкент, 2005. -№7. -Б. 17.

6. Турдалиев А.Т., Аскаров К.А., Мирзаев Ф.А.У. Морфологические особенности орошаемых почв Центральной Ферганы //Почвы и окружающая среда. - 2019. - Т. 2. №3. С. 56-61.

7. Хайдаров М.М., Турдалиев А.Т., Саминов А.А.У. Энергетические особенности аминокислот в светлых сероземах // Тенденции развития науки и образования. - 2021. - № 80-3. - С. 45-47. - DOI 10.18411/trnio-12-2021-121.

8. Ш.Эшпулатов, Н.Тешабоев, М.Мамадалиев. Introduction, properties and cultivation of the medicinal plant stevia in the conditions of the ferghana valley.

9. N.Teshaboyev, M.Mamadaliyev, G.Abdullayeva, S.Matmisayeva. Fight against the spider in the fig

10. J.Xaydarov, N.Teshaboyev, M.Mamadaliyev, S.Voxobova. (2021,August). Quarantic facilities of plants in greenhouses and ways to increase the efficiency of fighting against them.

11. A.T.Turdaliev et al 2022 IOP Conf. Ser.: Earth Environ. sci. 1068 012047. doi:10.1088/1755-1315/1068/1/012047

12. Abakumov, E.; Yuldashev, G.; Darmonov, D.; Turdaliev, A.; Askarov, K.; Khaydarov, M.; Mirzayev, U.; Nizamutdinov, T.; Davronov, K. Influence of Mineralized Water Sources on the Properties of Calcisol and Yield of Wheat (Triticum aestivum L.). Plants 2022, 11, 3291. https://doi .org/10.3390/plants11233291

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.