Научная статья на тему 'ТУРКИЙ ДАВЛАТЛАР ТАШКИЛОТИГА АЪЗОЛИК: ТАШАББУСЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР'

ТУРКИЙ ДАВЛАТЛАР ТАШКИЛОТИГА АЪЗОЛИК: ТАШАББУСЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
93
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Туркий давлатлар ташкилоти / халқаро ташкилот / кўп томонлама дипломатия / стратегик ҳамкор / туркий тилли давлатлар / савдо айланмаси / транспорт коридорлари / аъзо давлатлар / саммит / минтақавий ташкилотлар / катализатор. / Organization of Turkic States / international organization / multilateral diplomacy / strategic partner / Turkic-speaking countries / trade turnover / transport corridors / member states / summit / regional organizations / catalyst.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Кувондиков, Набижон

Ўзбекистон ва ТДТ ўртасидаги ҳамкорлик мамлакатнинг халқаро муносабатлар соҳасидаги нисбатан янги йўналиши ҳисобланади. Шу боисдан, бугунги кунда ТДТда Ўзбекистоннинг фаолияти ва илгари сурган ташаббуслари назарий ва илмий жиҳатдан ўрганилмаган. Мазкур Ташкилот доирасида истиқболлли йўналишларни белгилаш, илмий жиҳатдан ўрганиш ва амалиётга тадбиқ этиш келгусида Ўзбекистоннинг Ташкилотга аъзо давлатлар билан ҳамкорлигини кенгайтиришга ва мустаҳкамлашга замин ҳозирлайди. Шу сабабли, ушбу мақолада Ташкилот доирасида Ўзбекистоннинг иштироки ва ташаббуслари таҳлил қилинган ҳамда ривожлантирилиши мумкин бўлган истиқболли йўналишлар бўйича тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MEMBERSHIP IN THE ORGANIZATION OF TURKIC STATES: INITIATIVES AND PROSPECTS

Cooperation between Uzbekistan and the Organization of Turkic States is a relatively new direction of the country's international relations. In this regard, the activities and initiatives of Uzbekistan in the OTS have not been studied theoretically and scientifically. Identification, research and implementation of the promising directions within the Organization will open the way for further expansion and strengthening of cooperation between Uzbekistan and the member states of the Organization. Therefore, this article analyzes the participation and initiatives of Uzbekistan in the Organization and provides recommendations on promising areas of development.

Текст научной работы на тему «ТУРКИЙ ДАВЛАТЛАР ТАШКИЛОТИГА АЪЗОЛИК: ТАШАББУСЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ТУРКИЙ ДАВЛАТЛАР ТАШКИЛОТИГА АЪЗОЛИК: ТАШАББУСЛАР

ВА ИСТЩБОЛЛАР

Кувондиков Набижон

Ташки ишлар вазирлиги ходими Тел.: (30)-319-53-99 nabij on31 @mail. ru

АННОТАЦИЯ

Узбекистон ва ТДТ уртасидаги уамкорлик мамлакатнинг халцаро муносабатлар соуасидаги нисбатан янги йуналиши уисобланади. Шу боисдан, бугунги кунда ТДТда Узбекистоннинг фаолияти ва илгари сурган ташаббуслари назарий ва илмий жиуатдан урганилмаган. Мазкур Ташкилот доирасида истицболлли йуналишларни белгилаш, илмий жщатдан урганиш ва амалиётга тадбиц этиш келгусида Узбекистоннинг Ташкилотга аъзо давлатлар билан уамкорлигини кенгайтиришга ва мустаукамлашга замин уозирлайди. Шу сабабли, ушбу мацолада Ташкилот доирасида Узбекистоннинг иштироки ва ташаббуслари таулил цилинган уамда ривожлантирилиши мумкин булган истицболли йуналишлар буйича тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Туркий давлатлар ташкилоти, халцаро ташкилот, куп томонлама дипломатия, стратегик уамкор, туркий тилли давлатлар, савдо айланмаси, транспорт коридорлари, аъзо давлатлар, саммит, минтацавий ташкилотлар, катализатор.

ЧЛЕНСТВО В ОРГАНИЗАЦИИ ТЮРКСКИХ ГОСУДАРСТВ: ИНИЦИАТИВЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ

Кувондиков Набижон

Сотрудник Министерства иностранных дел

АННОТАЦИЯ

Сотрудничество между Узбекистаном и Организацией тюркских государств - относительно новое направление международных отношений страны. В связи с этим, деятельность и инициативы Узбекистана в ОТГ научно и теоретически не изучены. Выявление, научное исследование и реализация перспективных направлений в рамках Организации откроют путь для дальнейшего расширения и укрепления сотрудничества между Узбекистаном и государствами-членами Организации. Поэтому в данной

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

статье анализируется участие и инициативы Узбекистана в Организации и даются рекомендации по перспективным направлениям развития.

Ключевые слова: Организация тюркских государств, международная организация, многосторонняя дипломатия, стратегический партнер, тюркоязычные страны, торговый оборот, транспортные коридоры, государства-члены, саммит, региональные организации, катализатор.

MEMBERSHIP IN THE ORGANIZATION OF TURKIC STATES: INITIATIVES AND PROSPECTS

Kuvondikov Nabijon

Ministry of Foreign Affairs' officer

ABSTRACT

Cooperation between Uzbekistan and the Organization of Turkic States is a relatively new direction of the country's international relations. In this regard, the activities and initiatives of Uzbekistan in the OTS have not been studied theoretically and scientifically. Identification, research and implementation of the promising directions within the Organization will open the way for further expansion and strengthening of cooperation between Uzbekistan and the member states of the Organization. Therefore, this article analyzes the participation and initiatives of Uzbekistan in the Organization and provides recommendations on promising areas of development.

Keywords: Organization of Turkic States, international organization, multilateral diplomacy, strategic partner, Turkic-speaking countries, trade turnover, transport corridors, member states, summit, regional organizations, catalyst.

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан мамлакатда олиб борилаётган кенг куламли ислохотларнинг натижаси республиканинг ташки сиёсатида хам узининг ижобий ифодасини топмокда. Марказий Осиёдаги кушни давлатлар билан алокаларнинг иликлашуви ва янги боскичга олиб чикилганлиги, хорижий хамкорлар билан барча сохаларда очиклик хамда узаро манфаатдорлик асосида олиб борилаётган ташки сиёсат Узбекистоннинг нафакат минтакада, колаверса жахон хамжамиятидаги мавкеининг янада мустахкамланиб боришига хизмат килмокда.

Эътиборли жихати шундаки, Узбекистон ташки сиёсатдаги икки томонлама алокаларни ривожлантириш билан бир каторда, халкаро хамда

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

минтакавий ташкилотлар доирасида куптомонлама дипломатия инструментларидан самарали фойдаланмокда. Бугунги кунда Узбекистон томонидан БМТ, ШХ,Т, МДХ,, Туркий давлатлар ташкилоти ва бошка халкаро ташкилотлар доирасида илгари сурилаётган ташаббус ва таклифлар жахон хамжамияти томонидан юксак эътироф этилмокда.

Туркий давлатлар ташкилоти (цисцартирилган номи - ТДТ) сунги йилларда Узбекистон аъзо булган халкаро ташкилотлардан бири хисобланади. ТДТ 2009 йил 3 октябрда Озарбайжоннинг Нахичеван шахрида булиб утган Озарбайжон, ^озогистон, ^иргизистон ва Туркия давлатлари рахбарларининг йигилишида ^озогистон Республикасининг биринчи Президенти Н.Назарбаев ташаббуси билан таъсис этилган. Венгрия 2018 йилдан бошлаб, ушбу Ташкилотда кузатувчи давлат хисобланади. Туркманистон туркий тилли давлат хисоблансада, узининг нейтрал давлат сифатидаги мавкеидан келиб чикиб, ташкилотга аъзо сифатида кирмаган.

Ушбу ташкилот таъсис этилганидан кейин ун йил утгач, Узбекистон унга аъзо булиб кирди. 2018 йил сентябрь ойида ^иргизистоннинг Чолпон-Ота шахрида ТДТга аъзо давлатларнинг 6-саммити булиб утди хамда ташкилот тарихида биринчи марта ушбу тадбирда Узбекистон Президенти Ш.Мизиёев фахрий мехмон сифатида иштирок этди. Узбекистоннинг ТДТга келгусида кириши тугрисидаги илк фикр айнан мана шу саммит давомида давлат рахбари томонидан айтилган эди.

Орадан бир йил утгач, 2019 йил 14 сентябрда Узбекистон ТДТни тузиш тугрисидаги Нахичеван битимини ратификация килди хамда ташкилотнинг тулаконли аъзосига айланди [1].

Узбекистоннинг ТДТга аъзо булиб кириши ташкилотга фаол ташаббускорлик рухини олиб кирди. Бугунги кунда Узбекистон ТДТга аъзо давлатлар билан минтакавий халкаро ташкилотлар хисобланувчи ШХ,Т ва МДХ, доирасида узаро куптомонлама хамкорлик алокаларини олиб бормокда. Бундан ташкари, ТДТга аъзо давлатлар Узбекистоннинг стратегик хамкорлари хисобланади ва бу омил уз навбатида ТДТни минтакадаги энг фаол ва самарали куптомонлама тузилма сифатида шакллантиришга имкон яратади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистон уз минтакасидаги барча Марказий Осиё давлатлари, колаверса, Афгонистон билан чегарадош булган ягона давлат эканлигини инобатга олсак, ТДТга аъзо булиши билан Узбекистон минтакавий кун тартибни

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

шакллантиришда фаол иштирок этиш имкониятига эга булади. Узбекистоннинг

ТДТга кириши билан ташкилот янги ва мухим аъзога эга булди ва бу уз навбатида унинг мавкеини оширади [2].

Узбекистон ТДТга аъзо булишининг дастлабки кунлариданок Президент Шавкат Мирзиёев томонидан ташкилот доирасида узаро алокаларни янада ривожлантириш ва янги боскичга олиб чикиш буйича бир катор таклиф ва ташаббуслар илгари сурилди.

Жумладан, 2019 йил 15 октябрда Бокуда булиб утган ТДТга аъзо давлатлар рахбарларининг 7-Саммитида Президент Ш.Мирзиёев томонидан технопарклар, инновацион стартап компаниялар ва венчур фондлар ташкил этиш, шунингдек, кушма инвестицион фонд ва туркий тилли давлатларда савдо уйларини очиш буйича таклифлар илгари сурилди. Саммит давомида илгари сурилган бешта ташаббус Узбекистонда кичик ва урта бизнесни ривожлантириш, тадбиркорликни куллаб кувватлаш, инновацион технологияларни барча сохаларга кенг жалб килиш буйича олиб борилаётган ислохотларнинг мантикий давоми сифатида жаранглади.

Давлат рахбари Саммит давомидаги нуткида ТДТда иштирок этиш узбек халкининг туб манфаатларига тулик мос келиши, маданий алокалар билан бир каторда савдо-иктисодий сохадаги хамкорлик хам янги даражага чикканлигини кайд этди. Утган уч йил давомида ташкилотга аъзо давлатлар уртасидаги узаро савдо айланмаси хажми икки марта ошиб, мингдан ортик кушма корхоналар ташкил килинганлигини таъкидлади [3].

Экспертлар ТДТга аъзо давлатлар билан савдо-иктисодий алокаларни кенгайтириш Узбекистон учун сезиларли иктисодий дивидентларни олиб келиши мумкинлигини таъкидлашмокда. Бугунги кунда ТДТнинг умумий ахолиси сони 115 млн. кишидан, ялпи ички махсулот хажми эса 1,1 трлн. долллардан ортик булиб, Узбекистонда ишлаб чикарилаётган товарларни экспорт килиш учун истикболли бозор хисобланади. 2018 йилда ТДТ давлатлари уртасидаги товар айланмаси 2015 йил билан таккослаганда 29%га усиб 7 млрд. долларга етган. 2016 йилдан буён Узбекистоннинг ТДТга аъзо давлатлар билан савдо айланмаси хажми 40%га усган. Экспертларнинг бахолашича, ташкилотга аъзо давлатлар уртасидаги савдо айланмасини йилига 12 млрд. долларгача ошириш имкониятлари мавжуд [4].

2019 йил 5 октябрда Тошкентда туркий тилли давлатлар Ишбилармонлар кенгашининг йигилиши хамда Инвестиция форуми булиб утди. Тадбирларда ТДТга аъзо давлатларнинг ишбилармон доираларининг 300 га якин вакили

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

иштирок этди. Мазкур тадбирларни утказиш ташаббуси Узбекистан Президенти Ш.Мирзиёев томонидан 2018 йилда Чолпон-Ота шахрида булган саммитда илгари сурилган эди. Мазкур тадбирда ташкилотга аъзо давлатлар Савдо-саноат палаталари рахбарлари ва ТДТ Бош котиби Б.Амреев хам иштирок этди. Ушбу тадбир давомида билдирилган фикр ва мулохазалар ТДТ доирасида савдо-иктисодий ва инвестиция сохаларида алокаларни келгусида ривожлантириш учун асосий йуналишларни блегилаб берди. ТДТ Бош котиби Б.Амреев ташкилотга аъзо давлатлар иктисодиёти купрок нефт ва газ нархига боглик булиб колганлини кайд этиб, рискларни камайтириш максадида купрок эътиборни аъзо давлатлар уртасида узаро савдо, кичик ва урта бизнесни ривожлантиришга каратиш кераклигини таъкидлади.

«Атамекан» козогистонлик тадбиркорларнинг Миллий палатаси бошкаруви раиси А.Мырзахметов ^озогистоннинг транзит салохиятидан фойдаланиш оркали ТДТ давлатларининг Россия ва ЕОИИга аъзо бошка давлатларнинг бозорларига чикиш имконияти мавжудлиги хакида фикр билдирган. Озарбайжон хамда Киргизистон бизнес вакиллари хам асосий уринда логистика, замонавий бизнес инфратузилмани яратиш хамда божхона тартиб-коидаларини соддалаштиришдан манфаатдор эканликларини кайд этишган [5].

Бундан ташкари, транспорт коридорлари ва халкаро юкларни утказишда транзит салохиятини ривожлантириш буйича ТДТга аъзо давлатлар катта имконият ва ресурсларга эга. Ташкилотга аъзо давлатларнинг транзит салохиятидан унумли фойдаланиш Узбекистонга Европа бозорларига чикиш учун шароит яратади. Бунда «Боку-Тбилиси-Карс» (БТК) темир йули оркали богланган транспорт коридори мухим ахамиятга эга. Узбекистоннинг ушбу лойихага кушилиши Европа мамлакатларига транзит юкларни етказиш буйича («Тошкент - Туркменбаши порти - Ахалкалаки - Каре» йуналиши буйича) олиб борилаётган ишларни фаоллаштиришга имкон яратиб, Осиё ва Европани богловчи «Мармара» туннелига олиб чикади. Ушбу йуналиш хар йили 3 миллионга якин йуловчи хамда 17 миллион тонна юк ташиш имкониятига эга. Шунингдек, келгусида «Хитой-Киргизистон-Узбекистон» темир йули лойихасининг курилиши амалга ошиб, ушбу темир йули БТК билан богланса, тарихда Хитойдан Европагача чузилган кадимги Буюк Ипак йулининг тикланишига мухим кадам куйилган булади [6]. Хрзирги кунда ушбу темир йулнинг курилиши лойихалигича колмокда.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ТДТ давлатлари уртасида юкорида курсатиб утилган хамкорлик йуналишларидан ташкари, туризмни ривожлантириш учун хам бир катор имкониятлар мавжуд. Туризм сохасини ташкилот доирасида янада ривожлантириш максадида 2018 йил 7-8 август кунлари Астанада булиб утган ТДТга аъзо давлатларнинг туризм ишлари буйича вазирлари 4-йигилишида Озарбайжон, ^иргизистон, ^озогистон ва Туркия давлатлари «Замонавий Ипак йули» номли кушма турпакет лойихасини йулга куйишга келишишган эди [7]. Мазкур лойихадан асосий максад Буюк Ипак йулида жойлашган туркий тилли давлатларнинг бой тарихий маданий меросини курсатишдан иборат. Ушбу лойиха сайёхларга бир вактнинг узида бир нечта давлатга ёки алохида-алохида саёхат килиш имкониятини яратади. Экспертларнинг фикрича, «Осиё шенгени» деб таърифланаётган ушбу турпакет лойихасининг маркетинг хамда реклама стратегиялари мукаммал ишлаб чикилган такдирда, у дунёда машхур туризм брендига айланиши ва киска муддатларда ижобий натижалар келтириши таъкидланган. Узбекистон ушбу лойиханинг амалга оширилишини куллаб-кувватлаётган булсада, хозирча унда иштирок этгани йук. Шу билан бир каторда, Узбекистон томонидан ТДТга аъзо давлатлар уртасида туризмни ривожлантириш буйича бир катор таклиф ва ташаббуслар илгари сурилди. Аникса, бугунги кунда бутун жахон согликни саклаш тизимига жиддий путур етказиб, давлатларнинг иктисодиётига катта микдорда зарар етказаётган «COVID-19» пандемияси шароитида туризм сохаси энг куп зарар курадиган сохалардан бири хисобланади.

Узбекистонда пандемия шароитида мамлакатда туризмни ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш буйича иккита мухим хукукий хужжат кабул килинди. Булар 2020 йил 28 майда кабул килинган "Коронавирус пандемиясининг салбий таъсирини камайтириш учун туризм сохасини куллаб-кувватлашга доир кечиктириб булмайдиган чора-тадбирлар тугрисида" Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони хамда 2020 йил 19 июнда кабул килинган "Туризм сохасини санитария-эпидемиологик хавфсизликнинг кучайтирилган режими талабларига катъий риоя килган холда ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" Узбекистон Республикаси Президентининг ^арори кабул килинди. Мазкур икки хужжат пандемия шароитида Узбекистонда туризм сохасини куллаб-кувватлашда мустахкам хукукий асос булиб хизмат килди.

Жорий йилнинг 23 июнь куни видеоконференция шаклида ТДТга аъзо давлатлар туризм ишлари буйича вазирларининг 5-йигилиши булиб утди. Ушбу тадбирда Узбекистон томонидан Бош вазир уринбосари - туризмни

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ривожлантириш давлат кумитасининг раиси А.Абдухакимов иштирок этди. Бу тадбир «COVID-19» пандемияси шароитида туризм сохасида юзага келаётган муаммолар ва уларни бартараф этиш чора-тадбирлари тугрисида фикр алмашиш учун мухим роль уйнади. Пандемия шароитида туризм сохасида Узбекистонда олиб борилаётган мухим ишлар кайд этилиб, "Uzbekistan. Safe travel Guaranteed" (Узбекистон. Кафолатланган хавфсиз туризм) деб номланувчи санитар эпидемиологик хавфсизлик тизимининг ишга туширилгани тугрисида таъкидланган. Юкоридаги хукукий хужжатларга асосан Узбекистонда туризм сохасида хизмат курсатувчи тадбиркорлик субъектларининг объектларини бепул дезинфекция килиш ва Узбекистонга саёхат килиш давомида коронавирус билан касалланган хорижлик сайёхларга уч минг долларлик конпенсация тулаб берилиши кузда тутилган. ТДТ аъзоларини кизиктирган энг мухим чора-тадбирлардан бири мамлакатда ишга туширилган "Uzbekistan. Safe travel Guaranteed" тизими булди. Мазкур тизимни ишлаб чикишда урта асрларда яшаб утган машхур олим ва табиб Абу Али ибн Синонинг "Фи тадбир ал-мусофирин" ("Саёхатчилар учун чора-тадбирлар") номли кулланмасидан фойдаланилгани хакида таъкидланиб, бундан минг йиллар олдин ушбу кулланмада кадимда сайёхларнинг асослантирилган эпидемиологик ва санитар коидаларга риоя килишлари тугрисида ёзилгани кайд этилган [8]. Мазкур тадбир давомида Узбекистон томонидан туркий тилли давлатларда утказиладиган маданий тадбирларнинг Ягона календарини ишлаб чикиш ва аъзо давлатларнинг туристик салохиятини курсатишга мулжалланган махсус телеканал яратиш ташаббуслари илгари сурилди.

Туркий тилли давлатларнинг барчаси мусулмон давлатлари эканлигини инобатга олсак, шунингдек, ушбу давлатлар худудларидаги мукаддас диний кадамжойларнинг куплиги томонлар уртасида зиёрат туризмини ривожлантиришда мухим ахамиятга эга. Туризм сохасида зиёрат туризмини ривожлантириш келгусида ТДТ доирасидаги истикболли йуналишларидан бирига айланиши учун кенг имкониятлар мавжуд.

2019 йил давомида Узбекистонга ташриф буюрган 6,7 млн. сайёхдан 52% (3,8 млн.) сайёхлар ТДТ давлатлари хисобига тугри келган[9]. Ушбу ракамлар Узбекистонда туризмнинг келгусидаги истикболлари ТДТга аъзо давлатлар билан хамкорликнинг ривожланиш даражасига боглик эканлигини курсатади. Ташкилотга аъзо давлатлар билан бошка йуналишларда алокаларнинг кенгайиши туризмнинг ривожланишига замин хозирлайди.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Бугунги кунда давлатлар уртасидаги халкаро муносабатлар кун тартиби

COVID-19 пандемияси натижасида бутун дунёда юзага келган эпидемиологик вазиятдан келиб чикиб шакллантирилмокда. Пандемия сабабли, ТДТ доирасида хам бир катор олий, юкори ва мутассадди вазирлик хамда ташкилотлар уртасидаги куплаб учрашувлар, тадбирлар видеоконференциялар шаклида утказилмокда.

Бутун жахон согликни саклаш тизимини ларзага солиб, давлатлар иктисодиётига катта микдорда зарар етказаётган COVID-19 пандемияси ТДТга аъзо давлатларни хам четлаб утмади. Бошкача килиб айтганда, юзага келган эпидемиологик вазият ТДТга аъзо давлатлар уртасидаги хамкорликнинг мустахкамлигини яна бир бор синовдан утказди. Ташкилотга аъзо давлатлар уртасида барча даражалардаги фаол хамкорлик муносабатларининг мавжудлиги, шунингдек, аъзо давлатларнинг узаро чегараларга эга эканлиги пандемия даврида кечиктириб булмайдиган чора-тадбирларни кабул килиш заруратини юзага келтирди.

Шу муносабат билан, халкаро ташкилотлар орасида биричилардан булиб ушбу глобал тахдиднинг олдини олиш ва унинг салбий окибатларини бартараф этиш буйича, жорий йилнинг 10 апрель куни Туркий Кенгашга аъзо давлат рахбарларининг видеоконференция шаклида «COVID-19 пандемиясига карши курашда хамжихатлик ва хамкорлик» мавзусида навбатдан ташкари йигилиши утказилди. Ушбу олий даражали тадбирда Жахон согликни саклаш ташкилоти (ЖСТ) Бош директори Т.А.Гебрейесус хам иштирок этди ва ТДТ доирасида ушбу тадбирнинг пандемия билан курашишда катта ахамиятга эга эканлигини алохида таъкидлади.

Саммит давомида Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан куйидаги мухим таклиф ва ташаббуслар илгари сурилди:

- ТДТ доирасида доимий фаолият курсатадиган кушма эпидемиологик кузатув тизимини шакллантириш;

- Ташкилотга аъзо давлатлар согликни саклаш вазирликлари уртасида ута хавфли юкумли касалликлар таркалишининг олдини олиш, диагностика, даволаш, эпидемиологик урганиш ва илмий изланишлар буйича маълумот ва тажриба алмашувини кенг йулга куйиш;

- ТДТ котибиятида пандемияга карши курашиш буйича махсус мувофиклаштирувчи гурухни тузиш ва ушбу гурух давлатларда фаолият юритаётган миллий штаблар билан якин амалий алокалар урнатиш;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- X,03Hprn foot MypaKKaö mapourga Kapgom xagKgapHu 3apyp O3uK-OBKar Ba MeBa-caÖ3aBOT, gopu-gapMOH, thöShöt MaxcygoTgapu öugaH y3gyKcu3 TatMuHgam MaKcaguga wk Tamum Ba TpaHcnopT KOMMyHuKaHuagapugaH ^ofigagaHum xaMga Herapa nyHKTgapuga TpaHcnopT BocuTagapuHuHr xapaKaraaHum TapraSuHu coggagamTupum;

- ^orncTHKa Ba TpaHcnopT coxagapugaru MaB^yg MyaMMogapHu xag этнm, umgaö HH^apum 3aH^upuHH caKgaö Kogum ynyH TpaHcnopT Ba3upgapugaH uöopar Hmnu rypyxuHH TamKug этнm;

- KopoHaBupyc Tano^OTnapuHH WMmaTHm ynyH ^axoH xaM^aMuara öugaH xaMKopnuKHH KynafiTupum MaKcaguga xagKapo TamKugoTgap KyMaru MyxHMnuruHH uHOÖaira oguö, ^axoH coFguKHu caKgam TamKugoTu Ba T^T ypTacuga mepuKguK agoKagapuHu ypHarum [10].

Y36eKucTOH npe3ugeHTu TOMOHugaH ugrapu cypugraH WKopugaru TaKgu^gap naHgeMua gaBpuga T^T gaBgargapu TOMOHugaH эtтн6оp Kaparagumu go3uM öygraH энг MyxuM coxagapHu Ba fiyHagumgapHu KaMpaö oggu.

TamKugoTra at3O gaBgaraapHuHr Myracaggu Ba3upguK Ba ugopagapuHuHr paxöap xoguMgapu, экcпepтgapн Ba MyTaxaccucgapu ypTacuga 6up KaTop fiuFugumgap Ba ynpamyBgap yTKasugumu Hara^acuga YsöeKucTOH npe3ugeHTu TOMOHugaH ugrapu cypugraH Tamaööycgap aMagueTga y3 u^ogacuHu Tona öomgagu. XycycaH, T^T goupacuga coFguKHu caKgam coxacuga MyBO^uKgamTupyBHu KyMuTa TamKug KuguHuö, TamKugoTra at3O gaBgarapHuHr coFguKHu caKgam BasupguKgapu ypTacuga KopoHaBupyc uH^eKuuflcuHu Tamxucgam Ba gaBogam, OFup axBoggaru öeMopgapHu napBapumgam, Bupycra Kapmu KypamaeTraH TuööueT xoguMgapuHuHr xaB^croguruHu TatMuHgam xaMga эпнgeмноgогнк Ba3uaTHu öomKapumga эgeктpон TrouMgapHu ^opufi Kugum Kaöu öup KaTop TuöSueTHuHr MyxuM fiyHagumgapuga Ta^puöagap agMamugMOKga [11].

naHgeMua mapouruga Y36eKucTOH paxöapu TOMOHugaH ugrapu cypugraH TamaööycgapgaH öupu 6y - T^T gaBgaraapu ypTacuga TpaHcnopT BocuTagapuHuHr y3apo xapaKaTgaHumura aMagufi epgaM Kypcarum 3apypguru эgн. Ymöy TamaööycHu aMagra omupum MaKcaguga TpaHcnopT Ba3upgapugaH uööopar TapKuöga Hmnu rypyxu TamKug этнggн Ba ^opufi fiugHuHr 30 anpegt KyHu yHuHr SupuHHu fiuFugumu BugeoKOH^peHuu^ maKguga yткaзнggн. T0M0Hgap öupgaMHu 3apyp MaxcygoTgap xucoögaHraH O3uK-OBKar Ba MeBa-caÖ3aBOT, gopu-gapMOH, TuöSueT BocuTagapu Ba acöoö-ycKyHagapHuHr MaMgaKaTgapapo y3gyKcu3 eTKa3u6 SepugumuHu TatMuHgam, COVID-19 naHgeMuacu gaBpuga TpaHcKacnufi fiygaru opKagu wk eTKa3u6 öepum зaн^нpннннг y3ugumgapcu3 ^aoguaT wpuTumuHu

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ташкил килиш масалаларини мухокама килишди. Ушбу максадлар учун Марказий Осиё - Кавказ - Европа мультимодал транспорт йулагидан биргаликда фойдаланишни фаоллаштириш лозимлиги таъкидланиб, квоталар, транзит божлари, хайдовчилик визаларини такдим этиш оркали томонларнинг узаро ёрдам курсатиш имкониятлари, Каспий денгизи оркали юк ташиш нархларида чегирмалар бериш, зарур холларда кушимча (икки томонлама/транзит) рухсатномаларини такдим этиш ва узаро келишув асосида транзит учун туловларни бекор килиш жараёни куриб чикилган эди [12]. Транспорт сохасида олиб борилаёган ишларнинг мантикивий давоми сифатида жорий йилнинг 17 ноябрь куни Узбекистон ва ^озогистон божхона органлари ва транспорт муассасалари уртасида халкаро юкларни ташишда «еТЖ» электрон китобчасидан фойдаланиш буйича дастлабки пилот лойиха Узбекистоннинг "Арк булок" божхона постидан ишга туширилди. Ушбу электрон лойихани ишга туширишдан максад халкаро юкларни ташиш тизимини ракамлаштириш, божхона тартиб коидаларини ва юк ташувчилар дуч келаётган тусикларни бартараф этишдан иборат булиб, чегарада юкларни божхона расмийлаштирувларларисиз утиш имконини беради. Узбекистон ва ^озогистон уртасида ишга туширилган ушбу лойиха келгусида ТДТга аъзо бошка давлатлар уртасида хам йулга куйилиши режалаштирилмокда [13].

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шунингдек, 2020 йил 11 сентябрь куни Жахон согликни саклаш ташкилоти ва ТДТ уртасида хамкорлик тугрисидаги англашув Меморандумининг имзоланиши билан Узбекистон Президенти томонидан илгари сурилган яна бир мухим ташаббус амалга ошди [14]. Ушбу хужжатнинг имзоланиши согликни саклаш сохасида ТДТ хамда жахон хамжамияти билан узаро хамкорликни ривожлантиришда мухим кадам булиб хизмат килади.

Узбекистон ТДТ шафелигида фаолият курсатувчи Халкаро Туркий Маданият Ташкилоти (ТУРКСОЙ), Туркий тилли давлатлар Парламент Ассамблеяси (ТУРКПА) ва Халкаро Туркий Академия (ХТА) каби халкаро ташкилотлар билан хам хамкорлик алокаларини олиб бормокда.

2019 йилнинг 30 ноябрь куни ТУРКСОЙ доимий кенгашининг 37-мажлисида 2020 йилда Хива шахри турк дунёсининг маданий пойтахти деб эълон килинди. Хива шахрига бу макомни бериш таклифи 2018 йил сентябрь ойида ^иргизистонда утказилган ТДТнинг VI саммитида Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан билдирилган эди [15]. Мазкур ташаббус доирасида ТУРКСОЙ томонидан халкаро дастур ишлаб

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

чикилган булиб, Узбекистонда бир катор маданий тадбирларни утказиш

режалаштирилган.

^онунчиликни ривожлантириш ва парламентлараро алокаларни кенгайтириш максадида 2019 йил 17-декабрь куни Боку шахрида булиб утган ТуркПАнинг туккизинчи ялпи мажлисида Узбекистон Олий Мажлиси Сенати Раиси Т.Нарбоева иштирок этди. Тадбир давомида Сенат рахбарини кабул килган Озарбайжон Президенти И.Алиев узбек томонининг ушбу тадбирда иштирок этишини туркий тилли давлатлар уртасида хамкорлик алокаларини ривожлантиришга куйилаётган мухим кадам сифатида таъкидлади [16].

Юкорида келтирилган далиллар Узбекистоннинг ТДТ доирасидаги фаолияти кенг камровли ва барча хамкорлик йуналишларини уз ичига олганлигини курсатади. ТДТ бошка халкаро ва минтакавий ташкилотлардан фаркли равишда алохида сохалар буйича хамкорлик алокаларини ривожлантириш билан чекланмасдан, узининг таъсис хужжатларида туркий тилли давлатлар уртасида барча сохалардаги хамкорликни комплекс тарзда ривожлантиришни ва кенгайтиришни уз олдига максад килиб куяди. Шу боисдан, мазкур ташкилот доирасида Узбекистоннинг келгусидаги хамкорлигининг истикболларини илмий жихатдан урганишда тизимли тахлилдан фойдаланиш ва шу асосда тегишли тавсияларни ишлаб чикиш максадга мувофик хисобланади.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни таъкидлаш жоизки, бугунги кунда ТДТга аъзо давлатлар уртасидаги узаро куптомонлама хамкорлик алокаларининг асосида иктисодий ёки сиёсий манфаатлардан кура купрок умумий тил, маданият, дин, тарих, халклар уртасида узок йиллардан буён давом этиб келаётган кардошлик алокалари ётади. Шу билан бир каторда, ташкилотга аъзо давлатлар уртасидаги сиёсий ва иктисодий манфаатларнинг мавжудлигини хам четлаб утиш мумкин эмас. Айникса, бугунги кунда Узбекистон ТДТга аъзо барча давлатлар билан алокаларни стратегик хамкорлар даражасига олиб чикканлиги ташкилот доирасида келгусидаги алокаларнинг янада ривожланиши учун барча асослар мавжудлигини курсатади. Юкоридагиларга асосланиб, ТДТдан ташкилотга аъзо давлатлар билан мавжуд алокаларни янада кенгайтиришда ва ривожлантиришда катализатор ролини бажарувчи куптомонлама платформа сифатида фойдаланиш республика манфаатларига тулик мос келади. Шу уринда, ТДТ доирасида келгусида ривожланиши мумкин булган куйидаги

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

истикболли йуналишларини илмий жихатдан урганиш ва ривожлантириш буйича аник таклифларни бериш бугунги кунда долзарб хисобланади.

Биричидан, маданий-гуманитар ва соFликни саклаш сохасидаги хамкорлик - Ташкилотга аъзо давлатлар урасидаги тил ва маданият жихатдан якинлик, халклар уртасидаги узаро кардошлик алокалари нафакат маданий сохадаги алокаларни, колаверса бошка йуналишлардаги хамкорликни ривожлантиришда хам бирламчи ва фундаментал омил хисобланади. Шунингдек, пандемия сабабли юзага келган вазият ва унинг окибатларига карши курашишда ТДТ доирасида юкорида курсатиб утилган согликди саклаш сохасида эришилган келишувлар ва ишлаб чикилган механизмлар бу йуналишда хамкорликнинг самарадорлигини таъминлашга хизмат килади.

Иккинчидан, транспорт сохасидаги хамкорлик - ТДТга аъзо давларнинг барчаси транспорт сохасида узига хос транзит потенциалига эга давлатлар хисобланади. Ушбу сохада узаро хамкорликни ривожлантириш Узбекистоннинг халкаро юкларни ташишда транзит ва транспорт корридори сифатида салохиятини ошириб, ишлаб чикарилаётган миллий махсулотларни хорижга экспорт килиш ва янги бозорларни очишда мухим роль уйнайди.

Учинчидан, инвестиция ва савдо сохасида хамкорлик - Ташкилотга аъзо давлатларнинг географик жихатдан узаро якинлигини инобатга олиб, истикболли лойихаларга инвестициялар киритиш, узаро савдо алокаларини ривожлантиришга кумак берувчи механизмларни ишлаб чикиш ва уларни амалга оширишнинг самарали воситаларини яратишга эришилса, ТДТ иктисодий дипломатия сохасида хам мустахкам платформага айланиши мумкин.

REFERENCES

1. https://lex.uz/ru/docs/4512282

2. Абдуллаев Ш. Узбекистан в Тюркском совете: общность интересов, возможности и потенциал сотрудничества //Халкаро муносабатлар. 2019, №2.

3. https: //www.gazeta.uz/ru/2019/10/15/summit/

4. http://www.isrs.uz/ru/yangiliklar/press-reliz-o-provedenii-v-ismi-kruglogo-stola-posvasennogo-prisoedineniu-respubliki-uzbekistan-k-sovetu-sotrudnicestva-turkoazycnyh-gosudarstv

5. https://www.gazeta.uz/ru/2019/10/05/forum/

С.9.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

6. http://www.isrs.uz/ru/yangiliklar/press-reliz-o-provedenii-v-ismi-kruglogo-stola-posvasennogo-prisoedineniu-respubliki-uzbekistan-k-sovetu-sotrudnicestva-turkoazycnyh-gosudarstv

7. https://www.spot.uz/ru/2018/08/10/silk-road-visa/

8. https://uzbektourism.uz/ru/newnews/view?id= 1237

9. www.un.int/uzbekistan/fr/news/npe3HfleHr-pecnv6nHKH-v36eKHCTaH-npHHfln-yqacTHe-BO-BHeoqepejHOM-caMMHTe-TropKCKoro-coBeTa

10. https://t.me/ssvmatbuotkotibi/2524

11. https://mintrans.uz/uz/news/turkiy-kengashga-a-zo-davlatlar-transport-vazirlari-videokonferensiya-shaklida-yig-ilish-o-tkazdi;

12. https://dunyo.info/ru/site/inner?slug=tsifrovizatsiya vsey sistemi dorozhnih per evozok %E2%80%93 v tsentre vnimaniya tyurkskogo soveta-Nk5

13. http://uzbekistan-geneva.ch/v-zbekiston-respublikasi-prezidenti-tashabbusi-bilan-turkij-tilli.html

14. http://uza.uz/uz/posts/khiva-2020-yilda-turk-dunyesi-madaniyati-poytakhti-04-12-2019;

15. https://azertag.az/ru/xeber/Predsedatel Senata Olii Mazhlisa Uzbekistana prib yla v Azerbaidzhan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.