Научная статья на тему 'ТУРКИСТОН ЖАДИД МАЪРИФАТПАРЛАРИНИНГ ҚИЗЛАРНИ ЎҚИТИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ҚАРАШЛАРИ'

ТУРКИСТОН ЖАДИД МАЪРИФАТПАРЛАРИНИНГ ҚИЗЛАРНИ ЎҚИТИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ҚАРАШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
17
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жадид / маърифатпарварлар / аёл / хотин / қизлар / мактаб / таълим / тарбия / оила / фарзанд / манба / архив хужжатлари / таҳлил / хулоса / тавсия.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мусаллам Абдужаббарова

Мақолада, XIX аср охири – ХХ аср бошларида Туркистон жадид маърифатпарварларининг хотин-қизларни ўқитиш масалалари билан боғлиқ қарашлари ёзилган. Аёлларнинг жамият ҳаётидаги ўрни бевосита унинг дунёқараши, билими, маданияти билан белгиланиши, бу йўлда уларни ўқитиш муҳим эканлиги таъкидланган. Аёллар оилада фарзанд тарбиясида ҳам уларнинг ўқимишли бўлиши кераклиги ёзилган. Жадид маърифатпарварлари қизларни таълим олишлари кераклиги ҳақидаги фикрлари билан бирга, мактабларда ўғил болалар билан биргаликда ўқитишганлигини кўришимиз мумкин. Айниқса, Самарқанд шаҳрида Абдуқодир Шакурий, Тошкент шаҳрида Эшонхўжа Хонхўжаев, Собирхон Раҳимов, Қўқон шаҳрида Муҳаммаджон Ҳолиқийлар мактаблари мисолида буни кўриш мумкин. Сўфизоданинг “Ўқинг оналар”, Таваллонинг “Ҳамширалар тилидан”, Рауф Музаффарзоданинг “Янги йилдан эски тилаклар”, аёл жадидларидан Сора Музаффариянинг “Айб ўзимизда”, Салима Ёқубова ва Маҳфуза Мақсудоваларнинг “Муаллималик масаласи” каби мақолаларда хотин-қизларни ўқитиш борасидаги турли фикрлари берилган. Турли манба ва архив хужжатлари асосида илмий хулосалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРКИСТОН ЖАДИД МАЪРИФАТПАРЛАРИНИНГ ҚИЗЛАРНИ ЎҚИТИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ҚАРАШЛАРИ»

ТУРКИСТОН ЖАДИД МАЪРИФАТПАРЛАРИНИНГ ЩЗЛАРНИ УЦИТИШ

БИЛАН БОГЛЩ ЦАРАШЛАРИ Мусаллам Абдужаббарова

Узбекистан давлат санъат ва маданиятинститути, педагогика фанлари номзоди, доцент

https://doi.org/10.5281/zenodo.10655013

Аннотация. Мацолада, XIX аср охири - ХХ аср бошларида Туркистон жадид маърифатпарварларининг хотин-цизларни уцитиш масалалари билан боглиц царашлари ёзилган. Аёлларнинг жамият уаётидаги урни бевосита унинг дунёцараши, билими, маданияти билан белгиланиши, бу йулда уларни уцитиш мууим эканлиги таъкидланган. Аёллар оилада фарзанд тарбиясида %ам уларнинг уцимишли булиши кераклиги ёзилган. Жадид маърифатпарварлари цизларни таълим олишлари кераклиги уацидаги фикрлари билан бирга, мактабларда утл болалар билан биргаликда уцитишганлигини куришимиз мумкин. Айницса, Самарцанд шаурида Абдуцодир Шакурий, Тошкент шаурида Эшонхужа Хонхужаев, Собирхон Рауимов, Куцон шаурида Мууаммаджон Холицийлар мактаблари мисолида буни куриш мумкин. Суфизоданинг "Уцинг оналар", Таваллонинг "Хамширалар тилидан ", Рауф Музаффарзоданинг "Янги йилдан эски тилаклар", аёл жадидларидан Сора Музаффариянинг "Айб узимизда", Салима Ёцубова ва Мауфуза Мацсудоваларнинг "Муаллималик масаласи" каби мацолаларда хотин-цизларни уцитиш борасидаги турли фикрлари берилган. Турли манба ва архив хужжатлари асосида илмий хулосалар берилган.

Калит сузлар: жадид, маърифатпарварлар, аёл, хотин, цизлар, мактаб, таълим, тарбия, оила, фарзанд, манба, архив хужжатлари, таулил, хулоса, тавсия.

Аннотация. В статье описываются взгляды джадидских просветителей Туркестана на образование женщин в конце 19 - начале 20 вв. Подчеркнуто, что роль женщины в жизни общества напрямую определяется ее мировоззрением, знаниями, культурой, и важно именно таким образом их воспитывать. Написано, что женщины также должны быть обучены воспитанию детей в семье. Наряду с идеей, что джадидские просветители должны обучать девочек, мы видим, что они преподавали в школах наряду с мальчиками. Особенно это касается школ Абдукодира Шакури в Самарканде, Эшонходжи Ханходжаева и Собирхона Рахимова в Ташкенте, Мухаммадджона Халикы в Коканде. «Читайте мамы» Софизоды, «С языка медсестер» Тавалло, «Пожелания с Новым годом» Рауфа Музаффарзоды, «Во всем виноваты» Соры Музаффариа, «Проблема учителя» Салимы Якубовой и Махфузы Максудовой. На основе различных источников и архивных документов даются общие выводы.

Ключевые слова: джадид, просветители, женщина, жена, девочки, школа, образование, воспитание, семья, ребенок, источник, архивные документы, анализ, заключение, рекомендация.

Abstract. The article describes the views of Turkestan's Jadid enlighteners on the education of women in the late 19th and early 20th centuries. It was emphasized that the role of women in the life of society is directly determined by her worldview, knowledge, culture, and it is important to educate them in this way. It is written that women should also be educated in raising children in the family. Along with the idea that Jadid enlighteners should educate girls, we can see that they taught in schools alongside boys. This is especially true of the schools ofAbdukodir Shakuri in Samarkand, Eshonkhoja Khankhodjaev and Sobirkhon Rakhimov in Tashkent, and Muhammadjon Khaliqi in Kokand. Sofizoda's "ReadMothers", Tavallo's "From the Language of Nurses", Rauf Muzaffarzoda's "Wishes from the New Year", Sora Muzaffaria's "Blame on Us",

Salima Yakubova andMahfuza Maksudova's "Teacher's Problem ". On the basis of various sources and archival documents, general conclusions are given.

Keywords: jadid, enlighteners, woman, wife, girls, school, education, upbringing, family, child, source, archival documents, analysis, conclusion, recommendation.

Кириш (Introduction)

Янги Узбекистонни барпо килишда ёшлар замонавий билим билан бирга, аждодларимизнинг маданий меросини урганишлари лозим. Айникса, неча йиллардан бери бизгача етиб келган ёзма меросимиздаги оила билан боглик булган кимматли маълумотлар, аждодларимизнинг хаётий тажрибалари асосида ёзилган. Уларни урганиш ва хаётга татби; килиш шахснинг маънавий баркамоллигини таъминлашда зарур ахамият касб этади. Зеро, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, "бизнинг мамлакатимиздагидек бой тарих, боболаримиздек буюк алломалар хеч каерда йук. Бу меросни чукур урганишимиз, халкимизга, дунёга етказа билишимиз керак"[1].

XIX аср хакида гап кетганда, аёллар, хотин-кизларни укитиш масаласи тарихий манбаларда кам ёритилган масалаларан бири сифатида намоён булади. Шу боис, хозирда бу масалада фикр юритиган тадкикотчилар ва сиёсатшунослар турлича ёндашувларни кигозга туширишади. Бирок, аёлларнинг жамиятдаги урни бевосита Туркистонда ислом дини билан боглик холда тадкик килиш максадга мувофикдир. Ислом хукукшунослигида -фикхида эътикод ва ибодат масалаларидан ташкари шахсий, ижтимоий, жумладан оила масалаларида хам хукмлар чикарилган. Фикций китобларда оила масаласи, яъни эр, аёл, фарзанднинг хаклари ва бурчлари хам, ёритилган булиб, булар деярли хар бир йирик фикций асарнинг таркибида мавжуд. Лекин, аник оила, хусусан аёллар масаласига багишланган алохида асар яратилиши куп учрамайдиган ходисалардан. Бирок, бундай асарлар ёзилган. Шу боис, хам аёллар мавкеи масаласида жадид маърифатпарварлари хам жамиятда ва оилада аёлларнинг укимишли булиши учун асос сифатида бундай асарлардан фойдаланганлар. Мисол учун, араб тилида ёзилган "Турукун нисо" ("Аёлларнинг узини тутиш коидалар") [15], форс тилида ижод килган Хусайн Воиз Кошифийнинг "Ахлокий Мухсиний" ("Мухсиннинг ахлоки") [20], "Дур ал-ажойиб" [4] хамда туркий тилда ёзилган Ризоуддин ибн Фахруддиннинг "Тарбияли хотун" [10] каби асарларида аёлларнинг укимишли булиши лозимлиги хдкида купгина маълумотлар берилган. Шу боис, жадид маърифатпарварлари бу борада уз маколаларида, асарларида ёзишган хамда кизлар мактабини очишга харакат килишган.

Асосий кисм ( Main part)

XX аср бошларида хотин-кизларнинг укимишли, илмли, маданиятли, уз жамияти учун зарур ва фойдали инсонлар булиб етишишлари каби масалалар жадид маърифатпарварларининг карашларида хам намоён булган. Бу мавзуда куплаб маколалалар, шеърлар, бадиий асарлар нашр этиб борилган. Жумладан, Суфизоданинг "Укунглар оналар"[11], Таваллонинг "Х,амширалардин тилиндин" [12] шеърларида Туркистон аёллариниг "мутеь жориялар"га айланиб колганлиги, уларнинг маърифатли булишига каршилик курсатаётган "чаласаводлар"га карши чикилади ва уларнинг хулосаси маърифатни кенг жорий этиш зарурлиги билан якун топади. Абдулла Авлоний хотин-кизларнинг илм олишига, касб-хунар урганишига таргиб килиб ёзган шеърлари билан бир каторда, бу масалада танкидий карашларини келтириш жоиз: "Тарбияни кимлар килур? ^айда килинур?" - деган савол келадур. Бу саволга, "биринчи уй тарбияси. Бу она

вазифасидур. Иккинчиси - мактаб ва мадраса тарбияси. Бу ота, муаллим, мударрис ва хукумат вазифасидур", деб жавоб берсак, бир киши деюрки, "кайси оналарни айтурсиз, билимсиз боши пахмок, кули тукмок оналарми? Узларида йук тарбияни кайдан олиб берурлар" дер [2, 37]. Чунки, дейди у, "оналаримиз билим ва тарбия урнига эрлари ила урушиб-талашуб кизларига мол килмакни яхши курурлар" [6]. "Биз бечораларни шу холларга (жахолат демокчи) колгонимига биринчи сабаб илмсизлигимиз, дунёдин хабарсизлигимиздур. Эй оталар ушбу нуридин бахравор килурга харакат килингиз ... Маъсума кизларингизни дунёда бахтли ва саодат ила яшатурга ошикингиз" [14], дейди. ^изларга турли зийнатлар эмас, аксинча илм, хунар лозимлигини уктуради, у: "^изларимизга маржон буюн тумор ва култуктумор каби зийнат асбобларини хеч бир лозими йук. Тугриси авом кизларингизни мундай зийнат асбоблар ила зийнатламангиз. Жуда акчангиз ташлабилмай тургон булсангиз махаллангиздан бирор кизлар мактаби очиб дурустрок бир муаллима келтирунгиз. Энди бизни укутурга ва киши каторига киритурга гайрат килингиз. Гайрат!!!". Маколада угил болаларга нисбатан киз болаларга илм, хунар купрок зарурдир, деган фикр илгари сурилади, чунки улар миллат тарбиячиларидир.

Рауф Музаффарзода узининг "Янги йилдан эски тилаклар" номли маколасида миллий матбуот кандай булиши ва кайси йуналишда ривожланиши хакида фикр билдирар экан, "эрларимиз хам, хотин-кизларимиз хам маишат, тарбия ва дунё ила таништурсун ва онларнинг фикрлари очуб ахволи оламдин хабар берсун" [8], деб давр учун энг зарур булган муаммоларни ёзишга даъват этади.энг кувонарли жихати шундаки, ушбу мурожаатга жавобан аёл муаллифларнинг Туркистон хотин-кизлари хаёти, кундалик турмуши билан боглик булган вокеаларни кенгрок ёритган макоалалари вужудга келди. Шу уринда Сора Музаффариянинг "Айб узимизда" номли маколаси диккатга сазовор. Унда Туркистон хотин-кизларининг хак-хукуклари масаласи хакида фикр юритилади: "Бизда истеъдод хам бор, кобилият хам бор. Онг ва фикр хам бор. Бир уй ичигина эмас, баъзи эрлар хам урнига келтира олмайдиган, мамлакатлар идора киладургон кувват хам бор" [9]. Муаллиф чор девор асирасига айланган, муте, кундош азобдан эзилган Туркистон аёлларини бирлашишга, эскича хаёт тарзини бузиб, янгича хаёт кечиришга чакиради. "Аммо хотин-кизларимиз куп кузголмайдурлар, кузголсалар хам матлуб даражада эмас. Эй ислом хотунлари! Ун уч асрлик тажриба бизга бундай яшашнинг натижаси нима ва кандай булишини эмди курсатди. Эрлардан хам баъзи виждон сохиблари чикуб (тараккийпарвар зиёлилар назарда тутилмокда) бизга танбия килдилар. Лекин эрлар тарафидан иснод этилгон, ёкимли товушларнинг жуда ози бизнинг кулогимизга кирди" [9]. Сора Музаффария Европа аёлларидек эркаклар билан тенг хукуклилик асосида хаёт кечиришни, жамиятнинг хар бир жабхасида фаолият курсатишни орзу килади: "Эй турк хотуни! Халкимиз бизга саломат ва акл ва фитри булган истеъдод ва кобилият бергон-ку! Они дунёга чикоришдан маън килмокка кимнинг хакки бор!".

Салима Ёкубова ва Махфуза Максудоваларнинг "Муаллималик масаласи" деб номланган маколасида туркистонлик аёллар учун Европа усулидаги мактаблар очилиши, уларда муаллимлик шаходатномаси булган, алохида курслардан утган муаллималар дарс беришлари, уларга маълум микдорда ойликлар белгиланиши кераклиги хакида мулохазалар баён килинади [5]. Диккатга молик томони шундаки, муаллифлар Туркистонда хам худди Европада булганидек, хотин-кизлардан муаллима тайёрлайдиган олий укув юртлари очилиши масаласини куядилар. Умуман аёлларнинг илмсизлиги муаммоси тараккипарварларни доимо ташвишлантирган. Улар хатто бошка мусулмон давлатларида

6y x,o.aTHHHr MaB^yg.uruHH epmumra x,apaKaT KH.raH.ap. ®yM.agaH, 6up MaKo.aga, Mucp xygyguga "5 mh..hoh 265 MHHr 250 Ha^ap xoTyH 6op.uru 6u.HHgu. By.apHHHr e.Fy3 20 MHHr Ha^apu, atHH ro3 xoTyHra 6up Ha^apu yKu6 Ba e3MOK 6u.yp экaн. A.apHHHrga Kynu eBpona.u eKH Hacopo apa6 xoTyH.apugyp" [17]. Mya..u$ "yKHMoK HaMo3geK эp Ba ae.Fa maptaH $ap3" экaн.нгннн aHa 6up Kappa эc.aтagн. ByHgaM Ma3MyHgaru MaKo.a 3ax,pugguH OaTxuggurooga Ka.aMura MaHcy6 6y.u6, yHga xoTHH-KH3.apHUHr h.m ypraHumu Ba Tap6uacu xycycuga cy3 6opagu [16].

Hcxokxoh H6paT y3HHHHr "Tapuxu MagaHuaT" acapuga x,aM KH3.ap yKHTum 6opacuga KyHHgaru.apHH e3raH: "Ammokh, KH3.ap MaKTa6HFa Ke.caK, 6y khhhhpok KypuHagyp. Xa.KHH Bax,mueT Ba OTa-OHa.ap KH3.apuHH эx,тнeт KH.HmH, ogaMFa, 6hp epra ro6opMac.Hru, xa.KHH h.m KygpaTHHH 6u.MaraHH, xycyc, xoTyH.apga Taac(c)y$ra FapK 6y.y6, 6y.ap 6y Taac(c)y$HH MyKOTHmra э.(.)нк Mu..ap KepaK 6y.umu KypyHagyp. MyHra x,aM My..ap TO^ca 6y.ypKH, OTyH6H6H.apHH эp.apн TapFH6 KH.ca.ap, Mya..HMa.apga 6hp-hkkh oM.ap e3yB Ba x,uco6.apHH 6h.h6 o.y6, aHgHH cyHr y3.apuHH Max,a..acura oTyH6u6u.apgaH Mya..HMa kh.h6, OHna (aHna) MyHna oh.hk 6epH6 Typca.ap. By.ap BaKTH-BaKTH u.a KaTTa Mya..HMa Te$acu(rena)gaH Kapa6 Typca, 6em-yH Mu..ap HHHHga x,ap Kum.oKga 6em-yH Mya..HMa TaMep 6y.umHHH yMug KH.ca 6y.yp. Ammokh, x,o3upgaH gapx,o. Mya..HMaFa 6op geraHga, xoTyH.ap Ky6 6y.MaraH cy3.apHH aMTyp.ap. MyHra 6up mhco. .o3hm 6y.gu. HyHornu, 6h3hh KapuHgom.apgaH xoTyH.ap, 6u3ra Mex,MoH 6y.raH экaн.ap. A.ap HHHHga em KH3na.ap Mya..HMaga yKyp экaн.ap. Khto6hhh KyTapu6 Ke.gu: "Ke. Ke., ana kh3hm, My..a 6y.acaH. Эмgн MaKTa6gaH Ko.Ma. X,ap KyHga 6opru." geguM. AHga oHacu MaHra caBo. kh.h6 geguKH, " Oona (nonna), MaH kh3hmhh MaKTa6ga yKyTMaM ge6 Typy6MaH" gegu. MaH HHMara gecaM. AMragypKH, "khto6hh 6hcmh..och MyK" geMgyp. AHra MaH aHTguMKH, "KHTo6uHru3HH o.y6 Ke." geguM. Ony6 Tom6aKaHH naeH 6up.a ypToK 6y.raHHHH KypcaTy6 anguM. 3ex,H Kyro6 TypuHr ge6, "6ucMH..a^u pox,MaHup po^HM. Tom6aKa naeHra angu", gecaM xoTyH.ap Ky.y6 ro6opgu.ap. "HuMara Ky.acu3.ap?", gecaM. "Ey.Mac экaн", gegu.ap. "HuMara 6y.MaHgyp?", gecaM. "Tom6aKa 6up.aH naeHFa "6ucMH..a^(po^MaHup po^hhm)" ge6 6y.Mac экaн" gegu.ap. CyHrpa MaH 6y.apFa .eKcua (Matpy3a) kh.mok 6y.guM. MeH geguM: "Эн KapuHgom.ap! ABBa.u BaKT.apga h.m KaM 6y.FoHHH Apa6ucToHga guHgaH 6y.aK h.m yKy.MaraH. BuHo6apuH, y.ap ^yptoH yKHTum Ma^6yp 6y.FoHH ^yptoHFa "6hcmh..ox," Kywum pacM 6y.raH. OaT 6y.ca "6hcmh..o^" Ky0H.agyp. ^ap cy3ra Ky0y6 6y.Mangyp. By. khto6 HHKapraH.ap, 6o.a.apHH aK.ura Ke.agypraH HHMapca.apgaH ^HKoa KH.raH. BuHo6apuH, "6hcmh..o^"hh aHTMaraH, 6a.KH xypMaT KH.raH.ap. By KHTo6.apga cy3.ap e3um ypraHagypraH khto6 ynyH 6o.aHH aK.ura MyBo^HK cy3.ap H.aH khto6 KH.raH, ge6 aHa MaKTa6ra 6opagypraH KH.raH эgнм. MaHa, xoTyH.apgaru Taac(c)y^! By xh. Ky6-Ky6 Taac(c)y^.apu 6op. MaH o3poK aHTguM, ny3MaguM. ^yga Ky.agypraH Taac(c)y^.ap Ky6 ynyH KH3.ap MaKTa6u khhhhpok, geguM. By ^aM ocoh 6y.yp, HHmo..o^, ^aM(M)acu ^apaKaT xyKyMaTgaH HMgog H.aH 6y.agyp. Энг axmucu, Mya..HM.ap xoTyH.apuFa 6yropymgypKH, эpн xoTyHH yKHTagypraH 6y.y6, xothhh KH3.apHH yKHTagyp. MyHguH ocoh My. Kum.oKga KypuHMaHgyp. HyHoHHH, oTyH6u6u.apgaH ^ypKMaMgyp. BeMa.o. MyoMa.a 6y.y6 Ke.raH y3 Hy..apugyp" [7, 137].

®agug.ap ou.a Ba ^aMuaTga yKHMum.H ae.HHHr ypHH ^aMga MaBKeu y3rana экaн.нгннн TymyHTupumra xapaKaT KH.raH.ap. By x,aKga MaH6a.apgaH KyMugarH.apHH 6u.um MyMKHH: "... xoTyH.apHH yKHTMoK Ba a.apHHHr aK..apura 6epMoK Ba эp.apн 6up.a axmu MyaMMo.ap kh.mok Ba 6o.a.apuHH Tap6uaT kh.mok Ba 3HHgaKopnu.HKHH axmu 6u.MaK.apu xycycuga Tat.HM a.6aTTa 3apypgup" [3].

Натижалар ва мухокамалар (Results and Discussions)

Умуман жадидлар хотин-кизларнинг таълим олиши масалалари хар томонлама таргиб этдилар. Бу йулда уларга нисбатан килинган тускинликлар хам жадидларни тухтада олмадилар.

Абдукодир Шакурий Самарканддаги мактабида угил ва киз болаларни бирга укитила бошлайди. ^изларга унинг хотини дарс беришга кумаклашган [18]. Абдулкодир Шакурийнинг бундай иши махаллий бойлар ва рухонийлар норози булишган. Шундай булсада, бундай мактаблар Туркистоннинг бошка шахарларида хам очила бошлаган. Тошкентда Эшонхужа Хонхужаев янги усул мактабида 3 нафар киз, Собирхон Рахимовнинг мактабида 15 нафар киз болалар укиганлар [19]. ^укон шахрининг Галчасой махалласида Мухаммаджон Х,оликий 1913 йилда дастлаб "усули жадид", кейин эса кизлар мактабини хам ташкил килган. Унинг синглиси Солияхон Абдухолик кизи укувчиларга сабок берган [13, 46].

Хулоса (Conclusion)

XIX асар охири - ХХ аср бошларида аёлларни оила, жамиятдаги урнини топиши учун таълим олишлари мухим эканлигини жадид маърифатпарварлари тушуниб етганлар. Бунга асос сифатида айнан аёллар билан боглик булган манбалар, шариат хукмлари асосида ёзилган асарларни курсатиб утишган. Шу билан бирга, Европа маданиятидаги аёлларни мавкеини хам мисол тарикасида курсатиб утишган. Туркистон жадид маърифатпарварларидан Исхокхон Ибрат, Абдулла Авлоний, Рауф Музаффарзода, аёллардан Сория Музаффария, Салима Ёкубова, Махфуза Максудоваларнинг асарларида, маколаларида келтириб утилган. Шунингдек, бу фикрларни исботи сифатида Самарканд шахрида Абдукодир Шакурий, Тошкент шахрида Эшонхужа Хонхужаев, Собирхон Рахимов, ^укон шахрида Мухаммаджон Х,оликийлар мактабларида кизлар хам укитила бошлаган.

Бугунги узгараётган янги Узбекистонда учинчи Ренессанс даврига пойдевор яратилмокда. Демакки, бугун бу диёрда яшаётган хар бир оила бекаси яъни булажак тарбия эгаси оналар учун илм урганиш-янгича дунёкараш ута долзарб. Орамизда купчилик ёшларимизнинг хулки, ажримларининг купайиб кетганлиги, эр ва хотин уртасидаги муносабатларнинг совуклиги, узаро келишмовчиликлар, куни-кушничилик маданиятини билмаслик, бизни ранжитаётган булса, бунга улар айбдор эмас. Бу уларнинг хаётга тайёр эмаслиги- ургатилмаганидан. Бугун бу хатоларни тугрилаш учун илмий-ижтимоий институтларда илмий манбаларга таянган холда, амалий таргиботлар асосида янгича фаолият олиб бориш даври демакдир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев: мамлакатимиздаги бой тарих, боболаримиздек буюк алломалар хеч каерда йук // "Халк сузи" газетаси. 2018 йил 21 декабрь сони.

2. Авлоний А. Туркий гулистон ёхуд ахлок // танланган асарлар. 37-бет.

3. Бир мусулмон // Туркистон вилояти газетаси, 1912 йил 20 сентябрь

4. Дур ал-ажойиб. УзР ФА Абу Райхон Беруний номидаги Шаркшунослик институти, кулёзма № 2674.

5. Ёкубова С., Максудова М. Муаллималик масаласи // Садои Туркистон. 1914 йил 20 май.

6. Индамас. Ким нимани яхши курар // Садои Туркистон. 1914 йил 7 декабрь.

7. Исх,окхон Ибрат. Тарихи маданият // Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Шаркшунослик института (бундан кейин - УзР ФА ШИ) кулёзмалар фонди. инв. № 10117. Туракургон, 1925. 137 вара;.

8. Музаффарзода Рауф. Янги йилдан эски тилаклар // Садои Туркистон. 1914 йил 2 январь, 15 январь.

9. Музаффария Сора. Айб узимизда // Садои Туркистон. 1914 йил 23 августь

10. Ризоуддин ибн Фахруддин. Тарбияли хотун. УзР ФА Абу Райх,он Беруний номидаги Шаркшунослик институти, тошбосма № 6548.

11. Суфизода. Укунглар оналар // Садои Туркистон. 1914 йил 17 май

12. Тавалло. Хамширалардин тилиндин // Садои Туркистон. 1914 йил 24 декабрь

13. Тожибоев Р. Маърифат фидойиси / Соглом авлод учун, 1999й ил. № 4-5, Б. 46.

14. Тошкандлик бир муаллима. На учун ибрат олмаймиз // Садои Туркистон. 1914 йил 20 май.

15. Турукун-ниса. УзР ФА Абу Райх,он Беруний номидаги Шаркшунослик институти, кулёзма № 3075/II.

16. Фатхиддинзода Захриддин. Хукук нисвон // Садои Туркистон. 1914 йил 10 декабрь.

17. Хотунларда илм маориф // Ойина (1914-1915). Тошкент., 2001. 72-бет.

18. УзР МА, И-1, 31-руйх,ат, 943-иш, 23-варак.

19. УзР МА, И-47, 1-руйхат, 1148-иш, 148-варак.

20. Хусайн Воиз Кошифий. Ахлоки Мух,синий. УзР ФА Абу Райх,он Беруний номидаги Шаркшунослик институти, кулёзма № 7155.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.