Научная статья на тему 'ТУРИЗМ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР'

ТУРИЗМ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
73
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
ТУРИЗМ / ИННОВАЦИЯ / ИННОВАЦИОН ИНФРАТИЗИМ / ИННОВАЦИОН ОМИЛЛАР

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Омонов Ш. Қ.

Мазкур мақолада бугунги кунда туризм соҳасида инновацион фаолиятни ривожлантириш ва такомиллаштириш масалалари келтирилган. Қолаверса, туризм инновацион фаолиятининг ривожланишига таъсир қилувчи омиллар ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари изоҳланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF TOURISM INNOVATIVE ACTIVITY

This article presents the issues of development and improvement of innovative activities in the field of tourism today. In addition, the factors influencing the development of innovative tourism activities and their specific characteristics are explained.

Текст научной работы на тему «ТУРИЗМ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ОМИЛЛАР»

УДК 338.48

Омонов Ш.К,.

"Туризм " кафедраси ассистенты

СамИСИ

ТУРИЗМ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИГА

ТАЪСИР КИЛУВЧИ ОМИЛЛАР

Аннотация. Мазкур мацолада бугунги кунда туризм соуасида инновацион фаолиятни ривожлантириш ва такомиллаштириш масалалари келтирилган. К,олаверса, туризм инновацион фаолиятининг ривожланишига таъсир цилувчи омиллар ва уларнинг узига хос хусусиятлари изоуланган.

Калит сузлар: туризм, инновация, инновацион инфратизим, инновацион омиллар.

Amonov Sh.K. assistant department of tourism SamlES

FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF TOURISM

INNOVATIVE ACTIVITY

Abstract. This article presents the issues of development and improvement of innovative activities in the field of tourism today. In addition, the factors influencing the development of innovative tourism activities and their specific characteristics are explained.

Key words: tourism, innovation, innovation infrastructure, innovation factors.

Х,ар кандай мамлакат иктисодийусиши ва турмуш сифати ошишининг зарурий шарти инновацион фаоллик хисобланади. Уз навбатида у хам давлатнинг иктисодий ва илмий-техник имкониятлари, унинг инновацияга оид сиёсати ва захиралари, жамиятнинг маънавий ахволига боFлик булади. Корхонамикёсида инновацион фаоллик фаолиятини бошкариш сифати ва стратегиясини танлаш, ишлаб чикариш тизимларининг эгилувчанлиги ва захиралардан фойдаланишга боFликдир.

Инновацион соха иктисодий муносабатлар тизимининг бир кисми хисобланади. Бу моддий махсулотларни (бойликлар) яратишда бевосита иштирок этмайдиган, аммо ишлаб чикаришнинг мавжудлиги ва ривожланиши учун зарур алохида истеъмол кийматларини яратувчи

миллий хужалик сохалари (хусусий ва давлат структуралари) хамда ижтимоий фаолият турларининг йотиндисидан иборат.

Инновация ва инновацион фаолият анъанавий тарзда илмий техник тараккиёт (унинг юкори технологик кисми) йуналиши ва илмий тадкикотлар хамда ишланмалар натижаларининг амалиётга жорий этилиши билан боFлик жараён сифатида тушунилади. Бирок, «инновация» тушунчасининг маъно ва мазмуни анча кенг. Инновациялар сохаси кенг куламли булиб, у нафакат илмий-техник ишланмалар ва ихтиролардан амалий фойдаланишни камраб олади, балки махсулот, жараёнлар, маркетинг (савдо), ташкилотчиликдаги узгаришларни хам уз ичига олади. Инновация узгаришнинг яккол омили, янги ёки такомиллаштирилган махсулот, технологик жараёнлар, ижтимоий эхтиёжларни кондиришнинг янги хизматлари ва янги ёндашувлари сифатида келади. Замонавий талкинда «инновация» атамасини Й.Шумпетер биринчи булиб куллаб, инновация - бу янги материаллар ва комонентлардан фойдаланиш, янги жараёнларнинг жорий этилиши, янги бозорларнинг очилиши, янги ташкилий шаклларнинг киритилишига асосланган барча янги услубларнинг янгича кушилуви ва тижоратлашувидан иборат хосила функцияларининг жиддий узгаришидир деб таъкидлайди.

Инновация - бу бозордаги янги махсулот, янги ходиса ёки хатти-харакат булиб, у истеъмолчини жалб килади. Унинг эхтиёжларини кондириш ва шу билан бир вактда тадбиркорга даромад келтириш максадига эга эканлигини бунга кушимча килиш мумкин.

Туризм сохасидаги инновацион фаолият янгисини яратишга ёки мавжуд махсулотни узгартиришга, транспорт, мехмонхонага оид ва бошка хизматларни таокмиллаштиришга, янги бозорларни узлаштиришга, илFор ахборот ва телекоммуникация технологияларини хамда ташкилий -бошкарув фаолиятининг замонавий шаклларини киритишга йуналтирилган булади.

Инновацион ривожланишни белгиловчи омиллар:

• бозорга оид конъюктура ва ракобат (хам ички, хам ташки бозорларда);

• мухит (фан ва техника ривожининг ривожланиш даражаси, конуний ва меъёрий асос, сиёсий ва иктисодий баркарорлик);

• кадрлар (олимлар, мутахассислар, тадбиркорлар, менежерлар, сиёсий арбоблар, давлат хизматчилари);

• ресурслар (табиий, ишлаб чикарувчи, молиявий, илмий-техник, технологик, инфракурилма).

Инсон фаолиятининг турли сохаларида юз бераётган доимий узгаришлар инновацияларга туртки беради. Улардан хар бирида янгиликларнинг максадлари баркарор ва узок муддатли иктисодий усишни таъминлашга каратилган янги жараёнлар ёки махсулотларни жорий килишдир.

Оддий ишлаб чикаришдан инновацион фаолият: инновацияларни тижорийлашда катта таваккалчилик хавфи (50%гача); аник натижалар булмаган холатларда ишни тухташи хакида карор кабул килиш учун янгиликларни амалга тадбик этишнинг оралик боскичларини доимий назорат килиш зарурати; сарфланган захиралар ва киритилган маблаFлар хажмига натижаларнинг боFликлигини белгилаш мураккаблиги билан (жорий этилишнинг дастлабки даврида янгиланган махсулот хеч кандай даромад бермаслиги мумкин, сунг даромад кескин ошади) белгиланади.

Инновацион инфратизим. Ишлаб чикариш, илмий-техник ва инновационфаолиятлар узаро узвий боFлик, аммо хар бир фаолият турининг инфратизилмасини шакллантириш улар ишлашининг ихтисослашган ташкилий унсурлари ва механизмлари билан фаркланади. Инновацион инфратизилма ривожланишининг жараёни алохида лабораториялар, технопарклар ва илмий салохиятли технологиялар инкубаторлари яратишдан бошланади. Кейинги йилларда бозор иктисоди талабларига мувофик фан инфратизилмаси яратилмокда: илмий маконлар, махсус иктисодий худудлар ва махсус молия тузилмалари; олий таълим тизими, Илмий салохиятли хизматлар сохаси ривожланмокда -инжиниринг, лизинг, маслахат консалтинг.

1-жадвал

Инновацион фаолиятнинг таснифи_

Таснифий белгилар Инновациянинг таснифий гуру^лаииши

Инновацияларни куллаш сохалари Бошкарув, ташкилий, тадбиркорлик, ижтимоий, саноат ва бошкалар

Якуний натижаси инновация булган илмий-техник тараккиёт боскичлари Илмий, техник, технологик, конструкторлик, ишлаб чикариш, ахборотлаштириш,маркетинг, бозор

Инновациянинг интенсивлик даражаси Бир текисда, кучсиз, оммавий, «бум» холатда

Инновацияни реализация килиш куламлари Тезкор, секинловчи, сунувчи, усиб борувчи, бир текис, тебранма шаклда

Ишланмалар ва таркатиш сохалари буйича Трансконтинентал, трансмиллий, худудий, минтакавий, йирик, урта, кичик

Инновация самарадорлиги Саноат, молия, хизмат курсатиш, илмий-педагогик

Таркатилиши буйича Алохида холатда, диффузия холатида

Замонавий тушунчаларга кура туризмдаги инновацион жараён бу режага асосланган, аник бир максадга йуналтирилган, амалга ошиши аник булган, хамда туристик сохада фаолият олиб бораётган корхоналар томонидан амалиётга янгиликларни жорий этиш, давлат ва жамоат бирлашмаларининг туристлар окимининг шахсий эхтиёжларини кондириш учун турли таклифларни жорий этишидан иборат. Мавжуд таснифлаш буйичатуризмдаги инновацияларни куйидагича фарклаш мумкин: техникавий, ижтимоий, давлат (давлат-сиёсий), хукукий, маданий, ташкилий.

Кридага кура, туризмдаги инновациялар бу фаолиятнинг янги турларини жорий этиш ёкиэски амалиётни такоминлаштиришуслубларини яратишдан иборат.Туристлар шахарларга килган ташрифи учун ва инвистиционфаолият билан шуFулланганлардан олинадиган соликлар ва божлар, давлатлараро туристик ресурсларнинг реклама килиниши ва у ёки бу давлатнинг туристлар учун жозибадор имиджларнинг яратилиши-буларнинг барчаси туризм сохасидаги инновацияларниривожлантиришга олиб келадиган самарали катализаторлар булиб хисобланади.

Хозирги пайтда туристик фаолиятнинг янги турлари пайдо булмокда, масалан, турли мамлакатларда булган туристлар дам олиш мобайнида узаро яшаш жойларини алмаштиришадибу хакида тегишли порталга ва махсус ижтимоий гурухга хабар бериш оркали амалга оширилади.Туристлар саёхат килиш жараёнида узларининг йиллик истеьмол харажатларининг 5-10% микдоридаги маблаFини сарфлашади. Туристларнинг молиявий эркинлигиинновацияларни ва туристик хизматлар таклифинининг ривожланишига олиб келади. Бунда замонавий кулай тулов тизимлар уларгабелгилаб куйилган жой билан чегараланиб колмасдан хамда накд пул захираларини узи билан олиб юриш ташвишидан кутилишга ёрдам беради. Натижада уларга марокли маданий-таьлимий ва кунгилочар туристик хизматлардан фойдаланиш эркинлигини такдим этилади.

Келажакдаги махсулот FOяси шакллантирилгач, FOяни амалиётда жорий этиш имкониятлари урганилади, етказиб берувчилар ва шерикларни кидириш ва саралаш, асосий ва кушимча хизматларни, ташишни, тиббий суFурталашни режалаштириш, хомаки иктисодий ва нархлашга оид ишланмалар амалга оширилади. Бундай хатти-харакатлардан кейин махсулотни эксперементалтекшируви утказилади: такдимот, синов

савдолари, эхтимолли талаб ва ракобатни бахолаш. Янгиликни яратиш даври шу билан тугайди. Инновацион даврнинг навбатдаги боскичи туристик махсулотини олFа суриш ва бозорга киритиш, сотиш ва тижоратлашувга йуналтирилган чоралар мажмуидан иборат (тарFибот ва реклама акцияларини, бевосита маркетингни утказиш, савдони раFбатлантириш, паблик рилейшнз).

Ходимларнинг раFбатлантирилишини уз ичига олувчи савдони бошкариш тизими шакллантирилади.Туристик бозорининг бошка субъетлари уз фаолиятида шу инновацияни фаол куллай бошлаганларида инновацион давр тугайди.

Хизматларни сотиш буйича Бош келишув (ГАТС) холатларига асосланиб, туризм сохасида учта йуналишдаги инновацион фаолият ривожланмокда.

1. Корхона ва туристлик бизнесини ривожлантириш билан боFлик бошкарув тизими ва тизимида янгиликларни (ташкилий инновацияларни) жорий этиш, жумладан, кайта ташкил килиш, йириклашув, энг янги техника ва илFор технологиялар асосида ракобатчи субъектларни бозордан сикиб чикариш; кадрлар сиёсатида (кадрлар таркибининг янгиланиши ва алмаштирилиши, малака ошириш тизими, ходимларни кайта тайёрлаш ва раFбатлантириш); окилона иктисодий ва молиявий фаолиятда (корхона баркарор холати ва ривожланишини таъминловчи хисоботнинг замонавий шакларини жорий этиш).

2. Максадли истеъмолчилар эхтиёжларини камраб олиш ёки шу вактда камраб олинмаган мижозларни жалб килиш имконини берувчи маркетингга оид тадкикотлар.

3. Туристик махсулотининг истеъмол хусусиятларини узгартиришга, ракобатда устунликлар берувчи ва холатини мустахкамловчи хусусиятларига йуналтирилган даврий инновация (махсулотга доир янгилик)лар.

Туризм сохасидаги тадбиркорликни ривожланишида инновацион жараёнларга халакит килувчиташки мухит омилларидан ташкарикуйидаги ички мухитнинг холатига хам боFлик булади:

• ташкилий-техник тайёргарлик;

Фойдаланилган адаюиётлар руйхати:

1. Абдурахмонов К.Х. Менежмент туризма: Учебное пособие. -Т.: Филиал ФГБОУ ВПО "РЭУ им. Г.В. Плеханова" в г. Ташкенте, 2013. -248с.

2. Биржаков М.Б. Введение в туризм. - Издание 9-е переработанное и дополненное. - СПб.: Издательский дом Герда, 2007. - 576 с.

3. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма. Учеб. Пособие. -М.: Финансы и статистика, 2003. - 176 с.

4. Тухлиев Н., Абдуллаева Т. Менеджмент и организация бизнеса в туризме Узбекистана.- Т.: Гос.науч.изд-во Узбекистан миллий энциклопедияси, 2006.- 367 с.

5. Тухлиев И.С. вa бoшкaлap. Узбекиcтoндa туризм xизмaт бoзopини pивoжлaнтиpишнинг ижтимoий-иктиcoдий муaммoлapи. Мoнoгpaфия. Т.: 2012. 340 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.