Научная статья на тему 'ТУРИЗМ 4.0: ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ'

ТУРИЗМ 4.0: ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
Саноат 4.0 / Туризм 4.0 / ақлли туризм / веб технологиялари / туризм эволюцияси / рақамли туризм.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Астанакулов Олим Таштемирович

Ушбу тадқиқотнинг мақсади “Саноат 4.0” ва унинг таркибий қисмларини туризм саноатига потенциал таъсирларни (ижобий ва салбий) аниқлаш, туризмнинг ривожланиш босқичларини “Саноат 4.0” ва веб технологиялари контекстида ўрганиш ва таҳлил қилиш ҳамда туризмнинг “Саноат 4.0” даражасидаги технологияларга интеграциялашувига оид таклифлар рўйхатини шакллантиришдан иборатдир. Шунингдек, ушбу тадқиқотда соҳада ақлли қурилмалар ва дастурий таъминотни ишлаб чиқиш бўйича кадрлар таёрлаш шунингдек, технологик инфратузилмани бошқариш бўйича концептуал, техник ва инновацион кўникмаларни ривожлантириш долзарблиги таъкидланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРИЗМ 4.0: ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСИДА РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ»

ТУРИЗМ 4.0: ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСИДА РАДАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ Астанакулов Олим Таштемирович

Узбекистан халкаро ислом академияси Ислом иктисодиёти ва молияси, зиёрат туризми

кафедраси профессори, и.ф.д https://doi.org/10.5281/zenodo.11090516

Аннотация. Ушбу тадцицотнинг мацсади "Саноат 4.0" ва унинг таркибий цисмларини туризм саноатига потенциал таъсирларни (ижобий ва салбий) аницлаш, туризмнинг ривожланиш босцичларини "Саноат 4.0" ва веб технологиялари контекстида урганиш ва та^лил цилиш уамда туризмнинг "Саноат 4.0" даражасидаги технологияларга интеграциялашувига оид таклифлар руйхатини шакллантиришдан иборатдир. Шунингдек, ушбу тадцицотда соуада ацлли цурилмалар ва дастурий таъминотни ишлаб чициш буйича кадрлар таёрлаш шунингдек, технологик инфратузилмани бошцариш буйича концептуал, техник ва инновацион куникмаларни ривожлантириш долзарблиги таъкидланган.

Калит сузлар: Саноат 4.0, Туризм 4.0, ацлли туризм, веб технологиялари, туризм эволюцияси, рацамли туризм.

Аннотация. В данной статье рассматривается выявление потенциального воздействия (положительного и отрицательного) Индустрии 4.0 и ее составляющих на индустрию туризма, изучение и анализ этапов развития туризма в контексте Индустрии 4.0 и веб-технологий, а также рекомендации по формированию предложений интеграции туризма технологическим системам. В исследовании также подчеркивается важность подготовки кадров по разработке интеллектуальных устройств и программного обеспечения на местах, а также развития концептуальных, технических и инновационных навыков управления технологической инфраструктурой.

Ключевые слова: Индустрия 4.0, Туризм 4.0, умный туризм, веб-технологии, эволюция туризма, цифровой туризм.

Abstract. This article analyzes the potential impacts (positive and negative) of Industry 4.0 and its components on the tourism industry, and the stages of development of tourism in the context of "Industry 4.0" and web technologies, as well as to form a list ofproposals for the integration of tourism into technologies of "Industry 4.0". The study also highlighted the importance of training smart device and software developers in the field of tourism and the development of conceptual, technical and innovative skills of industry professionals in the management of technological infrastructure.

Keywords: Industry 4.0, Tourism 4.0, smart tourism, web technologies, tourism evolution, tourism digitization.

Туризм бутун дунё буйлаб энг куп даромад келтирадиган иктисодий фаолият турларидан бири булиб, купинча мамлакатлар иктисодиётида мух,им рол уйнайди. Янги технологияларнинг пайдо булиши билан туризм билан шугулланиш усули тубдан узгариб бормокда. Туризм сохдсида аклли технологияларнинг жорий этилиши истеъмолчи ва ишлаб чикарувчилар учун катта кулайликларни такдим килди. Х,ар йили дунё буйлаб 1,3 миллиардга я;ин одам саёхдт килади. Шунинг учун, ушбу сохддаги кичик узгариш бутун жамиятга катта таъсир курсатиши айни хдкикатдир. Биз тадкикот давомида бутун туризм секторида инновацион потенциални очишга хизмат киладиган Туризм 4.0 янги

парадигмасига мурожат киламиз.

Аклли туризм парадигмасидан ташкари сунгги трендларидан бири бу Туризм-4.0 концепциясидир. Ишлаб чикаришдаги "Саноат 4.0" ишланмаларининг жадаллигига асосланиб, "Туризм 4.0"нинг туризмга оид концепцияси хозирда туризм саноатида юкори даражада узаро богланган ва фижитал (реал дунё ва ракамли технологиялар уйгунлиги) тизимларга ухшаш технологияга асосланган узгаришлар хакидаги тасаввурларни кучайтиради.

Турист атамаси биринчи марта 1937 йилда Миллатлар Лигаси томонидан расмий атама сифатида ишлатилган. Туризм деганда 24 соатдан ортик вакт давомида чет элга саёхдт килувчи одамлар тушунилади. Тур сузи 18-асрда, укимишли ва бой инглиз зодагонларининг саёхдт тажрибалари асосида келиб чикган. Шу вактдан буён туризм сохдси тараккиётнинг турли боскичларида хизматлар кулми, йуналишлари, уларда куланиладиган технологиялар хамда географик камрови жихатидан такомиллашиб келмокда. (1-жадвал)

1-жадвал

"Туризм 4.0"нинг ривожланиш боскичлари

Туризм 1.0 2.0 3.0 4.0

Технология Мануфактура Саноат Ахборот (web 1.0, web 2.0, web 3.0, web 4.0) Ракамли (ёки суньий интеллект)

Воситалар Урф одатлар, диний карашлар, огзаки тавсиялар Телевидения, радио, газеталар, телефон хизмати, ихтисослашга н хизматлар Ихтисослашган веб сайтлар, интерактив платформалар, ижтимоий тармоклар, смарт мобил курилмалар, ихтисослашган хизматлар Автоном роботлар ва коботлар, виртуал реаллик, автоном тарнспортлар, катта маълумотлар, сунъий интеллект, ихтисослашган агрегатлар

Максади Савдо, зиёрат ва даволаниш оркали эхтиёжлани кондириш Ахолини туризм манзилларида н бохабар килиш ва уларни саёхдт килишга ундаш, саёхат маданияти ва куникмасини шаклланти-риш Туризм иштирокчилар и уртасида алокани осонлаштириш ва мижозлар коникишини таъминлаш, даромадга эга булиш Шахсий туризм тажрибасини шакллантириш, аккли туризм манзилларини барпо этиш, самардорликни таъминлаш хамда иштирокчилар уртасида ижтимоий жавобгарлик хиссини шакллантириш

Хизмат камрови кулами Худудий Махаллий ва глобал микиёсда Глобал микиёсда Глобал микиёсда

"Туризм .0" - темир йул ва буг машиналарининг кашф килинишидан одинги даврни

уз ичига олиб, бу вактда инсонлар дам олиш ва кунгилочар максадларда эмас балки, савдо ва зиёрат хамда даволаниш максадида саёхат килганлар. Саноат давридан олдин Европа ахолиси уртасида саёхат килишга булган караш алохида ахамиятга эга булган сабаби, барча саёхатлар рухий йуналтирилган эди яъни, маълум худуд яшовчи ахоли рухий покланиш учун хаётида камида бир маротаба зиёрат килмаса, жамиятда эътиборсиз шахсга айланар эди.

"Туризм 2.0" - темир йул ва буг машиналарининг кашф килиниши ва ундан кейинги даврни уз ичига олади. Саноат инкилобидан кейин мамлакатлар уртасида савдо ва ишлаб чикриш муносабатларининг кенгайиши, янги технологияларнинг кашф килиниши жумладан радио ва телевидениянинг жамият хаётига кириб келиши окибатида жозибали туризм манзилларидан хабардорлик даражаси орта бошлади. Шунингдек, туризм хизматларини курсатувчи ихтисолашган агентликларнинг хизмат бозорига кириб келиши хам "Туризм 2.0"ни жадал ривожланишига туртки берди. Бу даврда "Туризм 2.0"нинг асосий максади ахолини туризм манзилларидан бохабар килиш ва уларни саёхат килишга ундаш, саёхат маданияти ва куникмасини шакллантиришдан иборат эди. Шунингдек бу даврда касаба уюшмалари харакати, мехнат ва турмуш шароитларининг яхшиланиши одамларга севимли машгулотлари ва саёхатлари учун купрок буш вакт ажратиш имконини берди.

"Туризм 3.0" - туризм ва дам олиш саноатидаги бизнес инкилоби сифатида каралади сабаби, мижозларга хизмат курсатиш веб технологияларга асосланган интерактив платформалар, ихтисослашган веб сайтлар, мобил иловалар хамда ижтимоий тармоклар имкониятларини сохада куллаш оркали самарали ва кулай мухитни яратилишига олиб келди. Бунда саёхатчилар маълумот кидириш, саёхатни режалаштириш, хизматларни олдиндан буюртма килиш, саёхатдан олдин, саёхат давомида хамда саёхатдан кейин зарур маълумотларга эга булиш каби имкониятлари пайдо булди. "Туризм 3.0"нинг асосий максади туризм иштирокчилари уртасида алокани осонлаштириш ва мижозлар коникишини таъминлаш хамда фаолият самарадорлигига эришишни таъминлашдан иборат. Шунингдек, фукаролик авиациясининг ривожланиши, глобал резервлаш тизимларининг пайдо булиши ва махаллий рекреацион инфратузилмани куллаб-кувватловчи хукумат сиёсати туфайли оммавий туризмнинг гуллаб-яшнаши трансмиллий саёхат операторлари ва мехмонхона занжирлари даври "Туризм 3.0"ни бошлаб берди деб хам изохлаш мумкин.

"Туризм 4.0" - бу туризм сохасида автоном роботлар ва коботлар, виртуал реаллик, автоном тарнспортлар, катта маълумотлар, сунъий интеллект каби "Саноат 4.0" технологияларини куллаш оркали туризмга кушилган кийматни яхшилашга каратилган концепция деб тушуниш мумкин. Шу сабабли, "Туризм 4.0"нинг максади туризм самарадорлигини таъминлаш, шу билан бирга шахсий туризм тажрибасини шакллантириш хамда жараён иштирокчилари уртасида хамкорлик моделини ишлаб чикишдан иборатдир. Шахсий туризм тажрибаси деганда, ракамли технологиялар ёрдамида олинган маълумотларни кайта ишлаш ва тахлил килиш асносида хар бир мижозга унинг эхтиёжи ва хулкига мос хизматларни таклиф килиш оркали индивидуал тажрибани шакллантиришдир. Ташкилий туризмдан индивидуал туризмга утиш ва туризм саноатида глобал ракобатни

кучайтириш х,ам "Туризм 4.0"ни асосий максадларидан бири сифатида каралади. "Туризм 4.0" атамасини илк бор Португалияда истеъмолга киритилган деб тахмин килинади. Кейинчалик бу концепция Европанинг бошка мамлакатлари туризм саноатида х,ам кулланила бошланди. Масалан, Финляндияда "Туризм 4.0" турли чора-тадбирлар билан туризм саноатининг усишини таъминлашга каратилган хдракат дастурини уз ичига олади.

Туризмда ракамлаштириш х,али узининг тулик салох,иятига эришгани йук, бирок у бизнес учун мух,имрок булганлиги сабабли уни амалга ошириш истикболи жуда якин. Бу ашёлар интернети, катта маълумотлар, блокчейн, сунъий интеллект, виртуал реаллик каби "Саноат 4.0"нинг асосий фаоллаштирувчи технологиялари ёрдамида амалга оширилади. Агар "Саноат 4.0" замонавий технологиялардан фойдаланган х,олда операцион самарадорлик ва ишлаб чикариш жараёнини автоматлаштириш оркали юкори кушимча кийматли мах,сулот ва хизматларга эришишни максад килган булса, "Туризм 4.0" туризм сектори учун х,ам ана шундай технологик ютукларни жорий этишни назарда тутади. Туризм ва мех,монхона корхоналари аста-секин "Саноат 4.0"нинг баъзи ечимларини жорий килмокдалар, масалан: хизматларни автоматлаштириш, чат-ботлар, етказиб бериш роботлари, фаррош роботлари, мослашувчан ресторанлар, уз-узига хизмат курсатиш маълумот киосклари, ва бошкалар.

Туризм мамлакатнинг умумий фаровонлигини оширишга х,исса кушиши мумкин булган стратегик сох,а сифатида тан олинган. "Саноат 4.0" доирасида янги ташкилий тизимлар "аклли туризм" ва "аклли туризм йуналишлари"ни ривожлантиришга сезиларли туртки бермокда. Шу сабабли, туризм ва мех,мондустлик сохдсида ишловчи, "Саноат 4.0" технологияларининг барча жихдтларига эътибор каратадиган булажак мутахассисларни тугри тайёрлаш кераклиги х,ам тадкикотимиз вазифаларидан бири сифатида каралади. Сабаби, "Туризм 4.0" йуналишида фаолият юритувчи булажак мутахассислар учун факатгина туризм сохдсидаги фундаментал билимлар ва амалий куникмаларнинг узи етарли булмайди. Истикболда сохднинг ракобатбардош кадри булиб етишиш учун, "Саноат 4.0" технологиялари билан ишлай оладиган каттик куникмаларга жумладан, аналитик ва креатив фикрлаш, катта маълумотлар билан ишлаш куникмаси каби билимларга эга булиш талаб этилади. Бунинг учун сохдга кадрлар тайёрладиган таълим муассасаларида "Туризм 4.0" талбаларига мос куникмаларни уз ичига олувчи таълим дастурларини ишлаб чикиш ва мавжудларини такомиллаштириб боришни такозо этади.

"Саноат 4.0" технологиялари буйича тайёрланадиган мутахассислар жараён иштирокчилари ва "Саноат 4.0" технологиялари уртасида мух,им воситачи ролини уйнаши мумкин. Шундай килиб, бундай кадрлар туризм бозорига янги технологияларни куллаш оркали туризм операторларини "Туризм 4.0" туфайли янги муаммоларни х,ал килишда куллаб-кувватлашлари, туризм бозори талаблари ва технологик жихдтдан ривожланган дунёда мижозларнинг талабларига тезда жавоб беришлари мумкин.

Бундан келиб чикадиган асосий максад - исталган вактда хдмма учун очик булган хизматлар ва мах,сулотларнинг баркарор ривожланишини кафолатлайдиган энг замонавий технологик инфратузилмага асосланган интерактив платформани яратишдир. Бу сайёх,нинг белгиланган жойга интеграциялашувини осонлаштиради, тажриба сифатини оширади ва мослаштирилган мах,сулот ва хизматларни ишлаб чикишда шахснинг узаро таъсирини куллаб-кувватлайди.

"Туризм 4.0" коллаборатив платформаси махдллий хдмжамиятни туризм экотизимининг марказига куйиш оркали барча муаммони х,ам х,ал килади, чунки у келажак

учун туризмнинг технологик ечимларини амалга оширишда хал килувчи рол уйнайди.

Асосийси туризм экотизимининг барча манфаатдор томонларини жалб килиш, уларни янги махсулот ва хизматларни ишлаб чикишга фаол жалб килишдир. Баркарор ривожланиш максадларига мос келадиган узлуксиз инновацияларни куллаб-кувватловчи мухитни яратиш, бир вактнинг узида туризмнинг ижобий таъсирини кучайтирадиган янги махсулот ва хизматларни биргаликда яратишни куллаб-кувватлайди.

Туризмнинг бугунги жадал тараккиёти даврида хар кандай туризм манзиллари ва объектларининг ижтимоий ва табиий мухитига салбий таъсир курсатмайдиган туризм фаолиятини баркарор ривожланишини таъминлаш мухим ахамиятга эга. Шу билан бирга, хозирги шароитда туризмнинг хар бир манзили ва объекти бошкалари билан ракобатлашиш учун доимий равишда инновациялар киритиб боришни такозo этади.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш мумкинки, ракамли технологиялар сайёхлик индустриясини ривожлантиришда компанияларга хизматларни яхшилаш, жараёнларни оптималлаштириш ва мижозларни жалб килиш буйича янги имкониятларни такдим этишда тобора мухим ахамият касб этмокда. Бирок, туризмда ракамли технологиялардан муваффакиятли фойдаланиш учун бир катор омилларни хисобга олиш керак.

Биринчидан, мижозлар маълумотларининг хавфсизлигини таъминлаш ва маълумотларни химоя килиш конунларига риоя килиш мухимдир. Компаниялар шахсий маълумотларни химоя килиш, маълумотлар сизиб чикишининг олдини олиш ва мижозларнинг махфийлигини таъминлаш учун фаол иш олиб бориши керак.

Иккинчидан, инфратузилмани доимий равишда янгилаш ва такомиллаштириш, кадрлар тайёрлаш ва янги технологик ечимларни ишлаб чикишга сармоя киритиш зарур. Бу компаниялар тез узгарувчан бозор талабларига тайёр булиши ва ракобатбардошлигини саклаб колишнинг ягона йули.

Нихоят, юкори даражадаги хизматни таъминлаш ва турли хил саёхатчиларнинг эхтиёжларини кондириш учун жараённи автоматлаштириш ва одамларнинг мижозлар билан узаро алокаси уртасидаги мувозанатни саклаш мухимдир.

Шундай килиб, туризмда ракамли технологияларнинг ривожланиши саноатга усиш ва инновациялар учун янги имкониятлар беради, лекин маълумотлар хавфсизлиги, инфратузилмани янгилаш ва инсон омилини саклаш масалаларига эътиборни талаб килади. Ушбу жихатларни хисобга олган холда, компаниялар уз бизнесларини яхшилаш ва мижозлар эхтиёжларини кондириш учун ракамли технологиялардан муваффакиятли фойдаланишлари мумкин.

REFERENCES

1. Abdurakhmanova G.K. et al. Tourism 4.0: opportunities for applying Industry 4.0 technologies in Tourism. // Proceedings of the 6th International Conference on Future Networks & Distributed Systems. 2022. С. 33-38.

2. Астанакулов О., & Сохибова, М. (2023). Халкаро туристик хизматларнинг ривожланиши динамикаси ва тенденцияларининг тахлили. Iqtisodiyot Va ta 'lim, 24(5), 346-353. https://doi.org/10.55439/ECED/vol24_iss5/%x

3. Астанакулов О., Сохибова М. Жахон иктисодиётининг глобаллашув шароитида халкаро мeхмонхоналар тизимининг ривожланиши. // Общество и инновации. 2022. Т. 3. №. 1. С. 49-56.

4. Evolution of tourism and impact of tourism. Source: www.surrey.ac.uk

5. Goriup, Paul D.; Ratkajec, Hrvoje (2021). "Preliminary application of Tourism 4.0 data analytics in Odessa city reveals challenges and opportunities for sustainable tourism development". Economic Innovations. 23 (4(81)): 36-43.

6. Kandari, O.P. & Chandra Ashish, (2004), Tourism Development Principles and Practices, Shree Publishers & Distributors, New Delhi. p - 124.

7. Morais, E. P., Cunha, C. R., & Gomes, J. P. (2013). The information and Communication Technologies in Tourism Degree Courses: the Reality of Portugal and Spain. Journal of e-Learning an Higher Education, 1-10

8. Nadiya Dekhtyar, Nuray Turker. Shifting the structure of the tourism industry under the impact of 4.0 technology. 4 th International Congress on 3D Printing (Additive Manufacturing) Technologies and Digital Industry 2019.

9. Urska Starc Peceny & Vesna Kuralt & Jurij Urbancic & Simon Mokorel & Tomi Ilijas, 2020. Tourism 4.0: Challenges in Marketing a Paradigm Shif

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.