Научная статья на тему 'ТУРИСТИК СОҲАДА КЛАСТЕР ВА ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИГИ АСОСИДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ТУРИСТИК СОҲАДА КЛАСТЕР ВА ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИГИ АСОСИДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
118
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
маҳсулот / шерикчилик / кластер / самара / бошқариш / туризм / product / partnership / cluster / effect / management / tourism

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Камолидин Шодиев

Мақолада пандемия даврида глобал инқирознинг миллий иқтисодиётга, жумладан, туризм соҳасига салбий таъсирини юмшатиш, туристик корхоналарнинг глобал рақобатбардошлигини ошириш, хизматлар сифатини яхшилаш учун замонавий институционал таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, тадбиркорликнинг янги шаклларини соҳада қўллаш, туристик кластерларни ташкил этиш ва давлат – хусусий шерикчилиги асосида тадбиркорликни ривожлантириш масалалари қисқача кўриб чиқилган. Минтақаларда туристик кластерларни барпо этиш ҳамда давлат – хусусий шерикчилигини ривожлантириш синергетик самара беради, янги иш жойлари яратилади, тармоқда интернет ва АКТ ни қўллаш имкониятлари кучаяди, корхоналарнинг трансакцион харажатлари пасаяди, инновациялар тезлашади, маҳсулотлар ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самараси ортади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT ON THE BASIS OF GOVERNMENT – PRIVATE PARTNERSHIP AND CLUSTERING IN THE TOURISTIC SPHERE

This article intends to short investigate the implementation of new types of institutional transformations, such as the government – private partnership and clustering in tourism. They allow developing entrepreneurship, avoiding negative consequences of the global crisis on the national economy, and touristic sphere, to strengthen enterprises competitiveness and improve the quality of services. The functioning of the touristic clusters in regions and government – private partnership generate the synergy effect, allows to open new job places, penetrate usage of internet and ICT. All in all reduce transaction costs of firms, speed up innovations and increase the economic efficiency.

Текст научной работы на тему «ТУРИСТИК СОҲАДА КЛАСТЕР ВА ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИГИ АСОСИДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

ТУРИСТИК СОХАДА КЛАСТЕР ВА ДАВЛАТ - ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИГИ АСОСИДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Камолидин Шодиев

Самарканд давлат архитектура-курилиш институти, Таълим сифатини назорат

килиш булими бош мутахассиси kamoliddin.shodiyev@bk.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада пандемия даврида глобал инкирознинг миллий иктисодиётга, жумладан, туризм сохасига салбий таъсирини юмшатиш, туристик корхоналарнинг глобал ракобатбардошлигини ошириш, хизматлар сифатини яхшилаш учун замонавий институционал таркибий узгаришларни амалга ошириш, тадбиркорликнинг янги шаклларини сохада куллаш, туристик кластерларни ташкил этиш ва давлат - хусусий шерикчилиги асосида тадбиркорликни ривожлантириш масалалари кискача куриб чикилган. Минтакаларда туристик кластерларни барпо этиш хамда давлат - хусусий шерикчилигини ривожлантириш синергетик самара беради, янги иш жойлари яратилади, тармокда интернет ва АКТ ни куллаш имкониятлари кучаяди, корхоналарнинг трансакцион харажатлари пасаяди, инновациялар тезлашади, махсулотлар ишлаб чикаришнинг иктисодий самараси ортади.

Калит сузлар: махсулот, шерикчилик, кластер, самара, бошкариш, туризм

THE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT ON THE BASIS OF

GOVERNMENT - PRIVATE PARTNERSHIP AND CLUSTERING IN THE

TOURISTIC SPHERE

Kamoliddin Shodiev

Samarkand State Institute of Architecture and Construction, Chief Specialist of the

Department of Education Quality Control kamoliddin.shodiyev@bk.ru

ABSTRACT

This article intends to short investigate the implementation of new types of institutional transformations, such as the government - private partnership and clustering in tourism. They allow developing entrepreneurship, avoiding negative consequences of the global crisis on the national economy, and touristic sphere, to strengthen enterprises competitiveness and improve the quality of services. The

functioning of the touristic clusters in regions and government - private partnership generate the synergy effect, allows to open new job places, penetrate usage of internet and ICT. All in all reduce transaction costs of firms, speed up innovations and increase the economic efficiency.

Keywords: product, partnership, cluster, effect, management, tourism

КИРИШ

Жахон хужалигини глобаллашув жараёнида юз бераётган тезкор тенденцияларни инобатга олган холда Узбекистан Республикасида халкаро мехнат такксимотида иштирок этувчи тармокларни, хусусий туризм индустриясини баркарор ва самарали ривожланишини таъминлаш алохида ахамият касб этади. Республика туристик индустриясининг кейинги йиллардаги ривожланишини тахлили шуни курсатмокдаки, унинг бой табиий, маданий ва миллий салохиятидан тула фойдаланган холда уни баркарор ривожланишини таъминлаш, тармок корхоналарининг ракобатдошлигини ошириш имкониятлари мавжуд. Узбекистон халкаро туризм бизнесида самарали фаолият юритиш ва тур махсулотларни жахон бозорларига етказиш оркали тармокнинг миллий иктисоддаги урнини янада ошириши мумкин. Глобал инкирознинг республикамиз ижтимоий - иктисодий ривожланишига салбий таъсирларини юмшатиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг "Короновирус пандемияси ва глобал инкироз холатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора - тадбирлар тугрисида" ва "Корновирус пандемияси даврида ахоли, иктисодиёт тармоклари ва тадбиркорлик субъектларини куллаб - кувватлашга доир кушимча чора - тадбирлар тугрисида " ги Фармонлари кабул килинди ва амалиётда жорий этилмокда.

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Глобаллашув шароитида туризм хизматларини диверсификациялаш, тармокда тадбиркорлик фаолиятига оид тусикларни бартараф этиш, давлат ва хусусий тармокларнинг мукобил ривожланишини таъминлаш керак. Бунинг учун ушбу сохага чет эл сармоясини жалб килиш, миллий туризм махсулотларининг халкаро бозордаги ракобатбардошлигини ва хизматларнинг сифатини ошириш, кадрларни тайёрлаш хамда маркетинг хизматини кучайтириш асосида миллий туризм бозорини ривожлантириш зарур. Глобаллашув жараёнида дунёдаги юз бераётган узгаришларни тахлил этишни, жахон молиявий-иктисодий инкироз окибатининг туризм тармогларини ривожланишига таъсирини комплекс тахлил килишни, республикамизнинг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда йирик трансмиллий компаниялар (ТМК) билан хамкорликни кенгайтириш хамда

мустахкамлашда замонавий стратегик менежмент ва маркетинг стратегиялари асосида корхоналарни бошкариш, ахборот коммуникация технологияларидан кенг фойдаланишни такозо этади.

Россия Федерациясидаги олимлардан А.В. Игнатьев [8,9, 11,12] Россия туризм тармогининг глобализация шароитида ривожланиш стратегиялари, уларни такомиллаштириш, Л.Б. Нюренбергер [10] институционал ислохотларни амалга оширишда иктисодий - ташкилий тузилмалар ва уларнинг стратегияларини тахлил этишган. Ватанимиз олимларидан А.Ф.Саидов [1] утиш даврида туризмни бошкаришнинг ташкилий - иктисодий механизми ва уни такомиллаштириш, Б.Х.Тураев[2,7] туризм сохаси менежментини жорий этиш, ички ва ташки туризмнинг Узбекистондаги холати ва истикболлари, А.А.Норчаев [3] халкаро туризмни ривожлантиришнинг иктисодий усишга таъсирини, О.Х.Хамидов [4] туристик хизматлар бозорида фирманинг ракобат стратегиясини белгилаш, Н.Р.Рахмонова [5] туристик хизматлари маркетингини, С.С.Рузиев [6] маданий туризм бозорини тадкик этишган.Узбек олимларининг илмий ишлари мактовга лойик дейиш билан бирга таъкидлаш жоизки улар Узбекистонда туристик сохани янада ривожлантириш, такомиллаштириш муаммоларига ва мехмондустлик индустриясини ривожлантириш назарияси ва амалиёти масалаларига кенг эътибор беришган. Аммо бу тадкикотларда инновациялар шароитида вужудга келаётган давлат - хусусий сектор шерикчилиги, туристик кластерларни барпо этиш ва туризм сохасини шу асосларда ривожлантириш масалаларига кам эътибор каратишган.

ТАД^ЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тадкикот методологияси дедуктив ёндашув, тизимли хамда мантикий фикрлаш ва тахлил усулларига таянади. Республикамизда амалга оширилаётган иктисодиётни янада ривожлантириш ва эркинлаштириш сохасидаги белгиланган вазифаларни туризм тармогида хам кенг куллаш катта ахамиятга эга. Бу йуналишда давлат - хусусий шерикчилигини сохага жорий килиш максадга мувофик [7-10]. Туристик махсулотларни ишлаб чикаришда бундай шерикчиликнинг аъзолари тарикасида минтакаларда туристик фаолиятни бошкарувчи давлат секторига тегишли субъектлар булиши мумкин. Хусусий сектордан хар хил тоифадаги ва сохадаги туристик ташкилотлар катнашиши мумкин. Куйидаги жадвалда туризм сохасида давлат хусусий шерикчилик шакллари ва уларнинг давлат корхоналарни билан муносабатлари тизимли тасвирланган.

1 Жадвал

Туризм сохасида мумкин булган давлат- хусусий шерикчилик шакллари

давлат хусусий шерикчилик шакллари

Туристик Хизмат Бошкар Ижара Кушма Концесс

ташкилотлар тури килиш иш шартно корхонал ия

контракт контрак маси ар шартном

и ти аси

1.Куп сохали кичик

бизнес ва хусусий

тадбиркорлик йук йук ха йук йук

туристик субъектлари -

2. Куп сохали йирик

бизнес туристик йук- ха ха ха йук

субъектлари

3. Кам сохали кичик

бизнес ва хусусий

тадбиркорлик йук йук ха йук йук

туристик субъектлари

4. Кам сохали йирик

бизнес туристик ха ха ха ха ха

субъектлари

5. Куп сохали

туристик операторлар ха ха ха ха ха

6. Кам сохали

туристик операторлар ха ха ха ха ха

Манба: Адабиётлардаги А.В. Игнатьев [8,9, 11,12], Л.Б. Нюренбергер [10] фикрларини умумлаштириш асосида муаллиф ишланмаси

Юкоридаги туристик ташкилотларнинг ва уларнинг бирлашмалари узларининг максади ва манфаатлари асосида минтакаларнинг туристик махсулотларига булган талабини кондириш учун кластерларга кириши ихтиёрий равиуда амалга оширилади. Ташкилотларнинг бу манфаатлари минтакавий бошкариш ташкилотларининг максадига мос келиши зарур. Шуни таъкидлаш жоизки кластерга кирувчи ташкилотлар на факат иктисодий балки мулокат ва музокоралар олиб бориш ниятида хам ташкилотга аъзо булишади [11].

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Туристик корхоналарнинг ракобатбардошлиги ва уларнинг иктисодий холатига короновирус пандемиясининг таъсирини юмшатиш максадида ишлаб чикариш харажатларини пасайтириш, махсулот таннархини арзонлаштириш,

трансакцион сарфларни тежаш чора - тадбирлари тавсия этилган [12]. Молиявий ночор корхоналарга имтиёзли кредит бериш, банкдан олган кредитларини сундиришга имтиёз яратиш, махсулотларнинг энергия ва бошка хом ашё сигимини пасайтиришни рагбатлантириш, махаллий ишлаб чикарувчиларини локализация дастурларига киритиш, уларнинг махсулотига булган ички талабни ошириш тадбирлари белгиланган. Ишлаб чикаришни янги махсулотлар ва фаолиятлар билан кенгайтириш хисобига диверсификациялашни амалга ошириш, махсулотлар ва хизматлар ассортименти ва сифатини ошириш, улардаги кушимча киймат сигимини ошириш, сотиш каналлари ва бозорларини кенгайтириш, бандликни, уз - узининг бандлигини таъминлаш чора -тадбирлари кенг жорий этилмокда [13].

Бошкаришдаги мулокат жихати узок муддатли стратегияларни ишлаб чикишда катта ахамиятга эга. Узок муддатли стратегияларни хозирги пайтда йирик кам доирадаги туристик ташкилотлар ишлаб чикади, чунки улар бозорда узларининг мустахкам позициясига эга.

Хорижий мамлакатларнинг йирик туристик компанияларининг стратегик бошкариш ва шериклар билан буладиган муносабатларини урганиш туристик бизнесни муаммоли комплексларга ажратиш ва тармокли усулни куллашни такозо этади. Кластерларнинг алокалари куйидаги расмда ифодаланган:

Маркетинг комплекси Сифатни таъминлаш комплекси Инновациялар яратиш комплекси Молиявий инвестицион комплекс

Шериклар билан муносабатни урнатиш комплекси Туристик хизматларни стратегик ривожлантириш кластери Хизматларни сотиш комплекси

Кадрлар комплекси Мувофиклаштириш комплекси Режалаштириш комплекс Инфраструктурани ривожлантириш комплекси

Расм-1. Туристик корхонани кластер асосида стратегик бошкариш

Манба: Муаллиф ишланмаси

Туристик корхонани кластер асосида стратегик бошкаришда инновацион ва молиявий комплексларининг ахамияти катта ва улар чамбарчас боглик.

Янги туристик махсулотларни яратиш ва жорий этиш Туристик бизнесда янги технологияларни яратиш ва куллаш Туристик бизнесни бошкаришда такомиллашган ташкилий тузилмаларни шакллантириш

Туристик хизматларни таклиф этишда янги интеллектуал материаллар ва билимларни куллаш Стратегик бошкаришнинг инновация тузилмаси Янги туристик хизматларнинг бозорларини узлаштириш

Узининг инвестицион ресурсларини бошкариш Ракобатчиларга боглик янги молиявий ресурсларни шакллантириш ва бошкариш Карзга олинган инвестицион воситаларни бошкариш

Расм-2. Туристик корхонани стратегик бошкаришдаги инновациялар

Манба: Муаллиф ишланмаси

Туристик корхонанинг инновацион стратегиясини жорий этиш бирнеча дастурларни уз ичига камраб олади. Жумладан улар куйидагилар:

Туристик хизматлар таркибини кенгайтириш ва сифатини,туристик сервис даражасини ошириш, корхона инфраструктураси имкониятларининг кенгайтириш, туристик бизнес объектларининг экологик хавфсизлигини таъминлаш [14]. Туризмда давлат хусусий шерикчилигини ташкил этишда худуддаги хамма максадли дастурлар хакида ахборот туплаш ва уни комплекс тахлил этиш максадга мувофик ва бу жараённи тизимли бошкариш механизмини топишда ахборот окимини чукур урганиш керак.

Худудий ривожланиш дастурларини режалаштиришда туристик махсулот ва хизматларни ишлаб чикаришда жорий ва истикболда кластер моделини яратишга алохида эътибор каратиш лозим. Бозор иктисодиётида у хизматлар сохасини тартиблаштиришда ахамияти катта. Кластерлаштиришнинг сохада ривожланиши учун барча имкониятлар мавжуд. Чунки худудий туризмда кириш туризмини ривожлантириш учун барча шароит бор. туризм сохаси инновациялар негизида ривожланувчи тармокдир ва уларни жорий этиш хакида кайгурмок керак. туризм инновацияларни осонликча кабул килувчи соха. Кластер доирасида бозор талабларига мослашиш, худуднинг устувор сохаларини ривожлантириш, туристик корхоналарда инновацияларни яратиш ва жорий этишга шароит яратилади [15].

Кластерга кирувчи корхона ва ташкилотларни турт турга ажратиш мумкин:

• Турмахсулотни яратувчилар: туристик ташкилотлар - туроператорлар, мехмонхоналар, овкатлантириш ва транспорт ташкилотлари

• кушимча хизмат курсатувчи ихтисослашган ташкилотлар: масалан,экскурсия бюролари,спорт ва тиббий хизмат курсатувчи хамда таълим ташкилотлари.

• Жамоат ташкилотлари (нодавлат ва нотижорат), сохага тегишли инсонларни бирлаштиради.

• Туризмга бевосита ва билвосита алокадор инновацион инфрасруктура субъектлари.

Туристик корхоналарнинг истеъмолчилар билан узвий алокасини бахолаш, туристик хизматлар сифатининг аудити ва мониторинг хизматини жорий этиш услубиятини шакллантириш керак. Туризм сохасининг ривожини таъминлашнинг маркетинг стратегияси, иктисодий самарасини оширишга каратилган тавсиялар ва республика туризм индустриясининг истикболдаги тараккиёти 2030 йилгача прогноз курсаткичларидан фойдаланиш зарур.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Узбекистонда халкаро туризм мажмуасини замонавий инфратузилмасини шакллантириш, унинг самарадорлиги ва ракобатбардошлигини таъминлаш асосида ушбу тармокнинг миллий иктисодиётдаги улушини ошириш мамлакатимиз иктисодий тараккиётининг долзарб масалаларидан биридир. Мазкур мажмуанинг модернизациялашуви ва махсулотларнинг диверсификациялашуви шундай даражада булиши керакки, у миллий иктисодиётда иш уринларини купайтиришни, чет эл валютаси ва солик тушумларини оширишни, халкимизнинг бой тарихий-маданий меросини асраб-авайлашни ва табиий ресурсларидан самарали фойдаланиш тавсия этилади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича 2017 йил учун стратегия харакатлари тугрисида" ги ПФ-4947-сон Фармонини амалга оширишда мехмонхоналар ва улардаги жойларнинг сонини оширишга эътиборни кучайтириш, сохага инновацияларни жорий килиш, интернет ва АКТ ни кенг куллаш тавсия этилади. Узбекистон Республикаси минтакаларидаги туристик фирмаларнинг истикболдаги ривожланишида кластерларни ташкил этиш, давлат - хусусий шерикчилиги асосида тадбиркорликни йулга куйиш, бошкарув жараёнларида АКТ ва унинг янги авлодидан фойдаланишни кенгайтириш, тармокни модернизациялаш, инновацияларни жорий этиш мамлакатимиз туристик бизнес субъектларининг ракобатбардошлигини оширади.

REFERENCES

[1] Саидов А.Ф.Организационно-экономический механизм управления туризмом. Докт.дисс. - Т., 1995, 252 с.

[2] Тураев Б.Х.1 Совершенствование системы менеджмента в туристской деятельности. Канд.дисс. - Самарканд, 2005, 140 с.

[3] Норчаев А.А. Халкаро туризмни ривожлантиришнинг иктисодий усишга таъсири. Номз.дисс. - Т., 2004, 135 б.

[4] Хамидов О.Х.Выбор конкурентой стратегии предприятия на рынке туристских услуг Узбекистана. Канд.дисс. - Самарканд, 2006, 145 с.

[5] Рахмонова Н.Р.Особенности формирования стратегии маркетинга на рынке туристских услуг. Канд.дисс. - Т., 2010, 128 б.

[6] Рузиев С.С.Узбекистон маданий туризм бозори ва унинг истикболлари. Номз.дисс. - Т., 2009, 145 б.

[7] Тураев Б.Х. Выездной туризм Узбекистана: реалии и перспективы // Вопросы экономических наук. М.: 2008. №2. 89-92 стр.

[8] Игнатьев А.В. Российский туризм в эпоху глобализации: стратегия, конкурентоспособность, перспективы. М.: «Палеотип» 2007, 280 стр.

[9] Игнатьев А.В., Тебекин А.В. Инновационная стратегия управления туристическим бизнесом в эпоху глобализации. М. «Палеотип»2008, 340 стр.

[10] Нюренбергер Л.Б., Архипов А.Е., Карулева Е.А. Современные тенденции формирования экономических структур и особенности стратегического управления фирмой // Проблемы современной экономики. - 2008. - № 1. - 0,4 п.л. (авт. - 0,3 п.л.)

[11] Игнатьев А.В. Российский туризм в эпоху глобализации: стратегия, конкурентоспособность, перспективы. [Текст] / Игнатьев А.В. - М.: «Палеотип». 2008. - 15,5 п.л.

[12] Игнатьев А.В., Тебекин А.В. Инновационная стратегия управления туристическим бизнесом в эпоху глобализации. [Текст] / Игнатьев А.В. - М.: «Палеотип». 2008. - 13 п.л.

[13] Shodiev, T., Turayey, B., & Shodiyev, K. (2021). ICT and Economic Growth Nexus: Case of Central Asian Countries. Procedia of Social Sciences and Humanities, 1.

[14] Shodiyev, K. (2021). Contribution of ict to the tourism sector development in Uzbekistan. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(2), 457-461.

https: //repo .j ournalnx.com/index.php/nx/article/view/2928

[15] Shodiyev, K. (2021). Contribution of ict to the tourism sector development in Uzbekistan. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(2), 457-461.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.