Научная статья на тему 'ТУРИСТИК-РЕКРЕАЦИОН КОРХОНАЛАРДАГИ РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ТИЗИМЛИ КЎРСАТКИЧЛАР'

ТУРИСТИК-РЕКРЕАЦИОН КОРХОНАЛАРДАГИ РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ТИЗИМЛИ КЎРСАТКИЧЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
8
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТУРИЗМ / СЕРВИС / ИқТИСОДИЁТ / ХИЗМАТ КЎРСАТИШ / БОШқАРУВ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Усманова З.И.

Мазкур мақолада бугунги кунда туристик-рекреацион корхоналардаги рақобатбардошликни таъминловчи тизимли кўрсаткичлар бўйича мауллифла томонидан илмий изланишлар олиб борилган. Туризм соҳасининг мамлакат иқтисодиётидаги ўрни ва роли юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SYSTEMATIC INDICATORS ENSURING COMPETITIVENESS IN TOURISM-RECREATION ENTERPRISES

In this article, scientific research was carried out by the author on the systematic indicators that ensure the competitiveness of tourism-recreational enterprises today. Proposals and recommendations have been developed regarding the place and role of the tourism sector in the country's economy.

Текст научной работы на тему «ТУРИСТИК-РЕКРЕАЦИОН КОРХОНАЛАРДАГИ РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ТИЗИМЛИ КЎРСАТКИЧЛАР»

Усманова З.И., PhD доценти Маркетинг кафедраси СамИСИ

ТУРИСТИК-РЕКРЕАЦИОН КОРХОНАЛАРДАГИ

РАЦОБАТБАРДОШЛИКНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ТИЗИМЛИ

КУРСАТКИЧЛАР

Аннотация. Мазкур мацолада бугунги кунда туристик-рекреацион корхоналардаги рацобатбардошликни таъминловчи тизимли курсаткичлар буйича мауллифла томонидан илмий изланишлар олиб борилган. Туризм соуасининг мамлакат ицтисодиётидаги урни ва роли юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: туризм, сервис, ицтисодиёт, хизмат курсатиш, бошцарув.

Usmanova Z.I. docent

department of Marketing SamIES

SYSTEMATIC INDICATORS ENSURING COMPETITIVENESS IN TOURISM-RECREATION ENTERPRISES

Abstract. In this article, scientific research was carried out by the author on the systematic indicators that ensure the competitiveness of tourism-recreational enterprises today. Proposals and recommendations have been developed regarding the place and role of the tourism sector in the country's economy.

Key words: tourism, service, economy, service, management.

Хозирги кунда мамлакатдаги хизматлар ишлаб чикарувчилар дуч келадиган муаммолар тупламини куйидаги шартли равишда бир неча йириклаштирилган гурухларга ажратиш мумкин булади:

• айланма маблаFларнинг доимий етишмаслиги;

• таклиф этилаётган хизматлар ассортиментнинг секин янгиланиши;

• савдо-сотик бозорларида (хакикий ва салохдятли) талабларнинг усиш суръати туFрисида етарлича маълумотнинг йуклиги;

• ишлаб чикилган маркетинг стратегиясининг мавжуд эмаслиги, таклиф этиладиган хизматлар нархлари ва ишлаб чикаришнинг хакикий харажатлари уртасида мутаносибликнинг йуклиги, ташкилий тизим фаолиятининг самарасизлиги;

• шериклар ва истеъмолчиларни танлаш хамда улар билан ишчан хамкорлик урнатишда тажрибанинг йуклиги.

Бунинг сабабларидан бири корхона - ишлаб чикувчи ва туристик-рекреацион хизматларнинг истеъмолчилари уртасида узаро алокани мустахкамловчи тизим йуклигидан иборат булмокда. Туристик-рекреацион соха корхоналари ракобатбардошлиги ушбу тизимдаги узаро таъсир кучига боFлик булмокда. Таъкидлаб утилган муаммолар корхоналар ишлаб чикариш фаолиятини ракобатбардошлик даражасига чикишига имкон ярата олмайди. Ушбу муаммолар туристик-рекреацион сохадаги корхоналарнинг ракобат афзалликларини шакллантиришда тусик булиб колмокда. Шундай килиб, корхонанинг ракобат афзалликлари бевосита таклиф этилаётган хизматларнинг юкори сифати ва сервис хизмат курсатишнинг сифати билан боFлик булмокда. Демак, хар кандай ракобат афзаллигининг функцияси - сохадаги уртача даражадан юкори булган даромадларни таъминлаш ва хизматлар бозорида узининг доимий уринни эгаллашдан иборат эканлиги маълум булмокда.

Ракобатбардошлик даражасига эришиш учун туристик-рекреацион корхоналар учта вазифани хал этиши керак булади ва улар куйидаги максадли улчамларда уз аксини топади: ривожланиш, усиш ва фойда олишда. Шунинг учун ракобатбардошлик даражасига эришишда таклиф этиладиган хизматлар сифатини доимо назорат килиш, туристик-рекреацион хизматлар сифатини яхшилаш устида ишлаш хамда ишлаб чикариш фаолияти харажатларини пасайтиришда захираларни куриб чикиш зарур булмокда. Туристик-рекреацион хизматлар сифатини нафакат яхшилаш устида ишлаб колмасдан, балки унинг ассортиментини кенгайтириш ва сервис хизмат турларини диверсификациялаш тупламини яратиш зарур булмокда.

Максадли омиллар сифатида усиш, ривожланиш ва фойдани кабул килиш билан биргаликда ташки ва ички мухитнинг узаро таъсирини хам тахлил килиш зарур булади. Ташки мухитга куйидагиларни киритиш мумкин:

• бозорга кириш йулида тусик буладиган янги ракобатчиларнинг пайдо булиши;

• харажатларни пасайтиришда тусик буладиган таъминотчилар кучи;

• фойдани оширишда тусик буладиган истеъмолчилар таъсири;

• анча арзон туристик-рекреацион хизматларнинг пайдо булиш хавфи бу туристик-рекреацион корхоналар ривожланишига хамда усишига тусик булади;

• фойданинг усишига тусик буладиган туристик-рекреацион сохадаги узаро мусобаканинг жадаллашуви.

Ички мухитга туристик-рекреацион сохадаги корхоналарнинг молиявий хужалик фаолияти киради. Корхоналар белгиланган унсурларни сифат ва микдор жихатдан бахолаши зарур ва имкони борича уларнинг

хатти-харакатини башорат кила билиши керак. Узбекистондаги бугунги бизнес тавсифи сифатида барча корхоналар, шу жумладан туристик-рекреацион соха корхоналарида хам максадли тезис булиб, фойданинг мутлак устиворлиги тезисини курсатиш мумкин. Буни Т.Коно томонидан Буюк Британия, Япония, АКШ ва Россиядаги бизнес максадларининг устунлиги борасида олиб борилган тадкикотлар хам исботламокда. Бизнинг мамлакатимизда бу холат тадбиркорлик инвестицияларнинг етишмаслигидан, шунингдек туристик-рекреацион хизматларнинг ракобатбардошлиги паст булгани туфайли руй бермокда. Тадкикот олиб борилаётган минтакадаги туристик-рекреацион соха корхоналарида эса Узбекистондаги корхоналарга нисбатан ракобатбардошликнинг янада паст даражада эканлиги билан ажралиб турибди. Демак, бу минтакада асосан савдо хажмини ошириш устида ишлаб, бозордаги улушини купайишига ва натижада, фойданинг усишига олиб келишини такидлаш мумкин булади. Шуни эътиборга олиш керакки, тадбиркорлик сармояларнинг тавакалчилигини камайтириш, уларни бошкариш, хамда туристик-рекреацион корхоналарнинг ракобатбардошлигини ошириш минтакада, хусусан Самарканд вилоятида хам асосий максадлардан бири булиб колмокда.

Х,озирги пайтда энг керакли ва кам урганилганилган масалалардан бири бу туристик-рекреацион хизматларда сервис хизматларининг даражасини аниклашни курсатиш мумкин. Бу йуналишни илмий жихатдан урганиш, уни бошкаришда илмий-амалий воситаларга эга булиш билан бирга, корхоналарга таклиф этиладиган хизматлар сифатини ва хизматлар ракобатбардошлиги хамда бевосита корхоналар ракобатбардошлигини оширишга имкон беради.

«Корхонанинг ракобатбардошлиги» тушунчасига «Бостон консалтинг групп» маслахатчилари куйидагича таърифни таклиф этадилар: «Хужалик бирлигининг ракобатбардошлиги корхонада ракобат тутган уриннинг мехнат унумдорлигини оширишга имкон берувчи ёки энг камида, уларни узгармас даражада саклашни таъминлайдиган ресурсларни таксимлаш танловини белгилаш».

Р.А.Фатхутдинов «Ракобатбардошлик - бу маълум бир объектни мазкур бозорда такдим этиладиган ухшаш объектлар билан солиштирилганда, ушбу объектнинг эхтиёжларни кондира олиш даражасининг юкорилиги билан тав-сифланади. Ракобатбардошлик аник бир бозор ёки аник истеъмолчилар гурухига нисбатан аникланади. Агар объект ракобат-бардош хисобланган бозор курсатилмаса, демак ушбу объект хозирда дунёдаги энг яхшиси хисобланади». [2]

М.К,.Пардаев«Тадбиркор фаолиятининг ракобатбардошлиги деганда, ракобатбардош субъектларга нисбатан фаолиятининг кенг куламлилиги ва истикболлилиги харажатларни максадга йуналтириб, купрок фойда олиш кобилиятининг кучлилиги тушунилади. Тадбиркор товари (иши, хизмати)

ракобатбардошлиги деганда, ракобатбардош субъектлар товари (иши, хизмати)нинг сифати ва нархига нисбатан истеъмолчига (харидорга) кулайлиги, унга кетадиган харажатларнинг самарадорлиги ва шу товардан оладиган фойданинг куплигини таъминловчи омиллар тизими тушунилади.»

Бугунги кунда "ракобат" тушунчаси узининг махаллий доирасидан кенгайиб, халкаро ахамиятга эга булмокда. Шу туфайли дифференциация ва диверсификациялаш стратегияларининг мавкийи биринчи уринга чикмокда, таннархни хисоблаш ва пасайтириш эса иккинчи даражага тушиб колмокда. Дифференциация стратегияси туристик-рекреацион корхонанинг бирон бир жабхада узининг антикали эканлигига интилишини билдиради ва унинг мухимлиги эса мижозларнинг куп булишида уз ифодасини топади. Диверсификация стратегияси эса туристик-рекреацион сохадаги корхоналарнинг янги бозорларга йуналтирилган янги кушимча хизматларни таклиф этишга интилишини билдиради. Бу стратегияларни амалиётга тадбик этилишини туристик -рекреацион хизматларга курсатиладиган сервис хизматини кенгайтирмасдан ва ракобат мухитини яратмасдан амалга ошириб булмайди.

Бизнинг фикримизча, туристик-рекреацион хизматларга сервис хизматни курсатиш деганда «корхона-истеъмолчи» алокасини таъминлайдиган туристик-рекреацион корхоналарнинг барча тизимости фунциялари ва фаолият турларининг тизимли мажмуасини тушуниш керак булади. У бозор талабларига мос равишда номенклатура, сифат, микдор, нарх, худуд ва вакт курсаткичлари буйича хар битта моддий ва ахборот окимларнинг кесими буйича амал килади.

Бизнингча бугунги кунда сервис хизмат турлари сифатида куйидагиларни ажратиб курсатиш мумкин:

1. Истеъмолчиларга хизмат курсатиш даражаси буйича мажмуали тавсиф берадиган истеъмолчилик талабини кондириш сервиси. У куйидаги курсаткичлар билан аникланади: таклиф этиладиган хизматлар вакти, такрорланиши, тайёргарлиги ва сифати хамда биринчи талабга биноан таклифнинг тайёр туришидан иборат.

2. Сервис хизматининг таклиф этиладиган турлари йотиндисини, яъни истеъмолчига таклиф этиладиган мажмуини ифодаловчи ишлаб чикариш максаддаги хизматларни курсатиш сервиси.

3. Туристик-рекреацион хизматларнинг истеъмолчисига таклиф этиладиган ялпи маълумот (сифат сертификатларига эга булган) ва туристик-рекреацион хизмат курсатишини ифода этувчи маълумот сохасидаги хизмат курсатувчи сервис.

4. Истеъмолчиларга таклиф этиладиган туристик-рекреацион хизматларнинг турли туловлар й^индисини, чигирма ва имтиёзлар тизимларини ифода этувчи молия-кредит хизматининг сервиси.

Шундай килиб, туристик-рекреацион хизматларда

ракобатбардошликни таъминлайдиган максадларга эришиш куйидагилар хисобидан шаклланади: сифатни ошириш буйича харакатларнинг жадаллашуви ва хизматларнинг хаётий цикли боскичларида буладиган харажатларни функционал-зарурий даражагача етказиш; бозор талабларига модификациялашган ва мослашган холда хизматлар хар бир турининг салохиятли имкониятлардан максадли йуналишда фойдаланиш; истеъмолчилар талабини кондириш учун янги туристик-рекреацион хизматларни яратиш; туристик-рекреацион хизматларнинг сервис хизмат тизимини максадли йуналтирилган ривожланиши ва такомиллашувини амалга ошириш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Тухлиев И.С., Хдйитбоев Р., Ибодуллаев Н.Э., Амриддинова Р. Туризм асослари: Укув кулланма - Самарканд, СамИСИ, 2010

2. Арзуманян А.Г. Оценка конкурентоспособности российской экономики / А.Г. Арзуманян // Эпомен. — 2021. — № 58. — С. 46-50.

3. Сальников Ю.Ю. Современные подходы к оценке конкурентоспособности организаций на основе субъектного подхода / Ю.Ю. Сальников // Вестник Алтайской академии экономики и права. — 2021. — № 5-1. — С. 85-92.

4. Фатхутдинов Р. Управление конкурентоспособностью вуза // Высшее образование в России, 2006. - № 9

5. Пардаев М.К,. ва бошк. Инвестиион лойихалар тахлили.Укув кулланма. - Т.: "Фан ва технология" нашриёти, 2019. - 234 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.