Научная статья на тему 'ТУМАН (ШАҲАР)ЛАРДАГИ КРИМИНОГЕН ВАЗИЯТНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА, ЖИНОЯТЧИЛИККА ҚАРШИ КУРАШИШДА КРИМ ПРОГНОЗЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ ВА СУЪНИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ИМКОНИЯТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ МАСАЛАЛАРИ'

ТУМАН (ШАҲАР)ЛАРДАГИ КРИМИНОГЕН ВАЗИЯТНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА, ЖИНОЯТЧИЛИККА ҚАРШИ КУРАШИШДА КРИМ ПРОГНОЗЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ ВА СУЪНИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ИМКОНИЯТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Кримпрозноз / кримтаҳлил / PredPol / Crime Radar / тана камералари / юзни таниб олиш / рақам белгиларини аниқлаш / ядро аналитикаси / нейрон тармоқлари / эвристик двигателлар / рекурсион процессорлар / Байес тармоқлари / маълумотларни йиғиш / криптографик алгоритмлар.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Муҳсинбек Холмирзаев

Мазкур мақолада туман(шаҳар)лардаги криминоген вазиятни таҳлил қилишда, жиноятчиликка қарши курашишда кримпрогнозлашнинг ўрни ва аҳамияти, туман (шаҳар)ларда ташкил этилган маҳаллалар, қишлоқлар, овуллар ва бошқа ҳудудий тузилмалардаги криминоген ҳолатни суъний интеллектга асосланган замонавий гаджетлар орқали таҳлил қилишнинг кенг имкониятлари, афзалликлари, шу билан бирга соҳани такомиллаштиришга қаратилган бир қатор таклифлар, мулоҳазалар ўз аксини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУМАН (ШАҲАР)ЛАРДАГИ КРИМИНОГЕН ВАЗИЯТНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА, ЖИНОЯТЧИЛИККА ҚАРШИ КУРАШИШДА КРИМ ПРОГНОЗЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ ВА СУЪНИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ИМКОНИЯТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ МАСАЛАЛАРИ»

é

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

ТУМАН (ШАХАР)ЛАРДАГИ КРИМИНОГЕН ВАЗИЯТНИ

ТАХЛИЛ ЦИЛИШДА, ЖИНОЯТЧИЛИККА ЦАРШИ КУРАШИШДА КРИМПРОГНОЗЛАШНИНГ АХДМИЯТИ

ВА СУЪНИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ИМКОНИЯТЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ МАСАЛАЛАРИ Мух;синбек ХОЛМИРЗАЕВ Хук;ук;ни мух,офаза ;илувчи органлар академияси муста;ил

изланувчиси e-mail: muhsinbekx_lawyer@mail.ru Tel: +998998-777-34-02 https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10579002

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 22th January 2024 Accepted: 28th January 2024 Online: 29th January 2024 KEY WORDS

Кримпрозноз, кримтаулил, PredPol, Crime Radar, тана камералари, юзни таниб олиш, рацам белгиларини аницлаш, ядро аналитикаси, нейрон тармоцлари,

эвристик двигателлар,

рекурсион процессорлар, Байес тармоцлари,

маълумотларни йигиш, криптографик алгоритмлар..

Мазкур мацолада туман(шахар)лардаги криминоген вазиятни тахлил цилишда, жиноятчиликка царши курашишда кримпрогнозлашнинг урни ва ахамияти, туман (шахар)ларда ташкил этилган махаллалар, цишлоцлар, овуллар ва бошца худудий тузилмалардаги криминоген холатни суъний интеллектга асосланган замонавий гаджетлар орцали тахлил цилишнинг кенг имкониятлари, афзалликлари, шу билан бирга сохани такомиллаштиришга царатилган бир цатор таклифлар, мулохазаларуз аксини топган.

Мамлакатимизда давлат органлари ва фу;аролик жамияти институтларининг я;ин х,амкорлиги асосида жамоат тартибини са;лаш, хуку;бузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка ;арши курашишнинг сифат жих,атдан янги тизимини жорий этиш, фу;ароларнинг хуку;лари, эркинликлари ва ;онуний манфаатларини ишончли х,имоялашни таъминлаш буйича салмо;ли ишлар амалга оширилди.

Айни;са, жиноятларни содир булишини олдиндан прогнозлаш сох,асида катта ;изи;иш билдирилиб келинмо;да.

Эндиликда, жиноятчиликка ;арши курашишда жиноятларин фош этиш, тергов ;илиш, жиноятлар содир этилгач, улар х,а;ида таргибот-ташви;от тадбирларини амалга ошириш самара бермасдан ;олди.

Бу усулларнинг эскирганлиги, ах,оли сонининг карага усиши, ижтимоий муносабатлар сох,асининг маштабли кенгайиши, жиноятларнинг сон жих,атидан купайиши билан чамбарчаст богли;дир.

Хозирда аксарият аудитория жиноятчиликни криминологик прогнозлашни жиноятчилик статистикаси билан бир эканлигини таъкидлашади.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Аммо, жиноятчиликни урганиш замирида жиноятчиликнинг холати хацидаги статистик материал, жиноятчилар шахсига доир (айницса, демографик) маълумотлар ётади, статистиканинг илмий методларидан эса криминологияда кенг фойдаланилади.

Бугунги кунда жиноятчиликнинг барвацт олдини олиш, жиноятларнинг оцибатлари билан эмас, балки унинг келиб чицишига замин яратаётган омиллар, шарт-шароитлар билан курашиш, жиноятчиликка царши куч билан эмас, балки илм-маърифат, суъний интеллект негизида цурилган замонавий гаджетлар ва дастурий таъминотлар билан курашиш х,ар цачонгиданда мухимроц ва долзарброцдир.

Давлатимиз рахбарининг 15.01.2024 йилдаги "Жамоат хавфсизлигини таъминлаш ва жиноятчиликка царши курашиш сохасини илмий тадциц цилиш фаолиятини сифат жихатидан янги босцичга кутариш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-10-сонли Фармони х,амда "Криминология сохасида илмий-амалий тадцицот ишларини ташкил етиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-22-сонли Карорлари сузимизнинг яццол исботидир.

Мазкур Президент Фармон ва Карори хам тадцицот ишимизнинг нечоглик долзарб эканлигини яна бир бора исботлайди.

Мазкур норматив хужжатлар том маънода жиноятчиликка царши курашишда хуцуцни мухофаза цилувчи органларни "замонавий цуроллар" билан цуроллантирди, десак, асло муболага булмайди.

Ушбу тарихий хужжат асосида Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги тузилмасида мамлакатда ягона таянч илмий ташкилот "Криминология тадцицот иснтитути" ташкил этилди.

Дархацицат, бугунги кунда бутун дунё ахлини хавотирга солиб бораётган хаво, сув, урмон ва ер ресурслари, усимлик ва хайвонот дунёси каби цатор сохалар борки, мазкур сохада содир этилаётган жиноятлар инсоният келажагига жиддий зиён етказиб келинмоцда.

Бу каби жиноятларнинг оцибатлари билан курашиш самарасиз булиб, бу оцибатларни бартараф этиш мушкулдир.

Ш сабабли, куплаб илгор мамлакатнинг олимлари жиноятчиликка царши цурашишда криминологиянинг имкониятларидан фойдаланш, уларни амалиётга янада кенгроц жорий этиш учун куплаб тадцицот ишларини олиб бормоцдалар.

Ахолининг соглиги ва яшаш цобилиятини сацлаш сохаларида экологик жиноятчилик сабаблари хамда унинг олдини олишнинг криминологик тахлили мухим вазифа булиб цолмоцда.

Куплаб соха вакиллари жиноятларнинг келиб чицишига ижтимоий-ицтисодий, ижтимоий-психологик, демографик, ташкилий ва бошца омилларни санаб утадилар.

Бироц, санаб утилган холатларнинг деярли барчаси жиноятчилик динамикасига цайсидир маънода таъсир курсатиши мумкин ва жиноятчиликнинг ортишига сабаб булиши мумкин.

Аммо, Бизнинг фикримизча, мазкур холатларнинг барчаси жиноятнинг содир булиш вацти, жойи ва цайси шахс томонидан содир этилиши х,ацидаги

царашларимизда асосий факторлар хисобланмайди.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Mrçopugaru ^o^aT^ap, MaM^aKaTHHHr ^HHoflTHH.flHKKa ;apmu Kypamum fiy^ugaru acocufi fiyHa^Hm^apu x,uco6.flaHagH, xo^oc.

My;aggaM 6apHa xyrçyrçHH Myx,o$a3a ;u.flyBHH opraH^ap Tap;o; Ba ннтегpaцнн^amмaгaн x,o.flga ^HHo^THH^HKKa ;apmu Kypamumga afipuHa Tax^H^apHH Ba nporHo3^apHH o^h6 6opraH x,aMga ^HHoHTflapHHHr cTaTUcTHK x,uco6oT^apHH ropuTum ÖH^aH HeK^aHHÖ Ke^raH 6y^ca, SHgu^uKga ^HHo^T^apHHHr x,hco6h 6u^aH öupra^HKga "x;ap öHp ^HHOHTHHHr aHaTOMHHCH" ypraHH^agu.

^HHoHTHH^HKKa ;apmu Kyp-KypoHa Kypamra HeK ^yHH^u6, ^HHoflTflapHHHr Ke^u6 Hurçumura ca6a6 öy^raH oMH^ap ypraHH^HÖ, caMapa^u 6apTapa$ STum Hopa-TagÖHp^apu um^a6 Hurçu^agu.

By op^a^u ^hhoathrahk cogup Öy^umu reoMeTpHK nporpeccHH Tap3Hga KaMafiumura spumu^agu.

Cox,ara axöopoT кoммyннкaцнн TexHo^orHfl^apuHH KeHr ^opufi STum oprça^H ^HHo^T^apHH ro;opu aHHK^HKga aHHK^am, y^apHHHr ca6a6.flapH 6u^aH sca «Tamxuc^aHraH» x,o.flga Kypamum hmkohhath npaTH^agu.

AfiHH;ca Ky3aTum, Ma^^yMoT^apHH fiuFum Ba rypyx^am 6o3 ycTura, XIV acpga KpHMHHo^oruHHHHr acocufi MyaMMo^apuHH afiHaH cTaTucTHKa Ha3apuëTHH^apH ToMoHugaH ypraHum KeHr puBo^flaHgu.

KpuMnporHo3^amga Öup ;aTop o^HM^ap ToMoHugaH Tag^u^oT^ap öopu^raH

6y^u6, Opaнцннga reppu, Be^runga KeT^e, Poccunga TKaneBHH mhco^ cu^araga KypcaTHÖ yTHmuMH3 MyMKHH.

CTaTucTHK Ta^^u^ BocuTacuga ^HHoHTHH^HKHHHr 6om;a u^THMoufi xpguca^ap 6u^aH a^o^a^apuHH aHHK^am Ba myHgaH Ke^u6 hh;hö caMapa^u Hopa-Tag6Hp.flapHH um^a6

HH^Hm MyMKHH.

Maca^aH, KeT^e ^HHoflTHH^apHH ^hhch Ba ëmu, ^hhoat cogup STH^raH ^ofi, Ba;T x,aMga ^ofiga^aHH^raH ^hhoat KypoAflapura Kypa TacHH^amHHHr y3ura xoc xycycuHT^apuHH ëpuTHÔ Öepgu.

By 6u^aH KeT^e ^HHo^THH^uKHUHr 6a^3H Öup xpguca^ap 6H.flaH a^o^acura s^THÖopHH ;apaTHÖ, ^HHo^THH^uKHUHr o^guHH o^um Hopa-TagÖHp^apu x,a;Hga afipuM Myx,HM xy^oca^ap Hu;apgu.

AfiHH Ba;Tga ^y;y;6y3ap^HK^apHHHr SHr xaB^^u maK^u öy^raH ^HHOHTHHAHK caöaö^apH Ba OMU^apHHUHr hx^HT MaH3apacHHH öepum Ba ^HHo^THH^uKHUHr o^guHH o^um TH3HMHHHHr yMyMHfi кoнцeпцннcннн um^a6 Hu;umra KpHMHHo.florHflHHHr y3uruHa ;ogup SKaH^uruHH Ha3apga TyTum ^o3HM.

Bom;a ropuguK ^aH^apu, afiHH;ca KpuMHHa^ цнкflгa KHpyBHH ^aH^ap y3 Ba3H^a^apuHH eHum yHyH KpuMHHo^oruK Tag;u;oT^apHHHr yMyMHfi HaTH^a^apugaH ^ofiga^aHagu.

^HHoHTHH^HKHHHr Ma3MyHH ^aMga HaMoëH 6y^um maK^^apu, yHHHr ;oHyHHHT^apu, acocufi Ba hkkhhhh gapa^a^u ^apaKaT^aHTupyBHH KyH^apu Ba oMH^^apuHH, myHHHrgeK, ^hhohthh maxcu, yHHHr TapKHÖufi Ba ^yнкцнoнa^ xycycuHT^apuHH ÖHpgaHÖHp

Ma;cag SMac.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

У пировард натижада х,озирги босцичда жамиятда юз бераетган ижтимоий жараёнларни бошцариш ва тартибга солиш борасидаги мух,им амалий вазифаларни ечишга царатилган.

Криминология фани олдида нафацат жиноятчиликнинг айрим муаммолари, унинг х,озирги босцичдаги баъзи бир сабаблари, профилактика субъектлари тизими, уларнинг вазифалари х,амда таъсир курсатиш чора-тадбирларига доир нуцтаи назарларни янгилаш ва асослаш каби методологик хусусиятга эга булган мух,им вазифалар юзага келмоцда, балки утиш даври ицтисодиёти сох,асидаги гайриижтимоий х,одисаларнинг турли омилларини аницлаш ва атрофлича тах,лил цилиш зарурати х,ам тугилмоцда

Хаво, сув, урмон ва ер ресурслари, усимлик ва цайвонот дунёси, ацолининг соFлиFи ва яшаш цобилиятини сацлаш соцаларида экологик жиноятчилик сабаблари цамда унинг олдини олишнинг криминологик тацлили муцим вазифа булиб цолмоцда.

Кайд этиш лозимки, прогнозлаш - келажакни урнатишни излаш жараёни, келажак хддисасини билиш жараёнидир.

Криминология асосан жиноят хддисаларини ургангани учун, умуман олганда, криминологик прогнозлаш деганда жиноятнинг келажакдаги х,олати тугрисида доимий равишда ахборот олиш ва цайта ишлаш назарияси ва амалиёти тушунилиши керак.

Бошцача цилиб айтганда, криминологик прогнозлаш - бу жиноятларнинг ижтимоий х,одиса сифатидаги узгаришлари, тенденциялари ва цонуниятлари, келажакда жиноятларнинг алохдда турлари, гурух,лари, хуцуцбузарликларнинг олдини олиш истицболлари (йуллари), унинг турли жих,атларини илмий башорат цилишдир.

Башорат цилинган жараёнлар ва обйектлар х,ацицатга тулиц мос келиши, обйектив урганилиши ва тугри бах,оланиши керак.

Прогнознинг мазмуни етарлича тулиц ёки тулиц булмаслиги мумкин.

Хамма нарса ишлатиладиган маълумотлар мицдори, цулланиладиган техникалар ва башорат цилиш жараёни бошланган ва содир булган ёки бу жараёнга таъсир цилган бир цатор бошца шартларга боглиц.

Агар ушбу мух,им шартларнинг барчаси тугри тушунилса ва урганилса, прогноз мазмуни тулиц х,исобланади.

Бундай х,олда, тугри расмийлаштирилиши керак булган объектив прогностик хулоса берилади.

Прогнозлаш натижалари муайян шаклда, цандайдир хужжатда ифодаланиши керак. Мазкур х,олатда жиноятчиликнинг кунлик, х,афталик ва ойлик узгариб боришини инобатга олган булсак, жиноятчиликнинг инсон омили билан х,исоботларини юритиш уз самараси бермайди.

Такрорий шаклга эга булган жиноятнинг прогнози бир цадар осон булиб,. бирламчи ва иккиламчи илох,ийлик доирасида жиноят х,олати, унинг тузилиши, характери ва динамикаси х,ацида башорат цилиш мумкин.

Кайд этиб утиш мумкинки, жиноятчиликнинг мавжуд турлари ва пайдо булиши мумкин булган турларининг анатомияси юзасидан тадцицотларимиз етарли эмас.

Жиноятчиликнинг яхлит анатомиясини яратишимиз оцибатида суъний интеллект орцали жиноятларни аниц прогнозлашимиз мумкин.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Мисол учун, инсон х,аёти ва соглигига царши царатилган жиноятларнинг пайдо булишига назар ташлайдиган булсак, мазкур х,олат дастлаб кундалик узаро тортишувлар, маъмурий хуцуцбузарлик ва жиноят каби шаклланувчи мураккаб анатомияга эга эканлигини куришимиз мумкин.

Жиноятчиликнинг анатомиясини шакллантириш жиноятнинг объект, объектив томонлари мух,им ах,амият касб этади.

Индивидуал хатти-х,аракатларнинг прогнозлари бутунлай мустацил булиб, улар илгари жиноят содир этган ва жиноят содир этган шахсларнинг хатти-х,аракатлари илгари жазога хукм цилинмаган шахслар прогнозларига булинади.

Криминологик прогнозларни бир цатор бошца белгиларга кура х,ам таснифлаш мумкин: жиноят тури, уларни содир етган шахсларнинг жинси ва ёши ва бошцалар буйича, лекин охир-оцибатда, жиноятнинг умумий прогнози индивидуал прогнозлар асосида шакллантирилиши керак.

Ушбу башоратда х,ам бирламчи, х,ам рецидивнинг асосий белгилари булиши керак.

Шу уринда жиноятларнинг вацт ва замонда прогнозлашнинг ах,амияти х,ацида цисцача тухталиб утишимиз лозим.

Кисца муддатли криминологик прогнозлаш жиноятчиликка царши курашиш тактикасини аницлаш учун катта ах,амиятга эга, чунки унинг асосида жиноятчиликка царши курашишнинг цисца муддатли режалари ишлаб чицилади.

Кисца муддатли прогнозлаш жиноятчиликнинг умумий узгаришларини эмас, балки яцин келажакдаги, яъни бир йилдан беш йилгача булган даврда, шу жумладан биринчи, иккинчи, учинчи, туртинчи ва бешинчи йиллар учун алохдда жиноятчилик курсаткичларининг узига хос узгаришларини илмий жих,атдан башорат цилишга царатилган.

Урта муддатли прогнозлар эса узоц муддатли прогнозлар жиноятчиликка царши кураш стратегиясини белгилайди, улар узоц муддатли прогнозлар сингари, жуда узоц келажакдаги жиноятчилик узгаришининг асосий тенденцияларини аницлашга царатилган.

Бир томондан, урта муддатли криминологик прогнозлаш узоц муддатли прогнозлар курсаткичларини тугрилаш имконини берса, иккинчи томондан, жиноятчиликка царши курашни тегишли режалаштиришни ишлаб чицишга ёрдам беради.

Урта муддатли прогнозлаш олти йилдан ун йилгача булган муддатга амалга оширилади.

Кисца муддатли ва х,атто маълум даражада урта муддатли, узоц муддатли криминологик прогнозлашдан фарцли улароц, энг умумий ижтимоий х,одисаларни тах,лил цилишга асосланади ва кейинчалик узоц муддатли прогнозлар аницроц булиши мумкин эмас. урта муддатли прогноз сифатида. Жиноятни узоц муддатли прогнозлаш фацат комплекс асосда амалга оширилиши мумкин хуцуцбузарликларга таъсир этувчи фактларнинг бутун мажмуасини тулиц тах,лил цилиш.

Ушбу турдаги прогнозларнинг амалий муддати 10 дан 15 гача ва х,атто 20 йилни ташкил этиши мумкин.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Улар купроц эхтимолий характерга эга, чунки улар ижтимоий тарацциётнинг умумий ижтимоий цонуниятларини, нафацат демографик цонуниятларни, балки ицтисодий, сиёсий, мафкуравий, маданий-маърифий ва хоказоларни тахлил цилишга асосланади.

Сунъий интеллект орцали демаграфик узгаришларни тахлил цилиб боориш жиноятларнинг башорат цилинишига таъсир цилмайди. Ахоли сонининг купайиши ёки ёш, урта ва кекса ёшларнинг ортиши жиноятларнинг ошишига сабаб булиши хацида царашлар илмий асосланмаган.

Дейлик, муайян худудда жиноятчилик бир йилда ошмасдан барцарор холатда турибди, лекин мазкур худуддаги ахоли сони 20 фоизга ортди. Натижада жиноятларнинг ахоли сонига нисбати камайишини курамиз, бироц мазкур холатда жиноятчиликнинг сони камаймаган.

Шу уринда, Биз таклиф етаётган суньий интеллектга асосланган дастурий таъминот фацат кунлик ва цисца муддатли прогнозларни аницлашга царатилган.

Куплаб криминолог олимлар томонидан ахборот манбалари ёки криминологик прогнозлашнинг зарурий шартлари сифатида цуйидагилар таъкидланади.

Статистик маълумотлар ва жиноятчиликка барцарор таъсир курсатадиган асосий ижтимоий жараёнларнинг (ижтимоий-ицтисодий, ижтимоий-психологик, демографик, ташкилий, бошцарувчи) холати ва тенденциялари буйича камида 10 йил давомида намунавий тадцицотлар натижалари, шунингдек, "фон" деб аталадиган жиноят ходисаларининг холати ва тенденциялари (алкоголизм, гиёхвандлик, гиёхвандлик, фохишалик ва бошцалар); камида 10 йил давомида жиноятчиликнинг холати, тузилиши ва динамикасини тавсифловчи айрим худудлар ва курсаткичлар буйича статистик маълумотлар ва танланма тадцицотлар натижалари; профилактика чораларини, шу жумладан жиноий жазоларни цуллаш хажми, тузилиши ва тенденциялари тугрисидаги шунга ухшаш маълумотлар: 10 йил давомида жиноятчиликка царши курашни хуцуций тартибга солиш ва ресурслар билан таъминлаш сохасидаги узгаришлар ва уларнинг жиноятчилик холатига таъсири тугрисидаги маълумотлар; жиноятчилик тугрисидаги жамоатчилик фикри ва унга царши курашиш чора-тадбирлари тугрисидаги маълумотлар, шу жумладан хуцуцни мухофаза цилувчи ва бошца органлар ва ташкилотларнинг ушбу курашдаги роли: жиноятнинг янги турлари, шакллари ва усуллари тугрисидаги маълумотлар; давлатлараро характердаги жиноятлар ва айрим мамлакатларда жиноятчилик прогнозлари ва унга царши кураш тугрисидаги маълумотлар шулар жумласидан.

Дархацицат, юцорида санаб утилган холатларнинг деярли барчаси жиноятчилик динамикасига цайсидир маънода таъсир курсатиши мумкин ва жиноятчиликнинг ортишига сабаб булиши мумкин. Бироц Бизнинг фикримизча, мазкур холатларнинг барчаси жиноятнинг содир булиш вацти, жойи ва цайси шахс томонидан содир етилиши х,ацидаги царашларимизда асосий факторлар хисобланмайди.

Юцоридаги холатлар, мамлакатнинг жиноятчиликка царши курашиш йулидаги асосий йуналишлари хисобланади.

Мисол учун, хуцуцни мухофаза цилувчи ва бошца органлар ва ташкилотларнинг ушбу курашдаги роли жиноятчиликнинг ортишига сабаб булиши мумкин. Бироц, бу

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

холат субйектив цараш цулиб, уни суний интеллект орцали прогнозлай олмаймиз. Дейлик, Кашцадарё вилояти Гузор туманида жиноятчилик утган йилга нисбатан 250 фоизга ёки 30 тага ортди. Мазкур холатда хуцуцни мухофаза цилувчи ва бошца органлар ва ташкилотларнинг ушбу курашда сусткашликка йул цуйганлигини сабаб сифатида курсатиб утиш мантицсиз.

Машхур алломамиз табиб Ибн Синонинг табири билан айтганда, ташхисланмаган касалликка цилинган минг муолажа нафсиздир, аксинча беморнинг хаётида золим булади.

Шу нуцтайи назардан, жиноятчиликнинг кримпрогнозлаш орцали худудда содир булиши мумкин булган жиноятларни аницлашимиз ва шундан келиб чициб профилактик чора тадбирларни белгилаб олишимиз лозим.

Шу уринда илгор давлатларнинг жиноятчилликка царши курашишда суний интеллектнинг имкониятларидан фойдаланишдаги тажрибалари билан танишиш мацсадга мувофицдир.

Мисол учун, дунёнинг енг илгор давлатларидан бири АКСХ, да суний интеллект негизига ишлаб чицилган патрул операцияларини бошцариш учун ихтисослашган ПредПол дастурий таъминоти. Мазкур дастур тарихий воцеалар маълумотлари (идеал холда 2-5 йил учун маълумотлар) тупламлари хар бир янги шахар учун алгоритмни ургатиш учун ишлатилади. Кейин ПредПол хар куни алгоритмни булимдан келганлиги сабабли янги воцеалар билан янгилайди. Ушбу маълумот агентлик хужжатларини бошцариш тизимидан (РМС) келади.

ПредПол дастури фацат 3 маълумот пунктидан - жиноят тури, жиноят жойи ва фойдаланади - прогнозларини яратиш учун фойдаланади.

Шахсни аницлашга имкон берадиган шахсий маълумотлар хеч цачон ишлатилмайди. Демографик, етник ёки ижтимоий-ицтисодий маълумот хеч цачон ишлатилмайди. Бу разведка ёки прогнозларга асосланган бошца полиция моделлари ёрдамида кузатилган махфийлик ёки фуцаролик хуцуцларини бузиш ехтимолини истисно цилади.

Енг цизицарлиси шундаки, Прогнозлар Гоогле хариталар орцали веб-интерфейсда цизил туртбурчаклар шаклида курсатилади. Хар бир цутида 500 х 500 фут майдон мавжуд. Устунлар хар бир кун учун енг катта хавф зоналарини ва тегишли сменани курсатади: кун, сменали ёки тунги. Офицерларга иш вацтининг тахминан 10 фоизини хизмат кабиналарини патрул цилиш учун сарфлаш буюрилган (соатига 6 дацица).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Жиноятнинг кримпрогнозлашда турли-туман замоновий гаджетлар асосида тахлил цилиш лозим.

Хозирги кунда илгор хориж давлатларида тана камералари, юзни таниб олиш, рацам белгиларини аницлаш, ядро аналитикаси, нейрон тармоцлари, эвристик двигателлар, рекурсион процессорлар, Байес тармоцлари, маълумотларни йигиш, криптографик алгоритмлар, хужжат процессорлари, хисоблаш лингвистикаси, овоз изини идентификация цилиш, табиий тилни цайта ишлаш, юриш тахлили, биометрик

é

Ws,

References:

1. Криминология: Учебник/под ред. проф. Малкова В.Д. - ЗАО Юстицинформ, 2004 г.

2. https://lex.uz/ — Узбекистон Республикаси ;онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси.

3. Узбкистон Республикаси Хуку;бузарликлар профилактикаси тугрисидаги Конуни.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги Хуку;бузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка ;арши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисидаги ПК-2833-сон Карори.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг, 2018 йил 31 октабрдаги Жиноий-хуку;ий статистика тизимини тубдан такомиллаштириш ва жиноятларни тизимли тах,лил ;илиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида ПФ-5566-сон Фармони.

1 https://vciba.springeropen.com/articles/10.1186/s42492-021-00075-z

é

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

6. Кабанов П.А. Современная криминология: структура, методика и тенденции развития: учебное пособие.Нижний Новгород: Нижегородская академия МВД России, 2018. 125 с.

7. https://www.law.msu.ru/pages/nauchno obrazovatelnyy centr kriminologicheskih issledovaniy 441

8. https://vciba.springeropen.com/articles/10.1186/s42492-021-00075-z

9. Adeyemi A. (1990). Crime and Development in Africa: Case Study of Nigeria, in U. Zvekic ed., Essays on Crime and Development, pp. 182. Rome: United Nations Inter-regional Crime and Justice Research Institute.

10. Adeniyi Olatunbosun (1998). Public Attitudes towards Reporting Crimes in Nigeria. Nigerian Law and Practice Journal, 2(2), 105-111. Council of Legal Education, Nigerian Law School.

11. Barry Loveday (2000). Managing Crime: Police Use of Crime Data as an Indicator of Effectiveness. International Journal of the Sociology of Law, 28, 215-237.

12. Christopher Birkbeck (2006). Crime and Control in Venezuela, in Crime and Control in Comparative Perspectives. Law and Disorder in the Post Colony (pp. 109-130). London: University of Chicago Press Ltd. Elias Carranza, et al. (2006).

13. Monitoring the Crime Situation: A Developing Country Perspective,' Forum on Crime and Society, 5(1), 111-116.

14. Hyacinthe Ellis, Crime Control in the English-Speaking Caribbean: A Comparative Study of Jamaica, Trinidad, Tobago and Barbados 1960-1980 in Crime and Control. Law and Disorder in the Post Colony. (pp. 131-162).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.