Научная статья на тему 'ИНТЕРНЕТ ТАРМОҒИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛАДИГАНЖИНОЯТЛАР: САБАБЛАР ВА ШАРТ-ШАРОИТЛАР'

ИНТЕРНЕТ ТАРМОҒИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛАДИГАНЖИНОЯТЛАР: САБАБЛАР ВА ШАРТ-ШАРОИТЛАР Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
394
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
иқтисодий омил / криминологик омил / глобал ахборот тармоғи / электрон тўловлар / электрон ҳужжат / электрон қайта ишлаш тизими / ижтимоий-психологик ҳодиса / ҳуқуқий тартибга солиш / веб-сайтлар / платформалар / онлайн-сервислар йиғиндиси. / экономический фактор / криминологический фактор / глобальная информационная сеть / электронныеплатежи / электронный документ / система электронной обработки / социально-психологический феномен / правовое регулирование / веб-сайты / платформы / совокупность онлайн-сервисов.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Сардорa. Тўраев

Мазкур мақолада муаллиф интернет тармоғидан фойдаланиб содир этиладиганжиноятларнинг сабаблари ва уларга имкон яратиб берган шарт-шароитларнинг айрим жиҳатлари хусусида сўз юритган.“Глобал ахборотлаштириш ва компьютерлаштириш асри”да инсоният ҳаётига оламшумул ихтиролар билан бир қаторда, ахборот хавфсизлигига тахдид солаётган компьютер жиноятчилиги каби улкан муаммолар ҳам кириб келмоқда. Ахборот технологиялари соҳасидаги янгиликлар ушбу соҳалардан хабардорликни долзарб масалага айлантирди. Шуниси эътиборлики, жиноий ниятларни амалга оширишда компьютер техникаси доим асосийобъект ва жиноят содир этиш воситаси сифатида фойдаланилмоқда. Маълумки, жамият ҳаётининг муайян соҳаси ривожланиши билан янги технологиялардан фойдаланишни ва яширинча ўз эҳтиёжларини қондиришни истовчилар пайдо бўлади. Муаллиф, бу, ўз навбатида, жиноийфаолиятнинг янги тури –ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятларнинг содир этилишига сабаб бўлаётганини қайд этган. Мазкур жиноят ҳозирги босқичда анча юқори даражага чиқди. Зеро, компьютер ва интернет ижтимоий тармоқларида содир этиладиган жиноятлар кўламини баҳолаш мушкул. Тадқиқ этилаётган жиноятчилик турини объектив таҳлил қилишга ҳам ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари статистик ҳисоботларининг(биринчи навбатда телекоммуникациялар ва компьютер ахбороти соҳасида содир этилган жиноятлар тўғрисидаги ҳисоботнинг) мукаммал эмаслиги, ҳам ахборот-технология воситаларидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларни аниқлаш, тергов қилиш ва очиш билан боғлиқ қийинчиликларимкон бермайди.Шунингдек, мақолада Интернет тармоғидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларга қарши кураш самарадорлиги кўп жиҳатдан ушбу жиноий тажовуз криминологик тавсифини тўғри тушунишга, унинг сабаб ва шарт-шароитларини ҳамда олдини олиш чораларини ўрганишга боғлиқ эканлигига оид мулоҳазалар билдирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРЕСТУПЛЕНИЯ, СОВЕРШЕННЫЕ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНТЕРНЕТА: ПРИЧИНЫ И УСЛОВИЯ

В этой статье автор рассказал о причинах преступлений, совершенных с использованием Интернета, и некоторых аспектах условий, которые сделали их возможными.В "век глобальной информатизации и компьютеризации", помимо универсальных изобретений, в жизнь человечества входят такие огромные проблемы, как компьютерная преступность, угрожающая информационной безопасности. Инновации в области информационных технологий сделали осведомленность об этих областях актуальной проблемой. Примечательно, что при осуществлении преступных намерений в качестве основного объекта и средства совершения преступлений всегда используется компьютерная техника. Известно, что с развитием определенной сферы жизни в обществе возникают те, кто хочет использовать новые технологии и тайно удовлетворять свои потребности. Автор отметил, что это, в свою очередь, является новым видом деятельности джинои –причиной возникновения преступлений в сфере информационных технологий. На современном этапе это преступление достигло гораздо более высокого уровня. Ведь трудно оценить масштабы преступлений, совершаемых в социальныхсетях компьютеров и Интернета. Анализ предмета вида расследуемого преступления не только идеально подходит для статистических отчетов правоохранительных органов (в первую очередь для отчетов о преступлениях, совершенных в сфере телекоммуникаций и компьютерной информации), он также не позволяет выявлять, расследовать и раскрывать преступления, совершенные с использованием информации и технологий.Также в статье отмечается, что эффективность борьбы с преступлениями, совершаемыми с использованием Интернета, во многом зависит от правильного понимания криминологического описания этого уголовного преступления, изучения его причин и условий, а также мер профилактики.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРНЕТ ТАРМОҒИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛАДИГАНЖИНОЯТЛАР: САБАБЛАР ВА ШАРТ-ШАРОИТЛАР»

Oriental Journal of Social Sciences SJIF for 2022: 5.908

ORIENTAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES

journal homepage: https://www.suppQrtscience.uz/index.php/oiss

CRIMES COMMITTED USING THE INTERNET: CAUSES AND CONDITIONS

Sardor A. Turaev

PhD student

Tashkent State University of Law Tashkent, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: economic factor, criminological factor, global information network, electronic payments, electronic document, electronic processing system, socio-psychological phenomenon, legal regulation, websites, platforms, a set of online services.

Received: 04.04.22 Accepted: 06.04.22 Published: 09.04.22

Abstract: In this article, the author spoke about the causes of crimes committed using the Internet, and some aspects of the conditions that made them possible.

In the "age of global informatization and computerization", in addition to universal inventions, such huge problems as computer crime, threatening information security, enter the life of mankind. Innovations in the field of information technology have made awareness of these areas an urgent problem. It is noteworthy that when carrying out criminal intentions, computer technology is always used as the main object and means of committing crimes.

It is known that with the development of a certain sphere of life in society there are those who want to use new technologies and secretly satisfy their needs. The author noted that this, in turn, is a new type of activity of jinoi - the cause of crimes in the field of information technology. At the present stage, this crime has reached a much higher level. After all, it is difficult to assess the scale of crimes committed on the social networks of computers and the Internet. The analysis of the subject of the type of crime under investigation is not only ideal for statistical reports of law enforcement agencies (primarily for reports on crimes committed in the field of telecommunications and computer information), it also does not allow to identify, investigate and solve crimes committed using information and technology.

The article also notes that the effectiveness of combating crimes committed

using the Internet largely depends on the correct understanding of the criminological description of this criminal offense, the study of its causes and conditions, as well as preventive measures._

ИНТЕРНЕТ ТАРМОГИДАН ФОЙДАЛАНИБ СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЖИНОЯТЛАР:

САБАБЛАР ВА ШАРТ-ШАРОИТЛАР

Сардор A. Тураев

PhD талабаси

Тошкент давлат юридик университети Тошкент, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: иктисодий омил, Аннотация: Мазкур маколада муаллиф

криминологик омил, глобал ахборот интернет тармогидан фойдаланиб содир тармоги, электрон туловлар, электрон этиладиган жиноятларнинг сабаблари ва хужжат, электрон кайта ишлаш тизими, уларга имкон яратиб берган шарт-ижтимоий-психологик ходиса, хукукий шароитларнинг айрим жихатлари хусусида тартибга солиш, веб-сайтлар, суз юритган.

платформалар, онлайн-сервислар "Глобал ахборотлаштириш ва

йигиндиси. компьютерлаштириш асри"да инсоният

хаётига оламшумул ихтиролар билан бир каторда, ахборот хавфсизлигига тахдид солаётган компьютер жиноятчилиги каби улкан муаммолар хам кириб келмокда. Ахборот технологиялари сохасидаги янгиликлар ушбу сохалардан

хабардорликни долзарб масалага айлантирди. Шуниси эътиборлики, жиноий ниятларни амалга оширишда компьютер техникаси доим асосий объект ва жиноят содир этиш воситаси сифатида фойдаланилмокда.

Маълумки, жамият хаётининг муайян сохаси ривожланиши билан янги технологиялардан фойдаланишни ва яширинча уз эхтиёжларини кондиришни истовчилар пайдо булади. Муаллиф, бу, уз навбатида, жиноий фаолиятнинг янги тури - ахборот технологиялари сохасидаги жиноятларнинг содир этилишига сабаб булаётганини кайд этган. Мазкур жиноят хозирги боскичда анча юкори даражага чикди. Зеро, компьютер ва интернет ижтимоий тармокларида содир этиладиган жиноятлар куламини бахолаш мушкул. _Тадкик этилаётган жиноятчилик турини

объектив тахлил килишга хам хукукни мухофаза килиш органлари статистик хисоботларининг (биринчи навбатда телекоммуникациялар ва компьютер ахбороти сохасида содир этилган жиноятлар тугрисидаги хисоботнинг) мукаммал эмаслиги, хам ахборот-технология воситаларидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларни аниклаш, тергов килиш ва очиш билан боглик кийинчиликлар имкон бермайди.

Шунингдек, маколада Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларга карши кураш самарадорлиги куп жихатдан ушбу жиноий тажовуз криминологик тавсифини тугри тушунишга, унинг сабаб ва шарт-шароитларини хамда олдини олиш чораларини урганишга боглик эканлигига оид мулохазалар билдирилган._

ПРЕСТУПЛЕНИЯ, СОВЕРШЕННЫЕ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНТЕРНЕТА:

ПРИЧИНЫ И УСЛОВИЯ

Сардор А. Тураев

PhD студент

Ташкентский Государственный Юридический Университет Ташкент, Узбекистан

О СТАТЬЕ

Ключевые слова: экономический фактор, криминологический фактор, глобальная информационная сеть, электронные платежи, электронный документ, система электронной обработки, социально-психологический феномен, правовое регулирование, веб-сайты, платформы, совокупность онлайн-сервисов.

Аннотация: В этой статье автор рассказал о причинах преступлений, совершенных с использованием Интернета, и некоторых аспектах условий, которые сделали их возможными.

В "век глобальной информатизации и компьютеризации", помимо универсальных изобретений, в жизнь человечества входят такие огромные проблемы, как компьютерная преступность, угрожающая информационной безопасности. Инновации в области информационных технологий сделали осведомленность об этих областях актуальной проблемой. Примечательно, что при осуществлении преступных намерений в качестве основного объекта и средства совершения преступлений всегда используется компьютерная техника._

Известно, что с развитием определенной сферы жизни в обществе возникают те, кто хочет использовать новые технологии и тайно удовлетворять свои потребности. Автор отметил, что это, в свою очередь, является новым видом деятельности джинои - причиной возникновения преступлений в сфере информационных технологий. На современном этапе это преступление достигло гораздо более высокого уровня. Ведь трудно оценить масштабы преступлений, совершаемых в социальных сетях компьютеров и Интернета. Анализ предмета вида расследуемого

преступления не только идеально подходит для статистических отчетов правоохранительных органов (в первую очередь для отчетов о преступлениях, совершенных в сфере телекоммуникаций и компьютерной информации), он также не позволяет выявлять, расследовать и раскрывать преступления, совершенные с использованием информации и

технологий.

Также в статье отмечается, что эффективность борьбы с преступлениями, совершаемыми с использованием Интернета, во многом зависит от правильного понимания криминологического описания этого уголовного преступления, изучения его причин и условий, а также мер _профилактики._

КИРИШ

Х,озирги дунёда фан ва техника тараккиёти ютуклари ижтимоий хаётнинг барча ходисаларига уз таъсирини курсатмокда. Жиноятчилик хам бундан мустасно эмас. Ахборот-телекоммуникация мухитига, шу жумладан Интернет тармогига криминал тахдидларнинг кириши давримизнинг энг хавфли жараёнларидан биридир. Х,озирда Интернет тармогидаги жиноятчиликни тушуниш, унга бахо бериш ва унга карши курашиш муаммоларининг долзарблиги барча олимлар томонидан алохида эътироф этилмокда.

Корхона ва ташкилотларда электрон туловлар ва хужжатларни электрон кайта ишлаш тизимларида ва шунга ухшаш сохаларда юкори технологияларнинг кенг

кулланилиши натижасида ушбу тизим ва сохаларга карши содир этилган Интернет тармогидан фойдаланиб узгалар мулкини талон-торож килиш жиноятлари натижасида нафакат корхона ва ташкилотларга иктисодий зарар етади, балки махаллий тармокларнинг нормал фаолият курсатишининг бузилиши унга боглик тармокларнинг хам нормал фаолият курсата олмаслигига олиб келади бу эса уз навбатида катор улкан корхона ва ташкилотларнинг иш фаолиятига тускинлик килади хамда бунинг окибатида юкори даражадаги кунгилсизликлар ва тулдириб булмас йукотишлар юзага келади.

АСОСИЙ ЩСМ

Амалдаги химоя тизимлари эса, тижорат сохасини ва давлат муассасаларини Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган талон-торож жиноятларидан химоя килишга куп холларда ожизлик килади. Бу холат шу билан изохланадики, Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган талон-торож жиноятларига нисбатан карши курашда бундай химоя тизимларидаги химояланмаган, заиф нукталарнинг мавжудлиги ва кам таъсирчанлиги натижасидир.

Х,ар кандай жиноятнинг олдини олиш мазкур жиноят сабабларини ва унга имкон берган шарт-шароитларни чукур урганишга асосланади. Айни шу сабабли жиноят сабаблари ва унга имконият яратган шарт-шароитлар одатда олимлар диккат марказидан урин олади. Бу масалага багишланган илмий изланишлар, жиноятчилик ва жиноятларнинг сабабларини тушунтирувчи катор назариялар хам яратилган. Айни пайтда, шу жумладан тадкик этилаётган жиноятларга хам тааллукли булган купгина масалалар хали-хануз уз ечимини топгани йук.

Ю.Уфимцевнинг таъбири билан айтганда, умуман иктисодий жиноятларни, жумладан Интернет тармогидан фойдаланиб узгалар мулкини талон-торож килиш жиноятларини юзага келтирувчи омилларни шартли равишда иккига: 1) иктисодий омиллари ва 2) криминологик омилларга ажратиш мумкин.

Ахборот-телекоммуникация технологиялари ёрдамида содир этиладиган ижтимоий хавфли килмишларнинг барчасини шартли равишда икки гурухга ажратиш мумкин: 1) инсон ва техниканинг узаро алокаси билан боглик килмишлар (масалан, дастурий ва аппарат воситалари ёрдамида содир этиладиган узгалар мулкини талон-торож килиш билан боглик жиноятлар); 2) техника воситалари ёрдамида ташкил этилган инсоннинг инсон (одамлар гурухи) билан узаро алокаси билан боглик килмишлар.

Айнан жиноятларнинг иккинчи гурухи шахс, жамият ва давлат криминологик хавфсизлиги учун айникса хавфли булиб, у Интернет ижтимоий тармокларидаги

жиноятчилик деб аталади. Ахборот технологиялари сохасидаги жиноятчиликнинг тенденциялари хакида гапирганда, тадкикотчилар шуни кайд этадиларки, биринчидан, янги жиноятлар, хусусан объекти конун билан курикланадиган, ахборот технологиялари ривожланиши натижасида юзага келган янги манфаатлар булган электрон маълумотларнинг яхлитлигини, улардан фойдаланиш тартибини ва уларнинг махфийлигини бузиш пайдо булмокда. Иккинчидан, глобал ахборот тармокларидан купгина давлатларнинг жиноят тугрисидаги конун хужжатларида жавобгарлик назарда тутилган жиноий килмишларни содир этиш учун фойдаланилмокда. Бундай килмишлар орасида узганинг мулкини талон-торож килиш, болалар порнографиясини таркатиш, шахсий хаёт сирини ошкор килиш ва бошка жиноятлар мавжуд.

Айни вактда Интернет тармогида жиноятлар содир этиш куп куч-гайрат ва сарф-харажатлар талаб этмайди - компьютер, дастурий таъминот воситаларига эга булиш ва ахборот тармогига уланишнинг узи кифоя килади. Х,озирги вактда хатто техника сохасида чукур билимларга эга булиш хам керак эмас: Интернетда махсус форумлар мавжуд булиб, уларда жиноятлар содир этиш учун дастурий таъминотни, кредит карталарининг угирланган ракамларини ва фойдаланувчиларнинг идентификацион маълумотларини сотиб олиш, шунингдек электрон талон-торож ва компьютер тизимларига хужумлар содир этишда ёрдам курсатиш буйича хизматларни топиш мумкин.

Ушбу тадкикот доирасида ижтимоий тармок Интернет тармоги ахборот майдонининг ижтимоий узаро алокани ташкил этиш мумкин булган бир кисми (веб-сайтлар, платформалар, онлайн-сервислар йигиндиси) сифатида тушунилади. Бундай тушуниш шунга имконият яратадики, "анъанавий" ижтимоий тармоклар ("ВКонтакте", "Одноклассники", "Facebook") билан бир каторда, ICQ, Skype сингари сервислар хам тадкикот объектларига айланади. Мазкур ёндашув анча кенг булиб, уни бир катор тадкикотчилар, шу жумладан чет эллик олимлар илгари сурадилар.

Компьютер ва интернет ижтимоий тармокларида содир этиладиган жиноятлар куламини бахолаш мушкул. Тадкик этилаётган жиноятчилик турини объектив тахлил килишга хам хукукни мухофаза килиш органлари статистик хисоботларининг (биринчи навбатда телекоммуникациялар ва компьютер ахбороти сохасида содир этилган жиноятлар тугрисидаги хисоботнинг) мукаммал эмаслиги, хам ахборот-технология воситаларидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларни аниклаш, тергов килиш ва очиш билан боглик кийинчиликлар имкон бермайди.

Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларга карши кураш самарадорлиги куп жихатдан ушбу жиноий тажовуз криминологик тавсифини тугри тушунишга, унинг сабаб ва шарт-шароитларини хамда олдини олиш чораларини урганишга боглик.

Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларнинг сабабларини урганиш ушбу жиноятларга карши кураш самарадорлигини оширишда мухим замин булиб хизмат килади. Е.И.Каиржановнинг "сабабият криминологияда энг мураккаб ва серкирра муаммолардан бири" деган фикрига кушилган холда Е.Алауханов "сабабият - бу узаро чамбарчас боглик икки ходиса: сабаб ва окибат уртасидаги объектив, умумий генетик (таъсир этувчи, хосил килувчи) алокадорлик. Сабабият жараёни маълум вакт мобайнида боскичма-боскич ривожланади хамда сабаб окибат келиб чикишига туртки булади", деб ёзади. Дархакикат, жиноятчилик, хусусан Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятнинг сабабларини тадкик этиш унга карши кураш, унинг олдини олиш, жиноятчига одилона жазо тайинлашда етакчи урин тутади. Шундай килиб, Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятнинг сабаблари - бу ижтимоий-психологик ходисалар булиб, узининг конуний окибати сифатида бевосита ушбу жиноий ходисани келтириб чикарадилар.

Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятга имконият яратувчи катор объектив ва субъектив сабаблар мавжуд. Ушбу сабабларни билиш эса, уларни профилактика килиш ва бу борада ноконуний хатти-харакатлар содир этилишининг олдини олишга хизмат килади.

Жиноятчини шахсини урганиш хам ушбу жиноятнинг содир этилиши сабабларига ойдинлик киритиши мумкин. Бугунги кунда содир этилган жиноятларни урганиш асосида ушбу жиноятни содир этувчи шахс асосан бош компьютерга киришга рухсат олиш учун уй компьютери ва телефонни ишлатувчи ёш хакер эмас, балки тизимга киришга рухсати булган хизматчи, нотехник фойдаланувчи эканлигини аникланди. Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноят бир катор сабаблар билан содир этилади: жумладан, шахсий ёки молиявий фойда; ракобатчини обрусизлантириш; касос; кизикиш; вандаллик; тасодиф; узини курсатиш; маълум бир гурухда узига нисбатан хурмат козонишга интилиш.

Табиийки, Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятнинг салбий окибатларининг олдини олиш компьютер хавфсизлиги сохасида маълум билимга эга булишини талаб килади. Вахоланки, А^Шда утказилган суровлар айнан компьютер

хавфсизлиги сохасида билимга эга хизматчилар ушбу жиноятларни куп содир этишларни курсатди. Ушбу жиноятни содир этувчиларнинг ёши масаласида шуни кайд этиш мумкинки, мазкур курсаткич 15-45 ёш оралигида булиб, 33 фоиз жиноятчилар ёши 20 дан ошмаган, 54 фоизи 20-40 ёш атрофида хамда 13 фоизи 40 ёшдан ошган.

^уйида эса, мазкур жиноятнинг шарт-шароитлари хусусида тухталиб утсак. Шарт-шароитлар - бу сабабни шакллантирувчи ёки харакат килиш учун имконият яратувчи холатлар. Яъни, адабиётларда кайд этилганидек, жиноят содир этиш шарт-шароитлари деганда, узаро чамбарчас боглик булган, жиноятгача ва жиноят содир этилаётган вактдаги жиноят вакти ва жойи, атроф мухитнинг ашёвий, табиий-иклимий, ишлаб чикариш, маиший ва бошка жихатларини, хукукка хилоф ходисанинг билвосита иштирокчилари харакатлари ахамиятини, улар уртасидаги психологик алокани хамда жиноят содир этиш холатлари, шарт-шароитлари ва имкониятларини белгилаб берувчи объектив вокеиликнинг бошка омилларини тавсифловчи турли объект, ходиса ва жараёнлар тизими тушунилади.

Е.Алауханов таъбири билан айтганда жиноят шарт-шароитлари уз-узидан жиноят ва жиноятчиликни келтириб чикармайди, балки сабабнинг шаклларини ва амалга ошиши учун имконият яратади, енгиллаштиради, сабабни кучайтиради.

Сабаб ва шарт-шароитлар уртасида чамбарчас богликлик булиб, унинг мавжудлиги криминологик детерминантлар бир бутунлигини таъминлайди. Гарчанд, шарт-шароитлар уз-узидан жиноятчилик, хусусан Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятни юзага келтирмаса-да, уларсиз жиноят сабаблари шакллана ва амалга оша олмайди.

Юридик адабиётларда жиноят ва жиноятчилик шарт-шароитларининг икки гурухи ажратилади: а) жиноят ва жиноятчиликка туртки булувчи ижтимоий-психологик ходиса (сабаб)дан олдинги боскич сифатида шаклланувчи; б) жиноят ва жиноятчилик фаоллашувига, жиноий окибатлар келиб чикиши ва жиноий натижалар харакати учун имконият яратувчи шарт-шароитлар. Биринчи гурух шарт-шароитлар шаклланаётган ижтимоий, гурухий ва индивидуал онг, жамиятдаги ижтимоий-иктисодий, сиёсий, мафкуравий, бошкарув, маданий-тарбиявий зиддиятлар билан боглик. Иккинчи гурух шарт-шароитлар - хукукбузарликларнинг олдини олиш ва бошкарув-ташкилий сохадаги камчиликлар, муаммо ва хатолар билан боглик. Иккала гурух шарт-шароитлар хам узаро чамбарчас алокадор.

Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноят шарт-шароитлари хам узига хос мухим хусусиятлари билан тавсифланади. Авваламбор, ушбу жиноятнинг касбий фаолият доирасида содир этилишини инобатга олиш лозим. Жиноятчилар коида тарикасида нафакат ЭХМ бошкаруви сохасида махсус малака, куникма ва курилмаларга, балки ахборот ва ахборот тизимларини кайта ишлаш, шунингдек, молия, банк ва шу каби ахборот технологиялари сохасида махсус билимларга хам эга буладилар. Ушбу жиноят аксарият холларда ЭХМ ва унинг дастурий таъминоти сохасида махсус билимга эга шахслар бу борада махсус билимларни эгаллашлари жараёнида тугилган ноконуний даромад орттириш ниятини руёбга чикариш натижаси сифатида намоён булади.

Бундай ёндашув айникса узгалар мулкини Интернет тармогидан фойдаланиб талон-тарож килиш учун хосдир. Зеро, куп холларда бундай жиноят натижасида зарар курган банк, кредит ёки бошка шу каби ихтисослашган муассасалар уз ишчанлик обруйи ва нуфузларига жиддий зарар етиши, келгусида мижозлар ишончидан чикиши мумкинлигини инобатга олиб, бундай жиноят хакида тегишли хукукни мухофаза килиш органларига хабар беришдан тийиладилар. Бу Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноят учун юкори латентлик хосдир, деган хулосага келиш имконини беради.

Баъзи адабиётларда Интернет тармогидан фойдаланиб содир этиладиган жиноятларни келтириб чикарувчи сабаблар сифатида куйидагилар келтириб утилган:

биринчидан, маълумотларни химоя килиш максадига каратилган хукукий механизмнинг таркиб топаётганлиги тугрисида далолат берувчи назарий база тупланганлиги;

иккинчидан, купчилик муаллифлар олдин хукукий тартибга солишни талаб киладиган масала (муаммо)ни ажратиб курсатадилар, кейин тартибга солиш воситаларини таклиф этадилар, яъни функционал ёндашувдан фойдаланилади;

учинчидан, автоматлштирилган тизимларнинг химоя килинишини бутун бир тизим сифатидаги аник тасаввури хозирча йук.

Юкоридагиларга асосланиб Интернет тармогидан фойдаланиб узгалар мулкини талон-торож килиш жиноятларининг иктисодий жиноятлар сифатида тавсифланадиган узига хос айрим хусусиятларини ажратиб курсатишимиз мумкин:

Биринчидан, Интернет тармогидан фойдаланиб узгалар мулкини талон-торож килиш жиноятларининг латентлик даражаси анча юкори. Уларнинг аксарият кисми фукаролар ва мансабдор шахсларнинг аризаларига кура аникланади. Уларни мол-мулкни бошкариш ва

уларнинг бутлигини таъминлаш ваколати берилган шахслар содир этади. Масалан, банк операцияларини амалга оширишда фирибгарлик, чунки алданган банк одатда уз мавкеи, обру-эътиборини саклаб колишлик учун тегишли хукукни мухофаза килувчи органларга мурожаат килмайди. Интернет тармогидан фойдаланиб узгалар мулкини талон-торож килиш жиноятларининг айрим янги турларининг латентлик даражаси эса нисбатан паст.

Иккинчидан, Интернет тармогидан фойдаланиб узгалар мулкини талон-торож килиш жиноятлари натижасида жамиятга ва унинг унсурларига жуда катта микдорда иктисодий ва моддий зарар етказилади.

Умумий маънода жиноятнинг иктисодий, сиёсий, ташкилий ва б.к. мазмундаги шарт-шароитлари мавжуд булиши мумкин. Айнан ушбу жиноятнинг шарт-шароитларига куйидаги ижтимоий-психологик ва ташкилий бошкарув тусидаги омилларни мисол килиш мумкин:

- маълумотларни кайта ишлаш, хисоблаш машиналарини эксплуатация килиш, шунингдек, моддий кимматликларни саклаш, таксимлаш ва сарфлашнинг технологик коидаларини бажармаслик;

- мазкур коидаларнинг мукаммал эмаслиги;

- маълумотларни химоя килиш воситаларининг мавжуд эмаслиги ёки мукаммал эмаслиги;

- конун билан химояланадиган компьютер маълумоти билан ишлаш коидаларининг бузилиши;

- асосланмаган холда хисоблаш машиналаридан фойдаланиш;

- ишлаб чикариш жараёнининг етарли даражада ташкиллаштирилмаганлиги, бир вактнинг узида маълумотларни кайта ишлашнинг автоматлаштирилган усули оркали ва кулда амалга оширилиши;

- рахбарларнинг уз кули остидаги ходимлари билан нотугри муносабатда булиши ва

б.к.

И.Исмаиловнинг эътироф этишича, жиноятчиликка карши кураш амалиётининг курсатишича, купчилик талон-торожни содир этишда шахс уз олдига, асосан, моддий ва мулкий бойликларга эга булишни максад килади.

А.И.Гуров эса тажрибали жиноятчилар талон-торож килиш жиноятларини содир этишда инновациялардан фойдаланиш (жумладан, компьютер каби юкори технология воситаларидан) ва турли гурухларга уюшган холда моддий кийматликларнинг ахамиятли манбаларига интилишларини таъкидлаган.

Олимлар кайд этишича, мазкур сохада статистик курсаткичларни тадкик этиш имкониятлари умуман олганда ута чекланган ва бу хол ишончли маълумотлар олишнинг мушкуллиги ва технологияларнинг ривожланиш жараёнидан уларнинг ортда колаётгани билан изохланади. Айни вактда урганилаётган курсаткичлар баркарор тус оладиган тургун боскични кутиш бефойда, демак, тегишли ходисалар уларнинг харакати нуктаи назаридан куриб чикилиши лозим.

Чет элда утказилган айрим тадкикотларнинг натижаларига кура, ижтимоий тармокларда содир этиладиган жиноятларнинг энг катта улушини гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддалар билан конунга хилоф равишда муомала килишдан иборат ижтимоий хавфли килмишлар хосил килади (24,5%). Уларга асосан гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларни ижтимоий тармоклар ёрдамида конунга хилоф равишда эгаллаш (наркожиноятлар умумий микдорининг 43,2 фоизи), гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларни ижтимоий тармоклар ёрдамида конунга хилоф равишда утказиш (53,1 фоиз) киради.

ХУЛОСА

Ижтимоий тармоклар ёрдамида содир этиладиган ижтимоий хавфли килмишларнинг иккинчи гурухини узгалар мулкига жиноий тажовузлар хосил килади (18,4%). Бундай жиноий килмишлар таркибида фирибгарлик харакатларининг улуши айникса катта (70,5%). Ижтимоий тармоклар ёрдамида фирибгарликдан ташкари, угрилик, узлаштириш, алдаш йули билан мулдорга мулкий зарар етказиш, шунингдек касддан узганинг мулкини нобуд килиш сингари жиноятлар содир этилади.

Ижтимоий тармоклар ёрдамида содир этиладиган товламачилик аксарият холларда жабрланувчини шарманда киладиган маълумотларни таркатиш хакидаги тахдидлар билан боглик. Айрим холларда бундай харакатлар компьютер ахборотидан конунга хилоф равишда фойдаланиш, ёзишмалар сирини бузиш билан бирга амалга оширилади ва кушимча равишда жиноят конунининг тегишли моддалари буйича квалификация килинади. Интернет тармогида товламачилик билан боглик жиноятлар содир этилиши натижасида виртуал товламачилик предметини аниклаш, унинг усуллари, зарарнинг реаллиги сингари ва бошка муаммолар долзарб ахамият касб этади.

Утказилган тадкикот Интернет ижтимоий тармокларидаги жиноятчиликнинг хакикий холати ва тузилишини акс эттиради, деб айтиш мушкул. Амалда хукукни мухофаза килиш органларининг мазкур жиноятларни аниклаш, очиш ва тергов килиш

борасидаги фаолиятига тавсиф берилган. Аммо шу натижалар хам жиноятчилик тенденцияларини бахолаш, профилактика, шу жумладан виктимологик профилактика фаолиятини ташкил этиш учун асос булиб хизмат килиши мумкин. Бир катор холларда улар килмишларни юридик бахолаш билан боглик; булган, кушимча ишлаб чикиш ва хал этишни талаб киладиган муаммоларни аниклаш имконини беради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Kerr, O.S., 2005. Search Warrants in an Era of Digital Evidence. Mississippi Law Journal, 75:85.

2. Metchik E. A tipology of crime on the Internet // Security Journal. - 1997. - Vol. 9, №1-3. - P. 27.

3. Конявский В.А, Лопаткин С.В. Компьютерная преступность: Том I. - М., Image LAB, 2006. - С. 18.

4. Ян Вэй Фэн. Расследование компьютерных преступлений в Китайской Народной Республике: криминалистические аспекты. Автореф. дисс.... на соис. уч. степ. канд. юрид. наук. - М., 2006. - С. 22- 23.

5. Методика информационный безопасности / Московская академия экономики и право. - М.: Экзамен, 2004. - С.168 169.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Алауханов Е.О. Криминология. Учебник: Общая и Особенная части. - Алматы, Жети жарги, 2008. - С. 213.

7. Семыкина О.И. Противодействие киберпреступности за рубежом. // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. №6. 2016. - С. 107.

8. Мухаммадиев А. Хукукий информатика. - Тошкент: А.Навоий номидаги Узбекистон миллий кутубхонаси нашриёти, 2006. - Б. 188.

9. Соловьев В.С. Преступность в социальных сетях Интернета (криминологическое исследование по материалам судебной практики) // Криминологический журнал Байкальского государственного университета экономики и права. 2016. Т. 10, №1. - С. 64.

10. Очилов Хасан Рашидович НЕКОТОРЫЕ СУЖДЕНИЯ О ПРОБЛЕМАХ КВАЛИФИКАЦИИ ХИЩЕНИЯ ЧУЖОГО ИМУЩЕСТВА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ КОМПЬЮТЕРНЫХ СРЕДСТВ В УСЛОВИЯХ НЫНЕШНИХ СУДЕБНО-ПРАВОВЫХ РЕФОРМ // Review of law sciences. 2020. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/nekotorye-suzhdeniya-o-problemah-kvalifikatsii-hischeniya-chuzhogo-imuschestva-s-ispolzovaniem-kompyuternyh-sredstv-v-usloviyah (дата обращения: 13.03.2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.