CC BY
0Б01: 10.24412/с1-37095-2024-1 -86-90
Ниязова Б. С.
учитель родного (татарского) языка и литературы
МАОУ СОШ № 15, г. Тобольск
ТУГАН ТЕЛНЕ КЭМ ГОРЕФ-ГАДЭТЛЭРНЕ САКЛАУДА ГАИЛЭНЕЦ РОЛЕ
Ключевые слова: семья, родной язык, национальность, обычаи, общество, обычаи. Аннотация. В статье рассмотрена проблема сохранения татарского языка и этно-культуры татарского народа в МАОУ СОШ № 15 г. Тобольска, то есть использование в образовательном процессе школы воспитательного потенциала этнической культуры, эффективность потенциала этнической культуры, формирование национального самосознания, проблемы, возникающие в процессе изучения родного языка, взаимодействие школы с родителями.
Килэчэкнец башы - бYгенгедэ. Нинди шатлык картлык кенецдэ -оныкларьщ сица рэхмэт эйтсэ, матур итеп туган телецдэ!
Равил Фэйзуллин
Туган тел! Моннан да якын, матур, татлы, назлы, йомшак, лэззэтле суз бар микэн деньяда? Туган тел эни, эти кебек сузлэр белэн беррэттэн йери торган суз ул. Лэкин аны без эти-энибез кебек ук яратабызмы?
Мине, татар теле укытучысы буларак, шундый сораулар борчый:
• Татар теленец бYгенге хэле ничек?
• Аны килэчэктэ ни кетэ?
• Туган телебезне килэчэк буынга тапшыра алырбызмы?
• Бездэн соц килэсе буынга ^иткеру ечен уз елешебезне кертэбезме соц без?
Ьэркайсыбызга мэгълум: соцгы елларда татар теленец кулланылышы шак-тый тарайды, дэрэж;эсе да тYбэнэя бара, татарча укытыла торган мэгариф учре-ждениелэренец (мэктэп, югары уку йортлары) саны нык кимеде. Укучылар туган татар теллэрендэ белем алудан читлэшэ, э ата-аналар балаларыныц туган тел-лэрендэ белем алуга каршы килэ башладылар. Шуца кYрэ тормышта, гаилэдэ, мэктэптэ иц мекиме - тел eйрэнY. Заманча эти-энилэр еш кына шундый сорау бирэлэр: балаларга туган телне eйрэнY Ьэм белY нигэ кирэк? Татар теле кирэкми, дилэр алар, ченки урта Иэм югары уку йортларында татар теле кирэкми, - дилэр. Нигэ ейрэнергэ, эгэр ул югары уку йортына тугел, колледжларга керергэ дэ ярдэм итми?
Мондый кYренеш татар теленец юкка чыгуына нигез сала. Э бит тел мил-лэтне саклаучы фактор булып тора. Хэзерге «руслашу» тенденциясе сакланса, Y3 телен югалткан, тик татар дигэн исеме генэ калган бер халыкка эверелмэбез микэн?
Эйе, хэзерге заманда туган телен дэ, русча Иэм инглизчэ дэ белгэн кешелэр кирэк. Эмма Иэр миллэт вэкиллэре, шул исэптэн татарлар да, элбэттэ, туган тел-лэрен мемкин булганча яхшы белергэ Иэм шул телдэ дэ гаилэлэрендэ булса да иркен аралашырга тиеш.
Ана телен eйрэтY иц элек гилэдэн башланырга тиеш. Ченки бала куп вакы-тын ейдэ Yткэрэ, шуца кYрэ телне, тэрбияне ул ейдэ ейрэнеп ала. Ьэр ейдэ эти-эни баласы белэн татарча сейлэшсэ ничек яхшы булыр иде. Тормышта кеше нинди генэ югарылыкларга кYтэрелмэсен, ул нигездэ балачакта, гаилэдэ алган гадэтлэрне, кунекмэлэрне ташламый диярлек. Тикмэгэ ерак бабаларыбыз «Оясында нэрсэ кYрсэ, шуны эшлэр» димэгэннэр.
Беек шагыребез Габдулла Тукай «Туган тел» шигырендэ болай яза:
Иц элек бу тел белэн энкэм бишектэ квйлэгэн,
Аннары твннэр буе эбкэм хикэят свйлэгэн.
Димэк, бала иц элек, бишектэ вакытта ук, ана телендэ татар кейлэрен ишетэ. Аца бу бишек ж;ырын иц газиз кешесе, энкэсе жырлый. Ьичшиксез бу миллэтебезнец иц эИэмиятле беренче эсэре - бишек жырлары. Аларда аналарныц
телэклэре, ышанычлары, баласын рухи hэм физик яктан матур, булдыклы, иге-лекле, мэрхэмэтле, тэуфыйклы, гадел итеп куру еметлэре чагыла. Лэкин бик кыз-ганныч, хэзерге кендэ балаларына ана телендэ бишек жъры ж;ырлаучы яшь энилэр бик сирэктер. Куп очракларда «серенький волчок» жърларын балаларына жърлыйлар
Соры буре килэчэк.
....Ул аны урманга алып китэчэк
Шуныц ечен балаларыбыз уз теллэрен белмичэ, урман эчендэ аташып йерилэр бугенге кендэ.
Туган телен hэм милли традициялэрне саклау, устеру иц беренче гаилэдэн башлана. Бу процесста гаилэнец теп бурычы - балаларда туган телдэ сейлэшу телэген тудыру, туган телгэ, мэдэнияткэ, гореф-гадэтлэргэ, йолаларга хермэт тэрбиялэу. Элбэттэ, бу эштэ эти-энилэр узлэре урнэк булырга тиеш. Юкка гына «Балалар - эти-энилэренец кезгесе» дип эйтмилэр бит. Эгэр дэ гаилэдэ татарча сейлэшергэ кимсенмилэр икэн, димэк, балалар да бу телдэ горурлык белэн сейлэшэчэк, килэчэктэ уз балаларына да урнэк булачак.
Бала усэ тешкэч эти-энилэргэ ярдэмгэ тэрбиячелэр hэм укытучылар килэ. Минем безнец мэктэптэ моныц естендэ нинди эшлэр алып барылуы турында сейлэп китэсем килэ.
Тубыл шзhэренец 15 номерлы мэктэбе тормышында укучылар hэм педаго-глар коллективы гына тYгел, э ата-аналар, микрорайон халкы да актив катнаша. Бу безгэ буыннар бэйлэнешен hэм традициялэр дэвамлылыгын саклап калырга мемкинлек бирэ. Ата - аналар белэн хезмэттэшлек иту - кYп дэрэж;эле 11эм катла-улы процесс. Хезмэттэшлекнец югары дэрэж;эсенэ чыгу ечен мэктэп педколлективы моныц ечен кирэкле шартлар тудырды. Нэтиж;эле хезмэттэшлек шартлары-ныц берсе - ата-аналарныц педагогик компетенциясе дэрэж;эсен кYтэрY. Моныц ечен без терле эш формаларын кулланабыз.
Эшнец меким юнэлешлэренец берсе-ата-аналар, ижтимагый оешмалар, шэhэр учреждениелэре белэн Yзара хезмэттэшлек шу. Ата - аналарныц белем бирY процессында актив катнашуы - мэктэпнец теп бурычларыныц берсе. Без
укучыларнын, hэм ата-аналарныц татар телен, милли мэдэниятен eйрэнYгэ уцай менэсэбэтен формалаштыруга аерым игътибар бирергэ кирэк дип саныйбыз. Ата-аналарга мэгъгумат биру, учреждениенец ачык булуы бик меким. Мэктэп стендларында, социаль челтэрлэрдэ, мэктэп сайтында мэгълYмат урнаштырабыз. Ата-аналар ж;ыелышларында, башка чараларда балаларныц этномэдэни юнэлештэ катнашуы hэм ^ицулэре, шулай ук дэртлэндеру hэм ярдэм чаралары турында сейлибез. Безнец туган телне яхшы белуче укучылар ел саен Татарстан Республикасында профильле тел сменаларында катнашалар.
Шулай ук мэктэптэ ата-аналар белэн мондый узара бэйлэнешнец ком-плекслы формасы булып «Нур» гаилэ клубы тора. 2017-2018 уку елында без мэктэп администрациясе белэн берлектэ «Нур» гаилэ клубы проектын тезедек. Бу проект башлангыч hэм урта сыйныф балаларына юнэлдерелгэн. Педагоглар-ныц, ата-аналарныц hэм укучыларныц уртак эшчэнлеге планын куздэ тота, укучыларныц гаилэсен туган телне eйрэнYгэ этэру, гаилэ кыйммэтлэрен, милли традициялэрне hэм аларга сакчыл менэсэбэтне саклау кирэклеген ацлату, ж;эмгыять нигезлэре буларак гаилэнец эhэмиятен ацлау буенча теп юнэлешлэрне hэм бурычларны билгелэргэ ярдэм итэ.
Проектныц практик елеше ата-аналарны белем биру процессына ж;элеп иту аша бала hэм аныц гаилэсе арасында партнерлык менэсэбэтлэрен урнаштыруга ярдэм итYче мемкин булган чаралар, дэреслэр YткэрY hэм методик алымнар кул-лану мисалларын Y3 эченэ ала. Эшчэнлекне планлаштыру, ата-аналарны анкета-лау hэм аларныц балалар белэн Yзара эш шуенец проблемалы якларын билгелэY нэтиж;элэре буенча бара. Клубныц эшчэнлеге уку елына планлаштырыла. Клуб очрашулары елына 4 тапкыр Yткэрелэ hэм бер гаилэ бэйрэме (йомгаклау) белэн дэмамлана.
БYгенге кендэ татарны миллэт буларак саклап калуныц бердэнбер юлы -телне саклап калу. Тел сакланса гына миллэт дэ сакланп кала ала. Телне, гореф-гадэтлэребезне без укытучылар hэм ата-аналар бердэм булсак кына саклап кала алабыз.
Бу чыгышымны шушы притча белэн дэамлап куясым килэ.
Моннан куп еллар элек бер шэhэрдэ бик дэрэж;эле акыл иясе яшэгэн. Ацарга бик куп кеше кицэш сорарга килгэн. Ул hэрберсенэ дерес кицэш бирэ алган. Лэкин шэhэрдэ бик кенчел кеше яшэгэн. Кеннэрдэн бер кенне ул болынга килгэн hэм кубэлэк тотып алган. Шул вакытта башында бер уй туган: акыл иясенэ барам да: «Минем кулымда нинди кубэлэк - улеме, эллэ тереме?» - дигэн сорау бирэм. Ул «уле», дип эйтсэ, учымны ачам да, кубэлэк очып китэр, «тере», дип эйтсэ, учымны кысам hэм кубэлэк улэр.» Барысын да уйлаганча эшлэгэн. Ш^эргэ килгэн дэ, акыл иясеннэн сораган: «Минем кулымда нинди кубэлэк -улеме эллэ тереме?»
- Барысы да уз кулыцда! - дип ж;авап биргэн акыл иясе. Эйе, барсыда безнец уз кулыбызда!
Б01: 10.24412/с1-37095-2024-1 -90-94
Зольников Ю.
учащийся 3 А класса МАОУ СОШ № 15, г. Тобольск
ОТ РОДА К ПОТОМКАМ!
Ключевые слова: Отечество, семья, родословная, память, любовь, уважение. Аннотация: Родина, Отчизна, Отечество. Для многих Родина берёт начало с отчего дома. Отчий дом значит отцовский. Это слово от того же корня, что и слово «Отечество». Они близки и по значению: Отечество - земля наших отцов, отчий дом - дом нашего отца. Каким бы ни был наш дом, где бы он не находился, он всегда будет нам дорог и близок. В настоящее время изучение своей семьи стало особенно актуальным.
Ни одно дерево не может вырасти красивым и крепким, не опираясь при этом на свои величавые корни. Так и человек не может стать достойным сыном своего отечества, не зная родословной своей семьи.
