Научная статья на тему 'ТУГАЛЛАНМАГАН СУИЦИДДАН КЕЙИНГИ БЕМОРЛАР ШАХСИНИНГ ПСИХОПАТОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТУГАЛЛАНМАГАН СУИЦИДДАН КЕЙИНГИ БЕМОРЛАР ШАХСИНИНГ ПСИХОПАТОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
56
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТУГАЛЛАНМАГАН СУИЦИД / ЎСПИРИН ЁШДАГИ БОЛАЛАР / ПСИХОПАТОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАР / қИЁСИЙ ТЕРАПИЯ

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Аграновский М.Л., Козимжонова И.Ф., Мўминов Р.Қ., Маликова А.Э.

Суицидент шаҳснинг характериологик хусусиятлари ва тугалланмаган суициддан кейинги патохарактериологик манзарани ўрганиш. Психиатрик диспансер назоратида турмаган 105 та тугалланмаган, суицидни бошидан кечирган беморлар текширилди. Ўспирин ёшларда, кўпинча аёлларда суицид даражаси юкорилиги, ҳамда суицидларда характер акцентуацияси аниқланди, бу фармакотерапияни психокоррекция билан биргаликда қиёсланишига кўмаклашади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PREMORBID PECULIARITIES OF PERSONALITY OF PATIENTS WITH UNCOMPLETE SUICIDES

The aim of the research: to learn characteriologic view of failing suicide and pathocharacteriologic distinguished properties of self-murderer. 105 failing self-murderers who were not in the control of psychologic dispenser were checked.

Текст научной работы на тему «ТУГАЛЛАНМАГАН СУИЦИДДАН КЕЙИНГИ БЕМОРЛАР ШАХСИНИНГ ПСИХОПАТОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

УДК: 616. 89-008. 441. 44

Аграновский М.Л.

Козимжонова И. Ф.

Муминов Р. К,.

Маликова А.Э.

Психиатрия ва наркология кафедраси Андижон давлат тиббиёт институти

ТУГАЛЛАНМАГАН СУИЦИДДАН КЕЙИНГИ БЕМОРЛАР ШАХСИНИНГ ПСИХОПАТОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Резюме: суицидент шауснинг характериологик хусусиятлари ва тугалланмаган суициддан кейинги патохарактериологик манзарани урганиш. Психиатрик диспансер назоратида турмаган 105 та тугалланмаган, суицидни бошидан кечирган беморлар текширилди. Успирин ёшларда, купинча аёлларда суицид даражаси юкорилиги, уамда суицидларда характер акцентуацияси аницланди, бу фармакотерапияни психокоррекция билан биргаликда циёсланишига кумаклашади.

Калит сузлар: тугалланмаган суицид, успирин ёшдаги болалар, психопатологик хусусиятлар, циёсий терапия.

Agranovsky M.L.

Kozimzhonova I.F.

Myminov R.K.

Malikova A.E.

Department of psychiatry and Narcology Andijan State Medical Institute

PREMORBID PECULIARITIES OF PERSONALITY OF PATIENTS WITH UNCOMPLETE SUICIDES

The aim of the research: to learn characteriologic view of failing suicide and pathocharacteriologic distinguished properties of self-murderer. 105 failing self-murderers who were not in the control of psychologic dispenser were checked.

Key words: failing suicide, teenage, psychopathological distinguished, differential therapy.

Кириш. Суицид инсониятнинг абадий муаммоларидан биридир, чунки ер юзида инсон бор экан, уз жонига касд килиш ижтимоий хавфли х,одиса сифатида мавжуд [1]. Тадкикотчиларнинг фикрича, уз жонига касд килиш соф антропологик х,одисадир [3]. Сунгги йилларда хулк узгариши, характер патологиялари, стресс касалликлар ортиши, давлатдаги

нотинчликлар, жамият учун бошка ижтимоий мухим муаммолар орасида суицидология масалалари долзарб булиб колмокда [2]. Дунёнинг аксарият мамлакатларида уз жонига касд килиш улимнинг энг куп учрайдиган 10 та сабаби, болалар ва усмирлар уртасида эса уз жонига касд килиш учта асосий сабаблардан биридир [6, 7].

ЖССТ маълумотларига кура, дунёда хар йили 1, 000, 000 киши уз жонига касд килади ва жуда куп сонли беморлар тугалланмаган уз жонига касд киладилар [4, 5].

Изланиш ма^сади. Суицидент шахсининг характерологик хусусиятларини ва тугалланмаган суицидлардан кейинги патопсихологик хусусиятларни урганиш.

Текшириш материаллари ва усуллари. РШТЁИМАФнинг токсикологик ва куйиш булимларида суицидал уринишдан кейин булган шахсларни ургандик. Суицидларни текшириш клиник-психологик, патопсихологик, анамнестик ва клиник-катамнестик усуллар билан амалга оширилди. Тугалланмаган жонига касд килган 105 нафар бемор урганилди, улардан факат 2 нафари (1. 9 %) уз жонига касд килишга уринишни такрорлади. Уз жонига касд килишга уринган суикасдчилар Андижон Вилояти психоневрология диспансери назоратида булмаган.

Тадкикот натижаларини статистик кайта ишлашда Н. А. Плохинский (1970), Е. N. Шиган (1972) асарларида келтирилган услубий тавсиялар ишлатилган. Икки курсаткич уртасидаги фаркларнинг ишончлилиги Стьюдентнинг ишончлилик мезонини хисоблаш йули билан аникланди. Таккосланаётган курсаткичлардаги фаркларнинг ишончлилиги учун шундай маълумотлар олинганки, унда П < 0, 05 (Т > 2. 0 да), яъни бу фаркларнинг тасодифий булмаслиги ехтимоли 95% дан ортик бахоланган.

Изланиш натижалари. Суицидал харакатлар тахлили шуни курсатадики, биз текширган беморларда уларнинг купчилигининг суицидал хулк-атвори реал объектив ва субъектив OFир психотравматик экологик омилларнинг таъсири билан боFлик булиб, бу шахснинг хаётий эхтиёжларини ва унинг ижтимоий-психологик бузилишларини келтириб чикаради.

Уз жонига касд килишга суикасд килган асосий гурухдаги эркаклар ва аёллар нисбати мос равишда 18 (17, 2 %) ва 87 (82, 8%) ни ташкил этди (1-жадвал).

Суицидлар орасида амалда соFлом шахслар ва чегара бузилиши булган шахслар устун булганлиги сабабли суицидлар шахсининг психологик хусусиятларини урганиш алохида кизикиш уЙFOтади. Бу уз жонига касд килиш нафакат ижтимоий-экологик омиллар, балки ута хаётий шароитларда шахснинг психологик ва патопсихологик хусусиятларига хам сабаб булган индивидуал хулк-атвор реакцияси эканлиги билан изохланади. Суицидентлар орасида, энг кенг таркалган истероид 25 (23. 8%), циклотимик 9 (8. 5%) ва хиссий-лабил шахс

белгилари билан шахслар 8 (17. 1%). Шизоид, эпилептоид ва психоастеник(4. 7%, 11. 1%, 4. 7%, мос ва бу 1 жадвалда ифодаланган.

Суицидал харакатлар тахлили шуни курсатадики, биз текширган беморларда уларнинг купчилигининг суицидал хулк-атвори реал объектив ва субъектив OFир психотрауматик екологик омилларнинг таъсири билан боFлик булиб, бу шахснинг хаётий ехтиёжларини ва унинг ижтимоий-психологик бузилишларини келтириб чикаради.

Уз жонига касд килишга суикасд килган асосий гурухдаги эркаклар ва аёллар нисбати мос равишда 18 (17, 2 %) ва 87 (82, 8%) ни ташкил этди (1-жадвал).

Истероид тури (25; 23. 8%) жамоада импулсивлик, кахр, зиддият, Fазабланиш, асабийлашиш, жанжалкашликнинг ортиши билан характерланади. Мулокотда алока даражасининг пастлиги, вербал ва новербал реакцияларнинг сустлиги, харакатларнинг OFирлиги мавжуд. Бу таъкидлашлар билан одамларга хос булган хусусиятлар уларни стрессга чидамли килади, муаммолар ва кийин вазиятларни бартараф етиш кийин. Улар суицидал уринишларни намойишкорона ва намойишкорона хулк куринишлари билан ажралиб туради.

Циклотимик тип (9; 8. 5%) гипертимик ва дистимик холатларнинг узгариши билан характерланади. Ушбу турдаги аксентуацияга эга булган одамлар тез-тез даврий кайфият узгариши ва ташки вокеаларга боFликлиги билан ажралиб туради. Кувончли вокеалар уларни гипертимия (фаолиятга ташналик, талкативлик, FOяларнинг сакраши), ачинарлиси эса-депрессия, реакция ва тафаккурнинг сустлиги суратларини вужудга келтиради. Уларнинг бошка одамлар билан мулокот килиш услуби хам тез -тез узгариб туради. Суицидал харакатлар одатда субдепрессив фазада таъсир етиш баландлигида содир этилади. Очикдан-очик хакорат, хурлик, муваффакияцизликлар занжири уз жонига касд килади, бу эса инсонни узининг кадрсизлиги, фойдасизлиги, камсукумлиги хакида уйлашга мажбур килади

Характер хиссий-лабил аксентуациясига эга булган шахслар учун (8; 17. 1%) эмоционаллик, сезгирлик, безовталик, эзмалик, куркоклик, нозик Xис-туЙFулар сохасида чукур реакция хосдир. Уларнинг энг аник хусусиятлари таъсирчанлик, бошка одамлар учун хамдардлик, таъсирчанлик, кунгли бушлик булади. Х,ар кандай хаётий вокеа-ходисалар улар томонидан бошка одамларга нисбатан жиддийрок кабул килинади, улар камдан-кам холларда низоларга киришади, уз-узидан аразлаб юрадилар. Суицидал хулк-атвор аффектив, карор кабул килиш ва уни ижро этиш, коида тарикасида, шу куни тез амалга оширилади.

Эпилептоид типининг асосий хусусиятлари (12; 11. 1%) дисфорияга мойиллик ва улар билан чамбарчас боFлик булган таъсирловчи портловчи моддалар, инстинктив соханинг таранглиги, баъзан дисклар аномалиясига,

шунингдек, ёпишкокликка, каттикликка, OFирликка, инертликка етиб боради.

Эркаклар

□ истероид

□ циклотимик

□ лабил

□ эпилептоид

□ гипертимик

□ нотургун

□ психастеник

□ шизоид

□ астено-невротик

Аёллар

□ истероид

□ циклотимик

□ лабил

□ эпилептоид

□ гипертим

□ нотургун

□ психастеник

□ шизоид

□ астено-невротик

Уз жонига касд килиш учун асосий сабаблари оила (уларнинг ахамиятини исботлаш учун, уларнинг хис-туЙFуларини тушуниш йуклиги, кадр-кимматини хакорат, моддий маиший, факат 44%) ва мисросоциал (оила аъзолари билан турмуш курмаган, расмий ёки камбаFал муносабатлар, тулик оила, кариндошлари ва дустлари заиф ижтимоий куллаб-кувватлаш, факат 44%) омиллардан иборат. Тарбиянинг узига хос хусусиятлари, оила тури ва заифлик омиллари суицидал шахснинг шаклланишида мухим рол уйнади.

Шахсий хусусиятларнинг берилган психологик хусусиятлари адабиёт манбалар маълумотлари билан боFланади [2, 4, 7].

Тарбиянинг ташки шакллари маълум характер аксентуацияларини шакллантириш ва мустахкамлашга ёрдам беради ва купинча шахснинг патохарактерологик ривожланишига сабаб булади (1-диаграмма).

Тугалланмаган суициддан кейин беморларнинг психопатологик холатини урганишда астеник холатларнинг (66; 62, 8 %) ва депрессив холатларнинг (28; 26, 6%) устунлиги аникланди (1-диаграмма).

Тугалланмаган суициддан кейин тематик беморларнинг психопатологик холатлари Диаграмма 1

Эркаклар Аёллар Жами

6 (62, 8%) бемор аёлларда анча куп (54, 2% ва 8, 5%, уз навбатида, п<0, 05), туликсиз уз жонига касд сунг астеник холатини ишлаб чикилди. Уларда умумий холсизлик, асабийлашиш, интемперанс, ланжлик, тез чарчаш, уйку бузилиши бор эди. Кайфи чоF, андиша ва тажанглик билан пастлади.

28 (26. 6%) беморларда чала интиходан кейин депрессив холат ривожланган булиб, аёлларда хам анча куп кузатилган (20. 9% ва 5. 7%, уз навбатида, п<0, 05). Бу тушкун кайфият, кизикишнинг йуклиги, бошкаларга, кариндош-уруFларга ва узига нисбатан бефарклик, яккахокимлик истаги билан намоён булди.

Депрессив холатнинг узи беморларда уз жонига касд килиш ва уз жонига касд килиш уринишлари пайдо булишига ёрдам беради, шунинг учун беморларнинг бу контингенти янада купрок эътибор, мониторинг ва хар томонлама даволанишни талаб килади.

11 (10. 4%) суицидлардаги хавотир-куркув холати беморнинг онгини бутунлай эгаллаб олган ташвиш, куркув, умидсизлик билан бошкарилмайдиган хис-туЙFу билан характерланади.

Тугалланмаган суициддан сунг уз жонига касд килувчилар бехуш холатда, карахлик, сопор, кома холатида булган. Улар дезинтоксикация, седатив препаратлар билан даволаш, антидепрессантлар (амитриптилин, золофт, иксел) ва транквилизаторлар (валий, реланиум) дан фойдаланиш шаклида шошилинч ёрдам олдилар. Психотроп препаратлар билан даволаш мураккаб терапия, шу жумладан, психотерапия утказилганда биринчи кунларданок энг самарали, яъни психокоррекция булиб чикди [1, 5, 6]. Мураккаб даволаш натижасида патопсихологик белгилар жуда тез йуколди, даволаш вакти кискарди.

Хулосалар:

1. Энг юкори суицид даражаси усмирлик даврида булиб, аёлларда уз жонига касд килиш уринишлари частотаси эркакларникига нисбатан 5 баробар юкори.

2. Суицидларнинг купчилиги орасида истероид, циклоид, хиссий лабил типларига кура характернинг аксентуацияси аникланган.

3. Тугалланмаган суициддан кейин астеник холат, депрессив холат, ташвиш - куркув холати энг куп кайд этилган.

4. Суицидлар, психопатологик холатлар шахсининг тугалланмаган суициддан кейинги характерологик хусусиятларини урганиш максадли психокоррекция ва такрорий суицидал харакатларнинг олдини олишга ёрдам беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Аграновский М. Л., М. Б. Усманова, Н. К. Сарбаева: Тугалланмаган суициддан кейинги беморларнинг рухий реабилитацияси: научное издание //Современные аспекты медицинской реабилитации и физиотерапии. Тез. Респ. науч. - практ. конф. (6 июня 2006г., г. Ташкент). - Т., 2006. - С. 209.

2. Асадов Д. А., Ходжаева Н. Д Суицидал хулкни комплекс профилактикасини ташкиллаштириш. Узбекистон тиббиёт журнали - 2004. № 1 - 2, с. 147 - 150

3. Вагин Ю. Р. Суицидальная активность и защитные механизмы личности. Сибирский вестник психиатрии и наркологии: научно -практическое издание. -2003. -№2. -С. 84-88.

4. Калачева И. О. Социально - личностные факторы, влияющие на суицидальное поведение подростков. Российский психиатрический журнал. - 2006. - № 4. - стр. 41 - 45.

5. Чобану И. К. Объективизация психотерапии суицидентов. Психотерапия. - 2007. - № 5. - стр. 28 - 32.

6. Conner K. R., Beautrais A. L., Conwell Y. Risk factors for suicide and Medically serious suicide attempts among alcoholics: Analyses of Canterbur. Suicide project data // Journal of Studies on Alcohol. -2003, Vol, 64, № 4, P. 551-554.

7. Keks N. A., Hill C., Sundram S. Evalution of treatment in 35 cases of bipolyar suicide. 2009, Vol 43 (6), P. 503.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.