Научная статья на тему 'Тугалланмаган суицидлардаги хафв омиллари'

Тугалланмаган суицидлардаги хафв омиллари Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
375
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Re-health journal
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Тугалланмаган суицидлардаги хафв омиллари»

ТУГАЛЛАНМАГАН СУИЦИДЛАРДАГИ ХАФВ ОМИЛЛАРИ

Топволдиев М., Эргашева З.А.

Андижон давлат тиббиёт институти Андижон, Узбекистон

Охирги 45 йил ичида ер юзида суицид усиши 60% ни ташкил килмокда. Маьлумитларга Караганда 2020 йилга келиб ер юзида суикасд киладиган шахслар сони 1500000 етади. Бу муаммо ер юзининг хамма контингентида таркалгандир,

нафакат ижтимоий иктисодий, балки тиббий муаммо сифатида хам эьтироф этилган суицидал ходисалар сунги йилларда кенг жамоатчилик билан бир каторда турли фан соха мутахассисларини диккатини узига жалб этмокда. Уз-узини улдириш согликни саклаш жамиятнинг асосий муаммоларидан бири деб эьтироф этилган.

Уз-узини улдириш бу шахсга турли ижтимоий, маданий, мухитнинг ва патопсихологик факторларнинг таьсири

натижасидир.

Текширишлар ва изланишлар шуни курсатадики, суицид киладиган шахслар одатда кучли калб кайгуришдан азоб чекади ва стрес холатда булади, хамда уз муаммоларини енгишда

иложсизликни хис килади. Улар асосан рухий касаллик билан кечадиган депрессияли беморларда учрайди.

Уз жонига касд килиш жамиятда, одамлар орасидаги муносабатларда инсон узи еча олмаган ёки одатий, хаммага маъкул булган йул оркали ечишни истамаган муаммолар борлигидан, шахсий мусибат, умидсизлик ва тушкунлик билан боглик ташвиш мавжудлигидан дарак беради. Уз жонига касд килишга купинча узок давом этадиган касаллик, баъзан эса ногиронлик хам сабаб булиши мумкин. Жамиятлар тарихида уз

21

жонига касд килиш тахкирга карши нафрат, норозилик изхор этиш йулларидан бири, уз ор-номусини тиклаш воситаси, бошка инсонга содиклик исботи булган.

Суицид холатлар "обьектив ва субьектив рухий жарохат келтириб чикарадиган мухитда, шахснинг мухим хаётий талаблари амалга ошмаганда келиб чикадиган фрустрацияга боглик булади. Заиф шахслар уз кийинчиликларини мустакил енга олмайдилар. Улар хаёт икир- чикирларини енга олмаслик, тушкунликка тушиб колишлари, узларига ва уз жатти харакатларига етарлича бахо беролмаслиги туфайли уз жонига касд киладилар.

Хозирги вактда, ажрашишлар, беваликлар суицид холатига олиб келувчи омиллардан бири булиб колмокда. Эпидемиологик

маълумотларга кура, оилавий жуфтликлар уртасида суицид холатлари камрок учрайди.

Узига суикасд килишга интилган инсонлар рухий беморлар эмас, балки рухан соглом инсонлар

томонидан амалга

оширилаётганлиги ачинарли холдир. Яни «кичик ижтимоий

келишмовчилик» шароитида

инсонлардаги ижтимоий - рухий мослаша олмаслик натижасида рухан соглом шахсларда суицид келиб чикмокда. Купинча суицидга сабаб булувчи омил узининг инсоний хис - туйгуларини хис эта олмасликдир.

Суицидал хатти-харакат сабаби - чукур ва мураккаб тушунча. Унинг илдизи муаммони

22

ижтимоий, психиатрик тахлил — килишгача боради. Сабаб суикасдни келтириб чикарувчи ва унга олиб келувчи хамма нарса. Суицидал фаолиятни асосий сабаби шахсни ижтимоий - психологик

дезадаптациясидир.

Суицидлар сонининг ортишига сабаб булувчи омиллардан яна бири, бу - оилавий ва микросоциал омиллардир.

Суикасд сабабларини урганиш суицидал хатти - харакатлар ривожланишида оилавий низолар мухим ахамиятга эга. Оила

суицидал хавф учун катта рол уйнайди. Купинча ота - оналар суикасдларни асосий сабабчиси булиб, улар уз фарзандларини улимини ноиложли катнашчилари булиб колмокдалар. Оилавий низоларни энг огир кабул килувчилар - булар 25 - 40 ёшдаги шахслардир.

Оилани тулик эмаслиги, нокулай хаётий холатлар, кариндошлар ва дустларнинг етарлича кулламасликлари ва бошкалар. Инсон уз хохишларида канча чегараланса, хар кандай чеклаш унга шунча огир булади. Унинг фикрича инсоннинг

маълумоти канча юкори булса, суикасд хавфи шунча баланд булади.

Тарбия шакли, оила типи, шахс шаклланишидаги заифлик, омиллари комплекс равишда куриб чикилди. Суицидентларда

эмоционал сфера толерантлиги пасаяди, агрессивлик, холати одамларни узини улдиришга мойил килиб куяди. Бу вактда уларнинг ичида, шунингдек атрофида хам

нимадир юз беради. Кризис холатида улар барча орзулари ва умидларини йукотадилар ва уларнинг хаёти хам хавф остида булади. Келажак умидсиз ва зим зиё булиб туюлади. Ота - онаси билан келишмовчиликлар, узини урнини ахамиятини исботлаш, унинг хиссиётларини тушунмасликлари, ор - номуснинг камситилиши, моддий кийинчиликлар суицидга олиб келади.

Суикасд рухиятни

шикастловчи уткир холатлар

23

таъсирида онгли равишда хаётдан кетиш харакати булиб, бунда инсон учун шахсий хаёт маъносини йукотади. Суикасдга кул урган инсонлар одатда кучли рухий дарддан азият чекади ва стресс холатида булади. Уз муаммоларини хал эта олмаслигини сезади.

Юкоридаги маълумотлардан куриниб турибдики, суицид холатларини 15 - 29 ёшли шахслар (уларнинг купчилигини кизлар) ташкил килади. Улар билан текшириш олиб борилганда бу шахсларда преморбид

характериологик хусусиятлар

мавжуд булиб, улар хиссий бекарор, безовтали - таъсирчан, рухий инфантил, истерик ва ижтимоий етилмаган шахслардир.

Суицидал фаолликнинг

ортиши 40 - 60 ёшларга тугри келади. Бу ёшдагиларда рухий муаммолардан ташкари, соматик согликни ёмонлашуви, гормонал кайта курилиши, кадриятлар иерархияси узгаришлари

характерлидир. Бу купрок шу ёшга хос рухий бузилиш - депрессия билан кечади. Бундан ташкари, айнан шу даврда катта булиб колган болалар ота - онасини тарк этади. Ота - оналар эса, хасталанади ва вафот этади. Шунингдек касбий фаолиятида хам муаммолар пайдо булади. Статистик маълумотларга кура, бу даврда суикасдлар частотаси 30 ёшдагиларга нисбатан 2 баробар юкори булади.

Хулоса. Суицидлар сонини ортишини олдини олиш учун ахолига уз вактида ёрдам курсатиш, уларни куллаб кувватлаш, хеч булмаганда консультация

даражасида бу ишни амалга ошириш керак. Реабилитация усулларини янада самаралирок куллаш учун доимий равишда арбобларга, хорижий адабиётларга ва нафакат ахолини даволашга каратилган усулларга балки, одамларда суикасдга туртки булувчи сабабларни аниклашга ва имкони борича уларни бартараф этишга каратилиши керак.

Хар бир одам юз бериши мумкин булган суицидни аниклаши ва олдини олиш учун кандайдир даражада психолог булиши керак. Агар куйида санаб утилган холатлар сизнинг дустингизда булса, унда мутахассис (психолог,

психотерапевт, психиатр) ёрдамига

мурожаат килиши керак. АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Асадов Д.А., Ходжаева Н.Д., Суицидал хулкни комплекс профилактикасини ташкиллаштириш. Узбекистон тиббиёт журнали - 2004. № 1 - 2. 147 - 150 бетлар. 2. Асадов Д.А., Ходжаева Н.Д. Суицидал хулкни профилактикасида комплекс ёндашув ва уз жонига касд килиш муаммоси. Узбекистон тиббиёт журнали - 2002. № 4. 113 - 116 бетлар.

24

3. Асадов Д.А., Ходжаева Н.Д. Суицидологиянинг ижтимоий - тиббий аспектлари. Узбекистон тиббиёт журнали - 2001. № 1. 105 - 106 бетлар.

4. Гиёсов Г.А., Масумхонов К.А., Суицид холатларида метереологик омилларнинг тутган урни ва метеопрофилактика имкониятлари. Узбекистон тиббиёт журнали - 2002. № 4, 78 - 79 бетлар.

5. Гиёсов Г.А., Масумхонов К.А., Суицид ва парасуицид холатларини юзага келишида ахамиятли булган айрим хавф омилларининг киёсий тавсифи. Узбекистон тиббиёт журнали -2004. № 5, 58 - 60 бетлар.

6. Гиёсов Г.А., Масумхонов К.А., Суицид холатларининг суд - тиббий тахлили. Журнал теоретической и клинической медицины. 2001. № 1. стр. 116 - 118.

7. Мординов Л.А., Башарин К.Г. Анализ случаев самоубийств (при повешении) по данным судебно - медицинской экспертизы якутска. Суд. Мед. экспертиза. 2004. № 1. стр 39

8. Резник А.М., Фаставцов Г.А. Особенности стресс - провоцированного суицидального поведения военна - служащих. Военно - мед. Журнал. 2004. № 6. стр. 36 - 41.

9. Сотникова Ю.А. Специфика защитных механизмов у лиц, совершающих суицидальные попытки. Социальная и клиническая психиатрия. 2004. № 11. стр. 11 - 18.

10. Суицидальные отравления, эпидемиологические и клинико - токсикологические аспекты. Социальная и клиническая психиатрия. 2004. № 1. стр. 28 - 23.

11. Тукаев Р.Д. Психобиологический компонент суицидального поведения. Социальная и клиническая психиатрия. 2004. № 2. стр. 103 - 109.

12. Ходжаева Н.Д. Клинико - психологические факторы суицидального риска. Медицинский журнал Узбекистана. 2003. № 1. стр. 53 - 55.

13. Ходжаева Н.Д. Проблема суицидального поведения у детей. Педиатрия. 2001. № 3. стр.

14. Ходжаева Н.Д. Анализ социально - психологических показателей суицидов в Республике. Медицинский журнал Узбекистана. 2001. № 4. стр. 68 - 70.

15. Амбрумова А.Г. Актуальные проблемы суицидологии. Труды Московского НИИ психиатрии. Москва - 1989.стр. 6 - 25.

16. Степанов В. Подростковые самоубийства - результат без религиозности общества. // Русская цивилизация. Моск. № 6. 2005. стр.

41.

15 - 17.

25

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.