Научная статья на тему 'АЁЛЛАР ДЕВИАНТ ХУЛҚ-АТВОРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ ДИАГНОСТИКАСИ'

АЁЛЛАР ДЕВИАНТ ХУЛҚ-АТВОРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ ДИАГНОСТИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
309
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
Психология / аёл ва эркак психологияси / ватани равнақи учун / фарзандлар тарбияси / аёл жамиятнинг алоҳида аъзоси. / Psychology / female and male psychology / for the development of the country / child rearing / a special member of society.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Холмуротова Шохиста Мирзалиевна

Психологияда турли жинсдаги кишилар руҳиятида ўзига хосликлар мавжудлиги масаласи ҳар томонлама илмий-психологик тадқиқотлар асосида асосланган. Аёл ва эркак психологиясидаги айрим жиҳатларни ўрганиш бугунги кунда нафақат психология илми нуқтаи назаридан балки, жамият, инсон, шахс, оила, шахслараро муносабатлар ва ёшлар тарбияси билан боғлиқ муаммо эканлигини кўриш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIAGNOSIS OF PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF WOMEN'S DEVIANT BEHAVIOR

In psychology, the question of the existence of peculiarities in the psyche of people of different genders is based on a comprehensive scientific and psychological research. The study of some aspects of female and male psychology today can be seen not only from the point of view of the science of psychology, but also as a problem related to society, man, individual, family, interpersonal relationships and youth upbringing.

Текст научной работы на тему «АЁЛЛАР ДЕВИАНТ ХУЛҚ-АТВОРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ ДИАГНОСТИКАСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

АЁЛЛАР ДЕВИАНТ ХУЩ-АТВОРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ ДИАГНОСТИКАСИ Холмуротова Шохиста Мирзалиевна

Термиз давлат университети Психолгия кафедраси укитувчиси https://doi. org/10.5281/zenodo.6660300

Анотация. Психологияда турли жинсдаги кишилар ру^иятида узига хосликлар мавжудлиги масаласи %ар томонлама илмий-психологик тадцщотлар асосида асосланган. Аёл ва эркак психологиясидаги айрим жщатларни урганиш бугунги кунда нафацат психология илми нуцтаи назаридан балки, жамият, инсон, шахс, оила, шахслараро муносабатлар ва ёшлар тарбияси билан боглиц муаммо эканлигини куриш мумкин.

Калит сузлар: Психология, аёл ва эркак психологияси, ватани равнаци учун, фарзандлар тарбияси, аёл жамиятнинг алощда аъзоси.

ДИАГНОСТИКА ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ОСОБЕННОСТЕЙ ДЕВИАНТНОГО ПОВЕДЕНИЯ ЖЕНЩИН

Аннотация. В психологии вопрос о наличии особенностей в психике людей разного пола основан на комплексном научно-психологическом исследовании. Изучение некоторых аспектов женской и мужской психологии сегодня можно рассматривать не только с точки зрения науки психологии, но и как проблему, связанную с обществом, человеком, личностью, семьей, межличностными отношениями и воспитанием молодежи.

Ключевые слова: психология, женская и мужская психология, развитие страны, воспитание детей, особый член общества.

DIAGNOSIS OF PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF WOMEN'S

DEVIANT BEHAVIOR

Abstract. In psychology, the question of the existence of peculiarities in the psyche of people of different genders is based on a comprehensive scientific and psychological research. The study of some aspects of female and male psychology today can be seen not only from the point of view of the science of psychology, but also as a problem related to society, man, individual, family, interpersonal relationships and youth upbringing.

Keywords: Psychology, female and male psychology, for the development of the country, child rearing, a special member of society.

КИРИШ

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев уз маърузаларида «Олдимизда ёшларга тарбия бериш, психология ва бошка турли сохдларда кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш буйича мураккаб вазифалар турибди» - деб тайкидлаганлар. Дархдкикат, маънавий-психологик киёфаси мукаммал ва мустах,кам шаклланган киши х,ар кандай кийинчилик ва тусикларни енгиб ута олади, уз шаъни ва кадр-кимматини х,имоя килади, бошкаларнинг х,ам кадрига етади, энг мух,ими бугунги кунда жамиятимизда руй бераётган бунёдкорлик ишлари ва унинг халк тинчлиги ва фаравонлиги учун ахдмиятини чукур англаб, кадрлайдиган булиб шаклланади. Кейинги йилларда вилоятимиз ахолиси ичида кичик муаммолар туфайди оилавий жанжаллар, оилада шахслараро муносабатлардаги зиддиятли вазиятларни х,ал этиш кувининг пастлиги туфайли, ажримлар, усмир ёшдаги болалар,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

катталар айникса, аёлларнинг уз жонига касд килишлари, нохушликлар ва бошка жиноятлар кузатилмокда. Бу эса ахолининг маънавий психологик савиясини устириш буйича махсус тадбирларни амалга ошириш бугунги куннинг талаби эканлигини курсатмокда.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Психологияда турли жинсдаги кишилар рухиятида узига хосликлар мавжудлиги масаласи хар томонлама илмий-психологик тадкикотлар асосида асосланган. Аёл ва эркак психологиясидаги айрим жихатларни урганиш бугунги кунда нафакат психология илми нуктаи назаридан балки, жамият, инсон, шахс, оила, шахслараро муносабатлар ва ёшлар тарбияси билан боглик муаммо эканлигини куриш мумкин. Аёл жамиятда алохида уринга эга зотдир. Энг аввало аёл бу-она, опа ва сингил, рафика. Жамиятда эса эркаклар билан бир каторда туриб, уз оиласи, ватани равнаки учун, фарзандлар тарбияси учун катта масъулиятлар билан харакатда булган узи нозик булсада, катта ишларга кодир хилкатдир. Ана шундай улуг таърифларга эга булган аёл зоти ичида баъзан унинг шаънига дог келтирадиганлари хам учраб туради. Бу албатта якка шахс, оила ёки алохида бир кишиларнинг эмас балки, жамиятнинг хам муаммосидир. Чунки, "бир кулида бешикни, бир кулида эса дунёни тебратадиган аёл"нинг хар томонлама комил булиши жамиятнинг равнаки учун хизмат килади.

Жамиятнинг бошка аъзолари каби, хар бир аёл жамиятнинг алохида аъзоси сифатида жамиятда кабул килинган коидалар, меъёрларни узига синдириб боради. Айнан жамиятда кабул килинган норма ва меъёрларни англаш ва уларга амал килиш аёл шахси ва хулк-атворининг нормаси хисобланади. Аммо, айрим сабаблар таъсирида баъзи аёллар ижтимоий нормаларга зид келадиган хулк-атворга эга булиб шаклланади. Бундай аёллар психологияда хулки огишган аёллар деб юритилади.

Жамият конун - коидаларига тугри келмайдиган тасаввурлар ва тушунчалар аёлларнинг асаб тизимига, темпераментига, характерига кучли таъсир килади. Уларнинг ижтимоий ва биологик хусусиятлари хакидаги умумий маълумотлар хар доим хам мухим масалаларни очишга ёрдам бера олмайди. Бунинг учун аёлларнинг аввало жинс хусусиятлари, имкониятлари, эхтиёжлари, оила мухити, тарбияланганлик даражаси, хулкида огишларни келтириб чикарувчи шарт-шароитларини хам хисобга олиш зарур. Демак, аёллар билан боглик хулк огишлари ва уларнинг окибатида айрим жиноятлар уз -узидан келиб чикмайди. Биологик ва социал имкониятларни аёллар шахси ва хулки шаклланишига катта таъсир курсатади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Инсон тугилганда хеч качон хулки огишган булмайди. Аммо унинг мухити, яшаш шароити, оилавий ахволи ва улар билан боглик вазиятлар ана шундай ижтимоий зарарли хусусиятларга олиб келиши мумкин. Демак, жиноятчилик хам ирсият оркали утмайди. Бола онасининг корнидан жиноятчи булиб тугилмайди. Жиноятчилик атрофдаги мухит, муносабатлар (ота - она, тенгдошлар, катталар билан буладиган) таълим - тарбия таъсиридан келиб чикиши мумкин. Унинг пайдо булишига кизикиш, эхтиёж, ироданинг пастлиги хам сабаб булади.

Хулк-атвори огир аёлларнинг шахси шаклланишига купчилик холларда оилавий шарт-шароитлар, ота-онанинг ёки кариндошларнинг ичкиликбозлиги, уларнинг ахлокка

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

зид хулк-атворлари салбий таъсир утказади. Хулки огишган аёллар учун одатда хаётга, умум эътироф этилган коидаларга нисбатан зид муносабат хос булиб, охир-окибатда бу уларни якинларига карама-карши килиб куяди. Аксарият холларда хукукбузар аёллар -ички салбий муносабатлар натижасида оиласида уз урнини топа олмаганлар булиб чикади. Дастлаб хулки нормада булган аёл, унга нисбатан булган нохакликлар, камситиш, тан олмаслик, тахкирлаш, хурлаш, сурункали тазйиклар туфайли уз хулкини узи мажбуран узгартириши холатлари хам учрайди. Бунга мисол тарикасида, айрим оилаларда ханузгача сакланиб келаётган аёлларга нисбатан хизматкор сифатида муносабатда булиш, уларга курсатиладиган турли зуравонликларни келтириш мумкин.

Айрим холларда эса аёллардаги девиант хулк атвор уларнинг тарбиясизликлари, манманликлари, хаёсизликлари ва бошка салбий характерологик хусусиятлари хам сабаб булиши мумкин.

Аёлларда доимий мулокотга эхтиёжнинг кучайиши, узлигини тасдиклашга интилиш, бошкаларининг узи хакидаги фикр мулохазаларига таъсирчанлик - купчилик хулки огишган аёлларга хос хусусиятлардир. Номакбул оилавий шарт - шароитлар хулки огишган аёл шахсининг шаклланишидаги энг асосий омил булиб хисобланади. Оилавий жанжаллар, аёлларнинг жисмоний жазоланиб турилиши, табиий равишда тормозлашув меъёрлари бузилишига, кизикконлик, ута кузгалувчанлик, узини кулга ола билмаслик каби иллатларнинг тугилишига сабаб булади.

Шундай экан, жамиятда аёлларга алохида эътибор каратилаётган хозирги шароитда уларнинг психологик хусусиятларини урганиш ва ижтимоий жихатдан ижобий хулкни шаклланишини, уларнинг хулк-атворини ижтимоий нормаларга мувофиклаштириш психологлар олдидаги вазифа булиб колади.Президентимиз Ш.М.Мирзиёев уз маърузаларида «Олдимизда ёшларга тарбия бериш, психология ва бошка турли сохаларда кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш буйича мураккаб вазифалар турибди» - деб тайкидлаганлар. Дархакикат, маънавий-психологик киёфаси мукаммал ва мустахкам шаклланган киши хар кандай кийинчилик ва тусикларни енгиб ута олади, уз шаъни ва кадр-кимматини химоя килади, бошкаларнинг хам кадрига етади, энг мухими бугунги кунда жамиятимизда руй бераётган бунёдкорлик ишлари ва унинг халк тинчлиги ва фаравонлиги учун ахамиятини чукур англаб, кадрлайдиган булиб шаклланади. Кейинги йилларда вилоятимиз ахолиси ичида кичик муаммолар туфайди оилавий жанжаллар, оилада шахслараро муносабатлардаги зиддиятли вазиятларни хал этиш укувининг пастлиги туфайли, ажримлар, усмир ёшдаги болалар, катталар айникса, аёлларнинг уз жонига касд килишлари, нохушликлар ва бошка жиноятлар кузатилмокда. Бу эса ахолининг маънавий психологик савиясини устириш буйича махсус тадбирларни амалга ошириш бугунги куннинг талаби эканлигини курсатмокда. МУ^ОКАМА

Психологияда турли жинсдаги кишилар рухиятида узига хосликлар мавжудлиги масаласи хар томонлама илмий-психологик тадкикотлар асосида асосланган. Аёл ва эркак психологиясидаги айрим жихатларни урганиш бугунги кунда нафакат психология илми нуктаи назаридан балки, жамият, инсон, шахс, оила, шахслараро муносабатлар ва ёшлар тарбияси билан боглик муаммо эканлигини куриш мумкин. Аёл жамиятда алохида уринга эга зотдир. Энг аввало аёл бу-она, опа ва сингил, рафика. Жамиятда эса эркаклар билан

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

бир каторда туриб, уз оиласи, ватани равнаки учун, фарзандлар тарбияси учун катта масъулиятлар билан харакатда булган узи нозик булсада, катта ишларга кодир хилкатдир. Ана шундай улуг таърифларга эга булган аёл зоти ичида баъзан унинг шаънига дог келтирадиганлари хам учраб туради. Бу албатта якка шахс, оила ёки алохида бир кишиларнинг эмас балки, жамиятнинг хам муаммосидир. Чунки, "бир кулида бешикни, бир кулида эса дунёни тебратадиган аёл"нинг хар томонлама комил булиши жамиятнинг равнаки учун хизмат килади.

Жамиятнинг бошка аъзолари каби, хар бир аёл жамиятнинг алохида аъзоси сифатида жамиятда кабул килинган коидалар, меъёрларни узига синдириб боради. Айнан жамиятда кабул килинган норма ва меъёрларни англаш ва уларга амал килиш аёл шахси ва хулк-атворининг нормаси хисобланади. Аммо, айрим сабаблар таъсирида баъзи аёллар ижтимоий нормаларга зид келадиган хулк-атворга эга булиб шаклланади. Бундай аёллар психологияда хулки огишган аёллар деб юритилади.

Жамият конун - коидаларига тугри келмайдиган тасаввурлар ва тушунчалар аёлларнинг асаб тизимига, темпераментига, характерига кучли таъсир килади. Уларнинг ижтимоий ва биологик хусусиятлари хакидаги умумий маълумотлар хар доим хам мухим масалаларни очишга ёрдам бера олмайди. Бунинг учун аёлларнинг аввало жинс хусусиятлари, имкониятлари, эхтиёжлари, оила мухити, тарбияланганлик даражаси, хулкида огишларни келтириб чикарувчи шарт-шароитларини хам хисобга олиш зарур. Демак, аёллар билан боглик хулк огишлари ва уларнинг окибатида айрим жиноятлар уз-узидан келиб чикмайди. Биологик ва социал имкониятларни аёллар шахси ва хулки шаклланишига катта таъсир курсатади.

Инсон тугилганда хеч качон хулки огишган булмайди. Аммо унинг мухити, яшаш шароити, оилавий ахволи ва улар билан боглик вазиятлар ана шундай ижтимоий зарарли хусусиятларга олиб келиши мумкин. Демак, жиноятчилик хам ирсият оркали утмайди. Бола онасининг корнидан жиноятчи булиб тугилмайди. Жиноятчилик атрофдаги мухит, муносабатлар (ота - она, тенгдошлар, катталар билан буладиган) таълим - тарбия таъсиридан келиб чикиши мумкин. Унинг пайдо булишига кизикиш, эхтиёж, ироданинг пастлиги хам сабаб булади.

Хулк-атвори огир аёлларнинг шахси шаклланишига купчилик холларда оилавий шарт-шароитлар, ота-онанинг ёки кариндошларнинг ичкиликбозлиги, уларнинг ахлокка зид хулк-атворлари салбий таъсир утказади. Хулки огишган аёллар учун одатда хаётга, умум эътироф этилган коидаларга нисбатан зид муносабат хос булиб, охир-окибатда бу уларни якинларига карама-карши килиб куяди. Аксарият лолларда хукукбузар аёллар - ички салбий муносабатлар натижасида оиласида уз урнини топа олмаганлар булиб чикади. Дастлаб хулки нормада булган аёл, унга нисбатан булган нохдкликлар, камситиш, тан олмаслик, тахкирлаш, хурлаш, сурункали тазйиклар туфайли уз хулкини узи мажбуран узгартириши холатлари хам учрайди. Бунга мисол тарикасида, айрим оилаларда ханузгача сакланиб келаётган аёлларга нисбатан хизматкор сифатида муносабатда булиш, уларга курсатиладиган турли зуравонликларни келтириш мумкин.

Айрим холларда эса аёллардаги девиант хулк атвор уларнинг тарбиясизликлари, манманликлари, хаёсизликлари ва бошка салбий характерологик хусусиятлари хам сабаб булиши мумкин.

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ХУЛОСА

Аёлларда доимий мулокотга эхтиёжнинг кучайиши, узлигини тасдиклашга интилиш, бошкаларининг узи хакидаги фикр мулохазаларига таъсирчанлик - купчилик хулки огишган аёлларга хос хусусиятлардир. Номакбул оилавий шарт - шароитлар хулки огишган аёл шахсининг шаклланишидаги энг асосий омил булиб хисобланади. Оилавий жанжаллар, аёлларнинг жисмоний жазоланиб турилиши, табиий равишда тормозлашув меъёрлари бузилишига, кизикконлик, ута кузгалувчанлик, узини кулга ола билмаслик каби иллатларнинг тугилишига сабаб булади.

Шундай экан, жамиятда аёлларга алохида эътибор каратилаётган хозирги шароитда уларнинг психологик хусусиятларини урганиш ва ижтимоий жихатдан ижобий хулкни шаклланишини, уларнинг хулк-атворини ижтимоий нормаларга мувофиклаштириш психологлар олдидаги вазифа булиб колади.

Фойдаланган адабиётлар руйхати

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз. "Узбекистон", 2017.

2. Гозиев Э., Жабборов A. Фаолият ва хулк-атвор мотивацияси:.Т, 2003.

3. Умаров Б.М. Узбекистонда вояга етмаганлар жиноятчилигининг ижтимоий-психологик муаммолари. Монография. - Тошкент, "Фан" нашриёти - 2008,

4. Умаров Б.М "Узбекистонда вояга етмаганлар жиноятчилигининг ижтимоий психологик муаммолари" Авт.. .реф.док... дис. 2010й

5. Шарафутдинова Х.Г. " Успирин шахси ва аклий хусусиятлари Психология муаммолари" Республика илмий-амалий анжумани материаллари. ТДПУ. Термиз. 2010 йил.

6. Шарафутдинова Х.Г "Уз-узини назорат килиш хусусиятларини шаклланишида оиланинг роли" XXI аср психологиясининг назарий ва амалий муаммолари"ни урганишга багишланган. Республика илмий-амалий конференцияси. Тошкент, 2012.

7. Шарафутдинова Х.Г "Аёллар рухиятининг замонга мослашуви". Олима аёллар: кеча ва бугун. Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Термиз, 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.