CC BY
5УДК 39
ЦУКЕРК1 У С1СТЭМЕ РЫТУАЛЬНЫХ ПАВОДЗ1НАУ БЕЛАРУСАУ ДРУГОЙ ПАЛОВЫ ХХ - ПАЧАТКУ ХХ1 ст.1
д-р г^т. навук У.А. ЛОБА Ч (Полацт дзяржауны утвератэт)
Робщца аналгз амвалгчнага статуса I рытуальных функций цукерак у традыцыйнай карцгне свету I абрадавых практыках беларусау другой паловы ХХ - пачатку ХХ1 ст. Цукерк аптымальным чынам увасабляюць Iдэю "салодкага жыцця ", што абумовгла ¡х актыунае выкарыстанне у каляндарных I сямейных рытуалах пераходнага тыпу. Адзначаецца, што практычнасць, даступнасць цукерак I Iх суаднясенне з феноменам святочнага часу сталI прычынай замяшчэння 1м1 традыцыйных абрадавых страу у азначаны перыяд.
Ключавыя словы: цукерю, абрадавая практыка, рытуал.
Уводзшы. Ежа - базавая i найпершая фiзiялагiчная патрэба чалавека, дзякуючы задавальненню якой ён мае не только энэргетычную аснову для свайго быцця, але i адкрывае уласна свет у яго смакавым вымярэнш. Пры гэтым спосабы прыгатавання i спажывання ежы становяцца вельмi важным чыншкам этнiчнай культуры i адным з сутнасных щэнтыфшатарау па лiнii "свой - чужы". "Архиэктошка будзён-насщ уключае у сябе практыш спажывання ежы як фундаментальную структуру, якая у сiлу сваёй татальнасцi падкрэсл!вае адзшства усяго юнага: камушзм быцця, ввдавочны у ежы, варта прызнаць самай практычнай формай яго здзяйснення. Адначасова у нацыянальных стылях харчавання выяуляюцца ме-жы, згодна як!х канстытуецца щэнтычнасць таго щ шшага этнаса, пралягаюць стратэгп задавальнення -незадавальнення, смачнага - нясмачнага, свайго - чужога..." [1, с. 61]. У рамках любой этнакультурнай традыцьп ежа у значнай ступеш перарастае сваё утылггарнае прызначэнне ! на амвал!чным (метафарычным) узроуш працшае ! абслугоувае практычна усе сферы культуры, а яе смакавая градацыя ёсць трывала замацаванай у сютэме жыццёвых каштоунасцяу ! адлюстравана у моунай карцше свету. "Верагодна, найстаражытнейшым ! найбольш актыуна выкарыстоуваемым у сучаснай моунай практыцы тыпам гастраметафар з'яуляюцца метафары "смакавыя", г.зн. група, склад якой абмежаваны тэматычнай суаднесенасцю зыходнага значэння да вобласщ смакавых характарыстык (нязменных у сваёй аснове на працягу усяго !снавання чалавецтва" [2, с. 373]. 1ншым! словам!, чатыры асноуныя смак! - "горш", "шслы", "салёны", "салодш" - здатныя адпаведным чынам характарызаваць разнастайныя сиуацьп пры-сутнасщ чалавека у свеце, яшя наупрост не суаднесены з працэсам харчавання. Аднак безумоуным "лвдарам" у метафарычным афармленш чалавечага жыцця выступае салодш смак, як!, перадуам, мае пазиыуную амвал!чную нагрузку. "Салодш - смакавая характарыстыка, якая амвал!зуе пазпыуныя якасщ: "прыемны", "прыгожы", "жаданы", "люб!мы", "добры", "шчасл!вы" ! шш. Актуальна для пра-дукуючых, апатрапе!чных ! гшастычных рытуалау, актау ахвярапрынашэння ! лекавання... Салодшм! ва ус!х славян называюцца таксама усе радасщ жыцця, прыемныя адчуванш, гук ! мова ("салодкае жыццё", "салодш сон", "салодшя словы")." [3, с. 33].
Асноуная частка. Ушверсальным прадметным увасабленнем салодкага у традыцыйных культурах аграрнага тыпу, у тым л!ку ! у беларусау, на працягу агляднай псторьп з'яуляуся мёд - важ-нейшы элемент кул!нарнага кода у рытулах жыццёвага цыклу (радз!ны, вяселле, пахаванне), закл!каны прадукаваць "салодкае жыццё" немаулящ, сужонкам щ памерламу у замапльным жыцщ. Пры гэтым ам-вал!чная нагрузка мёду была досыць празрыстай ! лтаральна прачытвалася удзельшкам! рытуалу. "Пасля купання бабка-павиуха спав!вала дз!ця ! клала яму пад коудру два маленькая вузельчыш: у адным - зубок часныку (каб л!ха не прычапшася), у друпм - соты з мёдам (каб жыццё у дзщящ было ташм жа салодшм, як мёд)" (Уздзенсш р-н) [4, с. 187].
З аналапчнай мэтай - прадукаванне "салодкага жыцця" - слодычы (мёд) фцуруюць ! у вясельным рытуале. "Кал! надыдзе час адпрауляцца па нявесту ! да вянца, жашха садзяць на дзяжу, кал! прызнае сябе вартым гэтага (шакш садзщца на калодзе), на галаву яму кладуць накрыж дзве пасмы льну, пасярод !льну пярсцёнак ! крыху мёду; старэйшая сястра або сваха запальвае васковую свечку, тройчы дакра-наецца м!зшцам да мёду ! вуснау жашха ! застрыгае (Вшейсш пав)" [5, с. 113]. Важнай стае ! эратычная канатацыя салодкага у абрадзе, кал! цнатл!васць ! сэксуальнасць маладых !нтэрпрэтуецца на мове фальклору як слодыч. Адсюль ! шырока распаусюджаны у славянсшх народау звычай "саладзщь" горкую
^ртыкул выкананы у рамках праекта БРФФД - РФФД "Беларуска-рускае этнакультурнае узаемадзеянне у транс-грашчнай перспектыве", дамова № Г17Р-004, ад 14.04.2017 г.
гарэлку вясельнага застолля пацалункамi сужонкау i не только, бо апагей "засалоджвання" прыходзiyся на першую шлюбную ноч ("камору"): "А у нас сёння шавялг быт, / Чатыры ножачк у кучы были / Пятая ножачка шавялша, /Нам гарэлачку саладзша" (Бялынщш р-н) [6, с. 192]. У выпадку калi маладая захавала сваю цнатлiвасць да вяселля, "бацьш праводзяць маладых у клець, частуюць iх салодкай гарэлкай i закускамi i падаюць яечню, якую маладыя ядуць адной лыжкай" (Барысаусш пав.) [5, с. 91].
Аднак калi у класiчных этнаграфiчных апiсаннях радзшау (хрэсьбшау) i вяселля прадметная куль нарная рэалiзацыя салодкага сустракаецца даволi спарадычна, то у рамках пахавальнага рытуалу прысутнасць салодкай стравы ёсць абавязковай. Магчыма, гэта тлумачыцца тым, што у мiфапаэтычнай карцiне свету беларусау пасмяротнае жыццё нябожчыка, у адрозненне ад зямнога (ужо зведанага, поу-нага нястач i цяжкай працы, калi для вяскоуца важным было быць проста сытым), мусiла быць вдэальным (= салодк1м). Дзеля гэтага памшальная куцця запраулялася мёдам "у знак таго, каб памёршаму на тым свеце было соладка (паводле выразу сялян)" (Горацк1 пав.) [7, с. 133]. Мядовая сыта (мёд, разведзены вадою з накрышаным туды хлебам) была абавязковым атрыбутам у пахавальна-памшальнай абраднасцi беларусау. "Сыту дзелалi абязацельна на любыя Дзяды: мёд разводзш вадою i перва, як прыступаюць к вячэры, нада тры разы етый сыты з'есцi i на стол капаць з кожнай ложачш, ...для дзядоу" (Нараулянсш р-н) [8, с. 158].
Разам з тым "салодкае" у традыцыйнай карцiне свету беларусау можа выяуляць i адмоуную валентнасць у канкрэтным соцыякультурным кантэксце. У дарэвалюцыйнай беларускай вёсцы "салодкая ежа" (у сэнсе будзённай) разглядалася як маркёр чужых (пануючых) сацыяльных груп, процiпастаУленых сялянству: "Соладка ды смачна тольк1 цары ядуць" [9, с. 296]. Адсюль i адпаведнае стауленне да салодкай ежы ("Сласная яда жывату бяда" [9, с. 255]), i рознае усведамленне "салодкага" i "горкага" для мужыка i пана, як тое адлюстравана у загадцы пра гарбату: "Возьмеш - чорна, нальеш - горка; пан кры-чыць: "Сладка". Мужык крычыць: "Гадка!" [10, с. 196].
Адмоунае значэнне катэгорыя "салодкага" набывае у выпадку празмернасцi, выхаду за меркаваную "норму", прынятую у соцыуме. "Пераважная большасць метафар "слодычы" падзяляецца на дзве асноуныя групы: тыя, што даюць станоучую ацэнку аб'екту параунання, i тыя, што дадаюць адмоуныя канатацыi, дзякуючы кампаненту значэння "празмернасць" [2, с. 377]. У гэтым сэнсе смакавыя метафары актыуна працуюць у сферы сацыяльных характарыстык чалавека. '^^васць i падхалiмства маюць асацыяцьп з празмерна салодкiмi прадуктамi (цукар, цукровы, мядовы...) цi маслам, здатным пры змазваннi прадметау зменшыць трэнне (масляны, падмаслiць, умаслiць)" [11, с. 9]. Як вышкае з беларусшх парэмiй сацыяльная норма па шкале смакавых метафар знаходзiцца пасярод двух скрайшх палюсоу - "горычы" i "слодычы": "Не будзь салодк1 - зл1жуць, не будзь горк1 - сплююць", "Не будзь горак - праклянуць, не будзь салодак, бо пракаутнуць", "Жывi нi горком, т салодк1м; горкага праклянуць, а салодкага праглынуць" [12, с. 462].
Захапленне салодк1м, паводле народных уяуленняу, магло прыводзiць да парушэння нормы (здароуя) i на фiзiялагiчным узроУнi. I калi у дачыненш да дзщёнка-сласцёны перасцярога, актуальная i дагэтуль, носщь жартоуны характар ("ж... злiпнецца"), то у шшых выпадках захапленне салодшм магло прыводзщь да сур'ёзных хваробау. На Палессi лiчылi, што салодш бярозавiк можа стаць прычынаю хiндзi (малярып, лiхаманкi) [13, 8. 117]. А цукровы дыябет ("цукроука", "сахар", "сахарнща") усве-дамляецца як вышк празмернага спажывання салодкага канкрэтным чалавекам.
У другой палове ХХ ст. у сферы прадметнай рэалiзацыi i рэпрэзентацыi метафары "салодкага" як у будзённым, так i абрадавым жыцщ беларускай вёск1 адбываюцца якасныя змены. Шырокае распаусюджанне у вясковым побыце атрымлiвае канцэнтраванае увасабленне слодычы - цукерка. Спарадычныя узгадш пра цукерш i iх сiмвалiчную функцыянальнасць знаходзiм ужо у канцы XIX -пачатку XX ст. У Лепельсшм павеце "парадзiха ("палагавая кума") ператваецца са старшай кумой, якая несла дзвд пад хрэст, тая ёй а^вае, кладзе у чарку срэбраныя грошы i пернiкi або цукерк зверху на чарку" [4, с. 103]. Прыкладна у гэты час цукерка у традыцыйнай карцiне свету беларусау атрыг^вае i выразныя эротыка-сэксуальныя канатацып: "Люблю, люблю Пеценьку / За сладкую канхецшку: / Як паложыць у раток, / Дак заные жываток" [14, с. 54]. Але у даваенны час i у першае паваеннае дзясяцiгоддзе цукерш былi надзвычай рэдкай з'явай у вясковым соцыуме: "Рэдка (цукерю), у якасцг гасцгнца. Бывала, у лазню прыязджау бацюшка мыцца, то прывозгу гасцтца - цукерк у баначцы, як фасолью ц1 гарошыню. Нада было сказаць "дзенькуе" (Пастауск р-н)2; "О конфетах и речи не могло быть, потому что у нас даже хлеба не было. 45 год - это послевоенные дети, Беларусь вся разорённая, хлеба не было в нашей деревне. За хлебом ездили в Громы, в Полоцк. О конфетах вообще речи не было.
2Фальклорны арх1у Полацкага дзяржушверсггэта (ФА ПДУ): Зап. Емяльянау А. у 2018 г. ад Емяльянавай Камши Лющянауны, 1944 г. н. у в. Дунiлавiчы Пастаускага р-на.
Сахара не было - пользовались сахариной. Вот. А уже попробовали конфеты где-то в 1955 году" (Глыбоцк р-н)3.
"Трыумфальнае шэсце" цукерак у вясковым культурным ландшафце пачынаецца у другой палове 1950-х гг. i працягваецца дагэтуль як у сферы паусядзённага жыцця, так i у абрадавых практыках беларусау, што, на нашую думку, абумоулена цэлым шэрагам прычын.
1. Асаблiвы культурны статус цукерак вышкае з таго, што яны, у адрозненш ад практычна yсiх намшацый сакральна вылучанай ежы (прадуктау) - хлеба, мёда, сыра, блшоу, трагоу, кашы i г.д., для вясковага соцыума заусёды былi таварам, што прыходзщь у вясковы свет са свету "чужога" (гарадскога) цi нават iмпартуецца чужынцамi (габрэйскiмi гандлярамi у даваенны час, немцамi - у вайну) i купiць як1 можна было за грошы цi атрымаць у якасцi гасцiнца (падарунка). "Яурэ1 тады таргавалг. Прыязджалг. Прыедуць бывала, баранку адкрыюць, канфет усяюх разных. Ну, мальчышю, жульё, падыдуць, украдуць" (Бешанковщш р-н)4; "Помню, едзщь легкавая. Ну, едзщь афщэр, там ужо не знаю, якое там званне было, афщэр быу I ужо угашчау мяне канфетам1. Ну дык гэта было первае, первае. Гэта так мне запомнШся первыя немцы" (Шаркаушчынсш р-н)5.
2. Большая частка традыцыйных рытуальных стравау (блшы, яешня, хлеб, каша i шш.) мае так званае "двайное прызначэнне" i актыуна спажываецца у будзённым жыцщ, у той час як цукерка - кан-цэнтраванае увасабленне слодычы - адпачатку фiгуруе як "гасцiнец", "пачастунак" i у найменшай ступенi мае адносшы да будзённасцi i да будзённай ежы, бо ежай у сэнсе аднаулення жыццёва неабходнага энэргетычнага рэсурсу i не з'яулялася. Адсюль цесная суаднесенасць з феноменам "святочнага часу" (каляндарнае свята, к1рмашовы дзень, нядзеля): "Ну, помню, на базаре, ужо кагда была парадашная, ну, кагда мне было лет восемь, у школу ешчо не хадзгушы. Вот на базаре былI таюя маленьюе канфетю, едзгныя прадавал1ся, не на вес, а штучныя, штучныя канфеты прадавал1ся" (Сенненск р-н)6; "Цукерш былI тольк па вялгюх сьвятах, гэта када вот сабгралгся у сьвята у госьцг, тады вот чай пл абавязкова с цукеркамг. А гэта (цукерш) - бальшы-бальшы гасцтец!" (Ушацк р-н)7.
3. У адрозненш ад мёду i цукру цукерка пазбаулена хiбаy "прамежкавасцГ на шкале "прырода -культура" i абсалютна не вымагае тэхналагiчнай працэдуры гатавання (што ёсць абавязковым, калi раз-мова вдзе пра салодкую страву). Больш за тое, цукерка мае свой "культурны пашпарт" - абгортку-фанщк, як1 не тольш пазначае статус загорнутага у яе аб'екта, але i рэпрэзентуе яго 'Чмя" - важнейшы маркёр прыналежнасцi да культуры - за яшм хаваюцца абсалютна канкрэтныя смакавыя (эмацыйныя) адчуванш, калi назвы "ракавыя шыйк1", "залаты ключык" цi "мон-блан" перастаюць быць для спажыуца проста словамi. 1ндывщуальнасць цукерк1 выразна супрацьпастаулена безаблiчнасцi цукру i мёду, што мае асаблiвае значэнне для гастранамiчнага механiзма структуравання культурнай памяцi iндывiда. "Успамiны, звязаныя з ежай, валодаюць асаблiвымi уласщвасцям^ абумоУленымi фiзiчным i эмацыйным аспегаташ яе спаж^1вання" [15, с. 164]. Адносна цукерак гэты тэзiс надзвычай справядлiвы, калi размова iдзе метавши пра вясковую супольнасць сярэдзiны XX ст. i асаблiва дзiцячую субкультуру, дзе з'яуленне цукерк1 было сапрауднай неардынарнай падзеяй i в^1разна суадносшася з сiтуацыйным кантэкстам. "Вот дзетка, Саветау не знаю, а вот як немцы 1шл1, не знаю як гэты год быу, дык хадзШ пераймаць на бальшак. Не баял1ся. - Радавалюя, што немцы щуць? - Ай, чорт Iх ведащь. Каму тут радавацца. Але сшьна давалI гасцтца. Хадз1л1, радавалгся. Сястра большая ды я, так чуць прыняслг. Канфеты I усяго там, а мы ж ня вгдзШ гэтага" (Докшыцш р-н)8; "Едзтственнае, што запомтлась мне, эта можа есчо родственны прыезжалг з Польшы. I там былI "кароут", завёрнутые есчо в блесцяшчые как1е-та бумажю, насугашчалг "кароукамГ'. Янастолька палюбша тада, што I да ах пор люблю эц1 "кароут", но ужэ не тот вкус, што тада" (Шаркаушчынсш р-н)9.
4. Эстэтычная вылучанасць цукерш (каляровая абгортка) у рамках кулшарнага коду вясковай супольнасщ прадметна рэалiзуе семантычную звязку "прыгожае - смачнае (салодкае)", уласщвую трады-цыйнай карцше свету беларусау: "Што чырвана, то хораша, што салодка, тое смачна", "Што чырвона -прыгожа, што салодка - смачна" [9, с. 255]. Знешняя прыгажосць i яркасць цукерш, у сукупнасщ з яе
3ФА ПДУ: Зап. Скрабатун Ю. у 2018 г. ад Дзярбенька Ванды Яугеньеуны, 1945 г.н. у в. ЛеплянеГлыбоцкага р-на.
4ФА ПДУ: Зап. Валодзша Т., Лобач У. у 2008 г. ад Лужшкавай Фашы Дзштрыеуны, 1927 г.н. у в. Дабрыгоры Бешанковiцкага р-на.
5ФА ПДУ: Зап. эксп. ПДУ у 2009 г. ад Бурэц Францшю Мкалаеуны, 1924 г.н. у в. ММценю Шаркаушч^1нскага р-на.
6ФА ПДУ: Зап. Жэгула К. у 2018 г. ад Казловай Ншы Грыгор'еуна, 1929 г.н. (нар. хут. Собалi Сенненскага р-на) у г. Вщебск.
7ФА ПДУ: Зап. Казлоу А.С. у 2018 г. ад Тырышкшай Соф'i Пятроун^1, 1949 г.н. (нар. в. Воцькавiчы Ушацкага р-на) у г. Наваполацку.
8ФА ПДУ: Зап. Фiлiпенка У.С. у 2009 г. Капешка (Канаш^1ц) Фелшш Адольфаун^1, 1931 г.н. у в. Тумiлавiчы Докш^шкага р-на.
9ФА ПДУ: Зап. Шэвелеу Я. у 2018 г. ад Акачонак Таюы Казiмiраyны, 1951 г.н. (нар. у в. Себасцьянава Шаркаушч^1наскага р-на) у г. Полацк.
салодшм смакам, не только аргашчна злучаюць яе з феноменам святочнага часу (параун.: святочнае ! будзённае адзенне), але набываюць самастойную амватчную функцыянальнасць у рытуальна значных сиуацыях. "Баба сваю кашу украшае канфетам1. Обычно на нтачку понавязваюць I круга гаршчочак украшае. А тут баньцгка зь лентачк зробщь, а тут цьвета такога уваткне" (1ван Тачыла, 1942 г.н., в. Варонша Жыткавщш р-н) [16, с. 445]. Гэтшм жа чынам у паваенны час упрыгожвал! ! калядную (навагоднюю) ялшку: "Новы год спраулялг, складчыны рабл хто што прынясе, эта былI послеваенныя годы, цяжолыя. У хатах збгралгся, выбяруць па-сасецк I гулял1. Ёлку ставт, з бумагI наробяць усякгх цацак, хто купщь канфет, пячэнне, баранкау - усё на ёлку вешалГ (Смалявщш р-н)10. У некаторых выпадках цукерачныя абгортш (фанцш) набывал! самадастатковае значэнне у рытуальных дзеяннях, напрыклад, у памшальнай абраднасщ: "Не было кветак, можа яюя I расл1, але моды такой не было (на могтт нааць - У. Л.). Але знаеш, ёлачка, лапачку адну атарвеш, дзе ад канфет якая бумажка, дзе, вот дзе каснячок шыюць... Во, як ад мацеръи... Адразаеш кусочачт, а во як белгньюя, рудовыя, усе ж... I начапаюць, I наст гэтюя ж на Вялгканне" (Докшыцш р-н)11.
5. У якасц! "гасц!нца", "падарунка", "дара" ! прадмета маг!чных ман!пуляцый у рытуальных сиуацыях адорвання, дараабмену щ у знахарстве (чарадзействе) цукерка выяуляе на парадак большую практычнасць, у параунанш з мёдам ! цукрам, што абумоулена яе вдывщуальнасцю, культурнай аформленасцю (абгортка, назва) ! падкрэсленым! экстраутыл!тарным! гастранам!чным! функцыям!.
6. Важшм! ёсць соцыякультурныя ! эканам!чныя фактары, яшя у другой палове ХХ ст. абумовш татальную прысутнасць цукерак у абрадавым жыцщ беларусау. Перыяд 1930-1950-х гг. стау для беларускай вёсш часам радыкальных трансфармацый ! культурных шокау, кал! прымусовая калек-тьшзацыя, змена сацыяльна-палиычнага ладу (для заходшх рэпёнау, што да 1939 г. уваходзш у склад II Рэчы Паспалиай), II Сусветная вайна, нацысцкая акупацыя, а таксама паваеннае аднауленне выявш радыкальны кантраст астэмы жыццёвых прыярытэтау ! каштоунасцяу, у параунанш з адноснай стаб!льнасцю ! заможнасцю 1960-1980-х гг. Надзвычай важна, што усе пазначаныя падзе! адбывалкя у жыцщ аднаго пакалення, кал! элементарная нястача хлеба ! пагроза голаду у часе вайны щ адразу пасля яе супастаулялюя у культурнай памящ з "дзяшовым" хлебам "брэжнеускай эпох!" ! тагачаснай даступнасцю цукерак у вясковай краме. Дэвальвацыя амвал!чнага статуса хлеба у 1960-1980-я гг., яш перастау быць "сва!м" (выпечаным дома з уласнай мук!) ! масава пайшоу на корм хатняй жывёлы, ! значнае павял!чэнне аб'ёмау спажывання цукру (вытворных з яго прадуктау)12 у кантэксце агульнага падвышэння дабрабыту калгаснай вёсш прывял да змены парадыгмы у разуменш жыццёвай нормы: ам-вал!чная пара "хлеб-соль" працягваюць увасабляць жыццёвую долю на фальклорным узроун!, але у рэальным жыцщ азначаюць, хутчэй, беднасць, кал! прыярытэтным становщца менавиа "салодкае жыццё", дзе быць проста сытым ужо недастаткова.
Пазначаныя вышэй характарыстыш цукерш як адметнага культурнага феномена стал! сем!ятычным грунтам уключэння яе у гастранам!чны код традыцыйнай карц!ны свету беларусау на розных таксанам!чных узроунях яго рэал!зацьп, дзе рэлевантнай ёсць амволжа салодкага.
Эрас i цукеркi. Метафорыка салодкага смаку у фальклоры адным з устойл!вых планау выяулення мела рэпрэзентацыю цялеснага, сэксуальнага задавальнення ! эратычных м!жполавых стасункау у цэлым. Пры гэтым мае месца сваеасабл!вы абмен "слодычамГ': мужчына частуе гастранам!чным! прысмакам! (мёдам, абаранкам!) у надзе! атрымаць ад жанчыны сэксуальную (ф!з!ялапчную) асалоду. Катэгарычным ! спрэчным падаецца меркаванне !В. Сохань пра тое, што антыном!я "салодкае - салёнае" мае выразную гендэрную канатацыю: "Салодк - смак задавальнення, што мае ! эратычную канатацыю. У фальклоры гэта адлюстравана у пазначэнш вуснау... ("сахарные уста", "сладкие поцелуи"), а таксама у супрацьпастауленш вапны як салодкай ! мужчынскага чэляса як салёнага" [19, с. 54]. Фальклорная штэр-прэтацыя цукерак, асабл!ва у пасляваенных зап!сах, выразна паказвае на с!мвал!чнае суаднясенне гастранам!чных слодычау з мужчынсшм пачаткам. У прыватнасщ, цукерш у другой палове ХХ ст. дапауняюць атрыбутыуны шэраг фальклорнага мужчынскага персанажа у песнях, яшя выконвалюя у часе маладзёвага абрадавага !грышча "Жанщьба Цярэшш": "Мой дзедзька прыгожы, як пан, / У яго цукерак карман, / У яго кудзерк уюцца, / За яго дзяучатк б'юцца"; "Пайду у зялёны садок, / Наламаю ветачак, / Мой дзядок харошаньш / Купщь мне канфетачак" [20, с. 234, 239]. Але рэальны абрадавы сцэнар "Жан!цьбы" таксама прадугледжвау салодк!я пачастунк! (цукерк!) з боку мужчынскай парты!: "На Каляды танцы танцугм часоу да 12, а тады вальса 1дуць, мальцы бяруць дзевак, а тады Лявотху
10Зап. Валодзша Т. у 2010 г. ад Лягуш Марыя Савельеуна, 1929 г.н. у в. Зарэчча Смалявшкага р-на.
ПФА ПДУ: Зап. Аусейчык У.Я. ад Дранков!ч Ганны Мжалаеуны, 1936 г. н. у в. Шалапры Докшыцкага р-на.
12"Цукерызацыя" жыцця беларускай вёск! у паваенн^1 час стасуецца з агульнасаюзнай тэндэнц^1яй: спаж^1ванне цукру на душу насельнщтва у 1954 (20,9 кг) у параунанш з 1940 г. (8,7 кг) склала 240%, але у 1970-1988 гг. спажыванне цукру у БССР расло вельмп хутк!м! тэмпам!: з 35,1 да 49,5 кг на кожнага жыхара [17; 18, с. 57].
Iграць. Вот I жанл Цярэшку. Дзеук1 пяклг сухарчьт, юлбасы варылг. Мальцы канфет прыност, гарэлкГ (Лепельск р-н)13.
Паказальна, што цукерш, як i шшыя прысмаш, а таксама аздобы, выступаюць у ролi пачастунку для дзяучыны, але i адначасова i як шструмент яе спакушэння (падману): "- Цярэшка, каху, каху, / Што у цябе у мяху, мяху? / - Шп1лечк1-1голачк1, / Залаты пярсцёначю. / - Цярэшка, каху, каху, / Што у цябе у мяху, мяху? / - Цукерю, абараначк1 - / Дзевачак абманачю"14. Небяспека падобных "пачастункау" адлюстравана у песенным фальклоры, калi наведванне дзяучынай к1рмашу i ласаванне цукеркаш ад незнаёмых хлопцау на метафарычным узроУнi азначаюць дашлюбную страту цнатлiвасцi: "- А гаруй, гаруй, мая Светачка, не кайся, /А прыдзеш дамованью, роднай мамульцы не жалься. /А было ж табе па юрмашыках не хадзщь, /А было ж табе чужых мальчыкау не любщь, /А было ж табе сладк1 канфетк не есцГ (Ушацк р-н)15.
Немалаважнае значэнне, на нашую думку, мела i распаусюджанасць выцягнутай, падоужанай формы цукерш, што на сiмвалiчным узроуш атаясамлiвала яе з мужчынсшм пешсам. У познiх нецэнзурных прыпеуках, дзе прысутнiчаюць пазначаныя сiмвалiчныя паралелi, жаночая iлюзiя адносна мужчынсшх "цукерак" адлюстраваная даволi жорстка i адназначна: "Ой, чаго цябе скрывша, / Сябровачка Светачка, / Цяпер добра будзеш ведаць, / Што х.. не цукерачка", "Гляну--шну на ялiну / I аж сумна стане, / Не цукеркаш частуюць, / А таyсценнымi х..мГ' [21, с. 286-287].
Абрады сямейнага цыклу (радзшы, вяселле, пахаванне i памiнкi) у другой палове XX ст. так актыуна пачынаюць выкарыстоуваць цукерк1 у рытуальным сцэнарыi, што размова у шэрагу выпадкау вдзе не проста пра новы элемент гастранамiчнага коду, але пра выцясненне цi поунае замяшчэнне сло-дычаш новага тыпу традыцыйных абрадавых страу. Як паказвае аналiз этнаграфiчных матэрыялау цукерк1, як прадметнае увасабленне iдэi "салодкага жыцця", з 1960-х гг. i да нашага часу практычна цалкам замясцiлi сабой крупяныя кашы у якасцi галоунай рытуальнай стравы радзшау (хрэсьбiнаy), захаваушы пры гэтым традыцыйную намшацыю "бабiна каша". Пры гэтым азначаная тэндэнцыя мае агульнаэтшчны характар i фiксуецца на усёй тэрыторыi Беларусi. "- А што такое "бабша каша"? -Пачастунак, што нясеш. Бальшой нада тазгк, ц1 пячэнне, канфеты, сваё ц1 куплялг. I нясеш гэту бабгну кашу. Баба нясе I прадае. А гэтыя грошы - гаспадарам" (Барысаусш р-н)16; "Бабта каша - у нас бабта м1ска назваецца. У яе многа накладала баба: I булк1, I канфеты, I сыр, I рожанщы падарак" (Вшейсш р-н) [22, с. 379]; "Да, I пячэнне I канфет туды I трог такI спгчэць - тады на эту тарэлку, а скока там народу прыглашона - далжны плацщь этай бабе. Тады яна раскрываець эту (кашу) I эту бабскую кашу ядуць" (Гарадоцш р-н)17.
Важнай акалiчнасцю, якая паказвае iмклiвы характар трансфармацып гастранамiчнага коду радзшау, з'яуляецца той факт, што большасць шфармантау сведчыць пра сутнасную змену "бабшай кашы" на працягу iх уласнага ж^1цця. "Калiсь кашу прасяную дзелалi, а цiпер купляюць канфет, пячэння дробненька" (Чачэрск1 р-н) [16, с. 446]; "Бабта каша - эта не каша. А проста там канфеты, пячэння. А раньшы крупа, пярлоука. Эта цяпер культурнейшая каша. Баба насша кала столу, дзегосцг. Бярэш этай кашы I плоцгш. Эта бабулгны зарабаткГ (Талачынсш р-н)18; "- А што за бабша каша? - А ёсць, I цяпер жа ёсць. А цяпер дык бальшынство канфет дараг1х кладуць, раздзяляюць, а дауней кашу варылг, такая як куцця, I дзелюць яе усгм, а на эту кашу кладуць, якгя там хто грошы, ну I з талерачкай "на мыла", кажуць, на мыла. Малога купаць" (Докшыцш р-н)19; "Баба варыла кашу з розных круп, пазней купляла цукерш" (Бабруйсш р-н) [4, с. 147].
У структуры вясельнага абраду пасляваеннага часу цукерш выконваюць важную ролю у часе рытуальнага выкупу i адорвання, але з нязменнай для сямейнай абраднасщ семантычнай нагрузкай - пра-дукаванне "салодкага" (шча^вага) жыцця маладых. "Ета як вязуць маладую к маладому. Выносяць стол, хлеб-соль кладуць, Iконку I требуюць гарелю, закуски Сват ставщь гарелку, закуску. А у радт я была, там канфетк даюць, штоб была жызнь сладкая" (Горацш р-н)20. У рамках вяселля цукерш найчасцей ф^руюць як атрыбут нявесты, асаблiва на этапе прыезда вясельнага поезда у сядзiбу маладога, калi адбываецца акт адорвання. Параунанне сучасных палявых запiсаy i этнаграфiчных матэр^1ялау XIX - пачатку XX ст. паказвае, што у гэтай абрадавай спуацып збожжа (хлеб) як сiмвал
13Зап. Валодзгна Т. у 2007 г. ад Апанавiчус Аляксандры Цiтаyн^I, 1925 г.н. у в. Заазер'е Лепельскага р-на.
14ФА ПДУ: Зап. Фшпенка У.С. у 2009 г. ад Працукевiчаy Алены Аляксееуны, 1932 г. н. у в. Рачныя Докшыцкага р-на.
15Зап. Валодзгна Т. В. у 2009 г. ад Есшавай Зша^1 М1калаеун^1, 1932 г.н. у в. Вацлавова Ушацкага р-на.
16ФА ПДУ: Зап. Валодзгна Т., Лобач У. у 2008 г. Кобы Ншы Кузьмтчны, 1932 г. н., у в. Веляцiч^I Барысаускага р-на.
17ФА ПДУ: Зап. Валодзша Т., Лобач У. у 2011 г. ад Сафронавай Марып Кузмшшны, 1918 г.н. у в. Маскалянят^1
Гарадоцкага р-на.
18Зап. Валодзгна Т. у 2007 г. ад Падабед Раюы йанауны, 1923 г.н. у в. Трасцянка Талач^1нскага р-на.
19ФА ПДУ: Зап. Лобач У. у 2009 г. ад Чэчыкалавай Ганны Лаурэнцеуны, 1930 г.н. у в. Дзедзша Докш. р-на.
20Зап. Валодзгна Т. у 2015 г. ад Глушцовай Валянцшы Сцяпанаун^1, 1937 г.н. (нар.: Мсщслаусю раён, в. Доyгавiч^I) у в. Паршына Горацкага р-на.
дабрабыту саступае месца цукеркам. "Кал! з царквы даводзщца ехаць пауз поле сваёй новай радш, нявеста сыпле са шклянк жыта. Прыехаушчы у дом жашха, яна шдае на двор пяць абаранкау, звязаных чырвонай стужкай... Маладыя вдуць у хату па палатну, пасланаму ад ганка да стала. Увайшоушы у дом, нявеста !зноу сыпле ва усе бак! жыта, абвязвае сватоу ручшкам! ! садзщца за стол (Мшсш пав.)" [5, с. 112]. Але у другой палове ХХ ст. маладая па дарозе у дом маладога адорвае прысутных не жытам, але цукеркам!. "Маладая прыязжала з падарункам! (у больш позняй традыцьп - ! з цукеркам! або пячэннем): "Тут жа пауно людзей стаяць, уам жа шцярэсна, усе глядзяць. I маладая далжна щьщ ! шдаць канфеты: налева, направа, упярод, налева, направа, упярод, асыпаць дарогу у гэту жысьць, у гэты дом сладасьцю, дабром. А паследшя чэраз галаву шдае" (Крупск р-н) [22, с. 522].
Падобная працэдура адбывалася ! па дарозе да (ад) вянца (храма). "Упрыгожвалг коней, шлёую таюя быт, калакольчыкамг, калакольчык на дуге, у цэнтры, маладыя ужо дзылын-дзылын, маладыя едуць! Пацаннё бегаець, канфет сыпаюць..." (Глыбоцк р-н)21. Трэба адзначыць, што звычай рассыпаць цукерш, а таксама дробныя манетк у 1970-1980-х гг. атрымау распаусюджанне не тольк у вёсцы, але ! у беларусшх гарадах, нават ташх мадэрных, як Наваполацк, чаму аутар гэтага артыкулу у часе свайго дзя-ц!нства быу вельм! удзячны. Звяртае на сябе увагу, што акт адорвання на дадзеным этапе вяселля мае абсалютна пэунага адрасанта (маладая) ! адрасата (дзещ): "- Ц дарыл цукерш дзецям на вяселл!? -Абавязкова, сыпалI цукерш, а кал1 быу ужо вечар, то запальвалг фанар самаробны I саб1рал1 у траве на дарозе, як параскгдващь маладая" (Пастаусш р-н)22. Гэтая акал!чнасць дазваляе меркаваць, што маладая, якая адорвала цукеркам! дзяцей з пасел!шча мужа, гэтшм чынам прадукавала не абстрактнае "салодкае жыццё" на новым месцы, а менавгга - паспяховае, беспраблемнае дзетанарадженне, што у традыцыйнай карщне свету ! разумелася як неад'емная ! надзвычай важная частка сямейнай дол!
Безумоуна, салодк смак у вясельным абрадзе меу ! выразныя эратычна-сэксуальныя канатацьп (гл. вышэй), што знаходзша увасабленне ! у рытуальным выкарыстанш цукерак. У прыватнасщ, яны фку-руюць у якасщ сваеасабл!вай платы маладой пасьля першай шлюбнай ночы. "Эта кал1 паследт жэтцца у сям'1, тады "сучку ганялг"... У мяне на вяселлг сучку ганял1, адна перадзявалася I на чэцвярэньках прыхадзша будзщь маладых, мыць Iх, каб уставал¡, пачыналг Iх аблгваць. А каб не аблгвалгся, нада этай сучке даць канфет, маладая далжна аткупщца, каб яе не аблгвалг. Стол накрывал¡, яна са усемг дзялтася этымг канфетамг I пячэннямг, ел1, пж" (Шклоуск р-н)23.
У пахавальна-памшальнай абрадиасщ беларусау (як вясковага, так ! гарадскога насельнщтва) другой паловы ХХ - пачатку ХХ! ст. цукерш трывала увайшл! у абрадавы кантэкст менав!та як пачастунак для памерлых, заклжаны прадукаваць вдэальнае, "салодкае" жыццё нябожчыкау у шшасвеце. Сучасныя палявыя даследаванш паказваюць, што цукерш стал! неад'емным атрыбутам пахавальна-памь нальнай абраднасц! ва ус!х без выключэння рэг!ёнах Беларус!. Вельм! часта у ап!саннях рытуальнага сцэнарыя ф!гуруюць не проста цукерш, але устойл!вая гастранам!чная пара "пячэнне - цукеркГ, якая альбо дапауняе, альбо цалкам замяшчае традыцыйную сакральную пару "хлеб-соль". "У нас так, як нябожчык, на акно сцелюць набожшк ш рушшк харошы ! ставюць стакан вады, пячэнне, канфеты ложуць. Канфеты, печэнне - эта у нас памш называецца" (Гарадоцш р-н) [23, с. 696-697]; "На заутра (пасля пахавання - У.Л.) ходзяць, так. Занясут там, як цяпер, гарэлку занясут. Бацюшка, ксендз не разрашаець, каб наст на кладбшча гарэлку, не выпгвалг. А раньша тады прынясуць, румачку нальюць..., паложаць там канфеты, пячэнне - птушка з 'есць там" (Ушацк р-н)24.
Цукерш ! пячэнне ведьм! часта прысутшчаюць як пачастунак для памерлых у рамках каляндарных дзён ушанавання продкау, кал! адбываецца в!зи' жывых на могшш. "Раней хадз1л1 у чацьвер, эта, кажуць, Мёртвых Вялждзень. дык хадзш пакачаць яечк1. Яечк пакачаеш, канфеты возьмеш i пячэньне, а на Радатцу едзеш" (Лоеуск р-н)25; "На Спас яблык ужо нясуць. Усе роуна наст хоць што на Спаса, то канфеты, то пячэнне, хто што" (Докшыцк р-н)26; "- А што носяць з сабой на Трощу? -З сабой усё берут, усе прадукты можна узяць. Любыя. Печэнне, канфеты абгзацшьна. На маггле печэнне, канфеты Ы1 крупт каюе пасыпа/ш"(Полацш р-н)27; "А Вялгканням тожа ходзяць I яйк кладуць на магтт. I у католгкау кладуць, I у праваслауных. Паложуць I усё, канфетт кладуць, пячэнне кладуць. А тады птушачт прылгтаюць I дзюбаюць" (Пастаусш р-н)28. Але ! у часе восеньсшх Дзядоу, кал! рытуальная памшальная вячэра адбывалася у хаце, цукерш ! печыва таксама ф!гуруюць у якасщ
21ФА ПДУ: Зап. Малюжанец П. у 2012 г. ад Вышадю Аляксандра 1936 г.н. у в. Канстанцшава Гл^1боцк. р-на.
22ФА ПДУ: Зап. Емяльянау А. у 2018 г. ад Емяльянавай Камши Люц1янаун^1, 1944 г. н. у в. Дуншав!чы Пастаускага р-на.
23Зап. Кухаронак Т. 2015 г. ад Стукалавай Святланы В!ктараун^1, 1975 г.н. у в. Заходы Шклоускага р-на.
24ФА ПДУ: Зап. Аусейчык У. у 2010 г. ад Мацюшонак Юл!! М1калаеун^1, 1924 г. н. у в. Зерчанщы Ушацкага р-на.
25Зап. Валодз1на Т. у 2011 г. ад ад Пжас Марьп Iсакаун^I, 1931г.н. у в. Бывалью Лоеускага р-на.
26ФА ПДУ: Зап. Шыталь К. у 2007 г. ад Гмызы Мары! йифауны, 1923 г. н. у в. Шклянцы Докш^шкага р-на.
27ФА ПДУ: Зап. Аусейчык У. у 2009 г. ад Кудрэц Ншы Макарауны, 1936 г. н. (нар.: в. Бароука Полацкага раёна)
у в. Луначарскае Верхнядзвшскага р-на.
28ФА ПДУ: Зап. Аусейчык У. у 2009 г. Януков!ч Францшю Iванаун^I, 1936 г. н. у в. Гайдук! Пастауск. р-на.
абавязковых пачастункау для памерлых: "Як Дзяды, хоць тры стравы паставць на стол. Калбасу нарэжаш, што ёсь, I пратт / канфеты. Накрыу стол, а тады астау I лажыся спаць. Яны самI прыходзяць" (Лоеуск р-н)29.
У выпадку калi пры пахаванш чалавека адбывауся нейк1 збой у мехашзме надзялення нябожчыка яго пасмяротнай доляй, цукерк1 i пячэнне выконвалi выразную кампенсатарскую функцыю i мусш забяспечыць нармалiзацыю стасункау памiж жывым i памерлымi. "Дык вот уходзгт чалавек, нада 1цьц1 к яму I прааць, ну гэта када вот раднейшы памрэць, тада нада 1цьц1 I папрасщь. Вот для чаго просюць. Бываець, гарод пасеюць, гарод ня вырасцець, прападзець, значыт эты чалавек часць сваю унёс. Панялг? Бываець, дзерава выламщца, высахнець - вот эта чалавек часць сваю унёс. Бываець скацгна у каго прападзець уся напавал - вот эта чалавек ужо бярэць скацту, гэту сваю часць забграець. А самае страшнае, горшае, када чалавек уходзщь I уноаць з сабой сям 'ю, радню, саседзей, людзей. Вот эта ужэ самае страшнае. Дык вот па-гэтаму, нада 1цьц1 прааць к гэтаму чалавеку. Када прыдзеш на кладбгшча, палажы, ужо после пахарон, палажы там канфецтку, там пячэнтку I пракланяйся, называй Iмя гэтага чалавека. Вот, прымерна, када мама памёрла, нада гаварыць: "Мамачка мая, аддай мне усё тое, што у нас было" (Ушацк р-н) [24, с. 223].
Аналапчную функцыю сваеасаблiвага "пачастунку-прабачэння" цукерш i пячэнне выконвалi i у спуацьп, калi жывыя нашчадк1 не yшанавалi належным чынам памерлых у памшальны дзень. Пры гэтым паказальна, што мащ-нябожчыца у сне сама пазначае дачцэ патрэбны ввд пачастунку. "I снщца мне у васне, ¡дуць людз1 усяюя с кладбгшча I стольк Iх, што мкак няльзя перайсцг. I как-будта я прышла дамой. "Мамачка, прасцг, я не смагла прысцг к табе на кладбгшча". Яна мне стцца I гаварыт: "Не пера-жывай, што ты не прышла на кладбгшча. I не перажывай, што у цябе тчога нет. Аткрой халадзтьшк -там утка ляжыць. I утку тую пажар. Кут канфет, куш пячэння. Дзецгса школы прыдуць - тады сходзгш"... Аткрыла халадзтьшк - I точна: утка ляжыць. Утка паламала нагу I муж яе абработау I у халадзтьшк палажыу. Я ету утку стушыла, купша вта харошага, канфет, пячэння, шчэ там што - I с 'ездзш на кладбгшча"" (Кармянсш р-н)30.
Трэба адзначыць, што "цукерш" у фальклорных наратывах могуць узгадвацца i як "пачастунак" з таго свету, але у дадзеным выпадку адбываецца поуная шверая слодычы, якая у свеце людзей набывае супрацьлеглае значэнне. "Майго мужыка н1 баба, прабаба наверна. Ну I тожа, пахаратла мужыка. I вот як 12 часоу, так прыходзщь ён к ней. Адкрываець дзверы I заходзщь у хату. Заходзщь, яна сядзщь, за стол садзяцца I гавораць. Ён у адным канцы стала, а яна у друггм. Сядзяць, гаворуць. Пасядзяць, ён апяць падымаецца I пашоу. Апяць прыходзщь к ей. Прыходзщь, гаворыць з ёй, ну як мужык з жонкай. I чэраз стол сыпщь канфеты. "Гру, гру" - на стол сыпщь, ага. Пасядзеу, пашоу. А яна праснулася I паглядзела, а там гауно лас^ае" (Расонсш р-н)31
Сучасныя палявыя назiраннi паказваюць, што цукерш (пячэнне) надзвычай трывала i шырока yвайшлi у практыку ушанавання продкау у Беларуси калi слодычы становяцца абавязковым "гасцшцам" для памерлых практычна ва усе памшальныя дш каляндарнай тралы^и. Пры гэтым гастранамiчнае пра-дукаванне "салодкага жыцця" для нябожчыкау на тым свеце, якое адбываецца з дапамогай цукерак i шшых слодычау, характэрнае як для вясковага, так i гарадскога насельнщтва крашы.
Камум1кацыя са сферай сакральнага - культавымi камянямi, крынiцамi, а таксама з мiфалагiчнымi персанажамi - у традыцыйнай карцiне свету беларусау прадугледжвае сiмвалiчны дараабмен, заклiканы выправщь цi пазбегнуць парушэнняу у жыцщ чалавека альбо калектыву. У другой палове XX - пачатку XXI ст. побач з традыцыйнымi дарамi культавым аб'ектам сакральнай геаграфii (грошы, ручнiкi) усё часцей фiгуруюць i цукерк1 (ш^1рэй - слод^гчы). Гэтая акалiчнасць абумоулена не тольк1 даступнасцю цукерак i iх практ^гчнай зручнасцю у працэдуры ахвярапрынашэння, але i тымi культурнымi якасцямi, як1я выгодна адрозшваюць "канфецiны" ад грошай, бо апошшя, хоць i з'яуляюцца ушверсальным плацёжным сродкам, абсалютна безасабов^1я i нейтральн^1я у эмацыйным плане. Цукерш ж, як гэта было паказана вышэй, не тольк1 апелююць да iдэi "салодкага (добрага, паспяховага) жыцця", але сва1м смакам i знешшм выглядам рэпрэзентуюць сiтуац^IЮ "свята" (сакральнай вылучанасщ) нават у будзённым жыцщ. I акрамя усяго iншага, цукерш - гэта i ёсць грошы, але канвертаваныя пасродкам куплi у культурны прадукт, як1 аптымальна адпавядае паводле сва1х характарыстык рытуальнай працэдуры дараабмену.
Ва Усходняй Беларуа цукеркамi (пячэннем) залагоджваюць дамавога, якому у традыцыйнай карцiне свету вясковага насельнщтва прытсваюцца в^1разн^1я куратарск1я функцыи адносна дома i сям'i. "Расказавалi пра дамавiка. Гаворуць: у мяне у хаце дамавiчок. Тады купляюць канфеты, пячэнне i кладуць. Кажуць - у мяне у хаце дамаик, як стукаець, грукаець" (Чашнщш р-н) [25, с. 76]. !нафарманты
29Зап. Валодзгна Т. у 2011 г. ад Германенка ФацшыРаманауны, 1934 г.н. у в. Малшаука Лоеускага р-на.
30Зап. Валодзгна Т., Кухаронак Т. у 2012 г. ад Давыдзенка Груш Фёдарауны, 1935 г.н. у в. Барсую Кармянскага р-на.
31ФА ПДУ: Зап. Валодзгна Т., Лобач У. у 2009 г. ад Шауцовай Валянцшы Iванаyны, 1929 г. н. у в. Янкавiчы Расонскага р-на.
сталага веку асабл!ва падкрэсл!ваюць абавязковасць салодкага пачастунку для дамавога у рытуальна напружаных с!туацыях - у часе гадавых каляндарных святау, што мус!ць гарантаваць дабрабыт ! парадак у доме: "Дамавгк, дык гаварылг, што у комте жывець. Ну, крый Божа, яго не нада абгжаць. Крый Божа, не нада гаварыць дрэннага, а нада гаварыць харошае. Вот абычна на Каляды, вобшчам на гадавыя празнт, Iх 12 бальшых празткау. Дык на гэтыя празтю нада чым-та угашчаць. Ну, можа, там якую аладку спеч. Ну, што гатовгш луччае сабе, нада што-та палажыць. На акно. Ложуць на акно. А на Вялгканне нада яйко краснае палажыць. А на Каляды якую цукерачку палажу"(Сенненсш р-н)32. Аднак пачастунак цукеркам! мог прызначацца дамав!ку, кал! той пачынау свавол!ць ! "хавау" ад гаспадын! патрэбныя рэчы: "Дамавы ёсь у хаце, буду што шукаць I няма. Я стану гаварщь: Слухай, перестань балавацца. Пайду канфет на стол пргнясу I сразу находзщца вешч" (Чавуск р-н)33.
У апошшя дзясящгоддз! цукерш (слодычы) стал! абавязковым элементам у традыцьн ушанавання культавых аб'ектау сакральнай геаграфп - святых крынщ ! камянёу. У прыватнасщ, у якасщ дара цукерш ! пячэнне зафжсаваныя ля тураусшх крыжоу, на камян "Божыя слядш" пам!ж вв. Дубшш ! Ператок Любаньскага р-на, на камянях-следавжах ля в. Смшав!чы Чэрвеньскага р-на, в. Сорап Слуцкага р-на, в. Агароднш Камянецкага р-на, на Святым камяш ля в. Вял. Поусв!ж Лепельскага р-на, на Дажбогавым камян ля в. Крамянец Лагойскага р-на ! шшых сакральных аб'ектах Беларус! Не стал! выключэннем ! культавыя крынщы, куды у якасщ дара людз! стал! прыносщь цукерш. "Крынщу яшчэ ж сматра каму I пачысцщь, мужык жа не чысцщь, жэншчына ж далжна. I палаценца там, ездз1м мы I на Ушэсце ш як Радатца, дык там дрэвы I палаценца хто павесе, хто дзенежак, хто канфетачак" (Краснапольск
р-н)34.
На пачатку ХХI ст. выяв!уся ! зуам нетыповы ракурс рытуальнай функцыянальнасщ цукерак, як стау уласщвы так званым "скарбашукальшкам" не тольк Беларус! але Усходняй Еуропы у цэлым. Супольнасць скарбашукальшкау паспяхова фарм!руе уласную субкультуру са сва!м! правшам! паводз!нау ! узаемааднос!нау у "пол!" ! на !нтэрнэт-пляцоуках, сваеасабл!вым этыкетам ! "кодэксам капацеля", ! нават адмысловай лекакай, слаба зразумелай старонняму чалавеку. Мена^та на сучасным этапе, кал! нават наяунасць дасканалага металашукальн!ка ! самых падрабязных карт не гарантуюць каштоунай знаходш, на форумах скарбашукальшкау рэзка узрастае колькасць узгадак катэгорьп "шанцунак", якая апелюе да !рацыянальных прычын поспеху ! так не залежыць ад вол! ! жадання уласна чалавека. Частка пашукавжоу схшьная разглядаць свой асабюты шанцунак як праяву вышэйшай, звышнатуральнай вол!, заручыцца спрыяннем якой можна, выканаушы пэуныя амвал!чныя працэдуры. Найчасцей у якасщ м!фалаг!чнага апекуна скарбау ! каштоунасцяу, схаваных у зямл! у фальклоры скарбашукальшкау выступае Земляны Дзед (Дзедушка) щ яго адмены: Дзед Хабар, Дзед Копша [26, с. 69]. Наладзщь пазиыуны кантакт з м!фалалчным гаспадаром поля можна пасродкам адмысловых пачастункау, падарункау - ежы, слодычау, гарэлк!, дробных грошай, ц!, прасцей кажучы, ахвярапрынашэння. "Налил Деду Копше 50 граммов + конфетку + сигаретку. Видать, душевно принял -отдарился полковым знаком. После полковика повторил, Дед, видать, понял: что бы душевно продолжалось, надо закреплять традицию, и ещё подкинул полковичка"; "Говорят что он (Земляной Дедушка - У. Л.) только в России водится. Но я на всякий случай прикапываю пару конфет и сигарету" [27]. Анал!з профшьных штэрнэт-форумау паказвае, што слодычы у асяродку сучасных скарбашукальн!кау з'яуляюцца найбольш папулярнай формай залагоджвання м!фалаг!чнага гаспадара земляных скарбау. "Есть и такие наши коллеги, которые полагают наливать спиртное Деду форменным безобразием и утверждают, что он предпочитает сладкое, а именно конфеты. Вот такой пример - "Дал конфетки, взял монетки ". Разумеется, что говорится это, когда в ямку кладут эти самые конфетки" [28]. Пры гэтым, як адзначае украинская даследчыца А. Панкова, "тэксты, пра-дукаваныя скарбашукальшкам! у пераважнай большасщ з'яуляюцца фальклорным! У адрозненне ад тых субкультур, дзе яны ствараюцца дзеля пэунай !дэальнай мэты, як гэта, напрыклад, бывае у шмат як!х сучасных суполках (фальклорныя гурты, "раднаверы", "язычн!к!"), у разгляданай сацыяльнай групе фальклорныя тэксты прадукуюцца, сыходзячы з пэуных духоуных ! прагматычных патрэб" [29, с. 101].
Давол! паказальна, што рэдкая (дарагая) знаходка заусёды штэрпрэтуецца у пазиыуным эмацыйным ключы (Палявы Дзед парадавау, ашчасл!в!у, зраб!у падарунак, дау гасц!нца), тоесным задавальненню, якое дае салодкае чалавеку ! як мяркуюць скарбашукальнш, м!фалапчнаму персанажу таксама. Адсюль схема дараабмену ("прыемнае за прыемнае") выглядае давол празрыста ва уах выпадках, кал! у якасщ дара прадстаушкам шшасвету выступаюць цукерш. Тольк адносна скарбашукальнщкай субкультуры варта зрабщь адну ютотную заувагу. У цэлым дары Земляному Дзеду з боку скарбашукальшкау аргашчна стасуюцца з традыцыйньЕШ нормам! узаемадзеяння людзей ! сферы
32ФА ПДУ: Зап. Валодзша Т., Лобач У. у 2008 г. ад Макоускай Фашы Ьанауны, 1941 г.н.у в. Пустыню Сенненскага р-на.
33Зап. Валодзша Т. у 2006 г. ад Лазарэнка Галшы Гераимауны, 1935 г. н. у в. Аляксандраука Слаугародскага р-на.
34Зап. Боганева А., Валодзша Т. у 2016 г. ад Ячнай Кацярыны йанауны, 1935 г.н. у в. Палядю Краснапольскага р-на.
sacrum. Парадокс сиуацып заключаецца у iншым - Земляны Дзед, мiфалагiчны ахоУнiк i распараджальнiк скарбау, як стау надзвычай папулярным персанажам у субкультуры сучасных скарбашукальнiкаy, адсутнiчае у традыцыйным фальклоры беларусау i усходшх славян у цэлым. Так1м чынам, нiбыта рацыянальнае па сваёй сутнасщ мысленне сучаснага скарбашукальнiка у межавай сiтуацыi непрад-казальнасцi, няпэyнасцi мадэлюе мiфалагiчнага персанажа, як дзейснага удзельшка камунiкацыi i адказнага за поспех щ няудачу чалавеку у сферы дзейнасщ, дзе кампетэнцый апошняга ввдавочна недастаткова. Пры гэтым, нягледзячы на "клаачныя" формы рытуальнага дараабмену, сам вобраз Землянога Дзеда характарызуецца сучасным унiверсалiзмам - ён валодае i кантралюе усе, што знаходзiцца у зямлi. I у гэтым выпадку наладзiць сiмвалiчны кантакт, залагодзiць салодшм пачастункам значна прасцей, чым ведаць адмысловую магiчную формулу i спосаб, каб авалодаць кожным, асобна узятым скарбам.
Знахарства i чарадзейства як мапчныя формы i спосабы карэляцын свету у патрэбным для чалавека рэчышчы у пасляваеннай беларускай вёсцы даволi актыуна задзейнiчалi цукерк1 у якасцi iнструмента жаданага уздзеяння на абсалютна пэуную узроставую групу - дзяцей i падлеткау, заусёды прагных да слодычау усiх вiдаy35. У знахарск1х практыках замоуленая цукерка магла адрасавацца i яшчэ ненароджанаму дзiцёнку цяжарнай жанчыны у выпадку пагрозы выкидышу: "- А вот жанчына, калi цяжарная, каб вышдышу не было? - Эта ёсць малгтва, як я цяпер малю. I вадзгчку даю, канфеты загаварываю" (Ушацш р-н) [24, с. 235].
Цукерш, што клалi на "памш" нябожчыку, у розных рэгiёнах Беларус разглядалiся як эфектыуны сродак ад дзщячага упуду i эпiлепсii. "У нас так, як нябожчык, на акно сцелюць набожнiк iлi рушшк харошы i ставюць стакан вады, пячэнне, канфеты ложуць. Канфеты, печэнне - эта у нас памш называецца. I як пакойнiка з хаты выносюць, памiн беруць i раздаюць дзiцям. Эта очэнь харашо ад пуду i падучай балезш" (Гарадоцк1 р-н) [30, с. 378]; "Як ляжаць канхветы цi што, як пакойшк, эта харашо як эпшеп^, цi што, нада тады yкрасцi, узяць цiхонька i з'есцГ (Чавуск1 р-н) [23, с. 697]. Семантыка выка-рыстання цукерак у дадзеным выпадку даволi празрыстая - яны, як слодычы, прызначаюцца хворым дзецям, але пры гэтым пераймаюць характарыстык1 памерлага - нерухомасць, статычнасць, як1я i мусяць знiвелiяваць хваробу (упуд, эпiлепсiю). "I малярыя, i эпiлепсiя у якасцi знешнiх праявау маюць анармальную iмпульсiyную дынамiку чалавечага цела - азноб, перапады тэмпературы, мышцавая дрыготка, сутаргi. У той жа час могши i увесь прадметна-рэчауны код, з iмi звязаны, рэпрэзентуюць iдэю смерцi, базавымi характарыстыкамi якой з'яуляюцца непарушнасць, статычнасць, нерухомасць. Адсюль узаемадзеянне у межах лекавальнага рытуалу двух супрацьлеглых полюсау фiзiчнага стану чалавека прыводзiць да iх узаемнай нiвелiроУкi i забяспечвае жыццёвую норму - здароуе" [31, с. 425].
У знахарских практыках цукерш таксама выкарыстоувалюя пры лекаваннi дэфектау маулення (заiкання), як наступствау дзiцячага упуду: "- Заiкi лечу, што зашаюцца рабятк1 як1я. I па восем гадоу i па дзевяць. - Гэта зат таксама з упуду? - Да, вот ад сабак щ можа з каня свалiцца, iлi з-пад пунi звалщца -за1к1. Вот я загаварваю канфеты, дзевятнаццаць канфецiн загаварваю, тады у дзень па тры канфецшы i нiкакiх болей канфет, тока мае. I вадзiчку раблю, i загаварваю рабёнка" (Полацк1 р-н) [24, с. 123]. Цукерка, выпадкова знайдзеная на дарозе, паводле народных перакананняу, павiнна была дапамагчы "дзеткам-маучунам", якя доуга не пачыналi гаварыць. "А з дарог1, як што найдзеш, бяруць, гэта ж не чарадзейства, а хто пацерау, ц1 наабарот, кал1 малы рабёнак, канфецту даеш, што на дароге найшоу, каб загаварыу быстрэй" (Ушацш р-н)36.
У пасляваенны час цукерш у астэме народнай медыцыны усё часцей ф^руюць не только у якасцi лекавага сродку, але i як плата (гасцiнец, пачастунак) знахару з боку удзячных пацыентау. Пры гэтым цукерш могуць цалкам замяшчаць грошы, асаблiва у сiтуацыi, калi плата апошнiмi лiчылася для самога знахара непрымальнай. "Яна тчога не бярэць. Так бывала, кал1 канфецту ёй дас1. Не, не, не! За гэта, гаворыць, няльзя браць дажа плату.Ну, гаворыць, помачы ня будзець. А хто кажыць, што нада плацщь. А яна, Божа мой, што вы! Дай Бог, каб паправ1усяГ (Шумшнсш р-н) [24, с. 318]; "Не нада даваць, нельзя браць за шопты, кал1 канфетку якую. Ей спасгбавалг, што палуччала. А яна кажа мне: Эта нада было палуччаць I палуччала" (Краснапольсш р-н)37; "Мама за гэта шчога не брала, ну, есьлг там ужо хто канфецту прынёс, тады, но рублг яна ткагда не брала" (Бешанковщш р-н) [25, с. 128].
Зразумела, што цукерш як асаблiва упадабаную дзяцьмi слодыч мат выкарыстоуваць i у шкада-носных мапчных практыках (чарадзействе). Пры гэтым палявыя зашсы yтрымлiваюць даволi падрабязную характарыстыку матывацын падобных чарау: "У нас гэтая самая жанчына, яна адбграець ад маладых людзей, бярэць терггю. Са старымI яна не дружыць, а яна вот да маладых лезщь смольлю, каб вот з ¡м1 дружыць. Тады што-небудзь даець. Ц1 зёлк1, ц1 цвяты, ц1 што-небудзь, ц1 канфецту - яна
35Узроставая дыферэнцыяцыя, кат сталы век процшастауляецца дзшячаму (юнацкаму) узросту, выяуляецца i у адносiнах чалавека да цукерак: "Прайшлг тыя леты, што ела канфеты" (Ушацкi р-н).
36ФА ПДУ: Зап. Валодзша Т. i Лобач У. у 2008 г. ад Юсель СофЧ М1калаеун^1, 1933 г.н. у в. Двор Плша Ушацкага р-на.
37Зап. Валодзгна Т. у 2016 г. ад Гумбар (Вясёлкшай) Марыi Васшьеуны, 1949 г.н. у в. Курбаю Краснапольскага р-на.
усё роуна будзець прынасщь нахалам. Будзщь ц рабятам даваць, каб гэта ужо як-небудзь узяць ад ix" (Шаркаушчынсш р-н) [25, с. 27]. Паказальным ёсць выпадак, кал1 цукерка, як шструмент шкаданоснага чарадзейства, выкарыстоуваецца у так званай "любоунай маги", якая тым не менш закранае i дзщя: "Прышла яна. Канфецшку дастаець... А я успомнша: яшчэ у дзетствi, я была дзяучонкай..., тады цыганi хадзiлi... Цыганка усю маю судзьбу сказала. Сказала: "Мальцамi ты юдаесься, як палкамi. Усе табе завiдуюць, ужо ix многа... ". I сказала: "Будзець табе муж Ванега, усе табе будуць завiдаваць, а ты не бяры нi ад каго канфет. А то табе паддзелаюць. А калi ты цыганку ня успомнiш, возьмеш канфету, пяняй сама на сябе. Астанесься удавой, разьвядзёнкай ". Дык вот яна мне пixаець эту канфету. Я стаю, а дзщёнак падскочыу i узяу тую канфецтку i з 'еу. А я стаю. Дык што вы думаеце - захварэу так, што... А у яго во так во, як пчолы кусаюць - лоб i вочк запоxлi. Такая пухлта, а тады на локцт пяройдзець, а тады на калена. А яшчэ так стау, вот кажаць: усяго баюся. Усе дзецi бегаюць, а ён у вугалок i паглiдаiць,, (Бешанковщш р-н)38.
Але, вывеушы за рамш семантыку слодычы у традыцыйнай карцше свету, няцяжка зауважыць прагматыку выкарыстання цукерак (цукру) у сютэме народнай медыцыны (знахарстве), якая ёсць абсалютна тоесным прыёмам сучаснай фармакологи - леи для дзяцей мусяць па магчымасщ быць салодкiмi i прыемньЕШ на смак, што гарантуе ix прыём маленькiмi пацыентамi i, адпаведна, эфектыунасць.
Заключэнне. У другой палове ХХ - пачатку ХХ1 ст. цукеркi займаюць важнае месца i адыгрываюць значную ролю у разнастайных рытуальных практыках беларусау: каляндарнай i сямейнай абраднасщ, камунiкацыi з культавымi аб'ектамi сакральнай геаграфп i мiфалагiчнымi персанажамi, а таксама у сферы народнай медыцыны (знахарстве) i чарадзействе. Шматпланавая сiмвалiчная функцыянальнасць цукерак, пацверджаная палявымi даследаваннямi i матэрыялам^ абумоулена шэрагам узаемазвязаных памгж сабой гiсторыка-культурныx i сацыяльна-эканамiчныx фактарау. Як культурны феномен цукерка прадметна i iдэальна увасабляе усё поле сiмвалiчныx значэнняу, суаднесеных у традыцыйнай карцше свету з салодшм смакам (радасць, задавальненне, прыгажосць), што наупрост карэлюе з канцэптам "салодкага жыцця", якое прадукуецца мапчныЕШ сродкамi ва усix рытуалах пераходнага тыпу (радзiны, вяселле, пахаванне, а таксама буйныя каляндарныя святы). Сiмвалiчная насычанасць, практычнасць у абрадавым выкарыстанш, а таксама даступнасць цукерак (з 1960-х гг.) прывялi да выцяснення iмi "клаачных" рытуальных стравау ("бабша каша", "куцця", хлеб) у сиуацыях адорвання, надзялення, прадукавання, а таксама да канкурэнцып цi замяшчэння грошай у практыках дараабмену (платы) са сферай сакральнага цi яе прадстаушкам! Шырокае выкарыстанне цукерак у абрадавай сферы сучасных беларусау павiнна разглядацца у канктэксце больш маштабнага (еурапейскага) трэнда няуxiльнага павышэння узроуню жыцця з другой паловы ХХ ст., што адной з праяу мае iмклiвы рост спажывання цукру (прадуктау у цэлым). Азначаныя тэндэнцыi у жыцщ беларускай вёск1 прывялi да змены парадыгмы у разуменнi жыццёвай нормы: сiмвалiчная пара "хлеб-соль" працягвае увасабляць жыццёвую долю на фальклорным узроУнi, але у рэальным жыцщ азначае, хутчэй, беднасць, калi прыярытэтным становiцца менавiта "салодкае жыццё", сiмвалiзаванае у будзённасцi i абрадах якраз цукеркам!
Л1ТАРАТУРА
1. Сохань, И.В. Особенности русской гастрономической культуры / И.В. Сохань // Вестник Томского государственного университета. Сер. философия, политология, социология. - 2011. - № 347. - С. 61-68.
2. Бойчук, А.С. Лингвостилистический анализ «вкусовых» метафор русского языка / А.С. Бойчук // Известия Тульского государственного университета. Гуманитарные науки. - 2012. - С. 372-379.
3. Седакова, И.А. Сладкий / И.А. Седакова // Славянские древности : этнолингвистический словарь : в 5 т. / И.А. Седакова ; под общей ред. Н.И. Толстого. - М. : Междунар. отношения, 2012. - Т. 4. - С. 33-39.
4. Радзшы: Абрад. Песш / уклад. i астэм. тэкстау Г.А. Пятроускай, ашсанне абрадау Т.1. Кухаронак ; уступ. арт. i камент. Г.А. Пятроускай, Г.В, Таулай, Т.1. Кухаронак ; рэдкал.: А.С. Фядосж [i шш.]. - Мшск : Беларус. навука, 1998. - 637 с.
5. Вяселле: Абрад / уклад., уступ. арт. i камент. К.А. Цтрю ; муз. дадат. З.Я. Мажэйка; рэд. В.К. Бандарчык, А.С. Фядосж. - 2-е выд. - М1нск : Бел. навука, 2004. - 683 с.
6. Вяселле: Песш : у 6 кн. / склад. Л.А. Малаш ; муз. дадат. З.Я. Мажэйка ; рэд. А.С. Фядосж. - Мшск : Навука i тэхнжа, 1988. - Кн. 6. - 664 с.
7. Пахаванш. Памшю. Галашэнш / рэдкал. : А. С. Фядосж (гал. рэд.) [i шш.] ; уклад. тэкстау, уступ. арт. i камент. У.А. Васiлевiча ; арт., астэм. i камент. напевау Т.Б. Варфаламеевай. - Мшск : Навука i тэхнжа, 1986. - 615 с.
8. Сысоу, У.М. Беларуская пахавальная абраднасць: Структура абраду, галашэннi, функцып слова i дзеяння / У.М. Сысоу. - Мшск : Навука i тэхнжа, 1995. - 182 с.
38 Зап. Валодзша Т. у 2006 г. ад Лабацёнак Валянцшы Сямёнауны, 1928 г.н. у в. Сокарава Бешанк. р-на.
9. Прыказю i прымаую : у 2 кн. / склад., сШстэм. тэкстау, уступ. арт. i камент. М.Я. Грынблата ; рэд. А.С. Фядосж. -Мшск : Навука i тэхнжа, 1976. - Кн. 1. - 560 с.
10. ЗагадкШ / НАН БеларусШ, Iн-т мастацтвазнауства, этнаграфii i фальклору; склад. М.Я. Грынблат. - 2-е выд. -Мшск : Беларусь, 2004. - 363 с.
11. Боровкова, А.В. Пищевая метафора как средство выражения оценки и ценностей (на материале образной лексики и фразеологии русского языка) / А.В. Боровкова // Вестник Томского государственного университета. -2015. - № 396. - С. 5-13.
12. Прыказю i прымаую : у 2 кн. / Склад., сШстэм. тэкстау, уступ. арт. i камент. М.Я. Грынблата ; рэд. А.С. Фядосж. -Мшск : Навука i тэхнжа, 1976. - Кн. 2. - 616 с.
13. Р1е1Мешс7, 07. Ки11ига (йисИо^'а Ро1е81а Rzeczyckiego. Ма1еца1у е1т^гайс7пе / 07. Р1е1Мешс7. - Шажа'М'а : То%г-%го пайкой« Шажа^^Ые, 1938. - 459 8.
14. Никифоровский, Н.Я. Белорусские песни «частушки» / Н.Я. Никифоровский. - Вильно : тип. Штаба Вил. воен. округа, 1911. - 166 с.
15. Мищенко, Д.В. Пища в индивидуальной и культурной памяти / Д.В. Мищенко // Шаги. Журнал Школы актуальных гуманитарных исследований. - 2016. - Т.2. - № 4. - С. 162-172.
16. Традыцыйная мастацкая культура беларусау : у 6 т. / Т. В. ВалодзШна [Ш шш.] ; Шдэя i агул. рэдагаванне Т.Б. Варфаламеевай. - Мшск: Выш. шк., 2012. - Т. 6. Гомельскае Палессе Ш Падняпроуе : у 2 кн. - Кн. 1. - 910 с.
17. Доклад ЦСУ о потреблении в СССР 1955 г. [Электронны рэсурс] / Проза РУ. - Рэжым доступу: http://www.proza.ru/2016/02/08/187.
18. Народное хозяйство Белорусской ССР в 1989 г. : стат. ежегодник / Госкомстат БССР. - Минск : Беларусь, 1990. - 272 с.
19. Сохань, И.В. Женщина и гастрономический код культуры / И.В. Сохань // Женщина в российском обществе. -2010. - № 4. - С. 50-60.
20. Жанщьба ЦярэшкШ / уклад. тэкстау, уступ. арт. Ш камент. Л.М. Салавей ; уклад., сШстэм. Ш расшыфроука муз. матэрыялу, уступ. арт. Ш камент. !Дз. НазШнай. - Мшск : Навука Ш тэхнжа, 1992. - 519 с.
21. Белорусский эротический фольклор / изд. под. Т.В. Володина, А.С. Федосик. - М. : Ладомир, 2006. - 381 с.
22. Традыцыйная мастацкая культура беларусау : у 6 т. / В.! Басько [Ш шш.] ; Шдэя Ш агул. рэд. Т.Б. Варфаламеевай. -Мшск : Выш. шк., 2010. - Т. 5. Цэнтральная Беларусь : у 2 кн. - Кн. 1. - 847 с.
23. Народная медыцына: рытуальна-магШчная практъжа / уклад., прадм. Ш паказ. Т.В. ВалодзШнай. - Мшск : Бел. навука, 2007. - 776 с.
24. ПолацкШ этнаграфШчны зборнШк / склад. У.А. Лобач, У.С. ФШлШпенка. - Наваполацк : ПДУ, 2006. - Вып. 1. Народная медыцына беларусау ПадзвШння : у 2 ч. - Ч. 2. - 332 с.
25. ПолацкШ этнаграфШчны зборнШк / уклад., прадм. Ш паказ. У.А. Лобача. - Наваполацк : ПДУ, 2011. - Вып. 2. Народная проза беларусау ПадзвШння : у 2 ч. - Ч. 1. - 292 с.
26. Балашова, А.Ф. Следопыты-«копари» и их лексика / А.Ф. Балашова // Культура речи. - 2014. - С. 68-71.
27. Земляной Дедушка. Подскажите [Электронны рэсурс] // Беларусю Скарбашукальншю Партал. - Рэжым доступу: М1р://%<%глг.ЬеШа11Ьу/1отит. - Дата доступу: 17.06.2015.
28. Угощаем Земляного Дедушку [Электронны рэсурс] // МДРегион. - Рэжым доступу: h1:tp://www.mdregion.ru/o-k1adoiskate1stve/28-rasskazi-k1adoiskate1stvo/541-k1adoiskate1i-zem1yanoy-ded.htm1. - Дата доступу: 25.07. 2015.
29. Панкова, А1. МШфологШчнШ уявлення про земляного дШда та особливостШ 1х утШлення в сучасному фольклорШ субкультури скарбошукачШв / А1. Панкова // Слов'янський свШт. - 2014. - № 13. - С. 100-117.
30. Традыцыйная мастацкая культура беларусау : у 6 т. / Т.Б. Варфаламеева [Ш шш.] ; склад. Т.Б. Варфаламеева. -Мшск : Беларус. навука, 2004. - Т. 2. ВШцебскае ПадзвШнне. - 912 с.
31. Лобач, У.А. МШф. Прастора. Чалавек: беларускШ традыцыйны ландшафт у семШятычнай перспектыве / У.А. Лобач. - Мшск : ТэхналогШя, 2013. - 511 с.
Пастушу 07.05.2018
SWEETS IN THE SYSTEM OF RITUAL BEHAVIOR OF BELARUSIANS OF THE SECOND HALF OF THE XX - BEGINNING OF THE XXI CENTURY
U. LOBACH
The article is devoted to the analysis of the symbolic status and ritual functions of sweets in the traditional picture of the world and the ritual practices of the Belarusians of the second half of the XXth century and the beginning of the 21st century. Sweets optimally embody the idea of a "sweet life", which led to their active use in calendar and family rituals of a transitional type. Practicality, availability of sweets and their correlation with the phenomenon offestive time have become the reason for the replacement of traditional ritual dishes in this period.
Keywords: sweets, ritual practice, ritual.
