CC BY
4качества, как - быть всегда в поиске, определять методы и средства оптимальных методов решения производственных и других задач в сфере своей профессиональной деятельности.
Ключевые слова: студент, программа обучения, условная логическая схема целей, собственная модель саморазвития, самопроектирование, самооценка, саморегуляция, кредитные методы обучения.
PROGRAM OBJECTIVES AND METHODOLOGICAL BASES OF SELF-DESIGNING AND SELF-EDUCATION OF A STUDENT IN THE CHOICE OF VARLATTVE INNOVATIVE
MOTIVATIONAL-DEVELOPING PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES AND INNOVATIVE MODELS OF STUDING AT A HIGHER EDUCATION INSTITUTION
The article proposes a conditional logical scheme of the goals and the essence of the development of a student's own self-development model as part of the implementation of innovative motivational and developmental pedagogical technologies in the context of creative time management atahigher education institution. The proposed model was adopted as the basis for carrying out formative experiments among 4th year students of various fields and specialties in universities. It is indicated that the experience of introducing basic methodological principles of engaging students, developing and implementing their own model of self-development are ofparticular relevance when universities switch to credit teaching methods.It is stated that in the process of self-design, self-realization and self-regulation a student gains such important qualities as - being always in search, determining methods and means ofoptimal methodsfor solving production and other tasks in thefield of his professional activity.
Keywords: student, program of study, conditional logical scheme of goals, own model of self-development, self-design, self-assessment, self-regulation, credit teaching methods.
Сведение об авторах:
Шохиён Нурали Набот- доктор педагогических наук, кандидат технических наук, профессор, ректор Дангаринского государственного университета. Телефон: (+992) 935806222, E-mail: shoev_n@ list.ru
Джафаров Савзали Файзалиевич-кандидат технических наук, доцент, первый заместитель директора Национального центра тестирования при Президенте Республики Таджикистан. Телефон: (+992) 915980066, E-mail: s-jafarov@yandex.ru About the autors:
Jafarov Savzali Fayzaliyevich-Candidate of Technical Sciences, the Associate Professor, the First Deputy Director of the National Center of Testing under the President of the Republic of Tajikistan. Phone: (+992) 915980066, E-mail: s-jafarov@yandex.ru
Shohiyon Nurali Nabot - doctor of pedagogical sciences, Candidate of Technical Sciences, Professor, Rector of the Dangara State University. Phone: (+992) 935806222, E-mail: shoev_n@ list.ru
МАЦСАД ВА САЛОХДЯТИ ТАШКИЛ ВА ГУЗАРОНИДАНИ СИСТЕМАМ АККРЕДИТАТСИЯИ ДАВЛАТИ
Рахмонов Ш.М.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Асосгузори сулху Вахдати миллй, Пешвои миллат, Президент Чумхурии Точикистон, Чаноби Олй Эмомалй Рахмон хануз 28- авгусги соли 1995 дар суханрониашон дар мачлиси фаъолони маорифи чумхурй кайд намуда буданд: «Пеш аз кушодани мактаби олй, факултет ва ихтисосхои навбояд муайян сохт, ки оё заминаи моддию техники, заминаи кадрй барои он вучуд дорад ё не. Дар ояндаи наздик хар як донишгохи олй, тамоми муассисахои таълимй, аз поён то боло хатман аз аттестатсия гузаронида шаванд». [2] Дар ин замина баъди як сол яъне соли 1996 бо Карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Низомномаи муваккатии гузаронидани аттестатсия, аккредитатсия ва ичозатномадихии муассисахои таълимии Чумхурии Точикистон» кабул карда шуда, дар ин асос низоми нави назорати муассисахои таълимии чумхурй дар шакли аттестатсия, аккредитатсия ва ичозатномадихии муассисахои таълимй ба рох мондашуд. [1].Тибки Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф» ва Низомномаи мазкур муассисахои таълимй пеш аз он, ки аз аккредитатсия давлатй гузашта макоми онхо муайян гардад, бояд аввал аз ташхиси ичозатномадихй барои пешбурди раванди таълим ва аттестатсияи давлатй чихати бахо додан ба фаъолияти муассисаи таълимиро аз руи самт ва ихтисосхое, ки раванди таълим ба рох монда шудааст, гузаранд.[5].
Дадаф аз ташкил ва гузаронидани системам аккредитатсияи давлатй на танхо барои муайян намудани мундарича, сохтор, робитахо ва натичахои фаъолияти система, балки барои муайян намудани сабабхои сохтани система, функсиява вазифахои онхо ботавсифхои мушаххаси муваккатй ва фосилавй салохияти муайянкунанда мебошад. Субъекти тартибдахи дар таритиб додани намунаи система накши муайянкунандаро (идорй) ичро менамояд. [4].
Максади системаи аккредитатсия ва натичахои пешбинишудаи аккредигатсия бо карори пешбинишуда возеъ муайян карда мешавад. Се карори имконпазирро дар ин самт чудо намудан мумкин аст :
карорхо, ки дар сисгемаи таълим мувофикатоварии баробари (баланиси) муБтадипро таъмин мекунанд (максадхои оморй);
карорхоиба такмилдищи сисгемаи таълим, баланд бардоштани сифати тахсилот равонагардида (максадхои инноватсионй);
карорхои ба дигаргунихои амики инноватсионй ва халли проблемахои мухим нигаронидашуда (максадхои тахкикотй) равонашуда.
Натичахои пешбинишуда бо омузиши хусусияти алокахои баргарданда муайян мешаванд. Назарияи муосири системахо таснифи алокахои баргардандаро бо мухитмедихад:
идоранашаванда, лекин назоратшаванда;
робитахои идорашавандаи холати объектро максаднок тагйирдиханда;
алокахои мтIилоотдмханда(ахборотдманда), ки ба муайян кардани полати объект имкон медиханд.
Бо назардошти хусусияти хоси алокахои баргардандаи мазкур, субъекти тартибдихии системаи аккредитатсия усулхои аник (возехтар) ошкор кардани алокахо бо мухит имкониятдихандаро муайян мекунад, инчунин ба яке аз намудхои алока махдуд шудан ё онхоро дар якчоягй истифода кардан, карор мекунад.
Максадхои тартибдихии ташкил ва гузаронидани системаи аккредитатсия бо вазифахои дохилй ё хорицй, зарурати ба як шакл даровардан ё тафрщаи системахои таълим муайян мешаванд.
Дар асоси тахлили тачрибаи системавй-максадноки ташаккул ва фаъолияти системахои баходихии сифат се шакли асосии ташаккули системахои аккредитатсияро чудо менамоем:
1.Баходихй ва эътирофи сифати фаъолияти системаи таълим дар шароити системаи гуногунтаркиби сохаи маориф ва вобастагии сершумор барои кабули карорхои вазифахои дохилй. Ин тавсифхо асосан сабаби ташкил кардани системаи аккредитатсияро дар ИМА, дар мамалакатхои Аврупои Шаркй,аз чумла дар Русия ва инчунин дар мамлакатхои Осиёро ба миён овард.
Системаи тахсилот дар ИМА дар ибтидо хамчун аз руи шаклхои гуногунчабхаи ташкилй-хукукй, субъектхои идоракунй ва сарчашмахои маблаггузории шаклхои гуногун (бучавй ва шартномавй) ташкил ёфтааст. Дануз то OFOзи солхои 50-уми асри ХХ дар ин давлат системаи тахсилот 80% аз сектори гайридавлатй иборат буд [3, 5]. То огози солхои 80-ум хачми сектори гайридавлатй то 20% ихтисор шуд, аммо он хамчун пештара дар системаи тахсилоти амрикой накши мухим мебозад.
Дар Осиё ва Аврупои Шаркй раванди гайримарказишавии идоракунй ва пайдо шудани шаклхои алтернативии тахсилот бар ивази системаи якхелаи мутаммаркази тахсилот нисбатан ба наздикй, аммо хеле бо суръат амал намуд, аллакай дар аввали солхои 90-ум хачми сектори гайридавлатии тахсилот дар Япония, Динд, Чин ва якатор дгар давлатхо то 80% -ро ташкил менамауд. [4]
1.Системаи аккредитатсия дар ин холат барои карорхои вазифахои дохилй барои таъмин (нигохдорй)-и сатхи сифатии тахсилоти мамлакат, риояи талаботи ягонаи мукарраршуда, муайянкунй ва эътирофи фаъолияти системахои тахсилотии ба меъёрхои эътирофшудаи давлат ва чамъият ва ба сифати тахсилот чавобгу рушд менамуд.
2.Баходихй ва эътирофи системаи тахсилот барои карорхои вазифахои хоричй дар сохтори ба таври кофй якхела фаъолият ва рушд кунанда.
Чунин максадро, одатан, иштирокчиёни лоихахои байналмилалй ва барномахои тахкикотхои мукоисавии сифати тахсилот дар назди худ мегузоранд. Ингуна максад рушди системахои
aккpeдитaтcия !ap мамлакатхси Авpyпoм Fapбй ва Мapкaзй бapoм aмaдиmaвим мyкappapoти дeклapaтcияи Бoлoнмя мyaйян нaмyд.
Cмcтeмaм aккpeдитaтcия, дap ин хслат вазифаи хифз аз coxтaкopй, бeинcoфй ва бecaдoхмягй дap ссхаи тaхcмдoтpo нe, балки вазифаи бapдomтaнм нуФуз ва эътммoд ба фaъoлмятм мyaccмcaхoм тaълиммpo муайян мeнaмoяд.
Масалан, caбaбгopм ташаккули системами aккpeдитaтcмя ва таъсиси мapкaзхoм aккpeдитaтcиoнй дap Олмoн, Авcтpмя, Дания ва мамлакатхси Скандинавия, зapypaтм aмaлмгapдoнмм мyкappapoти дeкдapaтcмям Бoлoнмя, nem аз хама, 6o максади му^иети сифати та^илст ва кopкapдм мyнocмбaтх,oм умумй ба таъмитти oн мeбomaд.
З.Бахсдихй ва эътмpoфм сифати бaдaндбapдopмм cмcтeмaм та^илст бapoм баланд бapдoштaнм нуфуз чсзиба ва кoбидмяти paкoбaтпaзмpмм cмcтeмaм та^илст дap бoзopм дoxидй ва xopмчй xмзмaтpacснмхoм тахсилст.
Чунин хaдaфгyзopй ташаккули cмcтeмaм aккpeдитaтcмяpo дap Авcтpaлмя хамчун якe аз кopшмнocoнм пemбapм чахсни та^илст oлй, инчунин шак^си aккpeдитaтcияи бaйнaдмидaдим бapнoмaхoм алсхин^и таълимй, масалан бapнoмaхoм тexнмкй ва тexнoлoгй, бapнoмaхoм i'^opam, мeнeчмeнт, ки мавчудияти aккpeдитaтcмяpo дap ин хслат муассисаи таълимй (6o бapнoмa) хамчун тaмFaм мoлии кoбидм чалб кapдaнм xap чй бeштapм мcтифoдaбapaндaгoн ва capмoягyзopих,o бappacй мeнaмoяд.
Аммo кайд кapдaн лoзим асг, ки дap paвaндм ташаккул ва мнкмmoфм cмcтeмaм aккpeдитaтcмя максащси нуфузи нихсии дaвpaм якум бapoи кapopхoм муаззафи cтpaтeгим мдopaкyнй аз тapaфи cмcтeмaхoм тахсилст аник, истсх ва вaceъ кapдa мemaвaнд. Гyзoштaн ба халли вазифахси ягонон дохтй (давлатй) ва xopuyû (бaйнaдмидaдй) cиcтeмapo нисбтан pyшд намуда, бocaдoхият ва татбикй кapдa, oнpo мyкaммa.лтap мeгapдoнaнд, ки ин аз бoвapмм на ташс ба муассисахси таълимй ва бapнoмaхoи aккpeдитaтcмяшyдaм тахсилст, балки аз бoвapй 6о xydu cucmeмau оккpeдumоmcuяpo тз муоыяя мешмояд.
Дамин тaвp, ce максади имкoнпaзмpм pyшд ва ташаккули сисгемаи aккpeдмтaтcмя дap сисгемаи тaълимpo ба инoбaт гиpмфгa, муайян мeнaмoeм:
кaфoлaти сифати тахсилстхамчун maprn acocaï татбики вазифахси бapoм давлат зapyp (дoxмдй), oдaтaн, мapбyтм зapypaтм нмгoхдopим сатхи сифатии тахсилст, татбики тaдaбoти ягoнaм хадди акал ксфй, бapoм тaъминoтм мутобикати мeъёpхoм ичтимсй дap cмcтeмaм таълим;
• идopaкyнии сифат хамчун mapти pyшди инкишoфи cсхaм мaopмф, гyзapиm ба сатхи нави сифат хaнгoмм халли вaзифaхoи дoxмдй ва xopмчй.
Дap ин замина,максади aккpeдитaтcмям давлгй мбopaт асг аз:
бeхтap намудани paвaнди таълим ва caлoхиятхoи хайати oмyзгopoн ва пpoффecopoни муассисаи таълимй;
.пeшнихoди хиcoбoти capмвaк;гй, чихати xapoчoтм мoлмявй ва ик;гиcoдй дap назди давлат ва ЧOмeъa;
тaдaбoтхoм бapнoмaм Бaдoниpo pиoя намудан;
дoдaнм хиcсбoтм oмopй oид ба фaъoдмят ва хoлaти тaхcидoт. Сифати баланди бapнoмaхoм таълимй мувсфик ба cтaндapгх,oм давлатии таълимй дap хамагуна мyaccмcaхoм таълимй.
бoлo бypдaни нуфузи муассисаи таълимй
Кoнceпcмям сифати тaхcидoт -бахси дoxидм сифати тaхcидoт xapaктepм чaмъмятиpo мeгиpaд ва acorn ба самт^и санчиши дoxидим coxтopи таълимй paвoнa шудаасг. Шмpкaтм давлат хамчун вaкoлтдop дap paвaнди aккpeдитaтcия чихати нaзopaти capфм мaблaFх,o аз хиссби давлат мeбomaд.
Кoнceпcмям бахсдахй ба сифат -ин бaхoдмхим дoxидй ба сифати тaхcидoт буда, oн xapaктepм умумй дoштa, ба самти аз хама бemтap мусгакилият, xyдбaxoдихй ва ё aккpeдитaтcмям дoxмдим муассисаи таълимй paвoнa гapдмдaacт. Иштмpoки давлат ва нaмoяндaи oн (Вaзopaти мaopиф ва илми Чyмхypим Toчикмcтoн ва дж^ вaзopaтy coxтopхoe, ки !ap cсxтopamoн муассисаи таълимй дopaнд, швабаста аз шакли ташкилию хукукй, ба аъзсгии Шypoм Хадамсти давлатии нaзopaт дap ссхаи мaopмф ва ё ксмиссия aккpeдмгaтcмoним Вaзopaтм мaopмф ва илми чyмхypим Тсчикисгсн ва ксмиссияи aккpeдитaтcмoним Вaзopaти мaopмф ва илми чyмхypим Тсчикистон дap якчсягй 6o Вaзopaти тaндypycтим Чyмхypим Тсчикисгсн бapoи муассисахси тaълиммм ссхаи тибб шсмил кapдa мemaвaнд) дap ташкл ва гyзapoнидaни aккpeдитaтcмя аз сн ибopaт асг, ки xapoчoтм мaблaFe,
ки барои тайёр намудани мутахассисон барои сохахои гуногуни хочагии халк; ва кадрхои коргарй чудо намудааст, максаднок истифода бурда шудааст ё не, дида мебарояд. [4]
Мазмуни баходихии аккредитатсионй, интихоб намудани экспертхои гаирирасмй (ба муассисаи таълимй бояд хамкорй надошта бошанд) чихати баходихй аз руи нишондихандахои зерин муайян карда мешавад:
Нишондихандаи 1.Муайян намудани максад ва вазифахои раванди таълим дар муассисахоитаълимй;
Нишондихандаи 2.Барномахои таълимй;
Нишондихандаи 3. Чамъбасти фаъолияти донишчуён, лоихаи корхои дипломй ва корхои амалй;
Нишондихандаи 4. Теъдоди донишчуён; Нишондихандаи 5. Ташкили раванди таълим;
Нишондихандаи 6. Таъминоти раванди таълим бовоситахои тааълимии замонавй, доскаи электронй, компютер, ИНТЕРНЕТ ва гайра; Нишондихандаи 7.Теъдои хатмунандагон; Нишондихандаи 8.хайати кадрии массисаи таълимй; Нишондихандаи 9. Нишондихандахои дохилии кафолати сифат; Нишондихандаи 10.Муносибатхои байналмилалй. Нишондихандаи 11. Фаъолияти молиявй ва хочагидорй.
Тахлили дохилй ва ё худбаходихй яке аз мухимтарин ташкилдихандаи ин низом ва ё ин тартиб мебошад. Ташкилоти таълимй ва ё муассисаи таълимй барои гузаштан аз аккредитатсияи давлатй баходихии дохилиро гузаронида, хисобот оид ба натичаи фаъолияташ омода намуда ба макомоти акредитатсионй пешниход менамояд. Низом ва ё тартиби ташхиси дохилй мавкеъи муайянкунандаро барои максад ва мухтавои ташхиси аккредитатсионй мебозад ва он аз руи усулхои (нишондихандахои) зерин муайян карда мешаванд:
.хар як гурухи ташхисй (экспертй) аз 5 мутахассиси сохибкасб иборат аст, ки, аз ин 2 нафарро аз дигар муассисахои таълимй ташкил дихад;
.барномахои таълимй аз хам фарккунанда аз тарафи гурухи мутахассисони аз руи касбият аз хамдигар фаркунанда бахогузорй карда мешавад, онхо дар мухдати 2 руз бо донишчуён, омузгорон ва кормандони муассисаи таълимй сухбат ва анкета гузаронида, натичагирй менамоянд;
.хар як гурухи экспертхо ба барномахои таълимии тахассусй якхелаи муассисахои таълимии дар каламравй чумхурй мавкеъдошта бахогузорй менамоянд;
.гурухи ташхисгарон барои натичагирй ва омода намудани хисоботи чамъбастй оид ба натичаи аккредитатсияи давлатии муассисаи таълимй муаззаф ва чавобгар мебошад.
Баъди ба охир расидани сафари хизматй экспертон хисобот ва хулоса омода намуда, аз натичааш хатман бояд дар мачалахои сохавй, чумхуривй ва дар сомонахои ИНТЕРНЕТ аз натичагирй ва хулосабарорй мавод иттилоотй нашр намояд.
Умуман максади аккредитатсияи муассисахои таълимй ва барномаи алохидаи таълимй ин додани бахои давлатй ба муассисаи таълимй ва муайян намудани макоми он, литсей, гимназия, литсейи касбй, коллеч донишкада, академия, донишгох мебошад.
АДАБИЁТ
1. Дар бораи «Низомномаи муваккатй дар бораи гузаронидани аттестатсия, аккредитатсияи ва ичозатномадихии
муассисахои таълимии Чумхурии Точикистон (карори Хукумати Чумхурии Точикистон, соли 1996 )
2. Суханронии Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Чаноби Олй, Эмомалй Рахмон аз 28- августи соли
1995 дар мачлиси фаъолони маорифи чумхурй
3. КабутовД.Сангтнов Н[Управление и профессиональный контроль образовательных учреждений-Душанбе,
2004-64с
4. Мотова Г.Н., Наводнов В.Г. Проектирование системы аккредитации образовательных организаций. - Йошкар-
Ола, 1999.—76 с.
5. Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф», Душанбе, 2013
ЦЕЛЬ И КОМПЕТЕНЦИИ ОРГАНИЗАЦИИ И ПРОВЕДЕНИЯ СИСТЕМЫ ГОСУДАРСТВЕННОЙ АККРЕДИТАЦИИ
Данная статья посвящена цели и компетенции организации и проведения государственной системы аккредитации. Целью организации и проведения является не только определение содержания,
структуры, отношений и результатов образовательной деятельности, но и определение цели организации системы, функции и задач с подробным описанием.
Ключевые слова: компетаенция, организация, поведение, содержание, структура, отношения, результаты, организация системы, функции, задачи.
AIM AND COMPETANCE OF ORGANIZATION AND CONDUCTING OF PUBLIC ACCREDITATION SYSTEM
This article deals with aim and competence of organization and conducting ofpublic accreditation system. The aim of organization and conducting is not only to determine the contents, structure, relations and the results of education activities but also to define the purpose of system organization, function and tasks with detailed description.
Keywords: competance, organization, conduct, contents, structure, relations, results, system organization, function, tasks.
Сведение об авторе:
Рахмонов Ш. - к.п. наук., доцент, декан факултета ТГПУ им. Садриддина Айни.
Тел.:(+992) 918265609
About the author:
Rahmonov Sh. - candidate ofpedagogical sciences, associated professor, dean offaculty ofTSPU
named after SadriddnAini. Tel.: (+992)918265609
МЕТОДИКАМ ЛОЩАВИИ ОМУЗИШИ ЗАБОНИ ХОРИЦЙ ДАР ЦАРИНАИ ТЕХНОЛОГИЯМ ПЕДАГОГИИ МУОСИР
Хаитбоева Х. О.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Дар тули дахсолаи охир, тамоюли асосии рушди тахсили мактаби дар чамъият ба рутттди зехнй ва рухиву-акдии шахсият ба рох монда шудааст. Дар замони имруза далелхо ба он ки донишхо дод намешаванд, балки онхоро дар раванди фаъолияти шахси-пурмаънй, чунки худи донишхо, берун аз махоратхои муайян ва малакаи истифодаи онхо, мушкилоти омузиши инсон ва омодагии он ба фаъолияти вокеии берун аз муассисаи таълимй хал намекунад.
Тахлили хуччатхои конфронсхои илмии байналхалкй ба он муътакид месозад, ки максади тахсилот дар замони хозира на танхо донишхо ва махоратхо мешаванд, баъзан сифатхои шахсиятии муайян мебошанд. Чамъияти баъди индустриявй ба он шавкманд аст, ки шахрвандон кодир бошанд ба мустакилнокй, фаъолона амал намоянд, карор кабул намоянд, мохирона ба шароити дигаргуншавандаи хаёт мутобик гарданд.
Тахсилоти мактаби бояд дар мутобикат ба халли ин вазифахо равона гарданд.
1.Ташаккулёбии тайёрй ба халли мушкилотхои гуногун. Аён аст, ки дар вобастагй аз холати халли мушкилоти мушаххасе, ки ба спектри пурраи донишхо, махорат, малка ва доираи дигар матлабхо такя менамояд.
Барои он ки сифати мазкур ба шакл дароварда шавад, зарур аст:
- дарсдихиро бештар мушкилоти-нигаронидашуда кардан;
- васеъ истифода бурдани муносибати беихтиёри дар омузиш;
- хавасманд намудани таълимгирандагон на танхо ба кордонии посух додан ба суолхои гузошташуда, балки тасвият намудани суолхои шахсй оид курсхо;
- таквият бахшидани дарачаи мухторияти таълимгирандагон;
- дида баромадани накши анъанавии омузгор ва таълимгиранда дар дарсхо;
2.Мукаммалгардонии салохдиди иртиботй дар намуди хаттй ва дахонй бо хисоби тафовути ичтимои омодангии чахони имруза.
3.Инкишофи иштирокмандй, тамоми хаёт омухтан, аз навкунй ва такмил додани донишхои бадастоварда, махорат ва малакаи мувофик, ба шароитхои дигаргуншаванда.
Аммо чй тавре, ки Е.С. Полат тасдик менамояд, "халли ин масъалахо номумкин набуд ки дар кувваи хозир набудани шароитхои хакикй барои ичроиш хангоми муносибати анъанавй ба илму маърифат, воситахои анъанавии таълим дар сатхи баланд нигаронидашудаи низоми машгулиятхои синфи-мукаррарй пешниход карда мешавад".
Вазифаи мактаб, чй хеле ки Е.С.Полат кайд менамояд, дар на он кадар дар мазмуни илму маърифат, чй кадаре ки дар истифодаи технологиями нави омузишй ба шумор меравад.
Мафхуми «технология» чй маъно дорад?
