Научная статья на тему 'ЦАРСКОЕ ДОРОГА НА ТЕРРИТОРИИ ИМПЕРИИ АХЕМЕНИДОВ'

ЦАРСКОЕ ДОРОГА НА ТЕРРИТОРИИ ИМПЕРИИ АХЕМЕНИДОВ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
73
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШЕЛКОВЫЙ ПУТЬ / ЦАРСКАЯ ДОРОГА / ВОСТОК / ЗАПАД / ДИПЛОМАТ / БАКТРИЯ / РЕЛИГИЯ / СРЕДНЯЯ АЗИЯ / ИСКУССТВО / КУЛЬТУРА / ТОРГОВЦЫ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мирзоев Фарход Абдурахмонович

В статье автор, на основе исторических и археологических источников а также работ ряда специалистов, освещает место и значение «царской дороги» в развитии торговли, экономики и духовно-материальной культуры Древнего Востока.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROYAL ROAD TO THE TERRITORY OF THE ACHAEMENID EMPIRE

In this article the author on the basis of historical and archaedogical sources, as well as a number of specialists work illuminates the development of trade, economic and spiritual and material culture of the ancient Orient.

Текст научной работы на тему «ЦАРСКОЕ ДОРОГА НА ТЕРРИТОРИИ ИМПЕРИИ АХЕМЕНИДОВ»

PROBLEMS OF CLASSIFICATION OF CRIMINAL LAW GOES OUT TO THE

ENTREPRENEURIAL ACTIVITY

Abstract. The paper analyzes the issues connected with the classification of crimes in the field of entrepreneurship. Based on an analysis of the legislation and the opinions of scholars, the author comes to the conclusion that the classification of these offenses should be conducted within the nature of their legal assessment, branch of the economy, where they are committed, goal orientation of criminal acts.

Key words: classification of crimes in the field of entrepreneurship, public relations in the field of economics

Сведения об авторе: Сафаров А. И.- кандидат юридических наук, доцент кафедры уголовного права юридического факультета Таджикского национального университета, e-mail: safarov.ai@bk.ru

Information about the author: Safarov A. I. - сandidate of sciences (Law), docent of the Tajik National University

РО^И ШО^Й ДАР ^УДУДИ ИМПЕРИЯИ ^АХОМАНИШИ^О

Мирзоев Ф. А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни

Рохи бузурги шохй XXV аср пеш яке аз ифтихороти эрониён ба шумор мерафт. Дар вокеъ хамин рох тибки асноди бозмондаи таърихй баътар бо номи «Рохи бузурги Абрешим» машхур гардидааст, ки аз асри II пеш аз милод то асри XVI-и милодй вучуд дошт. Муаррихон доир ба рохи шохй кайд менамоянд, ки дар каламрави империяи Дахоманишихо якчанд роххои корвонй мавчуд буд, ки нохияву минтакахои дурдасти империяро бо хам пайваст менамуданд. Аз Тарса ба Осиёи Хурд ду рохи тичоратй мебаромад: якум аз дарвозаи Киликия гузашта, ба шимол то бахри Сиёх; дуюм ба гарб то ба Кармания рафта мерасид. Дар давраи Хдхоманишинхо рохи корвонгузаре, ки куххои Загросияро убур намуда, Бобулистонро бо Экботан (Хдмадон) пайваста, то Бохтар ва сархадхои Х,индустон тул кашида, ахамияти бенихоят калон дошт [2, с. 216].

Барои осон шудани кори тичорат мавчуд будани шохроххои аз чониби давлат хифзшаванда, ки аз маркази давлат то ба Бохтар (Балх) мерасиданд, мусоидат мекарданд [1, с. 28].

Аз хама рохи калон дар давлати Дахоманишинхо ин рохи шохй буд, ки дар асрхои VI - IV- и пеш аз милод хамчун рохи давлатй хидмат менамуд ва дарозии он ба масофаи 2400 км тул кашида буд. Ин рох аз шахри Эфес огоз гардида, бо сохилхои гарбии Осиёи Хурд то шахри Сард расид, аз он чо Байнаннахрайнро убур карда, кад- кади дарёи Дачла то Персепол ва Пасаргад ва баъд аз он то ба шахри Суз мерасид [2, с. 216]. Дар хар як 25-30 км рох як истгохи (корвонсарой)-и почта бо аспон ва ходимони давлатй мавчуд буд [1, с. 28]. Хизмати почта хануз аз давраи Хдхоманишинихо ташкил гардида буд, ки он дар Сугд низ дар асрхои V-VIII вучуд дошта, кормандони онро бодпо меномиданд [3, с 42]. Амалдорони воломаком ва косидон шояд бо аспхои почта, ки дар истгоххои роххо мавчуд буд харакат менамуданд. Бо акидаи Халлок саворагон тамоми руз харакат мекарданд ва аспхоро дар хар як истгох иваз менамуданд. Яъне такрибан баъд аз хар 30 км. Дар ин истгоххо гайр аз аспхое, ки бо хаткашон хизмат менамуданд, инчунин захирахои озука низ нигох дошта мешуд, ки ба сайёхон, сафирон, хаткашон ва точирон барои як шабонаруз таксим карда мешуд. Аз ин чо Халлок ба чунин хулоса омадааст, ки истгоххо бо захирахои озука дар роххои асосй дар масофаи як руза рох чойгир шудаанд. Махз дар хамин гуна истгоххо тартиб додани озукаи рох, овардани хисоботхо, инчунин хучатхое, ки дар он барои таксими озука ба сайёхон дода мешуд

амалй мегаpдид. Ба маълyмоти мухаккикон теъдоди чунин коpвонсаpойхо даp ахди Сафавихо ба 800 адад pасида буд.

Почтаи давлатй маълумотхои мyхимpо даp оваpдани ахбоpоти давлатй аз вилоятхои гуногуни импеpияи Дахоманишинхо хидмат менамуд. Маълумотномахо бештаp ба номи шох мавчуд буд ва ба шахpи Суз pавона мегаpдиданд, аз афташ даp бисёp мавpидхо асосан ба канселяpияи шохй pавона мегаштанд. Аз Суз бо фаpмони шох савоpагон ^prô, ки ба тамоми сатpапхо фиpистода мешуданд. Албатта баpои мунтазам pасонидани амpхои давлатй штати хеле калони савоpагон доштан лозим, ки доимо даp таъминоти давлатй бошанд.

Аз pyи маълумотхо фаpнак (фаpнак - идоpакyнандаи анбоpхои шохй) ки хочагии даpбоpи Доpои 1-pо идоpа мекаpд савоpагон ва мансабдоpони (хисобчиён, миpзохо, муфатишхои судй, саpдоpони коpвонхоpо ва Fайpа) хyдpо бо амpy номахо ба вилоятхои гуногуни давлат pавон менамуд. Даp миёни онхо эломихо, эpонихо, бобулихо, мисpихо, намояндагони халкхои Осиёи Хypд ва Fайpа мавчуд буданд. Бештаpи вакт мансабдоpонpо, ки баpои коpхои давлатй pавон менамуданд, якчанд ё ин ки одамони бисёp хамpохй мекаpданд. Масалан, аз pyи хучати № 1552 даp соли 23 шахсе бо номи Бакатандуш ва 3- хинди, инчунин боз 23- нафаpи дигаp аз Диндустон ба Суз бо хуччатхои фаpнак фиpистода шудаанд. Аз ин хуччат ба чунин хулоса омадан мумкин аст: Аз афташ фаpнак бо коpхои давлатй ба Диндустон pафтааст ва аз он чо маълумотхои мyхталифpо ба канселяpияи шохй иpсол намудааст. Аз дигаp таpаф ба чониби фаpнак савоpагон аз амалдоpони гуногун номахо меоваpданд. Аммо pафтy омад даp ин шохpоххо ва амнияти онхоpо маъмулан маъмypони мухофизи импеpатоpй ба yхда доштанд. Нисбати бехатаpии pох даp саpхадхои вилоятхо чунин гуфтан ба мавpид аст, ки сатpапхо онpо назоpат мекаpданд, ки точиpонpо аз Fоpатгаpон нигох доpанд [2. С. 216]. Тибки ахбоpи манбаъхо давлатхои онвакта даp даштхо pоххоеpо, ки аз таpики каламpави онхо мегузаштанд, назоpат мекаpданд ва ба коpвонхо ëpï меpасонданд [6, с. 165]. Як кисми ин pох хамвоp шуда бошад хам, вале даp баъзе чойхо нишонахои сангхои он то имpyзхо бокй мондааст ва даp Фоpс бокимондахои дyконеpо бо анбоpи сутунхо даpёфт намудаанд, ки онхо бо гулхои нилyфаp оpо дода шуда ва усули давpаи Дахоманишинхо ба хисоб меpавад. Ин дукон даp он кисми pохи шохй ЧOЙгиp буд, ки шахpи Сyзpо бо Пеpсепол мепайваст [2, с. 217]. Пас ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки даp он давpа ин импеpияи бyзypг даp сатpапхояш ва бо давлатхои хамсоя муносибатхои тичоpатии хyдpо ба pох монда будааст.

Даp таpаккиёти муносибатхои тичоpатии импеpияи Дахоманишинихо ахамияти калонpо хамон сатpапхояш доштанд, ки мавкеи чyFpофиашон хеле куллай буд.

Муносибатхои тичоpатй даp байни Бохтаp ва кишваpхои даp зеpи итоати фоpсхо буда, то Бобулу Mисp pивочи тамом дошт. Савдогаpони бохтаpй даp бозоpхои кишваpхои мазкyp бо лочyваpдy акик ва сангхои дигаpи киматбахо тичоpат мекаpданд. Myаppих Ктесий аз як бохтаpй ёд каpдааст, ки ба тичоpат машFyл буд ва садхо хел сангхои киматбахо дошт. Ктесий даp асаpи худ инчунин аз вучуд доштани конхои нyкpа даp Бохтаp ёд каpдааст [1, с. 27]. Масалан, даp катибаи фоpсии гypи Доpиюш нисбати тичоpат бо pохи шохй ва сатpапхои зеpдасти импеpияи Дахоманишинхо чунин оваpда шудааст: "Ман даp Шуш кохе сохтам, тазаййуноти онpо аз чойхои дyp оваpдам, заминpо кандам..., колиб задани хиштpо маpдyми Бобул анчом доданд, чубхои садp аз кухистони Лубнон омад..., чубхои булут аз Диндустону Аpманистон..., тиллое, ки даp ин чо ба rap pафта аз Содаpy Бохтаp (Осиёи Хypд ва Осиёи Mаpказии кунунй), лочyваpд аз Бадахшон ва сангхои саpзамини СyFд, сангу охаки гаpонбахо аз Хоpазм, нyкpа аз саpзамини мисp, тазаййуноти очypи накши баpчастаи девоpхои ин кох аз саpзамини ионй оваpда шудааст".

Дандамаев М. А. чунин кайд менамояд, ки аз Диндустон тилло, устухони фил ва хушбуихо оваpда мешуд. СyFд, Бохтаp ва Хоpазм ба давлатхои Осиёи Пеш лочyваp, акика ва фиpyза дохил менамуданд. Ктесий зи^ менамояд, ки бохтаpихо ба савдои майда машFyл буда, ва сохиби садхо сангхои киматбахо буданд. Аз Бохтаp ба

давлатхои дар зери таъсири империяи Хдхоманишинихо буда, тиллои Сибир ворид мегардид. Аммо дар асри V - и пеш аз милод бо сабабхои номаълум ворид гардидани ин маъдан катъ гардидааст. Дар худуди Осиёи Миёна хатто маснуоти тайёркардаи юнонй, инчунин шахри Навкратиси резишгохи дарёи Нил ёфт шудааст. Инчунин аз харобахои Панчакенти кадим порчаи хуми сугдй ёфт шуд, ки дар руи он якчанд харфхои хуруфоти суриягй сабт шудааст. Дар назди дехаи Мучумй нохияи Еончй хазинае ёфт шуд, ки он аз 37 тангаи нукрагини румй иборат буд [4]. Академик Б. Еафуров дар асоси маълумоти Мукаддасй, Наршахй, Ибни Халдун ва ёдгорихои бостоншиносон аз атрофи шахру нохияхои Шуштар, Бобул, Экбатон (Хдмадон), махалхои Бохтар, Сугд, Фаргона, Хоразм, Олтой ва чанд музофоти дигари Осиёи Марказй ба хулосае меояд, ки робитахои тичоратии мардуми ин сарзаминхо хануз дар замони хукумронии давлати Хдхоманишинхо (асрхои VI-IV пеш аз милод) баркарор будааст, ки аз рушди савдои байналхалкй дар давраи хукумронии Дахоманишинхо дарак медихад [5, с. 8].

Рохи мазкур танхо як рохи соддаи бозаргониву тичорати набуда балки он рохи табаддулоти афкору акидахо ва интиколу бархурди фархангхо низ буд. Тавассути он фархангу маънавиёти халкхо пахн мешуд. Дамин тавр, финикихо зимни фаъолияти бозаргониашон илму хунари Мисру Крит ва Шарки Наздикро ба Юнону Африка ва Италияву Испания пахн намуданд. Дар баробари ин динхо, урфу одатхо низ аз Шарк ба Еарб ва аз Еарб ба Шарк пахн гардиданд.

Бо кушодашавии рохи тичоратии Чин ва ба таври васеъ пахн гардидани тичорати абрешим дар карнхои оянда, махсусан дар асри XIX аз тарафи чугрофидони олмони Фон Рихтгофан ин рох «Рохи бузурги Абрешим» номгузорй карда шуд. Ба таври дигар кайд намоем, чуноне ки доктори илмхои фалсафа Мухаммадкул Дазраткулов дар маколаи худ «Рохи шохй ва рохи абрешим» кайд намудааст истилохи «Рохи абрешим» вучуд надорад ва шояд ин истилох зехни гарбиён бошад. Ин хамон рохи шохй мебошад, ки баъдан дар навиштачоти гарб «Чодаи Шарку Еарб» ва баъдхо бо номи «Чодаи Абрешим» ба калам дода шудааст.

Адабиёт:

1. Еоибов Е. Таърихи Хатлон аз огоз то имруз. - Душанбе, 2000.

2. Дандамаев М. А., Луконин В. Г. Культура и экономика древнего Ирана. - М., 1980.

3. Мухторов А. Таърихи халки точик. Ч,. 1. - М., 2002.

4. Рахимов Н. Сугдиён дар "Рохи абрешим" // Комсомолии Точикистон. - 1988. - 13

ноябр.

5. Усмон Карим. Рохи бузурги абрешим. - Душанбе, 2003.

6. Фрай Р. Н. Мероси Осиёи Марказй / тарчумаи Б. Ализода. - Душанбе, 2000.

ЦАРСКОЕ ДОРОГА НА ТЕРРИТОРИИ ИМПЕРИИ АХЕМЕНИДОВ

Аннотация. В статье автор, на основе исторических и археологических источников а также работ ряда специалистов, освещает место и значение «царской дороги» в развитии торговли, экономики и духовно-материальной культуры Древнего Востока.

Ключевие слова: Царская дорога, шелковый путь, восток, запад, дипломат, Согд, Бактрия, религия, Ахемениды, Средняя Азия, искусство, культура, торговцы.

ROYAL ROAD TO THE TERRITORY OF THE ACHAEMENID EMPIRE

Abstract. In this article the author on the basis of historical and archaedogical sources, as well as a number of specialists work illuminates the development of trade, economic and spiritual and material culture of the ancient Orient.

Key words: royal road, Silk Road, east, west, diplomat, Sogdiana, Bactria, religion, Acheaemenid, Central Asia, art, culture, traders.

Сведения об авторе: Мирзоев Фарход Абдурахмонович - старший преподаватель кафедры всеобшей истории исторического факултета ТГПУ им. С. Айни, e-mail: farxod.mirzoev.80@ mail.ru

Information about the author: Mirzoev Farhod Abdurahmonovich - senior lecturer of the chair general history of the TSPU named after S. Aini

ИДЕИ ФОРМИРОВАНИЯ СУДЕБНОЙ ВЛАСТИ В ТАДЖИКСКО -ПЕРСИДСКОЙ ПРАВОВОЙ МЫСЛИ

Шодиев И. Р.

Таджикский национальный Университет

Смысл и содержание слова «суд» в разные исторические периоды развития страны были различными. Исторически, как социальное явление, суд появился практически одновременно с государством, а его истоки восходят к догосударственной организации. Типичная модель возникновения суда (конечно, со множеством нюансов, изъятий, отклонений, продиктованных историческими, национальными, географическими и тому подобными особенностями той или иной страны) в научной литературе обосновывается по-разному. Основные различия были отмечены еще в трудах восточных и западных мыслителей прошлого.

«Во все времена, от времени Адама и до наших дней, во всяком царстве, - писал известный средневековый мыслитель Низам-ал-Мульк - существовало правосудие, действовала справедливость, пеклись о правильности дел, чтобы сохранить государство» [1, с. 44-45]. Адам, по Корану и Библии, - имя первого человека, сотворенного Богом. Согласно Корану (2: 30, 31, 32, 33), он был создан из праха и «звучащей глины» в качестве своего «заместителя» (халифа) на Земле. Адама называют также Абу-л-башар («отец человечества») [2, с. 39, 35-39, 13]. По мнению таджикских ученых, правосудие существовало уже во времена Адама, конечно, не в такой форме, как сейчас; справедливый суд, правосудие - основная опора государства. По зороастрийским учениям, верховным судьёй был сам Ахура Мазда. Он, наряду с другими полномочиями и привилегиями, имел и судебные полномочия. В Авесте сказано: «Ахура - всего лишь судья мира (додгустари чахон)» [3, с. 88]. Древние таджики и персы считали, что, кроме земных судей, споры и разногласия между людьми рассматриваются и высшей инстанцией - Богом - Ахура Маздой. Первым государственным образованием на территории Таджикистана историки считают государство под названием «Пешдодиён» [4, с. 13]. (от персидского «додгар» «справедливый» [5, с. 202], или, по другим сведениям, «додгустар» - «судья, праведный судья) [6, с. 203].

Из анализа истории появления этих терминов следует, что люди при родовом строе объединялись вокруг праведного судьи, постепенно это объединение преобразовывалось в государство, и этот праведный судья становился царем. Например, Пророк ислама Мухаммед в годы своего пророчество разрешал споры обращающихся к нему по разным вопросам, т.е. одной из основных функций Пророка была судейская. Об этом свидетельствуют слова самого Мухаммеда: «Воистину, вы обращаетесь ко мне за разрешением вашего спора; возможно, один из вас окажется красноречивее другого в изложении своих доводов, и я вынесу решение в его пользу на основе услышанного от него; но если тем самым я присужу ему право, принадлежащее другой стороне спора, то наделю его языком пламени адского огня» [7, с. 288]. В первой части этого хадиса говорится о судейских полномочиях Пророка. Во второй части основное внимание уделяется объективности доказательств, поскольку судебное решение должно основываться не на догадках и предположениях, а на непредвзятой

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.