CC BY
10FTAXP 14.35.09. DOI: 10.52512/2306-5079-2021-85-1-25-32
ПАНДЕМИЯ ЖАГДАЙЫНДА ЦАШЬЩТЬЩТАН ОЦЫТУДЬЩ ЦИЫНДЬЩТАРЫ МЕН
МYМКIНДIКТЕРI
Б.Т. Панзабек
Каза^ ^лттьщ цыздар педагогикалык университетi, Алматы к., Казакстан e-mail: bagyla05@gmail.com
Макалада пандемия жагдайында кашыктыктан окытудын барысы, окытушылар мен студенттер арасындагы оку YPДiсiн ^йымдастырудын непзп м1ндеттер1 айкындалып, окытудын тшмдшпнщ сапасын арттыру мэселесi сез болады. Кашыктыктан бiлiм беру мYмкiндiгiн ^сынатын оку орындарыныц барлыгы бiр-бiрiнен оку YДерiсi бойынша ерекшеленедi. Сонымен бiрге бiлiм беру мазм^ны мен децгеш, бiлiм алушылардын саны мен к¥рамы, техникалык жэне каржылай мYмкiндiгi бойынша да сараланады. Осындай сан кырлы эрi кYPделi мэселелердi жYзеге асыруда студенттердiн бiлiм дэрежесiнiн артуын жэне бшм денгейiнiн кенейтiлуiн кездейдi. Пандемия барысында бiлiм беру технологиялары кажеттшп туындап, кашыктыктан окытудын тиiмдi кешбасшылык мYмкiндiктерiн пайлануга, мэдени к¥ВДылыктарга назар аудару керекпп аныкталады.
Макалада кашыктыктан окыту казiргi заман талабы екендт, оны ^йымдастыруда кашыктыктан жэне аралас окытудын артыкшылыктары мен кемшiлiктерiн ескере отырып, электрондык материалдар, технологиялар, кашыктан окытудын дидактикалык жасалымы, педагог-YЙлестiрушiлердi дайындау кажеттiлiгi туындайтындыгын керсетедi.
Туйт свздер: кашыктыктан окыту, аралас окыту, пандемия, мумкшджгер, кешбасшылык, бшктшкп арттыру, цифрландыру, талдау.
Kipicne
COVID - 19 пандемиясы бYкiл элемде кашыктыктан бшм берудщ езгеруше, дамуына тYрткi болды. Бшм ордалары осы вдетке байланысты тез шеш1мдер кабылдауга жэне бшм беру максаттарын калай жYзеге асыру керекпгше, кашыктыктан бшм берудеп тенджп камтамасыз етуд1 зерттеуге юрюкендт мэл1м. Дагдарыстын каз1рг1 тэж1рибес1 бшм беру парадигмаларынын трансформациясы мен инновациясынын мYмкiндiктерiне айналуда. Жогары оку орындары осы сэтте цифрлык кайта к¥рулармен катар оку багдарламаларын да кашыктыктан окытумен сэйкестецщрш отыр.
Кашыктыктан окыту - уакыт пен кещспк белдеулершен тэуелшз, телекоммуникациялык сипатка ие, акпарат пен бшмнщ езара катынас аймагы, окытушы мен бшм алушы арасындагы с^хбатты ^йымдастыру, бшм берудеп б1рт^тас акпараттык жYЙенi к¥ру. Бшм беру жуйесшде кашыктыктан интерактивт карым-катынас орнату Yшiн интернет жYЙесiн пайдалануга непзделген желшк технологиялар кажеттшп туындайды. Онын маныздылыгы кашыктыктан окыту аркылы бшм алушынын шыгармашылык 1зден1стер1н арттыру, бшм денгешн кетеру.
Каз1рг1 кезенде кашыктыктан окытуды бшм берудщ жана формасы деп карастыру кажет. Эйтсе де оку жYЙесiнде эл1 жет1лд1руд1 кажет ететш оку тYрi екендш мэл1м. Кашыктыктан окыту максат пен мазм^н непзшде к¥рылады. Педагогикалык жобалау кезендерш теориялык, эдютемелш т^ргыдан магыналы етуд1 ^сынады. Кашыктыктан окыту бшм алушы эрекетшщ накты жоспарлануын, ^йымдастырылуын, окыту максатынын айкын койылуын, окытушы мен бшм алушы арасындагы интерактивтшкп камтамасыз ететш оку материалдарынын бершуш, оган кер1 байланыс жасалуын талап етедь
Кашыктыктан окытудын элемдш денгейде Yздiксiз бшм беру жYЙесiнде езшдш модельдер1 де карастырылады.
Экстернат тYрiнде окыту - белгш б1р себептермен кYндiзгi оку орнында оки алмайтын бшм алушыларга арналган мектептщ немесе ЖОО-нын емтихан талабына ынгайластырылган окыту тYрi.
Б1р университет базасында окыту - компьютерлш телекоммуникация мен акпараттык технологиялар аркылы кашыктыктан окылатын студенттерге арналган жалпы оку жYЙесi.
Б1рнеше жогаргы оку орындарынын б1р1г1п ж^мыс ютеуше непзделген окыту - кез-келген шетелдш колледждер мен университеттердщ оку базасымен б1р1г1п бшм алу мYмкiндiгi.
Бшм алушыларды эр багытта ашык немесе кашыктыктан окыту - арнайы курстар аркылы окуга к¥рылган тэуелсiз бiлiм беру мекемесь Сонымен бiрге ез уакытысында тYрлi себептермен окуын аяктай алмай калган Yлкендер Yшiн кiрiктiрiлген кашыктыктан окыту модельдерi бар.
Кашыктыктан окытудыц модельдершщ шшде бiр университет базасында окыту - iс жYзiнде мектепте де, колледждер де, университеттерде де жYзеге асырылып отырган оку жYЙесi. Казакстанда кашыктыктан бiлiм беру технологиялары бойынша оку YPДiсiн ^йымдастыру кагидалары «Бшм туралы» 2007 жылгы 27 шшдедеп Казахстан Республикасы Зацыныц 5-бабыныц 25 тармакшасына сэйкес бiлiм беру ^йымдарында кашыктыктан бiлiм беру технологиялары бойынша оку процесiн ^йымдастыру тэртiбi айкындалган. Арада бiрнеше рет езгертулермен аталган зац жэне Казахстан Республикасы Бшм жэне гылым министршщ 2015 жылгы 20 наурыздагы № 137 б^йрыгы негiзiнде пандемия жагдайын ескере отырып "Кашыктыктан бiлiм беру технологиялары бойынша оку процесiн ^йымдастыру кагидаларын бекiту туралы" Казахстан Республикасы Бшм жэне гылым министршщ 2020 жылгы 28 тамыздагы № 374 б^йрыгына сэйкес езгертiлiп, оц езгерiстер болуда [1; 1]. Казакстанда оку YДерiсiнде кашыктыктан окыту технологиясын колдана отырып бшм беру максатында 2012 жылы 15 тамызда Казак экономика, каржы жэне халыкаралык сауда университетiнде Кашыктыктан окыту факультетi к¥рылды. Кашыктыктан бшм беру мYмкiндiгiн ^сынатын оку орындары бiлiм беру мазм^ны мен децгешмен, бiлiм алушылардыц саны мен к^рамымен, техникалык, каржылай мYмкiндiктерiмен ерекшеленедi. Элемдеп дамушы елдердiц жогары оку орындары кашыктыктан окыту технологиясымен ж^мыс ютеуге элдекашан етiп кеткенi белгiлi. Кашыктыктан окыту аркылы бiлiм алу мYмкiндiгi алгаш рет 1836 жылы Лондон университет К¥рылган кезде окытыла бастады. Окулыктар мен тапсырмаларды, емтихан с^рактарын кашыктыктан окитын студентке пошта аркылы жiберiп, керi байланыс орнатылып отырды. Еуропада кашыктыктан окыту дами бастап, ашык университеттер де к¥рыла бастады. Дамыган бiлiм жYЙесi нэтижесiнде пандемия кезшде кашыктыктан окыту киындыксыз жалгасын тапты.
Казахстан бiлiм жYЙесiнде кашыктыктан окыту пандемия т^сында каркын алды. Мемлекет басшысы Касым-Жомарт Токаевтыц 2020 жылдыц 16 наурызынан бастап Казахстан Республикасы халкыныц каушшздшн камтамасыз ету максатында тетенше жагдай енгiзген болатын. Соган сэйкес елiмiздiц эр азаматыныц бiлiм алуына, аппарат алуына, к¥кыктарын iске асыруга кашыктыктан оку негiзiнде бiлiмiн, бiлiктiлiгiн арттыруга мYмкiндiк бердь Жаца акпараттык технологиялар жэне компьтерлш желi аркылы жаца бiлiм эдютерш пайдалану кецiнен колданылып келедi.
Эдебиеттерге шолу
Казiргi кезде кашыктыктан окыту барысындагы кажетп оку материалдары болганымен, кашыктыктан окыту курстары жэне багдарламаларыныц болуы, окытудыц тиiмдi эдiс-тэсiлiн жасауы, жобалауы, арнайы электрондык курстар мен YЙiрмелердiц ашылуы, педагог-координаторларды дайындауы, алыс-жакын шет елдердегi кашыктыктан окытудыц iс-тэжiрибесiн окып YЙренудiц дереккездерi ез децгешнде карастырылмаган. Зерттеу барысында пандемияга дешн, оныц шектеулерiнен тыс заманауи езгерютерге байланысты, жедел акпараттандыру мен бшмге койылатын талаптардыц езгеруiне байланысты бiркатар ецбектер жарияланган. Ондагы шешiлмеген тYЙiндi мэселелердiц мынадай белiгiн ескеру керектшне токталады. Кашыктыктан окытудыц багдарламасын, т^жырымдамасын кайта к¥растыру, нормативтш-к^кыктык негiзiн дайындау жэне эдiстемесiн жасау. Одан езге бшм беру YДерiсiне казiргi замангы акпараттык технологияларды енгiзу бiлiм беру сапасын кетеру iсiне шынайы мYмкiндiктер экелетiндiгiне токталады [2; 146].
Елiмiздегi бiлiм беру парадигмасыныц езгерiп, жаца ^лттык модельдiц калыптасуы -болашакта жацаша ойлайтын, дYниеге кезкарас мэдениет мен санасы дамыган ^рпак тэрбиелеу. Осы максатта бiлiм сапасын тYрлендiруге, реформалауга жаца маман даярлау, кешбасшы ^стаз калыптастыру олардыц бiлiктiлiгiн арттыру - мацызды мэселелер. Бiлiктiлiктi арттыру окытушыныц кэсiби дамуыныц мiндеттi шарты болып табылады. «Эрлеу» ¥лттык бшктшкп арттыру орталыгы 2012 жылдан бастап бшктшкп арттыру жYЙесiн жацгыртуга Yлес косты. Азаматтардыц бiлiм алудагы кажеттшктерш арттыру максатында кашыктыктан окытуды колжетiмдi еттi. «Эрлеу» ¥лттык бiлiктiлiктi арттыру орталыктарында КР Бiлiм жэне гылым министрлтнщ 2010 жылгы 13 сэуiрдегi №169 б^йрыгымен бекiтiлген «Оку процесш кашыктыктан бiлiм беру технологиялары бойынша ^йымдастырудыц ЕрежесЬ> негiзiнде педагог кызметкерлердщ бiлiктiлiгiн арттыру курстары Ережесi жасалынып, гылыми кецесте бекiтiлдi. Кашыктыктан окыту курстарында окытушылар мен эдiскерлер езшщ кэсiби шеберлiктерiн арттырып, жаца децгейлердi мецгердi [3;
14]. . . . ... ...
Элемнщ кай тYкпiрiнде болса да ез бетiнше бшм алуга мYмкiндiк беретiн кашыктыктан окыту жYЙесi тиiмдiлiгiмен ерекшеленедi. Технологияга непзделген окытудыц к¥ралдары мен тYрлерiн, бшм беру Yрдiсiнде Yздiк дэстYрлi жэне инновациялык эдiстердi колданады. Бiлiм алушы
26
жеке кесте бойынша езше ыщайлы жерде окуга мYмкiндiк алады, кэсiби кызметпен катар бшм алуга, оку YPДiсiнде акпараттык жэне телекоммуникациялык технологиялардын жан жетютштерш пайдаланады, бiлiм алущынын мекен жайына, денсаулыгына, элитарлык жэне материалдык жагдайына карамастан теп-тен дэрежеде бiлiм алуга мYмкiндiк алады. Кашыктыктан окыту технологиясында оку-эдiстемелiк материалдармен бiлiм алушынын максатты жэне бакыланатын езiндiк ж^мыстары жасалынады. Кашыктыктан окытудын компоненггерi мен эдютемелш тэсiлдерi окытуды мYмкiндiгiнше ынгайлы жэне тиiмдi етуге багдарланган. Сонымен бiрге окыту барысында дэстYрлi окыту тYрiнiн барлык к¥ндылыктарын сактай отырып, жеке т^лганын дамуына, жекелей езiндiк дайындыкка тiкелей эсер етедi, мYмкiндiктерiн кебейтедь Зерттеулер барысында кашыктыктан окыту жYЙесiн к¥ру кагидатгары А.К.Бекболганованын «Жана педагогикалык технологиялар» атты енбегiнде жYЙелi талданып сипатталады. Енбекте кашыктыктан окыту кагидаттары былай аныкталады:
> Окытудын адамгершшк кагидасы;
^ Кашыктыктан окыту жуйешнде бiлiм беру YPДiсiн жобалау кезшде педагогикалык кезкарастын басымдылыгынын кагидасы;
> Педагогикалык максатка лайыкты жана акпараттык технологияларды колдану кагидалары;
> КР Мемлекеггiк бiлiм беру стандартына сэйкес бшм беру мазм^нын тандау кагидалары;
> Бiлiм беру денгейiнiн бастапкы кагидасы;
> Окыту технологиясынын сэйкестендiру кагидалары [4; 87].
Пандемия т^сында осы кагидаларды ескере отырып, окыту барысын YЙлестiрдi. Д.А.Капасова, Е.Б.Чекина бiрiгiп жазган «Электрондык окулык аркылы кашыктыктан окыту кезшде студенттщ езiндiк ж^мысын ^йымдастыру» атты макаласында кашыктыктан окыту барысында электронды окулыктардагы тапсырмаларга, олардын жасалу жолдарына токталган. Бiлiм алушыларга материалдарды пайдалануда жылдам эрi колжетiмдi болатындыгын атап еткен. Студентгердiн ж^мысын ^йымдастыруда колданылатын негiзгi техникалык ^сыныстарды камтыган [5; 276].
ЖОО-да окытушылар тэжiрибелiк нэтижелерге орай пэндiк салаларда да кашыктыктан окытудын заманауи бшм берудеп манызын жэне онын болашагын аныктап, студентгерге технологиялар мен эдiстердi окытудын тиiмдi т^старын, оны калай окыту керектiгiн керсетiп келедi [6; 125].
COVID - 19 пандемиясы бшм беруде элем бойынша ез киындыктарымен окыту мен окуга эсер еткеш белгiлi. Осы т^ста окытушылардын да ездерiнiн окыту стратегияларын кашыктыктан окытуга бейiмдеу керектiгi аныкталды, сараланды, зерггелдi. Халыкаралык денгейде зерттелу нэтижесшде бiр жыл келемiнде кептеген гылыми-зерттеу макалалары казiрге дейiн жариялануда. Жогары оку орнындагы зерттеулер басылымында Bin Yang жэне Cheng Huang атты авторлар пандемиялык дагдарыс кезiндегi Кытай университетiндегi кашыктыктан оку барысын мYмкiндiкке айналдыру кездерiн, тэжiрибелерiн, болашак жоспарларымен белiседi. Макалада Кытайдагы Цинхуа Университетшщ iндетке карсы iс-шаралар, бiлiм берудеп курстар, бшм беру максатын жузеге асыру, аралас окыту тYрлерiн жетiлдiру, кашыктыкка байланысты эдiстер мен технологияларды шгершету, студенгтердiн психологиялык-моральдык жагдайын т^рактандыру, эпидемияны женуге сенiм арттыру деген сиякты мэселелердi карастырады. "Цинхуа университетшщ басшылары оку орындары дагдарысты жещп кана коймай, дагдарысты мYмкiндiкке айналдырып, жалпы реформа мен жогары бшмнщ дамуын жеделдету Yшiн бар кушш салуы керек деп санайды. М^ндай "мэжбYрлi инновацияларды" COVID-19 пандемиясына жауап репнде "эпидемияга карсы дивидендке" айналдыру Yшiн жогары бiлiмнiн езгеруiн тездететш бiлiм беру мекемелерi COVID-19 ершуi кезiнде жYзеге асырылган бiлiм беру инновациялары негiзiнде онлайн-бiлiм берудiн узак мерзiмдi дамуына кеп кенiл белуi керек» [7; 127] - дагдарысты бшм берудi жеделдету Yшiн мYмкiндiкке айналдыру керектiгiн нактылайды. Сонымен бiрге кашыктыктан окыту кезiнде нэтижелерге сэйкес окытудын белгш бiр мелшерде темендеу^ узак уакыт бойы зейiн коя алмау, бшм алушылармен бiрге птрталастын жеткiлiксiздiгi сиякты мэселелер болгандыгын дэлелдейдь
Кашыктыктан окыту пандемия кезiнде окытушылардын белсендшгш, жогары тэжiрибелiлiгiн талап етп. Осыган байланысты Бразилия ^стаздарынын пандемия барысындагы тэжiрибелерiмен танысу барысында кейбiр киыншылыктармен катар бiлiм беру технологиялардын шшде кейс-стади эдiсiн тиiмдi пайдалангандыгына кез жеткiзiлдi. Бразилиянын мемлекеггiк жэне акылы
мектептеpiндегi ¥стaздapдьщ тэжipибелеpi сaлыстыpмaлы тYpде кepсетiлген [S; 20S]. Ал Укpaинa yнивеpситеттеpiнде тандемия кезiнде ^шы^ыктан окыту, apaлaс окыту жaлпы Fылыми, такты Fылыми жэне npоцедypaлык-эдiснaмaлык тэсiлдеpге негiзделедi. Стyденттеpдi Zoom, Google Meet, Skype, Google Classroom жэне Moodle a^napanbiK pесypстapымен окытылFaны, виpтyaлды кiтaпхaнa ж^мысы стyденттеpге Yздiксiз кызмет жaсaFaны aйтылaды. Стyденттеpмен такты сaбaктapдa эдiстемелiк сиnaттaFы мэселелеpдi шешуде эмnиpикaлык тaлдay, nедaroгикaлык бaкылay e3 нэтижесiн беpгендiгi сeз болaды [9;19S].
взект мэселеш талдау
Kaшыктыктaн окытуды оку YДеpiсiнде зеpттеyлеp мен тYсiндipyлеpде тYpлi niкipлеpмен aныктaлыn жaтaды. Онлaйн окыту мен кaшыктыктaн окытуды кaтap кepсетедi. Онлaйн окыту кaшыктыктaн окытудьщ к¥Paмдaс бeлiгi екендiгiн aтan кepсетy кaжет. Сонымен бipге кaшыктыктaн окытудьщ eзiне де aныктaмaны оку жYЙесiмен сэйкестендipiле aйтылyы оpынды. НaктылaFaндa, ^шы^ыктан окыту - окытушы мен бшм aлyшы aкnapaттык технологиялap кeмегiмен кaшыктыктaн e3apa эpекет ету apкылы бшм ary фоpмaсы. Б^л бiлiм ary фоpмaлapыныц к¥Pылымы былaйшa жYЙеленедi. Эндемия т¥сындa дa осылaй жYзеге aera.
Электpонды окыту - aкnapaттык жэне элекфонды технологиялap кeмегiмен окыту;
Онтайн окыту - нaкты yaкыт pежимiнде электpонды окыту;
Мобильдi окыту - мобильдi к¥PылFылapды naйдaлaнa отыpыn окыту;
Аpaлaс окыту - кYндiзгi окыту мен кaшыктaн окыту элементтеpiн кipiктipе отыpыn окыту;
Синхpонды жэне aсинхpонды окыту; Синхpонды окыту - такты yaкыт pежимiнде кaзip жэне осындa кaFидaсы бойыншa жYзеге aсыpылaды. Асинхpонды окыту - aкnapaт aлмaсy ya^n бойыншa эpтYPлi yaкыттa жYзеге aсыpылaды.
Пaндемия жaFдaйындa aкnapaттык-коммyникaциялык технологиялap негiзiнде бiлiм беpy эpекетiн жYзеге a^ipy шapттapын кaмтaмaсыз ететiн электpонды pесypстap жYЙесiн aкnapaттык бiлiм беpy оpтaлapы кaмтaмaсыз етедi. Олap онлaйн HypCTap жэне бiлiм беpy бaFдapлaмaлapы жэне ^шы^ыктан окыту жYЙелеpi. LMS (Learning Management System) - элекфонды окыту бapысын экiмшiлiк жэне техникaлык колдayFa негiзделген окытуды бaскapy жYЙесi жэне CMS (Content Management System) - кез келген мaзм¥нды K¥PУ, сaктay, жинaктay мен жеткiзyде колдaнылaтын жYЙелеpi болып тaбылaды.
Ал кaшыктыктaн окыту мYмкiндiктеpiне келеp болсaк, негiзгiсi aлдымен окыту колжетiмдi болу кеpек, ол шекшз бiлiм pесypстapы болу мaцызды, кез келген yaкыrтa оки ary кеpек, жеке жосnap бойыншa оку кеpек, кез келген жaстa оки a^y кеpек жэне бapлык бшм aлy Yшiн мYмкiн болу кaжет. Кapaнтин шектеу шapaлapы ЖОО-дa енген жaFдaйдa мYмкiндiкrеpдiц aясы кецейе тYсyi де зaцды. ОкытyшылapFa eзiне ьщFaйлы у^ыт-тыч кестесiн кою, окытyFa кететш экономикaлык жaлnы шыFыны 40 nam^Fa кемитiндiгi aйтылaды. Пaйдaлы кypстap мен семинapлapды жиi ¥Йымдaстыpyдьщ apтыкшылыFы am^^a^m шетел зеpтrеyшi-Faлымдapымен онлaйн бaFдapлaмaлapдыц eткiзiлyi мaцыздылыFын дэлелдедi. Сонымен бipге yнивеpситеттеpде де жaцa электpонды н¥скaдa бшм aлyFa apнaлFaн мaтеpиaлдык-техникaлык бaзaсы кaлыптaсaцы. COVID-19 тандемиясыныц aясындa эp yнивеpситет бaсшылыFы eз оку оpныньщ к¥Pылымынa кaйтa кapayFa мaцызды мYмкiндiктеpi бap. Kaзaк ^лттык кыздap nедaгогикaлык yнивеpситетi де бiлiм aлyшылapFa 2012 жылдaн бaстan кaшыктыктaн окыту технологиясы apкылы Yзбей, шектеyсiз, ьщFaйлы pежимде кызмет етin келедi. Kaзipге дейiн жaлFaсып келе жaткaн naндемия жaFдaйындa дa aлyaн тYpлi киындыктapды жеце отыфып, мaмaндык бойыншa кaшыктыктaн оку бaFдapлaмaсын игеpyге мYмкiндiк aлыn келедi.
Эндемия жaFдaйындa мYмкiндiкrеpмен кaтap кемшiлiктеp мен киындыктap дa оpын aлyдa. Цифpлaндыpy жaFдaйындa елдеpдiц кaшыктыктaн бiлiм беpy жYЙелеpiнiц тapaлyы тец емес, оку эpекетiн д^ыс жосnapлay бapысындa кaтелiктеpге жол беpмеy, npaктикaлык ж¥мыстapды ¥ЙымдaстыpyдaFы киындыктap, жеке т¥ЛFaньщ eзiн-eзi бaскapyдьщ жоFapы тaлaбы, инrеpнетке тэyелдiлiк, желще отыpaтын ya^i'iroiR кenтiгi, т.б.
Зерттеу максаттары мен мiндеттерi
Kaшыктыктaн окыту технологиясын колдaнa отыpыn бiлiм беpyдiц мaксaты - сanaлы бiлiм беpyде aзaмaтrapдьщ мYмкiндiгiн кецейту, олapдьщ бшм кaжеттiлiктеpiн т¥pFылыкты жеpiне, элеyмеrтiк жaFдaйынa, жaсынa, денсayлыFынa жэне бaскa себеи^те кapaмaстaн кaмтaмaсыз ету. АтaлFaн мaксaттap негiзiнде naндемия жaFдaйынaдa окытушыныц кызмеп, оныц мiндетi зоp.
Мэселен, сабак барысында максат пен мiндеттердi кою, уйымдастыру кызметк бiлiм алушылардыц арасында езара байланысты уйымдастыру, туындайтын мэселелердi шешу, бiлiм, тэжiрибелердi беру, оку процесш бакылау. Бiлiм алушылар сэйкесшше ез бетiнше окытудыц техникасы мен эдютемесш, жогары децгейде бiлiмдi толыктыру негiздерiн мецгеруi кажет. БiрыцFай бiлiмдi акпараттандыру ортасын дамытуFа, жоFары технологиялы оку YДерiсiн колдау Yшiн бшм порталдары, бiлiм сайттары тиiмдi к¥рал болып саналады. Оны жYЙелi турде тYрлi жацартулармен бiлiм алушыларFа сала бойынша усынып отыру кажеттшп байкалады. Кашыктыктан окыту технологияларын пайдалана отырып, оку YДерiсiнiц мiндеттерi де айкындалады. Бастысы - окытудыц сапасын арттыру, окытуды даралап окыту, нысанFа байланысты тYрлi бiлiм беру кызметiн усыну, бiлiм децгешн кецейту, бiлiм алушыныц бiлiм дэрежесiн кетеру. Кашыктыктан окыту жYЙесiнiц таFы бiр максаты - жеке адамды интеллектуалды дамыту, акпаратпен жумыс жасай бiлуге Yйрету.
Зерттеу эдкнамасы
Кашыктыктан окыту технологиясы пандемия жаFдайында да эдiстердi пайдалануда тиiмдi колданса, табысты нэтиже жете алады. Елiмiздегi барлык жоFары оку орындары iндет кезiнде тек онлайн окыту жYЙесiмен окытылса, карантин шаралары жецшдетшген туста аралас окытуды казiрге дешн жYзеге асырып отыр. Оку YДерiсiнiц алFа жылжуын камтамасыз ету Yшiн окытушылар курамы Yздiксiз тYрлi баFдарламалардаFы окыту курстарын, семинар-тренингтердi еткiзiп отырды. Сонымен бiрге синхронды жэне асинхронды окытудыц тиiстi артыкшылыктары мен кемшiлiктерi туралы эр кез ой козFалып отырды. Жалпы синхронды окыту эртYрлi уакыт белдеулерiне байланысты, интернет желюшщ элсiздiгiне байланысты эрдайым тиiмдi бола бермейпндш жэне шектеулер туFызуы мYмкiндiгi тэжiрибеде керсетiлiп жYр. Ал асинхронды окыту бiр жаFдайлар орын алып жатса да накты уакыт шектеуiнде тапсырмасын аяктай алмайтын бiлiм алушылар Yшiн едэуiр ыцFайлылык тудырады. Асинхронды окыту студенттерге бакылау жасауFа жэне жоFары децгейлi окыту жYргiзуге мYмкiндiк бередi.
Пандемия жаFдайында эдiл онлайн емтихандарды уйымдастыру тэсiлi де мацызды мэселеге айналды. Электронды емтиханFа деген студенттар кезкарасы эртYрлi, накты зерттеудi талап етедi. Педагогика саласы бойынша икемдк кауiпсiздiк турFысынан тиiмдi, баFа кою жаFынан сенiмдi, емтихан процесше жумсалFан уакыт жэне кYш, сонымен бiрге каражаттыц Yнемделуi салыстырмалы тYрде артыкшылыктарFа ие болып отыр. Ал емтихаша катысушылардыц электронды емтиханда жиынтык баFалаудыц колайсыздыFы, интернет желiсiнiц дурыс жумыс жасамауы, таFы баска езге де киындыктар аныкталуда.
Кашыктыктан бiлiм беру сапасын камтамасыз ету тиiмдi технология-эдiстерге байланысты жэне оны колдану уакыт талабы екендiгi даусыз. Олардыц негiзгiлерiн атап ету мацызды.
Электронды окулыктар аркылы кашыктыктан окыту уйымдастырушылык пен психологиялык-педагогикалык шарттарды аныктайды, электронды окулыкка деген кажеттшктердi ашады. Эр мекеменiц бiлiм беру кызметтерi нарыFында электронды окулыктардыц колжетiмдi болуы, материалдык-техникалык, оку-эдiстемелiк базаныц камтамасыз етiлуi орынды болмак.
Сын турFысынан ойлауды дамыту дэстYрлi бiлiм беру саласында окытылFандай, кашыктыктан окытуда да мацыздылынын арттырып келедi. Элемдiк децгейде Fылыми-зерттеу жумыстарында да кызу талкыFа тYсiп отырады. Онлайн оку кезiнде студенттердщ окулыктаFы тапсырмаларды орындау барысында, онлайн пшрталастар аясында, интерактивтi тапсырмаларды орындау кезiндегi сурактарFа жауап беру нэтижелерi сыни ойлау кабiлеттерiнiц керсеткiштерi болып баFалануына негiзделген. Сонымен бiрге макалада кашыктыктан окытудыц Yш тYрлi моделш усынFан. Оку баFдарламасы аркылы ютапханалык iздеудi iске косуFа арналаFан тапсырмалар, онлайн окулыктар аркылы окыту, сухбат, пiкiрталастар бiлiм алушыларды сын турFысынан ойлауFа жетелейтiндiгi айтылады. Осы нэтижелер аркылы сын турFысынан ойлау кабшетш керсететiн кузiреттiлiктерге кол жеткiзетiндiгiн керсетедi [10; 166]. Сыни турFыдан ойлау туралы мацызды ой-пiкiр калыптастырFан темендегi макаланыц да женi белек [11; 8-19].
Кейс стади эдю - бiлiм алушылардыц креативтi ойлауын дамытатын технология. Ол бiлiм алушыларFа пэндi окуFа, акпаратты талдауFа жэне тYсiндiруге, саралауFа, зерттеуге, ойлана алуFа, психологиялык жаFдайлардан шыFа алуFа, корыта алуFа Yйретедi. Кашыктыктан окытудыц оку Yдерiсiнде де кейс стади эдга оц нэтижеге кол жеткiзе алатындынын керсетуде. Бул эдiс позитивтi мотивацияны калыптастырады, танымдык кызыFушылыFын арттырады, бшм алушыныц кузiреттiлiктерiн калыптастырады. Сонымен бiрге «Кейс стади эдiсiн колдану шешендш кабiлеттерiн, карым-катынас даFдыларын, кешбасшылык касиеттерш жэне баскаларды дамытады» - деп зерттеушi
Faлымдap толыктыpып кepсетедi [12; 217]. Кейс сгади эдюшщ npоблемaлык жaFдaяrты тиiмдi жолмен шешуде оцтaйлылык тaнытыn жYp. Н.Ж.K¥Pмaн, Б.М.Айтбaевa eз мaкaлaлapындa кaшыктыктaн окыту бapысындa жaFдaяrты тaлдayдьщ бipнеше тYPде колдaнaтындыFын кepсеrедi. Кдоылымдык, семaнтикaлык, пpоблемaлык, жYЙелiк, болжaлдык, npaксеологиялык тaлдayлap тYpлеpiнщ бap екендiгiн aйтa келе, олapдыц тиiмдiлiгiн aтan eтедi. Кейс эдiсiнiц к¥PaмындaFы эpбip комnpонент 6ОЛЫП т¥pFaн эдiстеpдiц aткapaтын eзiндiк фyнкциялapы бap екендiгiн тaлдaйды [13; 234]. Оку YДеpiсiнде жоFapыдa кepсеткен эдiстеpден бaскa мотивaция, кеpi бaйлaныс эдiстеpi де ^шы^ыктан окытудыц мaцызды, aйнымaс бeлiгi екендiгiн aйтa кеткенiмiз жeн.
Зерттеу нэтижелерi
Окытyшылap K¥Paмы желiде еpкiн ж^мыс жaсay Yшiн мiндеrтi тYPде aкnaparтык pессypстapды naйдaлaнa aлy сayaттылыFы болу кеpек. Осы кYpделi мэселелеpдi жYзеге aсыpyдa кыpyap мiндеrтеp жYктеледi. Оку npоцесiн бaкылaйды, мaксaт пен мiндеrтеpдi кояды, бiлiм aпyшылapдыц eзapa бaйлaныстapын ¥Йымдaстыpaды, бiлiм, эдiс-тэжipибелеpдi беpедi, тyындaйтын мэселелеpдi кapaстыpaды, т.б. Жобaсы pетiне кapaй шешiлin те келедь Окытyшылapдыц кызметiн naндемия кезi кaшыктыктaн окытyдa ПСИХОЛОГИЯЛЫК кeтеpy apкылы жaксapтyFa болaтындыFы нaктылaныn келедi. Б^л aтaлFaн мэселелеp бiлiм aлyшылapмен бipлiкте ¥ЙымдaстыpFaндa Faнa жaксы нэтиже беpмек.
Стyденттеpде кeшбaсшылыкты дaмытyFa бaйлaнысты жоFapы оку оpындapындa кenтеген бaFдapлaмaлap жaсaлFaн. ^кты т¥жыpымдaмaпык негiздеp мен nедaгогикaлык тэсiлдеp болмaсa, б^л бaFдapлaмaлapдыц apы кapaй ж^мыс iстеyi киындay болaтындыFы белгш Осы негiзде кeшбaсшылыктыц дaмытy бaстaмaлapын бaFдapлaмaлap apкылы сana кеniлдiгiн кецейтетш н¥скayлыктapы бap инклюзивтi оpтa ^сыиген. Автоp тэжipибеде оц нэтижесiн беpin, гpaнт иеленin, Yкiмеrтiк бiлiм беpy жэне окыту деnapтaментi мaк¥ЛдaFaн кeшбaсшылыктьщ жYЙесiн K¥Pa бiлген [14;109]. Зеpттеy бapысындa naндемия жaFдaйындa психологиялык мехaнизмдеpдi pеrтейтiн тpнaсфоpмaциялaнFaн кeшбaсшылыктыц дa кaжеrтiлiгiн aтan eткен жeн. Ол мотивaцияFa, нэтижеге эсеp еrедi.
Унивеpситет бaсшылapы бiлiм беpy ¥Йымдapы дaFдapысты бaскapыn кaнa коймaй, дaFдapысты мYмкiндiкке aйнaлдыpып, жоFapы бiлiм беpyдiц жaлnы pефоpмaсы мен дaмyын жеделдету Yшiн бapлык кYш-жiгеpiн сaлyы кеpектiгi бaйкaлaды. COVID-19 naндемиясы кезiнде iске aсыpылFaн бшм беpy инновaциясы негiзiнде кaшыктыктaн бшм беpyдi ^aK меpзiмдi дaмытyды юке aсыpy мaцызды болмaк.
COVID-19 тандемиясы жaFдaйындaFы кaшыктыктaн бiлiм беpyдiц тaFы 6íp apтыкшылыFы бiлiм беpy сaлaсындaFы хaлыкapaлык ынтымaктaстыкты apзaн бaFaмен iлгеpiлетy екенiн кepсеrедi. ¥зaк меpзiмдi стpaтегиялык жосnapымен жэне эpтYpлi елдеpдегi бшм беpy мекемелеpiнiц ынтымaктaстыFымен хaлыкapaлык ^шы^ыктан бiлiм беpy nлaтфоpмaсын к¥PУДыц болaшaFы зоp. Kaшыктыктaн aлFaшындa кypстык окыту ^змет-г^ш оpындaсa, бipтiндеn сеpтификarтык, дипломдык бaFдapлaмaлapды дaмытa aлaды. Ец бaстысы кaшыктыктaн окытудыц бiлiм беpy жYЙесiн жобaлaFaн кезде nедaгогикaлык кeзкapaстыц Yстемдiгiнiц кaжеrтiлiгiн ескеpy кaжет [15; 2S].
Пaндемия жaFдaйындa бiлiм aлyшылapды онлaйн pежимде тэpбиелеy оцaй емес. Ол Yшiн aлдымен бiлiм aлyшылapдыц бойындaFы aнaлитикaлык aкыл-ойды тэpбиелеy кеpек. ¥лттык к¥ндылыктapды стyденrтеpдiц бойын сiцipy кaжет, олapFa колдay кepсетy кеpек, бшм aлyшылapдыц aкaдемиялык дaFдылapын, сыни ойлayын дaмыry кеpек. Жaлnы жоFapы оку оpындapы сayarты кeшбaсшылapды кaжет етедь
Корытынды
Kaшыктыктaн окыту бapысындa киындыктapды ецсеpin, мYмкiндiктеpдi naйдaлaнy жaFдaйындa такты нэтижеге жету Yшiн бiлiм aлyшы мен окытушы eз мiндеrтеpiн мшиз оpындayы кaжет. COVID-19 naндемиясыныц сaлдapы жоFapы бiлiм беpy жYЙесiне белгш 6íp децгейде эсеp етin отьф. Унивеpситеrтеpдiц кaшыктыктaн бiлiм беpy жYЙесi бiлiм aлyшылapFa Yздiксiз, ыцFaйлы оку бaFдapлaмaсын бapлык жaFдaйдa ^сыта ana^in^^m жэне ^aK меpзiмдi оку жосnapын K¥Pa aлaтындыFын кepсетin отыp. Жaлnы aйткaндa, кaшыктыктaн окыту, онлaйн ^змет^^, nлaтфоpмaлap жэне сaндык бiлiм беpy pесypстapы жоFapы бiлiм жYЙесiнiц мaцызды 6íp бeлiгi болып кaлa беpмек. Kaшыктыктaн бiлiм беpy технологиясыныц жоFapFы мaксaты дa бiлiм сanaсын кeтеpy екендiгi aнык.
Пайдалаетан эдебиеттер
1. "Кашыктыктан бшм беру технологиялары бойынша оку процесш уйымдастыру кагидаларын бекиу туралы" Казакстан Республикасы Бшм жэне гылым министршщ 2020 жылгы 28 тамыздагы № 374 буйрыгы. https://adilet.zan.kz
2. Айтбаева Б.М. (2012) Казак тшн кашыктан окытудын теориялык аспект1лер1 // Bulletin. KazNU. Filology series. № 4 (138). 146-149 б.
3. Бшм беру уйымдарынын басшылары мен мугал1мдерге арналган бшктшкп арттырудын кашыктыктан окыту курстарын, окыту семинарларын уйымдастыру жэне етк1зу бойынша эдютемелж усыныстар. Эд1стемел1к усыныстар. Астана: Ы.Алтынсарин атындагы ¥лттык бшм академиясы, 2017. - 129 б.
4. Бекболганова А.К. (2013) Жана педагогикалык технологиялар: оку куралы. Талдыкорган. I.ЖансYгiров атындагы ЖМУ. - 121 б.
5. Капасова Д.А., Чекина Е.Б. (2018) Организация самостоятельной работы студента при дистанционном обучении с помощью электронного учебника // Eurasian Journal of Philology: Science and Education. №4(172). С.273-278
6. Omarova G.N., Koken L., Knol M.V. (2019) Distance learning foreign languages in a non-language university // Казак мемлекетпк кыздар педагогикалык университетшщ Хабаршысы. Алматы: «Кыздар университет», № 2 (78). P. 124-128
7. Bin Yang & Cheng Huang (2021) Turn crisis into opportunity in response to COVID-19: experience from a Chinese University and future prospects. Studies in Higher Education, Volume 46, Issue 1. P. 121-132
8. Halpern C. (2021) Distant Learning: The Experiences of Brazilian Schoolteachers during the COVID-19 School Closures. Journal of Ethnic and Cultural Studies. Vol. 8, No. 1, 206-225. ISSN: 2149-1291.
9. Hrydzhuk O., Struhanets L., Struhanets Y. (2021) Information technologies in language education during the COVID-19 pandemic. XLinguae, Volume 14, Issue 1. P.197-211
10. Rahayu U., Sapriati A. (2018) Open Educational Resources Based Online Tutorial Model for Developing Critical Thinking of Higher Distance Education Students. Turkish Online Journal of Distance Education. 19 (4), P. 163 - 175.
11. Уиллингем Д.Т. (2007) Сыни тургыдан ойлау: неге YЙрету киын? Американдык тэрбиеш^ 31, 8-19. http://www.aft.org/sites/default/files/periodicals/Crit_Thinking.pdf.
12. Уркинбаева Д., Омаш Д.Ш. (2019) Кейс эдюш пайдалану аркылы студенттердщ кузыреттшктерш дамыту // Казак мемлекетпк кыздар педагогикалык университетшщ Хабаршысы. № 2 (78). 215-218 бб.
13. Курман Н.Ж., Айтбаева Б.М. (2020) Казак тшн жогары оку орындарында кашыктан окыту жуйесшде кейс-технологияны эзiрлеу жэне колдану жолдары // Ш. Уэлиханов атындагы КМУ хабаршысы. Филология сериясы. № 1.
14. Skalicky J., Pedersen K.W., van der Meer J., Fuglsang S, Dawson Ph., Stewart S. (2020) A framework for developing and supporting student leadership in higher education. Studies in Higher Education. 45(1), pp. 100-116.
15. Сергазинова Э.С., Онгарбаева А.Д., Есимбекова А.Ж. (2012) Кашыктыктан окыту технологиясы бойынша бшм берудщ ерекшелiктерi // ЖансYгiров атындагы ЖМУ Хабаршысы. № 4. 27-31 б.
References
1. "Kashyktyktan bilim beru tekhnologiyalary bojynsha oku proczesin ujymdastyru kagidalaryn bekitu turaly" Kazakstan Respublikasy Bilim zhane gylym ministrinin 2020 zhylgy 28 tamyzdagy # 374 bujrygy. https ://adilet.zan.kz (In Kazakh)
2. Ajtbaeva B.M. (2012) Kazak tilin kashyktan okytudyn teoriyalyk aspektileri // Bulletin. KazNU. Filology series. # 4 (138). 146-149 b. (In Kazakh)
3. Bilim beru ujymdarynyn basshylary men mugalimderge arnalgan biliktilikti arttyrudyn ^shy^y^n okytu kurstaryn, oкytu seminarlaryn ujymdastyru zhane otkizu bojynsha adistemelik usynystar. Adistemelik usynystar. Astana: Y.Altynsarin atyndagy Ulttyk bilim akademiyasy, 2017. - 129 b. (In Kazakh)
4. Bekbolganova А.К. (2013) Zhana pedagogikalyk tekhnologiyalar: oku kuraly. Taldykorgan. I.ZhansYgirov atyndagy ZhMU. - 121 b. (In Kazakh)
5. Kapasova D.A., Chekina E.B. (2018) Organizacziya samostoyatelnoj raboty studenta pri distanczionnom obuchenii s pomoshhyu elektronnogo uchebnika // Eurasian Journal of Philology: Science and Education. #4(172). S.273-278 (In Russian)
6. Omarova G.N., Koken L., Knol M.V. (2019) Distance learning foreign languages in a non-language university // Bulletin of Kazakh State Women's Teacher Training University. Almaty: «Kyzdar universiteti», # 2 (78). P. 124-128
7. Bin Yang & Cheng Huang (2021) Turn crisis into opportunity in response to COVID-19: experience from a Chinese University and future prospects. Studies in Higher Education, Volume 46, Issue 1. P. 121-132
8. Halpern C. (2021) Distant Learning: The Experiences of Brazilian Schoolteachers during the COVID-19 School Closures. Journal of Ethnic and Cultural Studies. Vol. 8, No. 1, 206-225. ISSN: 2149-1291.
9. Hrydzhuk O., Struhanets L., Struhanets Y. (2021) Information technologies in language education during the COVID-19 pandemic. Xlinguae. 14(1). P.197-211
10. Rahayu U., Sapriati A. (2018) Open Educational Resources Based Online Tutorial Model for Developing Critical Thinking of Higher Distance Education Students. Turkish Online Journal of Distance Education. 19(4), P. 163 -175.
11. Uillingem D.T. (2007) Syni turgydan ojlau: nege ujretu kiyn? Amerikandyk tarbieshi, 31, 8-19. http://www.aft.org/sites/default/files/periodicals/Crit Thinking.pdf. (In Kazakh)
12. Urkinbaeva D., Omash D.Sh. (2019) Kejs adisin pajdalanu arkyly studentterdin kuzyrettilikterin damytu // Kazak memlekettik kyzdar pedagogikalyk universitetinin Khabarshysy. # 2 (78). 215-218 bb. (In Kazakh)
13. Kurman N.Zh., Ajtbaeva B.M. (2020) Kazak tilin zhogary oku oryndarynda kashyktan okytu zhujesinde kejs-tekhnologiyany azirleu zhane koldanu zholdary // Sh. Ualikhanov atyndagy KMU khabarshysy. Filologiya seriyasy. # 1. (In Kazakh)
14. Skalicky J., Pedersen K.W., van der Meer J., Fuglsang S, Dawson Ph., Stewart S. (2020) A framework for developing and supporting student leadership in higher education. Studies in Higher Education, 45(1), pp. 100-116.
15. Sergazinova E.S., Ongarbaeva A.D., Esimbekova A.Zh. (2012) Kashyktyktan okytu tekhnologiyasy bojynsha bilim berudin erekshelikteri // Zhansugirov atyndagy ZhMU Khabarshysy. # 4. 27-31 b. (In Kazakh)
Трудности и возможности дистанционного обучения в условиях пандемии
Б. Т. Панзабек
Казахский национальный женский педагогический университет, г.Алматы, Казахстан
e-mail: bagyla05@gmail.com
В статье описан процесс дистанционного обучения в условиях пандемии, основные задачи организации учебного процесса между учителями и учениками, а также проблемы повышения качества эффективного обучения. Все учебные заведения, реализующие дистанционное обучение, отличаются друг от друга учебным процессом. Учебный процесс отличается в зависимости от содержания и уровняь образования, количества и состава студентов, технических и финансовых возможностей. Выполнение столь многогранной и сложной задачи предполагает повышение уровня знаний как студентов, так и преподавателей. Во время пандемии существует потребность в образовательных технологиях, использовании эффективных возможностей лидерства для дистанционного обучения, особом внимании к культурным ценностям.
Исходя из того, что дистанционное обучение является современным требованием, и учитывая преимущества и недостатки дистанционного и смешанного обучения, вуз должен удовлетворять потребность в электронных материалах, технологиях, дидактических разработках дистанционного обучения, подготовке учителей-координаторов.
Ключевые слова: дистанционное обучение, смешанное обучение, пандемия, возможности, лидерство, профессиональное развитие, оцифровка, анализ.
Challenges and opportunities of distance learning in a pandemic
B. T. Panzabek
Kazakh National Women's Teacher Training University, Almatу, Kazakhstan e-mail: bagyla05@gmail.com
The article identifies the process of distance learning in a pandemic, the main objectives of the organization of the educational process between teachers and students, and the issue of improving the quality of effective teaching. All educational institutions that offer distance learning opportunities differ from each other in the educational process. It also differentiates between the content and level of education, the number and composition of students, technical and financial capabilities. The implementation of such a multifaceted and complex task involves increasing the level of knowledge of students and expanding the level of knowledge. During the pandemic, there is a need for educational technology, the need to use effective leadership opportunities for distance learning, the focus on cultural values.
The article shows that distance learning is a modern requirement, taking into account the advantages and disadvantages of distance and mixed learning, there is a need for electronic materials, technologies, didactic development of distance learning, training of teachers-coordinators.
Keywords: distance learning, blended learning, pandemic, opportunities, leadership, professional development, digitization, analysis.
Редакцияга 22.02.2021 TYстi
