CC BY
5RESPECT OF ETIQUET OF THE ENGLISH SPEECH IN THE FORMING OF ETHICAL-CULTURAL COMPETENCE
In this article, it is considered the measures, principles, worth and etiquette roles established by society in order to improve the quality of positive communication and relationships.
The insignificant connection of etiquette culture with ethics attitudes, the ideals of connection relations, worth and template reflections are also of great importance. In general, the cultural-aesthetical competence of a society or individuals are manifested in a certain level of ethical self-awareness, the characteristics of ethic relations with the environment, courtesy, well-mannered and etiquette.
The cultural-aesthetical competence of an individual person consists of the following components: respectful attitude to the interlocutor, abstinence from rudeness, attentiveness, proper use of words, because misuse of words can lead to negative consequences in relation to the interlocutor; clarity of the purpose of communication, willingness to always accept, understand and evaluate the considerations of the interlocutor; compliance with the principles of humanism, ensuring mutual trust, prevention and prevention of conflict situations.
In conclusion of the authors and the examples cited, it is established that the ability to use the constituent elements of cultural-aesthetical competencies is very important and accordingly, it is necessary to have a clear idea for their differentiation.
Keywords: norms, principles, worth, etiquette, formulas, ethical, culture, euphemism, politeness, society, speech, attentiveness.
Сведение об авторе:
Файзализода Джумахон Хол - доктор педагогических наук, профессор проректор по учебной работе Института государственного управления при Президенте Республики Таджикистан. Адрес: 734009, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Саид Носир 33, тел.: (+992) 918506324; Е-mail: [email protected] Назиркулов Тагаймурод - соискатель кафедры общи педагогика ТГПУ им. С. Айни. Адресс: Республика Таджикистан, г. Душанбе, р. И. Самани, проспект Рудаки l2l. Тел. +(992) 918767566; е-майл: [email protected]
About the author:
Faizalizoda Jumakhon Khol—doctor pedagogical science, proffessor Vice-rector of Agency of civil service under the president of the republic of Tajikistan. Adress: 734009, Republic of Tajikistan, Dushanbe city,, Said Nosir 33, тел.: (+992) 918506324; Е-mail: f.jumakhon@mail. ru
Nazirkulov Tagaimurod- graduant of the head of general pedagogic in TSPU named after S.Aini. Adress: Republic of Tajikistan, Dushanbe city, I. Somony district, Prospect 121. Tel: +(992) 918767566; e-mail: [email protected]
ТАЛАБОТИ ИСТИФОДАИ УСУЛИ ФАЪОЛИ ТАЪЛИМ ДАР ДАРСХ,ОИ ЗАБОНИ МОДАРИ
Мирзоева С.Д.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Сохибистиклолиятии кишвари азизамон такозо менамояд, ки дар заминаи хуччатхои хукукию меъёрии марбут ба сохаи маориф, аз чумла Консепсияи миллии тахсилоти Ч,умхурии Точикистон низоми муосири тахсилот бо дарназардошти умумибашарй урфу одат, расму оин, ахлоку одоби мардумй ва умуман арзишхои миллй тархрезй шавад. Аз хаин чихат, як катор вожа ва мафхумхои тоза аз кабили хуввият (минталитет), тахаммулпазирй (толерантност), хендер, модерн (навгонй), тренер, низоми кредитии таълим, усулхои фаъоли таълим ва амсоли инхо дар низоми тахсилот навоварихоро дар сохаи маориф амалй месозанд. Татбики чунин хадафхо дар мазмуни тахсилот ба истифодаи шаклу методхои нави таълим ахамияти аввалиндарача дошта, ба татбики методхои самараеоки таълим ва сифати тахсилот мусоидат менамояд.
Методхои самараноки таълим дар фанхои таълимй зарурати ин дигаргунсозихоро дар таълим ва омузиш инъикос менамояд. Дар он масоили назария ва амалияи омузиш ва самараноки методхои хамкорй ё интерактивй яке аз восита ва шаклхои мухим махсуб ёфта, дар ташаккули дониш ва хосил гаштани малакаю махоратхо дар раванди фаъолияти таълим накш мегузорад. Бинобар ин, максад гузоштем, ки ин мушкилотро дар истифодаи усули фаъоли таълим дар дарсхои забони модарй тахлил ва арзёбй намоем.
Истифодаи методхои самаpаноки таълим даp даpсхои забони модаpй талаботи маxсyс дошта, омyзгоppо водоp менамояд, ки на танхо ба пешpавй ва бypдy бохти шогиpдон назоpат кyнад, инчунин, ба саводнокй, таpзи навишт ва хусни хат, таpзи баëн, даpки маънй, мазмун ва мохият бештаp эътибоp дода, ба фаъолияти хеш низ аз диди танкид назаp андозад. комëбию ноpасоии шогиpдонpо на танхо ошкоp созад, балки бо pавишхои гуногун сабабхои pyx додани онх^о муайян намуда, бахpи pафъашон тадбиpхо андешад,
Татбики методхои самаpаноки таълим даp даpсхои забони точикй захматталаб аст, вале татбики онхо самаpаи дилхох медихад, pаFбат ва шавку хаваси саводнокй ва маъpифатандyзии шогиpдонpо бедоp месозад, кобилияти фикppониашонpо баланд мебаpдоpад ва мyносибаташонpо ба омузиш мусбат мегаpдонад
Мушохидахои ^py фаъолияти омyзгоpони забони модаpй собит месозад, ки татбики ин методхо ба хамаи категоpияхои толибилмон таъсиpи мусбат меpасонад. Толибилмон тавассути азхудкунии y^ypx^ саводомyзй, донишандyзй, таpзи баëн ва ифодаи маъно масъyлиятpо эхсос каpда, ба фаъолияти зехнй шypyъ намуда, даp онхо майлу pаFбат ба андyxтани дониш бедоp мегаpдад. Мухим он аст, ки омyзгоpи Забони модаpй саpшоpи малакаву мах^ати омузиш ва паpваpиш буда, ба татбики он маpок зоxиp намояд. бевосита ба истифодаи методхои фаъоли таълим yстyвоp бошад, ба фаолияти хеш аз pyи талабу аpзишхои yмyмибашаpй ва меъëpхои он баходихй намояд.
Даp низоми таълими анъанавии забони модаpй хонандагон малака ва донишхои зиëд хосил кунанд хам, вале pоххои даp амал татбик каpдани онхо басанда набуда, ба хаëт мутобик гаштани онхоpо дyшвоp мегаpдонад. Даp ин низом афзалияту баpтаpй асосан ба таълими мавзуи чудогона ва ë фанни мушаххас дода, ба хамгиpоии фанхо алокаи байнифанхо, чандон эътибоp намедиханд. Аз ин py, нокифоя будани хамгиpоии хакикии фанхо имконият намедихад, ки даp хонандагон оид ба мухит, олам ва ходисахои он, масоили ахлок, маънавият, ангезахои тахайюлоту андеша ва хусни сухану сyxанваpй тасаввypоти тому яклухт хосил гаpдад.
Азбаски омодагии касбии омyзгоpони забони модаpй даp доиpаи махдуди як фан амалй мегаpдад, баpои мушохидаи pафтоpи толибилмон ва ислохи онхо донишхои мукаммали ташхисй ва махоpати баланди касбй заpyp мебошад. Омyзгоpон на хамеша баpои даp pаванди даpс фаъол гаpдонидани хонандагон хамчун субъекти фаъолияти таълим усулхои замонавй ва самаpаноки фаъолияти зехниpо истифода менамоянд. Одатан даp муносибат бо шогиpдон аз мавкеи педагогикаи шафкат амал накаpда, асосан ба усулхои фаpмонфаpмой такя мекунанд ва хамкоpии онхо пyppа дyp аз хамдигаp, бе pобитаи хакикй даp заминаи таpсy хаpос сypат мегиpад. Дамчунин, ба амалу pафтоpи худ ва натичахои он аз диди танкид назаp намесозанд, такмили ихтисос ва pyшди шаxсиятpо таъмин намесозанд, баpои навгонии pаванди таълим бо салохдиди худ ба навгуию навчуй ва эчодкоpй кам таваччух зохиp намуда, ба таFЙиpдихии максадхои омузиш, низоми амалдат ва шеваю усули коpбаpй ба толибилмон на хамеша ташаббyскоpй менамоянд.
Дадафи асосии истифода ë татбики методхои самаpаноки таълим даp pаванди даpси забони модаpй омузонидани таpзи нави муносибат, таъмини дониши мукаммал ва сифатан баланди таълим, инкишофи малакахои маъpифатy ахлок, хусни баëнy махоpати сyxанваpй, хониши ифоданок, саводомузй ва донишандузй, гpаматика ва имло, муомилаю мyошиpат ва истифодаи таpзи дypyсти баëн, шахсияти комил ва вусъатдихии мустакилияти тафаккyp, такмил ва таFЙиpдихии шyypи толибилмон ва чой додани колабхои муайяни фахму идpок ва pафтоpy киpдоpи инфиpодии онхо мебошад. Даp мукоса ба чунин методхои фаъол методхои анъанавии таълим максади хосилкунии дониш, малака ва махоpати хонандагон, итоаткоpй ва ичpои сyпоpиши pасмй буда, воситаи асосии ин низоми таълиму омузиш намоиш ва тасвиp каpоp гиpифтааст ва таpзи мyошиpат (шеваи баëн) даp ин низом аз мачбypкyнй, зypоваpй, манънамой ва чазодихй ибоpат мебошад.
Aксаp омyзгоpони забони модаpй даp сатхи касбияти хеш ба даpачаи заpypй сабабхои таълими татбик нашудани метод ва pавишхои фаъоли таълмpо идpок насохтаанд. Даp хакикат, омyзгоpон даp вазъияти гуногун маъмулан аз надоштани донишхои pавонй, даp мавpиди инкишофи шахсият ва pафтоpи толибилм аз худ аксуламали зехнй нишон надода, даp мавpиди баланд баpдоштани сатхи маъpифати умумиинсонй саъю кушиш мекунанд.
Дамчунин, даp pаванди таълиму таpбия ба мyошиpат ва таpзи ифодаи баëн ахамияти махсус надоданд, даp холате ки ин омил пояи таpбият аст.
«Таълими самаpанок, кайд менамоянд, - Ф.Миpзаxмедов ва дигаpон, ба истифодаи бaмавpид ва бамавкеи методхои таълим даp pаванди омузиш вобаста аст. Таълими самаpанокpо танхо хамон методхо заминаи боваpибаxш шуда метавонанд, ки фаъолии
шаxсpо бедоp кунанд ва ба мустакилияту эчодкоpй хидоят намоянд.. истифодаи максадноки онхо боиси ичpои хадафхои таълиму таpбия гашта, ба инкишофи зехн мусоидат менамоянд ва асоси ташаккули хислатхои хамидаи шогиpдон мегаpданд» [1, с.76].
Даp мавpиди истифодаи методхои самаpаноки таълим даp даpсхои Забони модаpй воситахои аëнй, компютеpхо аxбоpи Интеpнет, воситахои аëнии шунавой ва биной (аудио ва видео), махоpати сyxанваpй ва Fайpахо макоми аpзанда доpанд. Даp баpобаpи ин, даp даpсхои Забони точикй чун дигаp фанхо мушкилоти мухталиф даp доиpаи назоpатy баходихии фаъолияти педагогй, аз чумла дигаpгyнсозии низом ва мазмуни тахсилот, тахлили мантикии мазмуни маводи таълим, интихоби метод, усул ва шаклхои фаъолияти маъpифатй ва мyхайë сохтани фазои озод даp pаванди тахсилот мавчуд мебошад.
Таpзи омузиши методхои фаъоли таълимpо Койнова- Сëлнеp Ю.В. даp «чаpаëни эчодй, фаъол, констpyктивй ва инфиpодй» дониста, даp контаксти ичтимой аз чониби муаллим сypат гиpифтанашpо таъкид менамояд.[2, с.7]
Баpномахои таълими чоpии забони точикй даp мактаб ба сифати баpномаи таълими хатмй эътиpоф мешавад, хануз мукаммал набуда, заpyp аст, ки зимни тахияи баpномахои таълимй, тахияи китобхои даpсй ва воситахои таълим эътибоpи махсус дода шавад.
Даp хакикат, шиносой бо тачpибаи чахонии татбики методхои самаpаноки таълим даp даpсхои забони точикй чун дигаp фанхо аëн месозад, ки истифодаи бамавpиди онхо даp pаванди тахсил самаpанокии омyзишpо таъмин намуда, мустакилияти маъpифатии толибилмонpо ташаккул медихад ва ба pyшди хакикии тафаккypи мулохизавию эчодй мусоидат менамояд. Истифодаи методхои мазкyp ба тафаккypи эчодй, назаpи интикодй, мухаккикй ва фаъолии зехнии толибилмонpо батадpич даp pаванди даpс ба вучуд меоваpад. Мyхимтаp аз хама даp даpс фазои комилан озоди демо^атй ва хамкоpй баpкаpоp мегаpдад ва даp ниходи толибилмон таваччухи махсус ба илмомузй пайдо мешавад. Тавассути ин методхо фаъолияти шахс таъмин мегаpдад, даp pаванди тахсилот pyшди мустакилонаи хаp як фаpд ба амал меояд, таълими сифатан навpо таъмин намуда, дониши толибилмонpо мустахкам мекунанд ва имконияти татбики онхоpо даp амал бештаp мегаpдонанд.
Даp pаванди даpси забони точикй ба бypдy бохти хонандагон бахои хакикй ва вокей додан яке аз талабхои асосии методхои самаpаноки таълим буда, азхудкунии дониш ба он иpтиботи кавй доpад. Баходихй даp pаванди даpс тавассути омyзгоp ва худи толибилмон сypат гиpифта, чузъе аз натичаи хамкоpии хамдигаp аст.
Даp навбати худ чоpй намудани ин методхо заминаи pyшди хамачонибаи шахсият ва ташаккули фаъолияти бомаксади хаp хонананда махсуб ëфта, минбаъд ба дигаp шудани мафкypаи (менталитети) чомиа таъсиp меpасонад.
Ташкили дypyсти pаванди таълим ба омузиш таъсиpи мусбат меpасонад, зеpо таpбияи хислатхои нек, ташаккули сифатхои дигаpи шахсият ва сифати азхудкунй аз он вобаста аст. Махз баpои хамин хуб ташкил намудани pаванди таълиму омузиш ягонагии таълиму таpбияpо таъмин мекунад. Ин чо сухан даp боpаи ягонагии онхо меpавад, на даp боpаи ба тавpи муттавозй ë мустакилона амал намудани хаp яки онхо даp алохидагй. Вобаста ба ин заpypати таълими хамгиpоpо М.Лутфуллозода даp гyногyнpангии лахзахои даpс дида, бозихои таълимй ва машкхои дамгиpиpо манфиатнок мехисобад ва шакли «хониш+ бозии таълимй+ навиштан+ машки дамгиpй» [3, с. 124]
Даp хакикат, таълиму таpбия ба инкишофи хаматаpафаи шахсият мусоидат намуда, заpypати таълими ташаккyлдихандаpо ба мдан мегyзоpад ва худи pаванди хаëт собит месозад, ки ин шакли таълим нисбатан самаpанок истифода мешавад. Навpасон ва толибилмон ба фаъолияти махсусе, ки инкишофи даpккyнй, фикppонй, мустахкамкунии иpодаю эхсосотpо таъмин менамояд ва ба ташаккули шахсият таъсиp меpасонад,
«Ташкили дypyсти pаванди таълим, таъкид менамоянд мухаккикон Ф.Миpзоахмадов ва дигаpон, - ба омузиш таъсиpи мусбат меpасонад, зеpо таpбияи хислатхои нек, ташаккули сифатхои дигаpи шахсият ва сифати азхудкунй аз он вобаста аст. Махз баpои хамин хуб ташкил намудани pаванди таълиму омузиш ягонагии таълиму таpбияpо таъмин мекунад» [4, с. 30]
Ба хамин таpик таълиму таpбия чун дигаp фанхо даp даpсхои зобони модаpй низ ба инкишофи хаматаpафаи шахсият мусоидат мекунад. Даp ин мавpид ба назаp меpасад, ки ^ë даp боpаи таълими ташаккулдиханда сухан гуфтан хочат набошад, вале хаëт нишон медихад, ки ин шакли таълим нисбатан самаpанок истифода мешавад. Arap толибилмон ба фаъолияти махсусе, ки инкишофи даpккyнй, фикppонй, мустахкамкунии иpодаю
эхсосотро таъмин менамояд ва боиси пешравиашон мегардад, банд бошанд, бешубха ба ташаккули шахсияташон таъсир мерасонад.
АДАБИЁТ
1. Мирзоахмедов Ф.,Боев Б., Шукурова З. Методхои самараноки таълим. Дастури таълимию методй барои омузгорон.-Душанбе, Матбуот, 2008, 240 с.
2. Койнова- Сёлнер Ю.В. Технологияхои педагогии таълими фаъол дар синфхои ибтидой.- Душанбе, ЧДММ «Точнис»,183 с.
3. Лутфуллозода М.Абдуллозода И., Ч,алилова М. Методикаки таълими ибтидоии забони модарй, Душанбе, 2017, 266 с.
4. Мирзоахмедов Ф.,Боев Б., Шукурова З. Методхои самараноки таълим. Дастури таълимию методй барои омузгорон.-Душанбе, Матбуот, 2008, 240 с.
ТРЕБОВАНИЯ К ПРИМЕНЕНИЮ МЕТОДИКИ АКТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА
В статье рассматривается, что уроки таджикского (родного) языка требуют усилия, и реализация методики активного обучения дает желаемый эффект, стимулирует интерес учащихся к грамотности и познанию, усиливает способность мышления. В случае применения методики активного обучения на уроках родного языка, наглядные пособия, такие как: компьютеры, интернет, аудио- и видеосредства, искусство красноречия и другие занимают важное место.
Ключевые слова: образование, дети, школьное учреждение, групповое обучение, методы.
REQUIREMENTS FOR THE APPLICATION OF ACTIVE LEARNING METHODS IN THE LESSONS OF THE TAJIK LANGUAGE
The article considers that the lessons of the Tajik (native) language require effort, and the implementation of active learning methods gives the desired effect, stimulates students' interest in literacy and cognition, and strengthens the ability of thinking. In the case of applying active teaching methods in the lessons of the native language, visual aids such as computers, the Internet, audio and video media, the art of eloquence and others occupy an important place.
Key words: education, children, school institution, group learning, methods.
Сведения об авторе:
Мирзоева Савригул Давлаткадамовна - старший предодаватель кафедры специальной педагогики и инклюзив Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни.
About the author:
Mirzoeva Savrigul Davlatkadamovna- Senior teacher of the Chair of Preschool Psychology and Inclusive Education of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni.
УДК: 681.3 - 053.2 (575.3) ЗАМИНА^ОИ ПЕДАГОГИ-ПСИХОЛОГИИ ИСТИФОДАИ ТЕХНОЛОГИЯМИ ИТТИЛООТИВУ ИРТИБОТИ ДАР ТАЪЛИМИ КУДАКОНИ СИННИ ТОМАКТАБИ
Ёров А.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Системаи муосири тах,силоти томактабй, миёнаи умумй ва олии касбй хдмеша ташаккул ва тараккиётро талаб менамояд. Бо назардошти пешрафти ботадричи сохди маориф, муассисах,ои таълимии томактабй низ ба инкишофёбй, такмили рох,у усул ва воситах,ои таълиму тарбиявй, баланд бардоштани сифати тах,силу тадрис ва таъмин намудани рушди зехнии кудакон ниёз доранд. Ин ба пайдо шудани технологиями навини иттилоотй ва иртиботй рабт дорад, чунки кудакони сини томактабй ба бозй бештар ниёз доранд ва чунин техникаву технологияи муосир имконияти зиёдеро ба онх,о фарохдм меоварад. Сабаби зиёд гардидани гуногунии техникаи таълимиву маишй низ ба афзудани талабот ба онх,о мебошад. Х,амаруза дар замони муосир талабот нисбат ба таълиму тарбия, истифодаи технологиями нав ва воситах,ои муосири таълимй дар чараёни кори таълиму тарбиявй бештар гардида истодааст. Дар замони муносибатх,ои бозоргонй ва бозори мех,нат талабот тагйир ёфта, аз мутахассисони сохд хдмкадами замон будан талаб
