Научная статья на тему 'ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКА ТИЗИМИНИНГ БОШҚАРУВ СТРУКТУРАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ'

ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКА ТИЗИМИНИНГ БОШҚАРУВ СТРУКТУРАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
205
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЛОГИСТИК ИНЖИНИРИНГ / МУРАККАБ ТАШКИЛИЙ-ТЕХНИК ОБЪЕКТ / ТРАНСПОРТ-ЛОГИСТИКА ТИЗИМИ / РАқАМЛИ ЛОГИСТИКА / ПРОАКТИВ (ОГОҲЛАНТИРУВЧИ) БОШқАРУВ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эргашева К.И.

Ушбу мақолада логистика тизимини бошқаришнинг замонавий усуллари, мураккаб ташкилий-техник объектларни ташкил этиш, инфратузилмани самарали бошқариш бўйича логистик инжиниринг принципларини қўллаш, транспорт-логистика тизимини бошқаришда огоҳлантирувчи бошқарув усулидан фойдаланиш бўйича таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF IMPROVING THE MANAGEMENT STRUCTURE OF THE TRANSPORT LOGISTICS SYSTEM

There are introduced using of a method of proactive management in management of transport-logistical system, applied principles of logistical engineering on efficient control of an infrastructure, the organization of difficult organizational-technical objects, modern management methods transport-logistical system in the article.

Текст научной работы на тему «ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКА ТИЗИМИНИНГ БОШҚАРУВ СТРУКТУРАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ»

Эргашева К. И.

ЖизПи ассистенты

ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКА ТИЗИМИНИНГ бошцарув

СТРУКТУРАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ

Аннотация: ушбу мацолада логистика тизимини бошцаришнинг замонавий усуллари, мураккаб ташкилий-техник объектларни ташкил этиш, инфратузилмани самарали бошцариш буйича логистик инжиниринг принципларини цуллаш, транспорт-логистика тизимини бошцаришда огоулантирувчи бошцарув усулидан фойдаланиш буйича таклифлар берилган.

Калит сузлар: логистик инжиниринг, мураккаб ташкилий-техник объект, транспорт-логистика тизими, рацамли логистика, проактив (огоулантирувчи) бошцарув.

Ergasheva K.I. assistant

Jizzakh Polytechnic Institute

METHODS OF IMPROVING THE MANAGEMENT STRUCTURE OF THE TRANSPORT LOGISTICS SYSTEM

Abstract: There are introduced using of a method of proactive management in management of transport-logistical system, applied principles of logistical engineering on efficient control of an infrastructure, the organization of difficult organizational-technical objects, modern management methods transport-logistical system in the article.

Key words: logistics engineering, complex organizational-technical facility, transport-logistics system, digital logistics, proactive (warning) management.

Кириш

Мамлакатимизда юз бераётган глобаллашув жараёнларида транспорт инфратузилмасининг ахамияти тобора ортиб бормокда. Ушбу соха фаолиятини такомиллаштириш вазифалари Жахон транспорт ва логистика тизими (The global transport and logistic system) томонидан амалга оширилади. Жахон банки гурухи маълумотларига кура, жахон транспорт хизматларининг ЯИМ таркибидаги микдори 4,2 трлн. АКШ доллари (6,8%) хажмида бахоланиб, йилига 110 млрд. тонна юк ва 1 трлн. дан ортик йуловчилар ташилган, транспорт инфратузилмасида банд булган ходимлар сони 100 млн. кишини ташкил этади.

Ушбу иктисодий ислохотлар мамлакатимизда "2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Хдракатлар стратегияси"нинг учинчи, "Иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари" бандида таркибий узгаришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш сифатида кайд этилган.

Та^лил ва натижалар

Юкларни етказиб бериш буйича мультимодал ва интермодал тизимлар логистика хизматларини ривожлантириш ва юкларни транспортда жунатишнинг турли иштирокчиларини бирлаштириш учун янги имкониятлар шакллантиради. Юк жунатувчилар ва юк кабул килувчиларга хизмат курсатиш буйича логистика технологиялари ва юкори тезликдаги транспорт тизимларига эхтиёж глобаль транспорт тизимларида асосий харакатга келтирувчи кучга айланмокда. Бу албатта, ташкилий-техник объектларнинг мураккаблик даражасини оширади. Шунингдек, интеграция жараёнлари логистика жараёнларининг амал килиш даражасини оширишга каратилган булиб, бу истеъмолчиларга хизмат курсатиш даражасини яхшилаш, умумий сарф-харажатлар ва тизимли хатарларни камайтиришда акс этади. Логистик инжиниринг принципларини куллаш интеграцияли етказиб бериш занжирлари фаолияти самарадорлигини ошириш учун мухим шароитлардан бири сифатида куриб чикилади.

Йирик транспорт боFламлари ва йирик саноат кластерларига киришда мультимодал ТЛМ тармоFини шакллантириш кушимча юк окимларини жалб этиш, юкларни темир йул ва бошка транспорт турларида ташиш ракобатбардошлигини ошириш, комплекс логистика сохасида юкори даромадли хизматларни ривожлантириш имконини беради. Бу йуналишлар миллий хавфсизлик ва баркарор ривожланишни таъминлашда Узбекистоннинг жахон транспорт тизимига кушилишига кумаклашади.

2012-2016 йилларда мамлакат транспорт тизими умумий юк айланмасида темир йул транспортининг улуши 25-26 % даражасида баркарор сакланган.

К,абул килинган чора-тадбирлар натижасида, 2016 йилда юк ташиш хажми утган йилга нисбатан 5,0 %га, шу жумладан автомобиль транспорта буйича 5,3 %га ва хаво транспорти буйича 8,8 %га усди. Юк ташиш айланмасининг хажми 91172,6 млн.тонна-км.ни ташкил этиб, юк ташиш айланмасининг умумий хажмида энг юкори улуш автомобиль транспорти (39,4 %), кувур транспорти (35,0 %) ва темир йул транспорти (25,4 %) га туFри келмокда.

Узбекистон иктисодиётини ривожлантириш истикболларини бахолаш ва бошка транспорт турларининг ривожланишини хисобга олган

холда кузда тутиладики, темир йул транспорта буйича усиш хар йили уртача 5 ёки умуман 2,3 фоизни ташкил этади, 2016 йилдаги 83,7 млн. тоннадан 2030 йилда 146 млн. тоннагача усади.

Х,исоб-китобларга кура, транспорт секторига киритилаётган сармояларнинг 1 фоизга оширилиши юк ташиш хажмининг 0,94 фоизга ортишни таъминлайди. Хизматлар сифатини ошириш хамда ташиш учун транспорт йуналишларининг янада диверсификацияланишини таъминлаш билан биргаликда истеъмолчига йуналтирилган транспорт логистика тизими бошкарувини янада макбуллаштиришга каратилган булиши керак.

Махсулот таннархидаги транспорт харажатлари улушини камайтириш энг мухим вазифалардан биридир, чунки саноат махсулотининг таннархида транспорт харажатларининг ошиши мамлакатимиз товарларининг ракобатбардошлигига туFридан-туFри таъсир курсатмокда. Мамлакат ичкарисида юк ташиш хизматларининг киймати халкаро ташиш хизматларининг (шу жумладан транзит хизматларининг) киймати каби курсаткичлар нисбатан юкорилигича колмокда ва охирги йилларда катта суръатларда ошиб бормокда.

Юк ташишнинг юкори нархлари темир йул секторига хам хосдир. Жумладан, нархларнинг киёсий тахлили шуни курсатмокдаки, Узбекистонда ишлаб чикарувчилар 500 километрлик масофага 1 та стандарт вагонда юкни (60 тонна тукимачилик махсулотини) 1 километрга ташиш учун темир йулчиларга 5,15 доллар туламокдалар. КозоFистонда бу курсаткич 0,93 АКШ долларини, K,ирFизистонда 2,65 АКШ долларини, Тожикистонда 6,83 АК,Ш долларини, Туркманистонда 2,65 АК,Ш долларини ташкил этмокда. Узбекистонда 500 километрдан 1000 километргача масофага ташиш учун юк жунатувчилар 2,51 АКШ доллари, КозоFистонда 0,68 АКШ доллари, Туркманистонда 2,60 АКШ доллари тулайдилар.

Юкларни ташиш хажмларини оширишдаги асосий чекловлар куйидагилар хисобланади:

- транспорт-логистика тизимининг етарлича ривожланмаганлиги;

- йул тармоFи ривожланиш суръатларининг жамиятни автомобиллаш-тириш суръатларидан сезиларлича ортда колиши;

- экспортга оид транспорт инфратузилмасининг (чегарадаги утиш шохобчаларининг) етарлича ривожланмаганлиги;

- темир йул компанияларининг чекланган утказиш ва ташиш кобилияти мавжудлиги;

- авиация ёнилFисининг узини окламаган юкори киймати.

Юкорида кайд этилганидек, Транспорт-логистика тизимлари(ТЛТ)ни

ташкил этиш ва бошкариш самарадорлигини ошириш усулларидан бири логистика инжиниринги хисобланади. Айрим лойихалар логистика инжинирингида ёки лойихаларни инфратузилма доирасида ташкил этиш учун хамма жараёнлардан фойдаланилмайди, балки "куплар-купларга"

бирлаштириш принципи кулланилади. Мисол тарикасида Iтранспорт жараёнини ишлаб чикарувчи, ТЛМ ва истеъмолчини боFловчи бевосита етказиб бериш занжирида куриб чикиш мумкин.

Бундай етказиб бериш занжири технологик яхлитлик талабларига тулик жавоб беради, бу транспорт фаолиятга хос жараёнларнинг занжир охирида юзага келувчи натижага таъсирини белгилаш учун жуда мухим. Технологик яхлитликка оралик буFинларни шу тарика бирлаштириш хисобига эришиладики, бунда махсулотни бир буFиндан "чикиши" транспортда жунатишга окилона вакт сарфланишида бошкасига бир вактнинг узида "чикиши" булади.

Хулоса ва таклифлар Мухтасар килиб айтганда, янги авлод транспорт-логистика инфратузилмаси шаклланиши ва ривожланиши учун кенгайтирилган логистика инжиниринги модели ва хаёт даврини бошкариш моделини мослаштириш талаб этилади, бу XXI асрда баркарор ривожланиш инновацияли бошкарув моделидан фойдаланишга сабаб булади. Бундай ривожланиш адашиш вазиятлари шароитида етказиб бериш занжирлари фаолияти ва ноаниклиги муаммосини бартараф этиш учун корхоналарни бирлаштириш ва мослаштириш принципига мулжалланган мураккаб ташкилий-техник объектлар концепцияси асосида амалга оширилиши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Рахматуллаев М. К,осимов С.Х.Современные инновации и технологии организации перевозки. Илмий - техникжурнал 23 (9) 167.

2. Александер Сладкоwски. Интеллигент транспорт сйстемс-проблемс анд перспестивес. Спрингер.-2016. - 307 пс.

3. Косимов, С. Х., &Нишонов, А. О. У. (2021). Пути развитие логистической системы при организации перевозки грузов на международных маршрутах. Асадемисресеарчинедусатионалссиенсес,

2(3).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.