CC BY
5ТАРЧУМАИ АСАРХ,ОИ АДИБОНИ ФРАНСАВИ БА ЗАБОНИ ТОНИКИ ДАР ДАВРОНИ СО^ИБИСТИ^ЛОЛИИ чум^УРИИ ТОЧИКИСТОН
Одилова З.О.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Тарчума ва тарчумони василаи мухими шинохти осори илмй ва адабист аз чихати шинохти афкор ва эчод чойгохи хоса дорад.
Зумрае аз мутарчимон бар ин акидаанд, ки нависандагию тарчумонй айни як пеша нест ва нависандаи хуб будан маънои онро надорад, ки у тарчумони хуб аст [4, с. 19-22]. Фаронсаи шоирхез ва адабпарвар абармардони бузургеро ба дунё оварда, хазинаи адабиёти худро бо осори гаронбахои онхо ганй гардонидааст. Дар катори ин мардони бузург Антуан де Сент-Экзюперй, Албер Камю, Алфонс Доде, Ги ду Мопассан, Галлиоп Сафаёлу, Жан Пол Сартр ва дигаронро ном бурдан чоиз аст, ки дар рушду нумуъ ва инкишофи адабиёти Фаронса макоми хоса дорад. Антуан де Сент-Экзюперй яке аз нависандагони барчастаи адабиёти асри XX Фаронса мебошад [6, с. 4]. Ин адиби бузург дар хаёти худ бисёр асархое эчод намудааст, ба монанди: «Сайёраи одамон>>, «Хавопаймои номарасони Чануб>>, «Шохзодаи хурдакак>> ва «Парвози шабона>>. Асари машхури у «Шохзодаи хурдакак» аллакай дар чахон тавассути тарчума машхур гардидааст. Аз чумла, дар Точикистон бо забони русй, точикй ва франсавй нашр шудааст ва хонандаи точик онро мутолиа менамояд. Ин асар аслан аз забони русй ба точики тарчума шудааст.
Албер Камю фочиаи «Калигула>> ва романи «Марги пурсаодат»-ро менависад. Повести машхуртарини у «Бегона>> мебошад, ки дар Париж навишта шудааст, ин асар аввалин маротиба аз асл ба забони точикй аз тарафи мутарчим, устод Чумъаев Туйчибой ва Имомиддин Рахимй тарчума ва нашр шудааст. Ин повест асари фалсафй ва психологй буда, доир ба андешахои як котиле навишта шудааст, ки дар зиндон фикри чй гуна катл шуданашро интизор буд.
Нидохои ботинии кахрамони асар-Мерсо беихтиёр чун даъват ба суи адолат, аниктараш адолати судй, чун мурочиат ба суди олй суди вичдонй инсонй садо медиханд. Бале, Мерсо дар хакикат, чуноне, ки дар урфият мегуянд, «говсуд>> карда мешавад, аммо чинояти у низ равшан аст ва чинояти андак нест. Чиноят аз аввал то охири повест тавре тасвир карда мешавад, ки гох хонандаро тарафдори котил мегардонаду гох дар дили у нисбати он сангдиле, ки модарашро дар хонаи пиронсолон чо карда, дар рузи дафни у хатто оби дида нарехтааст ва инро айбдоркунандаи суд гунохе мешуморад, ки аз гунохи одамкушй вазнинтар аст, нафрати беандоза бедор мекунонад [5, с. 6-7]. Дар вакти зинда дар хаёт будани Камю повести «Бегона>>-ро дар тамоми чахон мутолиа намуданд.
Хикояи дигар, ки аз адиби фаронсавй Алфонс Доде (1840-1897) бо номи «Бузи чаноби Сеган>> мебошад, аз асл яъне забони франсавй ба забони точикй тарчума шудааст. Дар ин хикоя сухан доир ба бузи чаноби Сеган меравад. Ин хикояро мутарчим Хакназаров Шамсиддин хеле хуб тарчума намудааст.
Чаноби Сеган хар дафъае ба хонааш буз меовард, ин хайвонхои бечора дар хонаи чаноби Сеган токати зистанро надоштанд, чунки Сеган онхоро бо ресмон мебаст, онхо ба хар су рафта алаф хурда наметавонистанд. Вктте бузи охирини у ба кухистон нигариста «маъа-а-а>> мегуфт, чаноби Сеган хуб хис намуд, ки ба у чизе намерасад. Як сахар баъд аз ширдушии буз бо забони худаш ба сохибаш чунин гуфт:
«Гуш кунед чаноби Сеган, ман дар хонаи шумо дилтанг мешавам, маро ба кухистон рахо намоед>> [1, с. 39]. Вакте чаноби Сеган ин суханхоро мешунавад косаи шираш аз дасташ афтода мешиканад. Баъд чаноби Сеган дар пахлуи бузаш, ки Сафедак ном дошт нишаста ба сухбат огоз намуд. Буз ба чаноби Сеган хохиш менамояд, ки уро рахо намояд то ба кухистон рафта озодона сайру гашт намуда, алафхои тару тозаро бихурад, лекин ба чаноби Сеган намехост, ки бузашро ба кухистон равона намояд, барои он ки бузро дар он чо гург интизор аст. Аммо у якрави намуда, майлаш гург хам бошад маро озод намоед. Чаноби Сеган бузро озод мекунад ва у ба кухистон меравад, дар он чо сайру гашт менамояд, вакте ки шом фаро мерасад, буз бо гург мечангад баъд аз он бузро гург фуру мебарад. Хикояи дигар бо номи «Ситорахо>> (киссаи чупони прованвансалй) мебошад, ки мутарчим Хакназаров Шамсиддин аз забони фаронсавй ба
забoни точики таpчyма намyдааст.
Замoнe чушн танxo, 6o саги вафoдopаш Лабpи даp Любepoн гyсфандoнашpo бoни мeкаpд. У дyxтаpи xyчаинаш Стeфанeтpo дуст мeдoшт ва танxo як маpoтиба дидани ypo opзy мeкаpд. Як pyзи якшанбe сoатxoи ee 6уд. Стeфанeт бoлoи xачиp нишаста, ба чушн xypoк oваpд. Ва^ Стeфанeт xypoкpo аз сабад 6epyn мeoваpд ба гиpдy атpoфаш кyнчкoвoна мeнигаpист. Баъд аз oн Стeфанeт ба 4op таpафи xoначааш нигаpиста eавoлxo мeдoд:
«Пас, ту даp хдмин 4o зиндаги мeкyнй, чушни бeчopа? Шoяд ту аз танxoии x,амeшагй xeлe зик мeшавй. Чи ^p мeкyнй? Даp бopаи чй андeша мepoнй?...» [1, с. 43]. Чушн мexoст гуяд, ки даp бopаи y xаp сoатy xаp замoн фикp мeкyнад, лeкин ин сyxанxopo гуфта намeтавoнист. Стeфанeт заpфxoи xoлиpo гиpифта pафт, тo xoна наpасида, ки шoм шуд ва аз pox^ ба назди чушн баpгаштани шуд. Hoгаxoн даp o6 Fаpк шуд ва чушнбача ypo нашт дoд. У аз xyнyки мeлаpзид, чушн зуд oташpo гиpoнд, то ки Стeфанeт гаpм шавад. Баъд аз гаpм шудан Стeфанeт ба назди чушн oмада нишаст ва чушн ба y даp бopаи чи гуна туи аpyсии ситopаxo накл намуд. Ва хамин тавp xаpдy шабpo даp саxpo pyз намуданд.
Хи^яи дигаpe «Дyxтаpаки Apлeзианй» мeбoшад, ин xикoяpo мyтаpчим аз асл ба забoни точикй xeлo xyб таpчyма намудаанд.
Х,амаи ин xикoятpo Шамсиддин X,акназаpoв аз китоби «Hoмаxo аз oсиёби ман» аз забoни фаpoнсавй ба забoни точикй баpгаpдoндааст.
Aсаpи адиби фpансавй Ги ду Moпаeсан 6o нoми «^вазат» мeбoшад, ки мyтаpчимаш Myxиддинoв Трчиддин аз асл ба забoни точикй таpчyма намудааст. Даp ин асаp сукан дoиp ба як бeвазанe мepавад.
Ин xoдиса даp мавсими шикop даp калъаи Банвил pyñ дoд. Тиpамoxи eepбopиш ва дилгиpкyнанда. Баpгxoи сypx чoи oн ки зepи пo xишиp-xишиp кунанд, аз та^^и бopoнxoи eeл даp изи poxxo мeпyсиданд. Чангали к^иб ypërn мисли xаммoм намнoк буд. Вакти ба oн дoxил шудан аз зepи даpаxтoни бyзypги аз шамoли тиpамoxи фаpсyдашyда буи чизи гандида мeoмад, аз кyлмакxo, алафxoи таp ва замини намнoк бyF баpoмада, касpo пинxoн мeкаpд ва шикopчиёни аз бopoнxoи пай даp пай кoматxамида, eагoни маxзyни дyмxамидаи ^^^morn ба тан часпида, чавoнзанoни rnmop.nyCT 6o кypтаxoи мoxyтии аз саp тo пo таpшyда, ки намшкй тo маFЗи yстyxoнашoн асаp каpда буд, бeгox мoндаю заиф баpмeгаштанд [4, с. 34]. Даp як мexмoнxoна зану маpдxo мeнишастанд, onxo намeдoнистанд аз бeкopи чй гуянд. Mаpдxo ба накл намудани кисса 0F0З намуданд ва onxo даp бopаи чй гуна шикop намyданашoнpo накл каpданд. Занxo намeдoнистанд даp бopаи чй накл кунанд ва як заш даp бopаи маъшукааш накл мeкyнад^
Aсаpи адиби дж^и фpансавй Галлиoп Сафаёллу «Даp чустучуи падаp»-po Apдамexp Aшypoв аз асл ба забoни тoчикй xyб таpчyма намудааст.
Moxи дeкабp. Руз ба нисф oмада буд. Иди Нoeл фаpo мepасид. Пиeаpбачаxo даp саxни мактаб чамъ oмада буданду гуё ба чopабиниe oмoдагй мeдиданд. Horaxorn садoe ба гуш pасид [2, с. 68]. Ин xикoя даp бopаи як писаpакe, ки шмаш Кoтeаpиадe мeбoшад сyxан мepавад. Ин писаp аз xypди падаpашpo гум каpдаастy даp чустучуи y мeбoшад. Як маpдe 6o нoми Милто ба писаpак даp кyчo будани падаpашpo накл каpда мeдиxад ва 6o xамин yмeд интизopи rn^o шудани падаpаш мepгаpдад. Лeк даp oxиp падаpашpo намeёбад.
Aсаpи адиби дигаpи фpансавй Жан Пoл Саpтp 6o нoми «Дeвop» аз таpафи мyтаpчим Сyлтoнoв Сoкибoй аз асл ба забoни тoчикй xeлo xyб таpчyма шудааст. Пopаe аз ин xикoя чунин аст:
Mopo ба xyчаpи ваeeи сафeдe вopид каpданд. Чашмoнамpo pавшани бypд, аз ин xomp мижа ба xам задам. Баъд як мизу чop нафаp Fайpинизoмиpo дидам, ки кoFазxoepo тафтиш мeкаpданд. Зиндoниёни дигаppo даp як кунчи xyчpа чамъ намуда буданд ва баpoи ба назди oнxo pасидан лoзим oмад, ки тамoми xyчpаpo тай намoeм. Биeёpe аз ornxopo мeшинoxтам, валe баъзeи дигаp ба назаpам xopичи мeнамyданд. Ду нафа^ ки даp назди ман мeистoданд, муи маллаю каллаи кулула дoшта, шабexи xамдигаp буданд: эxсoс каpдам, ки фаpoнсавиянд. Он нафаpe, ки чавoнтаp буд, xаp замoн шимашpo бoлo мeбаpдoшт ва асаби мeнамyд [3, с. 56]^
Даp китоби «Киёми сабзи даpаxт» мyтаpчим Чум^в Тyйчибoй якчанд шeъpxoи шoиpoни мyoсиpи Фаpoнсаpo аз забoни асл ба забoни тoчикй 6o xамpoxии шoиpи xалк;ии Тoчикистoн Гyлназаp таpчyма ва rnrnp намудаанд. Mo баpoи митол якe аз шeъpxoи шoиpи мyoсиpи Фаpoнсаpo мeнигаpeм. Лopан Гаспаp шли 1925 даp Тpансилванияи Руминия таваллуд шудааст.
Бибию бобяш мачорй буданд, худи шоир боз якчанд забонро медонист масалан: мачорй, руминй, олмонй ва инчунин бо ходиши падараш забони арабиро аз худ мекунад.
У дам дар назм ва дам дар наср устод будааст. Асардои зеринаш машдуранд: «Кон» (1968), «Мутлако хок» (1972), «Бадри Эгеяи Ядудй» (1980), «Хонаи назди бадр» (1992) ва «Дарахти бодом» (1996) [7, с. 73]. Намунае аз шеъри шоирро дар забони асл дида мебароем: Connaissance de la lumière Nos rivières ont pris feu! Un oiseau parfois lisse la lumière-Ici il faut tard.
Nous irons par l'autre bout des chauses Explorer la face claire de la nuit- [7, с. 73].
Акнун ба тарчумаи забони точикй менигарем, ки чи гуна тарчума шудааст:
Шинохти рушани
Руддоям шуълавар гардидаанд!
Мургаке баъдан тавонад нурро нуронй кардан-
Дер шуд пайгоми матлаб.
Мо зи кунчи дигарии чирмдо ходем рафт
Бадри тадкики намои рушной дар дили шаб [7, с. 74].
Китоби дигари мутарчим, Чумъаев Туйчибой «Дурдонадои дарёи Сена», «Les perles de la Seine» мебошад, ки дар он оид ба шеър ва шоирони муосири Фаронса Франсуа Лионе ва Раймон Куно гуфта шудааст.
Дар ин мачмуа осори шоир ва нависандагони асри XX-уми адабиёти потенсиалии фаронсавй гирд оварда шуда, барои адабиётдустон ва нафароне, ки ба омузиши забони франсавй машгуланд судманд мебошад. Мо аз ин китоб мисоли шеъриро бо забони асл ва забони точикй дида мебароем. Дар забони асл:
Chagrin d'amour dure toute une vie Chagrin d'amour vit tout en dur Chagrin d'amour de dur aime toute une vie Chagrin de dur vit tout amour [8, с. 28]. Тарчумаи забони точикй:
Сузиши ишк тамоми умрро бардавом ходад кард, Сузиши ишк ба душворидо зиндагиро мебарад ба сар. Сузиши ишки сангин тамоми умрро дуст медорад, Сузи сангин ба дама мудаббаташ зиндагонй дорад [8, с. 29].
Як дикояи адиби Фаронса "La vallé du Bonheur''-и Ерик Берни мутарчими чавон Шамсия бо номи «Водии бахт» аз забони асл тарчума намудааст.
К^ссаи писандидаи бачагони Фаронса «Водии бахт»-ро Шамсия дар солдои чанги шадрвандй, ки мукобилистии берадмона ва хунбора идома дошт ба точикй тарчума карда буд [9, с. 51]. Дар ин китоб сухан оид ба водие, ки дар он ягон озоре дам набуд, гуфта шудааст. Боз доири сулду салод, аклу хирад инчунин дар бораи мори баддайбате номаш Шарду ва се нафари ягмогари дигар ру ба суи инсофу адолат меоваранд, то ки ба зиндагиашон зебоие бахшанд... Тарчумаи Шамсия «Водии бахт» бисёр хонандагонеро пайдо намуд, инчунин ишку мудаббати мактаббачагони точик нисбати бачагони Фаронса фикру акида ва чадонбинии ондоро тадрик бахшид.
ПАЙНАВИШТ
1. Мачаллаи илмй, адабй ва таълимию маърифатй. Адаб №3, 2010. -64с.
2. Мачаллаи тарчумондои чавон. Навруста №1, 2015. -82 с.
3. Мачаллаи тарчумончои чавон. Навруста №2, 2015. -112 с.
4. Мачаллаи тарчумондои чавон. Навруста №1, 2017. -160 с.
5. Чумъаев Т. Бегона// Т. Чумъаев -Душанбе. "Деваштич", 2007.-160с.
6. Чумъаев Т. Парвози шабона//Т. Чумъаев-Душанбе. "Деваштич", 2009-200 с.
7. Чумъаев Т.^иёми сабзи дарахт. Душанбе: Деваштич, 2005.- 276 с.
8. Чумъаев Т. Дурдонадои дарёи Сена// Т.Чумъаев-Душанбе. "Эр-граф", 2016.-83 с.
9. Шамсия. Водии бахт//Шамсия-Душанбе, "Деваштич", 2006.-51 с.
ПЕРЕВОД ПРОИЗВЕДЕНИЙ ФРАНЦУЗСКИХ ПИСАТЕЛЕЙ В ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАНА
В этой статье речь идёт о переводе произведений французских писателей в период независимости Республики Таджикистан. Действительно, во Франции жили и работали великие мировые писатели как Антуан де Сент-Экзюпери, Албер Камю, Алфонс Доде, Ги де Мопассан, Галлиоп Сафаёлу, Жан Пол Сартр, Ерик Берни и они были революционерами и мыслителями. Их произведения переводились из оригинала на таджикский языка и сыграли большую роль в воспитании высокой нравственность народов разных национальностей. Многие произведении французских писателей стал философско-воспитательными и историческими основними в развитии таджикской литературы и высокой образовании граждан Таджикистана.
Ключивые слова: перевод, французские писатели и произведения, таджикские переводчики, таджикский язык, Франция, стихи.
TRANSLATION OF WORKS OF THE FRENCH WRITERS DURING THE INDEPENDENCE OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN
The article deals with the translation of works by French writers during the independence of the Republic of Tajikistan. Indeed, great world writers like Antoine de Saint-Exupery, Albert Camus, Alphons Dode, Guy de Mopassan, Galliope Safaellu, Jane Pole Sartr, Erik Berny lived and worked in France and they were revolutionaries and thinkers. Their work was translated at original in Tajik language of the world and played a great role in the upbringing and high morality of the peoples of different nationalities. Many of the works of French writers have been philosophical and educational and historical in the development of Tajik literature and high education of Tajik citizens play a big role.
Сведения об авторе:
Одилова Зайнура Обидовна - докторант (PhD) отделения французского языка Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, Тел: (992) 938938004, email:fransugenka89@mail.ru
About the author:
Odilova Zaynura Obidovna - doctor (Phd) of French Language Departement of Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni, Tel: (992) 938938004, e-mail:fransugenka89@mail. ru
ТАДКИКИ ТЕКСТОЛОГИИ ШЕЪРИ «ТЕТИ СИНО»-И БОЗОР СОБИР
Чоршанбезода Т.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин.Айнй
Тадкики матншиносии осори адибон барои муайян кардани лабораториям эчодии онхо, тахаввул ва ташаккули хунари эчодй, зина ба зина боло рафтани сифати осорашон мусоидат менамояд. Бозор Собир яке аз он шоиронест, ки аз ибтидои фаъолияти эчодй то кунун пайваста навиштахои худро тахрир менамояд, мисраеро кам ва ё мисраеро зиёд мекунад, то чое, ки аз як шеъре, ки дар ибтидо менависад, чизеро боки намегузорад. Шоир дар таърихи назми муосири точик макоми арчмандеро сохиб мебошад. Тахлили лабораторияи эчодии ин суханвар пахлухои зиёди норавшани фаъолияти эчодиашро ошкор месозад. Бозор Собир аз як шеър то шеъри дигар, аз як мачмуа то мачмуаи дигар тавонист, ки махорати эчодии хешро сайкал дихад. Х,амаи ин натичаи мехнат ва машаккатест, ки у дар тахриру такмили ашъори худ ба харч додааст. Дар баъзе маврид у шеъреро, ки дар аввал бо як низому вазну кофия эчод гашта, вале дар худ мавзую мазмуни мушаххас надошт, хат зада, аз нав эчод мекунад, ки дар шакл харчанд мавзун набошад хам, шеъри барчаста ва нишонрасест. Худи таддикоти мо низ хаминро такозо менамояд, ки то кадом андоза шеъри шоир калами тахрир хурдааст.
Шоир дайд мекунанд, ки "Ман х,амин рузх,о мунтахаби эчодиётамро гирд овардам, ки "Гули хор" мачмуаи аввалин ва "Симхор" мачмуаи охирини ман аст. Дар давоми кор аз х,афт китобча фадат х,афтод шеъру сесад чорпора ё рубой баромад. Бисёр шеърх,о них,оят тахриру ихтисор шуданд, ба дарачае, ки аз дитъах,ои дароз-дароз танх,о як-ду байт монду тамом. Ва аксари шеърх,ое, ки дар замонаш адабиётро хор карда ба х,ар калу куре бахшида будам, акнун аз
