CC BY
18РАЗМЫШЛЕНИЯ О РОДСТВЕННЫХ СВЯЗЕЙ ДЖАЛОЛИДДИНА БАЛХИ С
АБУБАКРОМ СИДДИК
Темой изучения в этой статье является родственная связь Мавлоно Джалолиддина Балхи и Абубакра Сиддика. Некоторые учёные и почетатели Мавлоно Джалолиддина Балхи не могут особо выделить их произведения друг от друга. Мы постарались показать наши идеи и мысли по этому вопросу в этой статье, что является новшеством во взаимосвязи литератур арабов и персо-таджиков.
Ключевые слова: Мавлоно Джалолиддин Балхи, Абубакр Сиддик, родственная связь, арабско-таджикские литературные связи, город Балх.
THE ACCORDANCE OF IDEAS AND THOUGHTS OF MAWLONO JALOLIDDIN BALKHI
AND ABUBAKR SIDDIQ
The thems of this article is about the blood relations between Mawlono Jalaliddin Balkhi and Abubakr Siddiq. Some of the scholars and worshippers of Mawlono Jaloliddin Balkhi can't understand their legacies with each other. We tried to realise our ideas in this article, which it's shows the interrelationship betweed Arabians and Persians.
Keywords: Mawlono Jalaliddin Balkhi, Abubakr Siddiq, blood relations, the Arabian Tajik literature relations, city Balkh.
Сведения об авторе: Зиёев Субхиддин, аспирант Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, e-mail: [email protected]
About author: Ziyoev Subhiddin, post-graduate student of the Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
МАВЛАВИ ДАР ШИНОХТИ ХОНУМ ЭВА-ДУ-ВИТРЕЙ АЗ НИГОДИ
ШОКИР МУХТОР
Цурбонов М., Цаннатмир С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Пас аз Саноиву Аттор ба шеъри тасаввуфй Чдлолиддини Балхй кадами чиддй гузошт. Мавлавиро хама мухаккикон, чи дар Еарб ва чи дар Шарк, якдилона бузургтарин донишманди тасаввуфи башарй донистаанд. Ба хамагон маълум аст, ки дар асри XX бархе аз олимони Аврупо дар илми ховаршиносй бахсу мунозирахои зиёдеро дар атрофи Чдлолиддини Румй ва «Маснавии маънавй»-и у бардоштанд. Баъди тадкикотхои зиёди румишиносони машхури чахон Хонума Эва ду Витрей- Мейерович, ки мавзуи рисолаи докториаш «Мавзуъхои мистикй дар осори Чдлолиддини Румй» (1968) мебошад, Мирям Даррй. «Чдлолиддини Румй»; Волфганг Гёте- «Девони Еарбию Шаркй» - 1918; Виктор Дюго «Охангхои шаркй» - 1829; Николсон «Румй шоир ва мистик». - Душанбе, 1950; Жуковский В.А.; Бертелс Е.С. «Суфизм и суфийская литература».- Москва: Избр.труды, 1965; Степанянс; Одилов Н. «Чдхонбинии Ч,.Румй» -1961; Расул Додизода. «Тасаввуф дар адабиёти форс-точик». - Душанбе, 1999 ва дигарон маълум гашт, ки таъсири эчодиёти у ба адабиёти Аврупо расидааст.
Дар яке аз гузоришхои худ донишманди эронй Саид Дусейни Наср чунин андешахоро дар атрофии «Маснавии маънавй» иброз доштааст: «Хеле аз хуззори мухтарам медонед, ки дар ду соли гузашта шоире беш аз хама китобхояш ба забони англисй дар Амрико ба фуруш рафтааст, на Шекспир, балки Чдлолиддини Румй ва «Маснавии маънавй»-и у» мебошад.
Тадкикотхои номбурда гувохи он аст, ки имруз аврупоиён ба адабиёти тасаввуфии Шарк рагбати калон зохир кардаанд. Махсусан, ибтидои асри XIX кисми зиёде аз мухаккикони Аврупо ба осори тасаввуфии шоирони Шарк дар мисоли Аттору Саной ва Румй ру оварданд. Дар асри XX бошад, тасаввуфшиносони точик М.Дазраткулов, М.Рачабов, Н. Одилов, Х.Олимов, Ш.Исмоилов, А. Мухаммадхочаев ва дигарон оид ба осори суфиёнаи адибони Шарк корхои зиёдеро ба сомон расонданд. Тадкикотхо нишон
доданд, ки баъди асpи X даp шеъpи фоpсй-точикй таpаннyми ишки илох,й мавкеи асосиpо ишFOл намyд, ки даp ин боpа Даким Саной фаpмyдааст: Бигзаp аз чону акл як боpе, То ба фаpмони Дак pасй боpе.
Даp даpки Худо Даким Саной ва Мавлавй чонибдоpи сyфиён мебошанд. Ба кавли мyтахассисони тасаввyф, аввалин шоиpи сyфимашpаб, ки ба сypyдани шеъpи доpои мазмyни оpифона даст задаст, Абулхдсани Маpвазй мебошад, ки даp базми pакси сyфиён самоъ мехонад.
Пажух,ишх,о мyайян каpданд, ки миёни Ш^ку Fаpб пайвандх,ои илмию адабй, махсyсан даp натичаи омузиши тасаввуф зиёд шуд, зеpо яке аз нишонах,ои осоpи шоиpони pомантики Авpyпо мистисизм аст, ки аз ибтидои асpи XVIII OFOЗ ёфтааст.
Даp асpи XIX баъди ба кишваpx,ои шаpки мусулмонй сафаp намудани авpyпоиён даp мисоли x,аpбиён, савдогаpон, миссионеpx,о pаFбат ба Шаpк хеле боло меpавад. Ба кавли Виктоp Дюго тамоми Авpyпо ба Ховаpзамин py оваpда буд. Даp Авpyпо маpказx,ои шаpкшиносй таъсис ёфтанд, ки дигаp бе Ш^к, бахусус бе олами исломй вучуд дошта наметавонист. Даp ин боpа шоиpи машх^и Олмон Гёте даp таpчyмаи Лоик Шеpалй чунин фаpмyдааст:
Рав ба он чой - мулки паЙFамбаp, Хиpадy нyp чашмах,о доpад. Маpди хокй зи FOяти дониш, Бах,си андеша бо Худо доpад.
Яке аз тадкикотчиёни машх^и Авpyпо, исломшиноси маъpyф Хонум Эва ду Вш^ей Мейеpовичи фpансавй мебошад. У зодаи ша^и Паpиж буда, соли 1909 даp оилаи католики аpистокpат ба дунё омадааст. Ба кавли мyтаpчим ва адабиётшиноси шинохтаи точик_маpx,yм Шокиp Мyхтоpов, Хонум Эва баpвакт ба тасаввуф pаFбат пайдо мекунад. У хатмкаpдаи коллечи назди калисои модаpхyдоёни Паpиж мебошад. Донандаи хуби забонх,ои лотинию юнонй буда, баъдтаp илми х,уку^о меомузад. Даp баpобаpи ин фалсафаи x,индyвонpо меомузад. Соли 1931 даp сини 22-солагй ба шавx,аp мебаpояд. Дамон сол аз пайи навиштани pисолаи доктоpй даp мавзуи «Рамз даp осоpи Афлотун» мешавад, ки ин минбаъд ypо ба фалсафаи Ш^к ва ислом мепайвандад. Замони чанг бисёp азобх,ои pyx^ мекашад, чунки шавx,аpаш ба фpонт pафта буд. Баъд аз чанг даp маpкази миллии тадкикотх,ои илмй коp мекунад. Аз соли 1969 то соли 1973 хдмчун донандаи хуби забони аpабй даp Донишгохд Ал-аx,зоpи шах£и К^ох^а ба х,айси пpофессоp аз фалсафаи мукоисавй даpс мегуяд. Аз кишваpx,ои Мисp, Ливия, К^увайт, Аpабистони Саудй дидан каpда, pочеъ ба ислом ва пеpомyни суфизм тадкикотх,о гyзаpонидааст. Соли 1973 даp M^p ба таpчyмаи асаpx,ои Румй py меоpад. Хонум Эва соли 1971 исломpо кабул каpда, зиёpати хонаи Худо яъне х,ач ба y мyяссаp гаpдид. Сафаpи ^унияи Тypкия каpда оpомгоx,и Рyмиpо зиёpат каpдааст. Хонум Эва ду Витpей Mейеpович муаллифи зиёда аз 40 асаpи илмист, ки асосан даp боpаи суфизм ва чамъияти дини даpвешони чаpхзан бахшида шудаанд. Миёни таpчyмаx,ои y «Фих,й мо фих,й»- соли 1976 ва «Маснавии маънавй» бо номи «Даp чустучуи кулл»- 1990, ки 50 x,азоp сатppо даp баp мегиpад мавкеи алохдда доpад.
Аз таpчyмаx,ои пpофессоp Шокиp Myхтоpов баpмеояд, ки даp саpсyхани китоби фаpонсавии «Маснавии маънавй» Хонум Эва чунин сатpx,оpо иншо каpдааст: «Имони комил доpам, ки «Маснавй» бо нypи худ Fаpбpо pавшан хох,ад каpд» [3, с. 6].
Аввали солх,ои навадуми асpи XX тавассути Хонум Эва ду Витpей таpчyмаи комили ин шоx,коpии адабиёти башаp «Маснавии маънавй» аз чоп баpомад. Таpчyма ва нашpи ин асаp аз таpафи нашpиёти «Роше»-и Паpиж бо сифати баланд pyи чопpо дид. «Маснавии маънавй» баpои Хонум Эва яке аз китобх,ои мукаддаси инсоният ба шyмоp меpавад. Баpои баpкаpоp намудани таpчyмаи х,оли Румй Хонум Эва аз асаpx,ои хдмзамонони баъди Мавлоно, бахусус аз ахбоpотx,ои писаpаш Султон Валад истифода каpдааст. Рисола бо пешгyфтоp, ки даp он аз pyзгоpи Мавлоно х,икоят мекунад OFOЗ шуда, сипас таъpихy мохдяти таpикаи мавлавияpо шаpx, дода даp охиpи пешгyфтоp шаpx,и асаpx,ои Румй ва саpчашмаx,ои истифодашуда ёдpас шудаанд. Таъсиpи осоpи файласуфони Юнонpо даp ин асаp мухдккик х,ис мекунад, ки даp ин боpа худаш низ пештаp коp каpда буд. Мах,з даp замони Румй Юноних,о маданияти хyдpо тавассути таpчyмаx,ои аpабию фоpсй даpёфт каpдаанд. Асоси гуфтах,ои мухдккики фpансавиpо ин сатpx,ои Румй даp ибтидои китоби якуми «Маснавй» нишон медихдд:
Эй давои нахвату номуси мо, Эй ту Афлотуну Ч,олинуси мо.
Барои ба Худо расидан ба гуфти Румй роxxои зтеде xaer, вале y роxи раксу мусикиро афзалтар медонад. Myвофики фaxмиши Хонум Эва, y самоъро чун бyнгоxи мaзxaбй мепиндошт.
Ба кавли Caид Дусейни Наср - хонандаи хушсалика огax аст, ки «^аснавии маънавй» дар бaxри рамали мусаддас навишта шуда, муаллиф аз забони най чунон нaFмa месарояд, ки гоxо Faзaлy тaронaxои мачлиси раксу самои суфданаро ба хотир меоварад ва гоxо ба бaëни мавзуни тарикату xaкикaтy маърифат пардохта, роxy усули маърифати xaкимонро рад месозад:
Бишнав аз най чун xикоят мекунад,
Аз чудощо шикоят мекунад.
К-аз найистон то маро бубридаанд,
Дар нафирам марду зан нолидаанд [3, c. 16].
Дарчанд «Найнома» дар баргардониш кофияи матни аслро нaдиxaд xaм, мазмунан дуруст аст. Taрчyмaи «Maснaвй» зиëдa аз 150 афсонаи суфданаро дар бар гирифта бо мукаддима OFOЗ мешавад, ки ба калами Аxмaди К^удсй Эргунер тааллук дорад. «Maснaвй» бо суруди «нолаи най» OFOЗ меëбaд. Румй достонашро дар xaмa чо рузонаю шабона дикта мекарду шогирдаш Дисомуддини Чалабй онро рунавис мекард. Maтни маснавй дар тарчумаи Хонума Эва чунин садо медщад:
Бишнав найро, ки аз саргузашташ xикоят мекунад,
в-аз чудощо шикоят мекунад, Аз вакте ки маро аз найистон бибридаанд,
марду зан аз нафирам нолидаанд.
Хонум Эва ду- Витрей ва Чдмшед Myртaзaвй дар тарчумаи «Maснaвй» зaxмaтxои здаде кашидаанд. Дангоми баргардониш мутарчимон кушидаанд, ки ба матни асл xaдaлимкон наздик бошанд:
Рафтам ба суи Mисрy харидам шакареро, Худ рост бигу, Юсуфи зарринкамареро [2, 165].
дар баргардониши хонум Эва чунин садо медщад[1, с. 45]: Ба Mиср рафтам ва харидам шириничоте, Инро содикона фош бикун: харидам Юсуфи зарринкамареро.
Асaрxои насрии Maвлaвй «Фиxй-мо фиxй» ва «^а^убо^» низ аз тарафи Хонум Эва ду Витрей соли 1975 ба забони франсавй тарчума шудаанд. Ин xaм бошад, пурра нест. Хонум Эва 144 мактубро интихобу тарчума кардааст. Ба гуфти мутарчим дар баъзе мaктyбxо aндешaxо каму беш такрор мешаванд. Обруву эътибори Maвлоно ва Maснaвию Faзaлиëтaш ба кавли Шокир Myхторов дар Фаронса руз ба руз баланд мешуд. Ховаршиносон ба монанди Хонум Эва, Анри Maссе ва дигарон аз пайи тарчумаи aсaрxои Maвлоно шуданд. Дамин буд, ки соли 1993 дар Париж нашрдати «Галимар» мунтахаби Faзaлиëти Maвлоноро бо номи «Китоби Шамси Taбрезй», «Caд достон» аз чоп бароварданд, ки онро мутарчимон Maxин Taчaддyд ва Жан Клод Карйэр аз форсй ба франсавй баргардонда буданд.
Дар тaвзеxоти «Maснaвй» Хонум Эва гуфтааст: «Агар мо майли бештари Faрбиëнро ба ислом дар солxои охир мyлоxизa кунем, ин падида бешyбxa мaxз бо лутфи фикр ва aндешaxои тасаввуфии мусулмонон умуман бо aсaрxо ва aкидaxои «Maснaвии маънавй»-и Румй ба амал омадаанд» [2, с. 5].
Хулоса, Хонум Эва-ду Витрей Mейерович дар баргардониш ва тaдкикотxои илми чaxонй вобаста ба осори Maвлaвй яке аз румишиносони мaшxyр ба xисоб меравад. У тавонистааст ислом ва фалсафаи орифонаи Шаркро дар Аврупо зинда гардонида, махсусан Румиро ба чaxониëн шинос намояд.
Aдабиёт:
1. Myхторов Ш. Maколот. - Душанбе, 2001.
2. Myхторов Ш. Шyxрaти Румй дар Фаронса. - Душанбе, 2000.
3. Ч,алолиддини Балхй. Maснaвии маънавй. - Tеxрон, 2001.
ИЗУЧЕНИЕ ТВОРЧЕСТВА МАВЛАВИ В РАБОТАХ ЭВА-ДУ-ВИТРЕЙ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ
ШОКИРА МУХТОРА
Эта статья посвящена изучению трудов и переводов французского учёного и переводчика, госпожи Эва-ду Витрей Меерович, посвяенных творчеству великого персидско-таджикского поэта Джалалиддина Руми с точки зрения таджикского учёного Шокира Мухтора.
Ключевые слова: Джалалиддин Руми, перевод, персидская литература, поэт, запад и восток.
THE STUDY OF MAVLAVI OF THE EVA-DU VITREI'S CREATIVE WORK IN TERMS OF
SKOKIR MUKHTOR
This article is dedicated to the works and translations of French scientist and interpreter, Mrs. Eva-du Vitrei Meyerovich, who did the poems of famous Persian-Tajik poet Jalaladdin Rumi. с точки зрения таджикского учёного Шокира Мухтора
Keywords: Jalaluddin Rumi, translation, Persian literature, poet, east and west.
Сведения об авторах: Курбонов Маджид, кандидат филологических наук, доцент кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
Джаннатмир Суфиё, аспирант кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
About authors: Kurbonov Majid, PhD in Philology, Associate Professor of the chair of theory and history of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
Jannatmir Sufiyo, post-graduate student of the chair of theory and history of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
МИР САЙИД АЛИИ ДАМАДОНИ ДАР ШИНОХТИ АНРИ КОРБЭН
Султонов С. А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Боиси хушбахтист, ки аксар мутафаккирони адабиёту фалсафаи классики форсу точик шух,рати чах,онй доранд. Абубакри Розию Форобй, Ибни Синою Берунй, Носири Хусраву Мавлонои Рум ва дахдо нафарони дигар дар тамоми гушаю канори олам сох,иби малому мартабаи хосанд. Хусусан, дар Фаронса шух,рати мутафаккирони олами ислом, ки кдсмати зиёдашон аз насли форсу точиканд, назаррас аст. Ду омили асосй боиси шух,ратманд гардидани донишмандони мо дар Фаронса гардидааст:
1. Тарчумах,ои пай дар пай ва интишороти зиёди осори мутафаккирони ин сарзамин;
2. Тадк;ик;оту пажух,ишх,ои илмй оид ба осори мутафаккирони номбурда, ки мусташрик;они фаронсавй анчом додаанд. Бинобар ин омузиши илмии малому мартабаи мутафаккирони мо аз нигох,и донишмандони хоричй ахдмияти калонй илмию фархднгй дорад.
Бояд гуфт, ки шарк;шиносй хдмчун илм дар асри XIX дар Фаронса рушд карда, шарк;шиносони фаронсавй ба осори аксар донишмандони форсу точик таваччух, зох,ир намуда, асарх,ои тадк;ик;отй анчом додаанд. Тарчумаи осори мутафаккирони мо ба забонх,ои аврупой нисбат ба тадк;ик;отх,о собикди бештар дорад, яъне тарчумах,о аз забони арабию форсй ба забони лотинй ва дигар забон^ои гарбй аз охири асри XI сар карда то имруз идома доранд.
Аз нимаи асри XX сар карда, дар Аврупо, хосатан дар Фаронса, анъанаи начибе пеш гирифта шуд, ки боиси дубора зинда гардидани донишмандону мутафаккирони на факдт Фаронса, балки тамоми чах,он гардид. Созмони чах,онии ЮНЕСКО бунёд гардид ва то имруз мутафаккирони форсу точик ба навбат бо кдрори ин созмони бонуфузи чах,онй дар сатх,и байналмиллалй чашн гирифта мешаванд. Бо кдрори ЮНЕСКО чашн гирифтани бузургон фазилати калон дорад. Фазилаташ дар он аст, ки донишманде ё мутафаккире, ки дар замони худ барои тамоми башарият хидмат карда, баъдх,о аз ёдх,о зудуда шудааст ва ё дар сатх,и олами имруза ношинохта мондааст, ба оламиён шиносонида мешавад.
