Научная статья на тему 'ПУШКИН В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (НА ТАДЖ.)'

ПУШКИН В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (НА ТАДЖ.) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
322
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
FIRST TRANSLATIONS / PUSHKIN / POETRY / TAJIK LANGUAGE

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Холов Холмахмад Раджабович

В статье рассматриваются работы таджикских ученых, в которых дается оценка наследия А.С.Пушкина, определяется его место в таджикской литературе

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПУШКИН В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (НА ТАДЖ.)»

Key words: function, information, cultural, music, program, television, journalism, Tajikistan.

Сведения об авторе: Абдурахимов Бахтиёр Абдурахимович - главный редактор газеты «Омузгори джавон» Таджикского государственного педагогического унивеситета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 904 1085856 e-mail: vorisonisomoni@mail.ru

Information about the author: Abdurakhimov Bakhtiyor Abdurakhimovich - chief editor of "Omuzgori Javon" newspaper of Tajik State Pedagogocal University named after Sadriddin Aini, tel: (+992) 904 1085856 e-mail: vorisonisomoni@mail.ru

ПУШКИН ДАР АДАБИЁТИ ТО^ИК

Холов Холма^мад Рацабович

Донишгоуи Славянии Россия ва Тоцикистон

Александр Сергеевич Пушкин хамчун шоири и намоёи бо ашъори дилангез хануз дар айёми зиндагиаш диккати ахли адабро ба худ кашида буд. Эчодиёти ин абармарди сухан дар таърихи инкишофи тамаддуни пешкадами рус як давраи махсус аст. В.Г.Белинский, Н.Г.Чернышевский, Н.А.Добролюбов А.С.Пушкинро аз пешвоёни маърифати рус дониста, бо таъсири эчодиёти шоир шеъру манзума ва асархои насрии зиёде эчод кардаанд. Дар Точикистон ба эчодиёти Пушкин бисёр мухаккикон таваччух зохир намуда, мохияту арзиш ва мухимтарин масъалахои эчодиёти уро дар маколаву асархояшон нишон додаанд. Аввалин мухаккикони осори Пушкин аксаран шоирони машхури точик чун А.Лохутй, Х.Юсуфй, М.Турсунзода, М.Рахимй, Лоик Шералй буданд, ки баъди тарчумаи шеърхову манзумахои шоир андешахои худро дар маколахои илмй баён кардаанд. Аз адабиётшиносон Ш.Хусейнзода, Х.Шодикулов, В.Самад ва дигарон ба ашъори Пушкин мурочиатшамуда, оид ба сифати тарчумахои шеърхои Пушкин, мавзуъ ва мундаричаи шеърхои шоир, шеърият ва образофарии у андешахои хеле чолиб баён кардаанд.

Соли 1949 Ш.Хусейнзода навишта буд: «Пушкин дохие буда дар санъати худ... у бо асархои худ дили миллионхоро ёфта буд. Овози Пушкин овози як миллати бузурги бедоршуда ва озодхох буд» (5, 206-207). Бинобар ин хар миллате, ки ру ба истиклолият ва озодихохй мекард, албатта, ба эчодиёти Пушкин ру оварда, аз он ба саволхои озодихохию мазлумии худ ччавоб ёфта, ба даъвати озодихохии шоир хамовоз шуд.

Бештар аз 100 сол асархои Пушкин ба забони точикй тарчума гардида, ба шакли мунтахабу мачмуа, чилдхои алохидаи шеъру достон нашр мешавад. Адибони машхур чун А.Лохутй, Х.Юсуфй, М.Турсунзода, М.Рахимй, С.Улугзода, Лоик Шералй М.Фархат дар мархилахои гуногуни инкишофи адабиёти муосири точик ба тарчумаи ашъори Пушкин машгул шудаанд.

Афсонаи Пушкин «Киссаи модигир ва мохй» дар рузхои чашни 100-солагии шоир (1899) ба точикй тарчума гардида, (мутарчим Ачзй), дар мактаби усули нави Шакурй омузонда мешуд. Ин тарчумаи аввалин аз ашъори Пушкин аз руи баъзе сарчашмахо аз забони тоторй ё узбекй ба забони точикй баргардонида шудааст. Дар ин бора дар «Таърихи ада-биёти советии точчик» навишта шудааст: «Нахустин шиносоии зиёиёни мутаравдии точик бо намунахои адабиёти рус ба воситаи тарчумаи узбекй, тоторй ва озари вокеъ шуда, дар охири асри XIX сурат гирифтааст» (1). Дар хакикат, дар ин давра адабиёти туркзабон Дар тарчумаи адабиёти Еарб нисбат ба адабиёти мо пешкадамтар буданд. Ин хусусият бештар ба адабиёти озари хос буд, вале хама зухуроти адабй, аз чумла тарчумаи адабиёти рус ба забони узбекй баробари адабиёти точик ба вукуъ омадааст. «Аввалин асархои адабиёти классикии рус, ки ба забони узбекй тарчума шуда буданд, - навиштааст профессор Кррй Ниёзй, - асархои Л.Толстой «Инсон» ба чй зинда?», асархои Пушкин «Киссаи мохигир ва мохй», «Фонтани Богчасарой» ва «Шоир» (1899) мебошанд» (2).

Аз ин ишopа баpмеoяд, ки таpчyмаи асаpxoи Пушкин ба забони точикй ва узбекй даp як вак;т ба амад омадааст. Мо андеша дopем, ки ин таpчyмаxo ба забони точикй ва узбекй аз забони pyrä ё oзаpи сypат гиpифтаанд. Зеpo Ачзй худ донандаи забони oзаpи 6уд а, соди 1909 якчанд xикoяxoи Тoдстoйpo Шакypй «бо ёpмандии Ачзй баpин як шoиpи pyсидoн, ки бо xам хеде дустони наздик буданд, таpчyма каpда, ва к;исман аз таpчyмадoи oзаpбoйчoнии ин xикoяxo истифода намудаанд» (3).

Даp xакик;ат oзаpиxo нисбат ба хадкдои Осиёи Миёна даp таpчyмаи адабиёти Fаpб ва pyс пешк;адамтаp буданд. Зеpo Озаpбoйчoн соди 1813 ба Россия xамpox шуда, Озаpбoйчoн даp ин сoдxo (ибтидои асpи XX - Х.Х.) баpoн халкдои Осиёи Миёна ва аз чумда точикон даp шинохти адабиёти pyс хукми пyдеpo пайдо мекаpд». Во^еан зиёиёни пешкддами Озаpбoйчoн даp таpчyмаи адабиёти pyс, даp ташкиди аввадин pyзнoмаи «Бyхopoи Шаpиф» даp таpFиби идеяxoи пешкддами инк;идобй ба точикон дастгиpии зиёде каpдаанд. Аввадин таpчyмаи асаpxoи Л.Тодстой, А.С.Пушкин, MXopbm^ Стыдов аз забони oзаpи сypат гиpифтааст.

Таpчyмаи асаpxoи Пушкин баъди инк;идобй Октябp хеде pивoч ёфт. Охиpи сoдxoи 20-ум ва ибтидои сoлxoи 30-юм махсусан, даp 5-6 соди баъди анчумани якуми ИН СССР (1934) асаpxoи зиёди Пушкин ба точикй таpчyма ва нашp шуданд.

Аз ибтидои сoдxoи 30-юм таpчyмаи асаpxoи Пушкин хеде авч гиpифт. Ва сабаби асосии оидо ба назаpи мо се омили асосй мебошад:

1) Соди 1933 КМ КП Точикистон к;аpopи махсус «Даp бopаи нашpй точикии асаpxoи M.Гopький ва таpчyмаи асаpxoи беxтаpини адабиёти точик ба забони pyrä» баpoваpд.

2) Каpopи пденуми Кумитаи ташкидии ИН СССР даp бopаи таpчyма ва маъpyзаи устод Лoxyтй poчеъ ба заpypияти таpчyмаи асаpxoи адибони точик ба забони pyrä ва баpъакси он даp мoxи августи соди 1933. «Ин таклифи Лoxyтй аз таpафи Гopький хуб пазиpyфта шуда буд» (5).

3) Фаpoдам омадаии шаpoити таpчyма, чопи асаpxo, матбуот ба забони точикй.

Ин oмилxoе, буданд, ки сypъати таpчyмаи ашъopи Пyшкинpo тезониданд. Соди 1936 «Дyхтаpи капитан»-и Пушкин ба точикй таpчyма шуд. Соди 1937 бошад «Киссаи поп ва хизматгopи дандаxyp», «Киссаи шox-сyдтoн», «Киссаи мoxигиp», повести «Моткаи к;аpамашшoк», «Дyбpoвский», «Повесщои «Белкин» ва Fайpа ба забони точикй таpчyма ва нашp гаpдиданд. Соди 1937 таpчyмаи асаpxoи Пyшкинpo ёдбуди lGG-содагии вафоти шoиp тезонид. Ба кдвли Ш.Х,усейнзода «Баъд аз ин ёдбуди Пушкин - Х.Х.) асаpxoи Пушкин ба як системаи муайян ва аз pyи план ба забони точикй таpчyма ва нашp шудан гиpифт»(5,24). Даp xак;ик;ат таpчyмаи асаpxoи Пyшкинpo ёдбуди 100-солагии вафоти шoиp ба як маъpакаи мyxими адабй табдид дод. Ин ёдбуд баpoи худшиносии миддатxoи дигаp замина гузошт. Ба гузашта мypoчиат каpдани хадвдо акнун ба xyкми анъана даpoмад. Пушкин ва ёдбуди y баpoи тамоми хадвдои дигаp ин имкoнpo фаpoдам oваpд. Ба ин муносибат чашни Фиpдавсиpo даp Точикистон метавон хoтиpнишoн каpд.

Соди 1938 «Бандии Кавказ» аз чониби Хдбиб Юсуфй, соди 1939 <Œypom> ва «Бopис Годунов» аз чониби С.У^зода (ба назм даpoваpдаи Сyxайлй), соди 1940 «Фонтами БoFчасаpoй» (таpчyмаи (дастчамъй), «Киссаи шoxдyхтаpи мypда ва xафт паxдавoн», «Баpoдаpoни Fopатгаp», «Полтава» аз чониби Хдбиб Юсуфй нашp шуданд. Fайp аз ин якчанд шеъpxoи Пушкин аз чониби адибон M.Тypсyнзoда, Р.Чддид, M.Раxимй низ таpчyма гаpдиданд.

Соди 1946 А.Лoxyтй ба таpчyмаи асаpxoи Пушкин шypyъ каpд. Лoxyтй якчанд шеъp ва манзyмаxoи Пушкин аз чумда шеъpи «Даp xавoи дидкаши фаввopаxo», «Кoxи ёдгop», «Достони Олеги дидoгox», хикояи «Moxигиp ва мoxй», «Moцаpт ва Сальеpи» ва Fайpаpo таpчyма ва соди 1947 чоп намуд.

Сoлxoи 60-ум таpчyмаи точикии ашъopи Пушкин давом дошт. Охиpи сoдxoи 60-ум якчанд шеъpxo аз манзуман «Так;дидxoи к;ypъoнй»-и Пушкин аз чониби Лоик; Ш^адй сypат гиpифт. Вале Лои^ Ш^адй таpчyмаи ин манзyмаpo идома надод. Соди 1976 бо ибтикopи rnrnp^ra «Иpфoн» бо дастчамъии шoиpoни мyoсиp таxти унвони «Кoxи ёдгop» таpчyмаи ашъopи даp сoдxoи гуногун ба точикй баpгаpдoнидаи Пушкин аз чоп

баромад. Дар ин мачмуа тарчумах,ои Лох,утй, М.Аминзода, Д.Юсуфй, Лоик Киром, Мастон Шералй, Гулрухсор, Дайрат Шанбезода ва гайра чой дода шудаанд. Дар таърихи тарчумах,ои ашъори Пушкин ин мачмуаро метавон мукаммалтарии тарчума хдсобид.

Солх,ои охир нашри такрории баъзе асарх,ои тарчумашудаи Пушкин ба назар мерасад. Дар адабиётшиносии муосир х,ам корх,ои чиддие оид ба аъшори Пушкин мушохдда намешавад.

Доло дар назди адабиётшиносони точик вазифае истодааст, Ки тарчумаи асарх,ои Пушкинро дар мукоиса бо асди онх,о мавриди баррасии аники интикодй карор дода, х,усну кубх,и он тарчума^оро нишон дихднд. Ин барои пешрафти тарчумаи осори Пушкин ва умуман инкишофи тарчумаи бадей дар адабиёти точик хеде судманд хохдд буд.

Адабиёт:

1. Кори-Ниёзов Н. Очерки истории культуры советского Узбекистана. -М.: Изд-во

АН СССР, 1995.

2. Салье И.А. Всесоюзный писательский съезд и задачи таджикских писателей //

Коммунист Таджикистана. - 1933. - 10 окт.

3. Таърихи адабиёти точик. - Душанбе: Дониш, 1984. -К.1.

4. Дошим Р. Сол^о дар са^ифа^о. -Душанбе: Адиб, 1988.

5. Хусейнзода Ш. Баъзе ва андеша. -Душанбе: Ирфон, 1964..

ПУШКИН В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ

Холов Холма^мад Рацабович

В статье рассматриваются работы таджикских ученых, в которых дается оценка наследия А.С.Пушкина, определяется его место в таджикской литературе

PUSHKIN IN TAJIK LITERATURE

Kholov Kholmahmad Rajabovich

The article is dealt with the work of Tajik scientists who give the assessment to the heritage of A.S.Pushkin. In the article his place in Tajik literature is considered as well.

Key words: the first translations, Pushkin, poetry, Tajik language

Сведения об авторе: Холов Холмахмад Раджабович - кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка Российско-Таджикского (Славянского) университета, тел.: (+992) 907723901

Infomaton about the author: Kholov Kholmahmad Rajabovich - Ph.D in Philology, Assistant Professor. Chair of Tajik Language, Russian-Tajik (Slavonic) University, tel.: (+992) 907723901

О СПОСОБАХ ПЕРЕДАЧИ ПРОСТРАНСТВЕННОГО ЗНАЧЕНИЯ РУССКИХ ГЛАГОЛОВ С ПРИСТАВКОЙ ПРО- НА ТАДЖИКСКИЙ ЯЗЫК

Азизова М. Э.

Таджикский национальный университет

В последнее время в практике лингвистических исследований все большее место занимают работы, посвященные анализу языковых фактов русского языка с иноязычной точки зрения, в сопоставлении с фактами иных языков. Методика преподавания русского языка как иностранного нуждается в углубленном изучении структуры, значения и употребления конкретных языковых форм.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.