Научная статья на тему 'ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА НЕФТЬ-ГАЗ КОРХОНАЛАРИ ИНВЕСТИЦИЯ СИЁСАТИДА ИМПОРТНИ ҚИСҚАРТИРИШ ВА МАҲАЛЛИЙЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА НЕФТЬ-ГАЗ КОРХОНАЛАРИ ИНВЕСТИЦИЯ СИЁСАТИДА ИМПОРТНИ ҚИСҚАРТИРИШ ВА МАҲАЛЛИЙЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
13
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Область наук
Ключевые слова
маҳаллийлаштириш / импортни қисқартириш / саноат кооперацияси / трансформация / молия / тўғридан-тўғри хорижий инвестцииялар / таҳлил / молиялаштириш / кооперация портали / харид портфели.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бакиева И. А., Умурзоқов Ж. Ш.

Ушбу мақолада трансформациялаш шароитида нефть-газ корхоналари инвестиция сиёсатида импортни қисқартириш, маҳаллийлаштиришнинг аҳамияти таҳлил қилинган. Ўтказилган таҳлиллар асосида тадқиқот объекти ҳисобланган “Ўзбекнефтгаз” АЖда маҳаллийлаштириш, импортни қисқартиришнинг инвестиция сиёсатини олиб боришдаги аҳамияти бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА НЕФТЬ-ГАЗ КОРХОНАЛАРИ ИНВЕСТИЦИЯ СИЁСАТИДА ИМПОРТНИ ҚИСҚАРТИРИШ ВА МАҲАЛЛИЙЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

Received: 12 September 2022 Accepted: 21 September 2022 Published: 30 September 2022

Ицтисодиёт

ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА НЕФТЬ-ГАЗ КОРХОНАЛАРИ ИНВЕСТИЦИЯ СИЁСАТИДА ИМПОРТНИ !^ИСКДРТИРИШ ВА МАХ.АЛЛИЙЛАШТИРИШНИНГ АХДМИЯТИ

Бакиева И.А.1, Умурзоцов Ж.Ш.2,

'ТМИ профессори в.б., и.ф.н., 2ТМИ мустакил изланувчиси, PhD

Аннотация. Ушбу мак;олада трансформациялаш шароитида нефть-газ корхоналари инвестиция сиёсатида импортни к,искартириш, мах,аллийлаштиришнинг а^амияти тах^ил ^илинган. Утказилган тагушллар асосида тадкик;от объекти ^исобланган "Узбекнефтгаз" АЖда мах,аллийлаштириш, импортни ^искартиришнинг инвестиция сиёсатини олиб боришдаги ах,амияти буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чик;илган.

Калит сузлар: ма^аллийлаштириш, импортни к;иск;артириш, саноат кооперацияси, трансформация, молия, турридан-тугри хорижий инвестцииялар, та>у1ил, молиялаштириш, кооперация портали, харид портфели.

Кириш. Хрзирги глобал дунёда булиб утаётган узгаришлар фонида республикамиз корхоналарида хал^аро ва миллий, объектив ва субъектив, ички ва тацщи ва шу каби асосий талаблар узаро уйрунлаштирилиб, бизнес карорлари к;абул ^илинмокда.

Айни х,олат зса ривожланган бозор и^тисодиётини инновацион янгиликларга асосланган даврида субъектларнинг узлуксиз ва самарали фаолият юритишлари учун ута зарур. Фикримизча, бу борада х,ар бир корхона узининг узок; ва урта муддатли стратегияларига эга булиши лозим.

Мана шундай аник мак;саднинг мавжудлиги х,амда белгиланган вазифалар бажарилиши муайян мамлакат ва ундаги корхоналар идтисодиёти ривожланишида асосий омиллардан бири булмокда.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили.

Х,ар к;андай давлатнинг ик,тисодиёти, ^оида тарик;асида, кушимча к;иймат яратишга к;аратилган. Мустакилликнинг илк йилларида Собик; Иттифок; давлатларининг ик;тисодиёти турли усуллардан фойдаланган ^олда

керакли натижага эришди, лекин )^ар доим )^ам муваффа^иятга эриша олмади деб айта олишимиз мумкин.

Ма^аллийлаштириш сиёсатининг энг му-ваффа^иятли мисолини эсласак, республикада автомобиль ишлаб чик;аришни илгари суриш )^ак;ида айтишимиз мумкин.

Х,озирги кунда Узбекистан Респуб-ликасида и^тисодий сиёсатнинг устувор йуналишларидан бири - бу шубх,асиз кичик бизнес ва мах,аллий тадбиркорликни ривожлантиришдир.

Минта^адаги бугунги мураккаб геосиёсий вазият ички имкониятлардан янада кенгрок; фойдаланиш, мах,сулот ва хизматларни ма^аллийлаштиришни чукурлаштириш, тар-мок; ва хусусий сектор субъектлари уртасида узаро саноат кооперациясини кенгайтириш, очик; ва манфаатли муло^отни кучайтиришни талаб этмокда.

Та^лил ва натижалар.

Мах,аллийлаштириш, импорт урнини босиш (к;иск;артириш) тадбирларига миллий ик;тисодиёт учун талаб этилаётган янги

муносабатларнинг энг мух,имларидан бири деб к;араб, унинг барча жих,атларини илмий урганилишини давр та^озо зтмокда.

"Бугунги узгарувчан шароитда ик;тисодиётимизни барк;арор усишини таъминлашнинг энг самарали йули - ички имкониятларни ишга солиш, яъни импорт булаётган тайёр мах,сулотларни узимизда ишлаб чи^ариш ва ма^аллий саноатни янада ривожлантиришдан иборат. Бу миллий и^тисодиётимизнинг устувор йуналиши булиши керак".

Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2019 йил 24 августдаги "Давлат ва хужалик бошкаруви хдмда ма^аллий ижроия ^окимияти органларининг ишлаб чи^аришни мах,аллийлаштириш ва саноат тармок;ларида кооперация ало^аларини жадаллаштиришнинг янги тизимини жорий этиш буйича масъулиятини янада ошириш тугрисида"ги ГЩ-4426-сонли карори билан республикада ушбу

йуналишга яна ^ам жиддий а^амият берила бошланди.

Царор ижроси доирасида "Узбекнефтгаз" АЖда мах,аллийлаштириш, саноат

кооперациясини кенгайтириш, харидлар шаффофлигини таъминлаш йуналиши таджик ^илинди.

Тадки^от объекти х,исобланган "Узбекнефтгаз" АЖ томонидан ма^аллий корхоналар билан доимий ва узаро манфаатли хдмкорликни йулга 1^уйиш х,амда кенгайтириш масаласига доимий равишда жиддий ургу бериб келинмовда.

Компания олдига куйилган максадларни самарали амалга оширишда жа^он бозоридаги узгаришлар, талаб ва таклифнинг узгариши ва сабаблари, ра^обатчилар стратегияси, энергия истеъмолидаги таркибий узгаришлар, талабнинг мавсумий тебранишларидан уз вацтида хабардор булиш катта ах,амиятга зга.

19, 8,5% ■ 1 2018 й. 201 28 23% 1 1 9 й. 2020 й. 202 Г 1 й. 20 0% 22 й.

1-расм. "Узбекнефтгаз" АЖда корпоратив харидларида ма)<аллий ишлаб чи^арувчилар улушининг узгариш динамикаси.

Олиб борилган ишлар натижасида сунгги 3 йилда тармок мах,аллийлаштириш дастури доирасида 7,8 трлн. сумлик 57 та янги ма^сулот ишлаб чик;ариш йулга куйилди. Жамиятнинг умумий харидлари х,ажмида мах,аллий мах,сулот ва хизматлар улуши 2018 йилдаги 17 фоиздан

2021 йилда 28 фоизгача ортди (1-расм).

Шу билан бир ^аторда импортни 1^иск;артириш, ички бозор имкониятларидан кенгрок; фойдаланиш натижасида импорт х,ажми 2018 йилдаги 865 млн. АКШ долларидан 2021 йилда 486 млн. АКД1 долларигача ёки 1,8

N3 [5] 2022 А« го Ыоггп

бараваргача кис^артирилди (2-расм).

Таъкидлаш жоизки, самарали кооперация х,амкорлиги натижасида бугунги кунга келиб республикамизда нефтгаз корхоналари учун

ма^сулот ишлаб чикариш ва хизмат курсатишга ихтисослашган 50 дан ортик сало^иятли ма)<аллий ишлаб чи^арувчилар шаклланганди.

млн. долл.

865 млн. долл.

2018 й.

2021 й.

2022 й.

2-расм. 2018-2022 йилларда "Узбекнефтгаз" АЖнинг импорт хажми узгариш динамикаси.

2022 йилнинг январь-сентябрь ойларида "Узекнефтгаз" АЖ ва унинг тармо^ корхоналари томонидан электрон кооперация портали ор^али ма^аллий ишлаб чик;арувчилар билан умумий циймати 556,3 млрд. сумлик 1724 та шартнома имзоланиб, ижрога каратилган. Шундан, 224,9 млрд. сумлик 1445 та шартнома ёки 40,4 фоиз - мах,сулот, бутловчи буюм ва материаллар учун х,амда 331,4 млрд. сумлик 279 та шартнома ёки 59,6 фоиз - иш ва хизматлар учун (3-расм).

Корхона импорта ^ажмини

^искартирилиши минта^а ва умуман бутун жахрнда савданиб к;олаётган глобал х,авф фонида ички имкониятлардан самарали фойдаланиш ^исобига операцион фаолият ва инвестиция сиёсатни узлуксизлигини таъминлаш, маблагларни и^тисод килиш, валюта маблаглари тежамкорлигига эришиш

имконини беради.

Шу билан бирга айни пайтда нефть-газ корхоналари инвестиция сиёсати самарадорлигини оширишга хизмат к;илувчи инструментлардан бири булган ушбу со^ани янада такомиллаштиришда куйидаги муаммоли масалаларга барх,ам берилиши лозим деб х,исоблаймиз:

янги лойи^аларнинг маркетинг тадцицотлари, лойи^а хужжатларини ишлаб чи^иш, хорижий мутахассисларни жалб килиш харажатларини ^оплаш манбаси буйича енгилликлар тавдим этиш;

мах,аллий корхоналарнинг мах,сулот-ларини хорижда сертификатлаш харажатларини тулдириш буйича имтиёзлар тавдим этиш;

инвестиция лойи^алари доирасида техник-и^тисодий асос, ма^сулот сертификати, божхона туловлари таъминоти талаб этилмаслиги ва бошкалар.

3-расм. "Узбекнефтгаз" АЖ томонидан 2022-йилда электрон кооперация портали оркали имзоланган шартномаларни республика худудлари буйича та^симоти.

Хулоса ва таклифлар. Маълумки, корхона молиясида энг асосий натижа имкон Кадар купрок фойдага эришишдир. Фойда эса куплаб омилларнинг уйгунлашуви таъсирида шаклланади ва олинади.

Х,ар бир омилнинг табиий, ижтимоий ва ик;тисодий табиатини билиш, уларга таъсир этиш воситаларини топиш, уларни олдиндан кура олиш, мивдоран уЛчаш ва режалаштириш, фаолият давомида тугри боцщариш ва назорат этиш, ишлатилмаган имкониятларни топиш ва салох,иятдан максимал фойдаланиш кабилар пировард натижада фойда хджмини илмий белгилаш ва уни кулга киритишдаги мух,им ёндашувлар х,исобланади.

Тадкикот объекти йилликхарид портфели та\лили асосида шу нарса маълум булдики, харид сиёсатининг ок;илона юритилиши куйидаги мак;садларга хизмат килади:

Узбекистан Республикаси

Президентининг 2021 йил 2 июлдаги "Давлат харидлари шаффофлигини таъминлаш ва самарадорлигини оширишга дойр кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ГЩ-5171-сонли Карори ижросини таъминлаш;

- моддий-техникресурслар вахизматларни уз вацтида етказиб бериш орк;али операцион фаолиятда ва инвестиция лойих,аларини амалга оширишда ишлаб чик;ариш узлуксизлигини таъминлаш;

корхона ва унинг таркибий булинмаларида амалга ошириладиган харид жараёнларини режалаштириш, тизимли ташкил килиш ва уларни тартибга солиш;

корхона молиявий маблаглари та^симотини оптималлаштириш ва харид жараёнларини утказиш муддатларини к;иск;артириш;

- мах,аллий ишлаб чи^арувчилар ва илмий бирлашмалар учун мах,сулот ва хизматларни ишлаб чик;ариш ва етказиб бериш учун олдиндан шароит яратиш.

"Аксарият хорижий мамлакатлар иктисодиётининг кис^а, урта ва узок муддатли даврда барцарор ривожланиши нефть-газ корхоналарининг барцарор ривожланиш тенденциялари билан бевосита боглик булиб, куп х,олларда хдтто узаро мутаносибликка эга булади".

Шундай экан, нефть-газ корхоналари

N3 [5] 2022 Лцго [пГнпп

фаолиятининг натижадорлиги ик;тисодиётнинг бошк;а тармок;ларидан ташк;и бозорга сезувчанлик даражасининг ю^орилиги, нарх узгариши, геосиёсий вазият, ицлим узгаришлари каби омиллар билан бевосита богливдиги билан ажралиб туради. Шу сабабли

х,ам мах,аллийлаштириш х,исобига ташк;и бозор таъсиридан к;исман х,имояланиш нефть-газ корхоналари инвестиция сиёсатига бевосита таъсир курсатувчи омил деб х,исоблаш мумкин булади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикам Президентининг 2019 йил 24 августдаги "Давлат ва хужалик боцщаруви ^амда махаллий ижроия ^окимияти органларининг ишлаб чикаришни мах,аллийлаштириш ва саноат тармовдарида кооперация алоцаларини жадаллаштиришнинг янги тизимини жорий этиш буйича масъулиятини янада ошириш тугрисида"ги ГЩ-4426-сонли Царори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 2 июлдаги "Давлат харидлари шаффофлигини таъминлаш ва самарадорлигини оширишга дойр кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ГЩ-5171-сонли Царори.

3. Элов Д., Очилов Н. Ишлаб чи^аришни ма^аллийлаштиришнинг хорижий тажрибаси, Ик;тисод ва молия, 2013, 8.

4. Алёхина ТА., Захаркина Н.В. Импортозамещение как основной инструмент развития экономики России. Вестник Дагестанского государственного технического университета. Технические науки. 2018.

5. Baer W. ImportSubstitution and Industrialization in Latin America: Experiences and Interpretations // Latin American Research Review. 2013. Vol. 7. No. 1. P. 95-122.

6. Ирода Бакиева, Жамолиддин Умурзок;ов, Хорижий нефть-газ корхоналарида инвестицион фаолият механизмини такомиллаштириш тажрибаси, "Biznes-Эксперт" журнали, №8 (152), 2020, 117-119 бетлар.

7. Umurzokov Jamoliddin Sherbekovich, Mechanisms for improving investment attractiveness in oil and gas companies, Journal of Management Value & Ethics, Jan.-March. 21 Vol. 11 No.01, ISSN-2249-9512.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.