Научная статья на тему 'ИЧКИ ВА ГЛОБАЛ ИНТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН НЕФТЬ-ГАЗ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИ'

ИЧКИ ВА ГЛОБАЛ ИНТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН НЕФТЬ-ГАЗ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Прочие естественные и точные науки»

CC BY
15
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ички ва глобал интеграция / таркибий ўзгаришлар / трансформация / инвестиция сиёсати / тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар / таҳлил / молиялаштириш / нефть маҳсулотлари транспортировкаси.

Аннотация научной статьи по прочим естественным и точным наукам, автор научной работы — Умурзоқов Ж. Ш., Бакиева И. А.

Ушбу мақолада ички ва глобал интеграция жараёнларида Ўзбекистон нефтьгаз саноати корхоналари трансформацияси ва таркибий ўзгаришлари ҳолати кўриб чиқилган. Республика ёқилғи-энергетика комплекси таркибига кирувчи корхоналарда инвестиция сиёсати самарадорлигини таъминлаш масаласи таҳлил қилинган. Нефть-газ корхоналари инвестиция сиёсатида таркибий ўзгаришларнинг аҳамиятини ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим естественным и точным наукам , автор научной работы — Умурзоқов Ж. Ш., Бакиева И. А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЧКИ ВА ГЛОБАЛ ИНТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН НЕФТЬ-ГАЗ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИ»

Received: 12 September 2022 Accepted: 21 September 2022 Published: 30 September 2022

Таэ^лил ва таклиф

ИЧКИ ВА ГЛОБАЛ ИНТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИДА УЗБЕКИСТОН НЕФТЬ-ГАЗ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИ

Умурзоцов Ж. Ш.1, Бакиева И. А.2

2и.ф.н., доц.

Аннотация. Ушбу ма^олада ички ва глобал интеграция жараёнларида Узбекистон нефть-газ саноати корхоналари трансформацияси ва таркибий узгаришлари ^олати куриб чик;илган. Республика ёь;илги-энергетика комплекси таркибига кирувчи корхоналарда инвестиция сиёсати самарадорлигини таъминлаш масаласи тах,лил килинган. Нефть-газ корхоналари инвестиция сиёсатида таркибий узгаришларнинг ах,амиятини ошириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чик;илган.

Таянч сузлар: ички ва глобал интеграция, таркибий узгаришлар, трансформация, инвестиция сиёсати, тугридан-тугри хорижий инвестициялар, тахлил, молиялаштириш, нефть ма^сулотлари транспортировкаси.

Кириш. Мамлакатимиз нефть ва газ мажмуаси глобал ёк;илги энергетика таъминоти тизимининг бир кисми, жа^он нефть ва газ бозорининг мух,им элементидир. Республикамиз нефть ва газ сох,асида бундай ишлаб чик;ариш ва технологик жараён Куйидагилардан иборат:

углеводород хом ашёсини к;идириш, яъни нефть, газ, газ конденсата хом ашёси буйича геология к;идирув ишларини олиб бориш;

углеводородларни ^азиб олиш ва бирламчи (тижорат) к;айта ишлаш;

ишлаб чи^арилган углеводород хом ашёсининг нефть, газ, газ конденсати ва уларни кейинчалик цайта ишлаш ма^сулотларини ташиш;

нефт ва газ-кимё сектори ихтиёридаги углеводород хомашёсини к;айта ишлаш;

нефть ва газ ма^сулотларини ва уларни бирламчи к;айта ишлашнинг боища ма^сулотларини ишлаб чи^ариш, так;симлаш ва сотиш.

Собик; Иттифо^ ё^илги-энергетика комплексининг бир неча ун йилликлар давомида тупланган салох,ияти узок вак;т давомида нафа^ат унинг таркибий к;исми булган республикалар, балки социалистик лагер мамлакатлари хдм ижтимоий-ик;тисодий ривожланиши учун асос булиб хизмат килди. XX асрнинг охирига келиб ёкилги-энергетика комплекси таркибида сезиларли узгаришлар руй берди, улар орасида углеводород ресурсларининг (нефть ва газ) етакчи ролини (1996йилда80,6фоиз),улушиникамайтиришни алох,ида таъкидлаш керак. Кумир ва атом

энергияси . (?)

Мамлакатимиз иктисодиётида амалга оширилаётган таркибий ислох,отларнинг самарадорлиги, саноат тармоклари фаолиятини инновацион ривожланиш шарт-шароитларини таъминлаш, ах,оли бандлигини ошириш, саноат ишлаб чи^аришни мах,аллийлаштириш орцали а^олининг саноат мах,сулотларига булган талабини самарали к;ондириш имкониятларини шакллантиришга ижобий таъсир курсатмовда.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили.

Саноат тармок;ларида мух,им

таркибий узгаришларни амалга ошириш ва инвестицион фаолликни таъминлашда нефть-газ саноатнинг урни му^им а^амиятга эга. В.Л.Ткачева тадк;ик;отларида айтилишича, мамлакат саноатининг мазкур тармогида амалга оширилаётган к;атор чора-тадбирлар нефть-газ сох,асини жах,он бозоридаги урнини муста^камлашга йуналтирилаётганлиги

сабабли, сох,ага хорижий консалтинг компаниялари ва мутахассисларини кенг ми^ёсда жалб этиш, геология-^идирув ишларини ташкил к;илишнинг халк;аро стандартларга мувофик; ^олда амалга ошириш оркали инвестицион фаоллигини таъминлашга йуналтирилган тадк;и^отларни амалга ошириш жараёни долзарб а^амиятга эга .

P.C.Голов, К.В.Балдин, И.И.Передеряевлар "инвестицион фаолиятни амалга оширишнинг ташкилиймеханизминингамалк;илишхусусияти иктисодиётдаги таркибий ислох,отларни янада чуцурлаштириш, корхоналарнинг инвестицион фаолиятини янада жонлантириш, хорижий инвестицияларни, аввало, тугридан-тугри

хорижий инвестицияларни кенг жалб этиш ва улардан самарали фойдаланиш, ишлаб чицаришни модернизация килиш, техник ва технологик кайта ьуроллантириш оркали янги иш уринларини шакллантириш" каби к;атор йуналишлар доирасида таджик этилади .

Тах^ил ва натижалар.

Узбекистон иктисодиётининг нефть-газ комплексини узгартириш боскичлари ва Конуниятларини, уларнинг кетма-кетлиги ва устуворлигини киска, урта ва узок муддатли истикболда урганиш, биринчи навбатда, ёкилги-энергетика комплексининг ушбу кисми амалда мух,им ахамиятга эга эканлиги билан изохланади. Бу со^а мамлакат иктисодиётининг Харакатлантирувчи кучи, Узбекистон ва МДХ мамлакатлари минтакаларининг интегратори.

Мамлакатимизда )^ам, хорижда х,ам

иктисодиётнинг нефть-газ комплекси билан куплаб илмий-тадк;ик;от, ишлаб чикариш, давлат-институционал, молиявий ва хусусий тах^ил тузилмалари шугулланади. Бундай жиддий эътиборнинг узиёк; ушбу мажмуанинг мамлакат иктисодиёти учун ахдмияти х,ак;ида гапиради ва шу сабабли ушбу мураккаб жараённинг барча кисмларининг мамлакат ва жах,он иктисодий динамикасидаги узаР° таъсирини, унинг сабабларидан келиб чикиб кузатиш зарурати тугилади.

Кейинчалик мустакилликнинг дастлабки 10-15 йилида углеводородларни казиб олиш ва кайта ишлаш, тог-кон саноати, металлургия корхоналарини кайта ишлаш корхоналари билан бир мажмуа таркибида боищариш жараёни узини окламади десак булади (1-расм).

о00 00°о

ФаолЙйтнинг ракобат ва табипй-0 монопол турларинп ^-^катъин ажратпш .

°поо°

о о

>

Нархни шакллантириш цопдаларига тузатишлар кирптиш

•Ракобат сегмента уз ичига кидириш, узлаштириш, казиб олиш, нефть ва газни кайта 1шшаш, маркетинг ва сотшн функцияларинп олади • Табиий монопол фаолнят табиий газни машстрал кувурлар оркали транспортировка кнлншдан нборат

• Нефть ва газни казиб олиш: нархни экспорт нархларп даражасида белгиланшшши таъмннлаш

• Транспортировка: тартибга солпнувчи нархлар (тарифлар)

•Кайта ишлаш ва сотши: экспорт мукобплп асоспда бозор муносабатларнга асосланган нархлар

•Барча хужалик субъекгларига, шу жумладан хорижий компанияларга ягона, шаффоф ва узок муддатлп хамкорлпк копдалархши белпшаш

•Нефть-газ сохасп сервис хизматларига (кайта ишлаш, саклаш. таъмирлаш) очик ракобат мухитини яратнш

1-расм. Нефть-газ тармогида таркибий узгаришларни амалга ошириш зарурати.

Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2019 йил 9 июлдаги ПК^-4388-сонли "Ах,оли ва иктисодиётни энергия ресурслари билан баркарор таъминлаш, нефть-газ тармогини молиявий согломлаштириш ва унинг бошкарув тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори асосида амалга оширилган дивестицион таркибий узгаришлар натижасида "Узбекнефтгаз" АЖ бир вактнинг узида углеводородларни кидириш, Казиб олиш, етказиб бериш, кайта ишлаш, сотиш каби йуналишларни узида бирлаштиради.

Бундай мураккаб бошкарув тизими натижасида сох,анинг айрим йуналишларида инвестицион фаолият самарасиз ташкил этиш эз^тимоли юкорилиги сакланиб колади.

Мазкур карорга асосан

"Узбекнефтгаз" АЖга "Узбургунефтгаз" АЖ, "Узнефтгазказибчикариш" АЖ, "Узнефтма^сулот" АЖ, "Узнефтгазмаш" АЖларни кушиш, "Узбекнефтгаз" АЖ ижро этувчи аппарата таркибида тугатилаётган бугинларнинг вазифалари ва функцияларини бажарувчи тегишли булинмаларни ташкил

Agro 1п1()ГШ N3 [3] 2022

этиш орк;али тизим боищарувида ортик;ча бугинлар к;ис^артирилди.

"Узтрансгаз" АЖни "Узбекнефтгаз" АЖ таркибидан чик;ариш ва "Узбекнефтгаз" АЖнинг "Узтрансгаз" АЖ устав капиталидаги улуши Узбекистон Республикаси Давлат активларини боищариш агентлигига берилди.

"Узтрансгаз" АЖнинг газ таъминоти буйича худудий филиаллари негизида Узбекистон Республикаси Энергетика вазир-лиги тизимидаги "Худудгазтаъминот" АЖ ташкил килинди.

Кдрорга мувофик; Узбекистон

Республикасининг нефть-газ тармогини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини амалга ошириш учун халк;аро молия институтлари, хорижий хукуматлар молия ташкилотлари ва консалтинг компанияларини жалб цилиш чоралари курилмовда. Хусусан, 2030 йил концепциясини ишчи гурух, билан биргаликда амалга ошириш ишларига халцаро молиявий институтлар ва консалтинг компаниялари (Жах,он банки, ЕТТБ.ОТБ, BCG, Ernst & Young] жалб килинди.

Бундан ташцари, республика газ секторини ривожлантириш ишларини амалга ошириш мак;садида Жах,он банки томонидан "Corporate Solutions" (Буюк Британия) консалтинг компанияси жалб этилган. Хрзирги кунда Узбекистоннинг газ тармогини ислох; цилиш буйича йул харитаси ва амалга ошириш режаси тугрисида бошлангич х,исобот олинди.

Карор орк;али амалга оширилаётган таркибий узгаришлардан яна бир а^амиятлиси - халк;аро молия институтлари ва халк;аро консалтинг компаниялари кумагида 2024 йилдан кечиктирмасдан устав капиталларида давлат улушини 51 фоиздан кам булмаган

мивдорда сак;лаб к;олган х,олда, ма^аллий ва халк;аро фонд бозорларида акцияларни бирламчи ва иккиламчи оммавийжойлаштириш (1РО) орк;али "Узбекнефтгаз" АЖ ва "Узтрансгаз" АЖга инвесторлар жалб к;илишдир.

Юкррида келтирилган тадбирлар шубхдсиз нефть-газ корхоналарида инвестиция фаолияти механизми самарадорлигига эри-шишда кескин бурилиш ясай олади деб х,исоблаймиз.

Шу билан бирга трансформация бос--к;ичида корхоналар инвестиция сиёсати самарадорлигини ошириш масаласи долзарб булиб ^олмокда.

Хулоса ва таклифлар. Тад^ик;от объекти ^исобланган "Узбекнефтгаз" АЖ фаолият йуналишининг узига хослиги, мавжуд кадрлар ва ресурс сало^иятини инобатга олиб, корхонада инвестиция фаолиятининг молиявий механиз-мини такомиллаштиришда ^йидаги устувор вазифаларга ах,амият царатиш мак;садга мувофик деб х,исоблаймиз:

асосий воситалар эскириш даражасини уларни боскичма-бос^ич янгилаб бориш х,исобига камайтириш,

корхоналар ик;тисодиётининг энергияга к;арамлигини энергия ишлаб чи^арувчи ва энергия тежамкор технологияларни кенг жорий ^илиш ^исобига камайтириб бориш;

корпоратив боищарув тизимини кенг-рок; жорий к;илиш, унинг шаффофлигини таъминлаш;

углеводород хом ашёсини чукур к;айта ишлаш, мамлакатнинг ресурс имкониятларидан келиб чи^иб нефтегазохимия мах,сулотлари ишлаб чи^аришга кенг эътибор ^аратиш.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 июлдаги ГЩ-4388-сонли "Ах,оли ва и^тисодиётни энергия ресурслари билан бар^арор таъминлаш, нефть-газ тармогини молиявий согломлаштириш ва унинг бошк;арув тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги царори.

2. В.Л.Ткачева, Циклическая трансформация объектов нефтегазового комплекса России в отечественных и мировых интеграционных процессах, Диссертация на соискание ученой степени доктора экономических наук, Москва, 2005 г.

3. Голов Р.С, Балдин К.В, Передеряев И.И. Инвестиционное проектирование: Учебник-М.: Дашков и К, 201 О.- С,- 143.

4. Ж.Ш.Умурзок;ов, Нефть-газ саноатида таркибий узгаришларни амалга оширишнинг инвестицион фаолликни таъминлашдаги урни, "Хал^аро молия ва х,исоб" илмий журнали. №5, октябрь, 2020 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.