Научная статья на тему 'НЕФТ ВА ГАЗ САНОАТИДА ЮҚОРИ ТЕЖАМКОР ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТАДБИҚ ҚИЛИШ'

НЕФТ ВА ГАЗ САНОАТИДА ЮҚОРИ ТЕЖАМКОР ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТАДБИҚ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
284
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нефт ва газ / санаот / ёқилғи баланси / нефт-газ-кимё сохаси. / oil and gas / industry / fuel balance / oil and gas-chemical industry.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Суҳроб Истам Ўғли Эргашев

Технологиялар ривожланиши ортидан ёқилги ресурсларига бўлган талаб ҳам ортиб боради. Ушбу ҳолда дунёда ёқилғи балансини таъминлаш учун нефт ва газ саноатини ривожлантириш, соҳага юқори тежамкор технологияларни тадбиқ этиш масаласи янада долзарблик касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Суҳроб Истам Ўғли Эргашев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

APPLICATION OF HIGH SAVING TECHNOLOGIES IN THE OIL AND GAS INDUSTRY

Demand for fuel resources will also increase as technology advances. In this case, the issue of developing the oil and gas industry, the introduction of high-efficiency technologies in the industry to ensure the balance of fuel in the world becomes even more important.

Текст научной работы на тему «НЕФТ ВА ГАЗ САНОАТИДА ЮҚОРИ ТЕЖАМКОР ТЕХНОЛОГИЯЛАР ТАДБИҚ ҚИЛИШ»

НЕФТ ВА ГАЗ САНОАТИДА ГОВОРИ ТЕЖАМКОР ТЕХНОЛОГИЯЛАР

ТАДБЩ КИЛИШ

Сугроб Истам уFли Эргашев

Тошкент давлат техника университети Геология-кидирув факултети магистри

АННОТАЦИЯ

Технологиялар ривожланиши ортидан ёкилги ресурсларига булган талаб хам ортиб боради. Ушбу холда дунёда ёкилги балансини таъминлаш учун нефт ва газ саноатини ривожлантириш, сохага юкори тежамкор технологияларни тадбик этиш масаласи янада долзарблик касб этади.

Калит сузлар: нефт ва газ, санаот,ёкилги баланси, нефт-газ-кимё сохаси.

APPLICATION OF HIGH SAVING TECHNOLOGIES IN THE OIL AND GAS

INDUSTRY

ABSTRACT

Demand for fuel resources will also increase as technology advances. In this case, the issue of developing the oil and gas industry, the introduction of high-efficiency technologies in the industry to ensure the balance of fuel in the world becomes even more important.

Keywords: oil and gas, industry, fuel balance, oil and gas-chemical industry.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 20 ноябр куни нефт-газ саноатидаги ишлар холатини мухокама килиш ва сохани янада ривожлантириш масалалари буйича йигилиш утказди. Нефт-газ саноати мамлакатимиз иктисодиётида мухим урин эгаллайди. Ушбу соха нафакат энергия манбаи, балки куплаб тармоклар учун зарур булган полимерлар, органик кимёвий моддалар хамда азотли минерал угитларни ишлаб чикаришда асосий хомашё базаси хисобланади. Кейинги икки йилда сохада амалга оширилган ишлар натижасида газ казиб чикариш хажми 10 фоизга ортди, ахолига 15 фоизга куп табиий газ ва 1,6 баробарга куп суюлтирилган газ етказиб берилди. Шу даврда нефтни кайта ишлаш заводларида кушимча 204 минг тонна нефт махсулотлари ишлаб чикарилиб, ички бозорда бензин, дизел ёкилгисига булган талаб кондириб келинмокда. Шуртан ва Устюрт газ-кимё комплексларида жорий йилнинг узида газга нисбатан кушилган киймати 4 баробар куп булган карийб 700 миллион долларлик полиетилен ва полипропилен ишлаб чикарилади. Нефт-газ сохасини янада ривожлантириш учун 2030 йилгача геология-кидирув ишларини олиб бориш, углеводородларни казиб чикариш ва чукур кайта ишлаш буйича умумий

киймати 36,5 миллиард долларлик 30 та инвеститсия лойихасини амалга ошириш белгиланган.

Кулай инвестицион мухит халкаро хамкорларга кенг имкониятларни такдим этмокда. Мослашувчан солик сиёсати, лойихаларнинг салохиятли йуналишларини танлаш имкони, истикболли минтакаларни урганиш ва тадкик этишда курсатилаётган ёрдам самарали хамкорлик килиш ва энергетика сохасидаги кооперацияни ривожлантириш учун замин яратмокда. Хорижий шериклар билан фаол хамкорлик юритиш йилларида мамлакатимизга тугридан-тугри хорижий инвестициялар окими анча кенгайди. Тармок объектларининг техник жихозланганлик даражаси хам сезиларли ортди. Уларнинг аксариятида жиддий модернизация ва кенг куламли реконструкция жараёнлари амалга оширилди. Конларда босимни янада кучайтирувчи замонавий компрессор станциялари, ер ости газ омборлари барпо этилди.

Мамлакатимиз иктисодиётини таркибий узгартириш, тармокларни модернизация килиш, техник ва технологик янгилашга доир лойихаларни амалга ошириш учун инвестицияларни жалб килиш борасида бажарилаётган ишлар алохида эьтиборга лойик. Ана шундай мухим объектлар хакида гапирганда, Жанубий кореялик инвестор ва мутахассислар билан хамкорликда Сургил кони негизида барпо этилган Устюрт газ-кимё мажмуасини алохида таькидламокчиман. Умумий киймати 4 миллиард доллардан ошадиган ушбу мажмуа дунёдаги энг замонавий, юкори технологиялар асосида ишлайдиган, йирик корхоналардан бири булди. Мажмуанинг ишга туширилиши йилига 83 минг тонна ноёб полипропилен махсулотини ишлаб чикариш имконини беради. Хрлбуки, бу махсулот илгари мамлакатимизга четдан, катта валюта хисобига олиб келинар эди. Айни вактда мазкур корхона полиэтилен ишлаб чикариш хажмини 3,1 баробар купайтириш, мингдан зиёд юкори малакали мутахассисларни иш билан таьминлаш учун имконият яратиши билан улкан ахамиятга эгадир. Мамлакатимизнинг 2018-йилга белгилаб олинган марра ва максадлари, ижтимоий-иктисодий ривожланишининг асосий устувор йуналишларини аниклаб олишда жахон микёсидаги хали-бери давом этаётган глобал инкироз билан боглик юзага келаётган жиддий муаммоларни хисобга олмаслигимиз мумкин эмас, албатта.

Ана шу муаммолар туфайли бугунги кунда дунё бозорларида талабнинг кескин камайиб, ноаниклик сакланиб колаётгани, шафкатсиз ракобатнинг тобора кучайиб бораётгани, ишлаб чикариш сурьатларининг пасайиши жахондаги купчилик давлатларга салбий таьсир курсатаётганининг гувохи булмокдамиз. Бундай ута мураккаб вазият барчамиздан эртанги кунимизни куришда, истикболимизни белгилаб олишда, аввало, эскича карашлар колипидан воз кечишни, умрини утаб булган, айтиш мумкин, инерцион усуллардан тулик воз

кечишни талаб этади. Биз учун асосий вазифа - ишлаб чикаришни техник ва технологик жихатдан узлуксиз янгилаб бориш, доимий равишда ички имконият ва захираларни излаб топиш, иктисодиётда чукур таркибий узгаришларни амалга ошириш, саноатни модернизация ва диверсификация килишни изчил давом эттиришдан иборат булиши зарур. Айни шундай янгича караш ва харакатлар бутун фаолиятимизнинг негизини ташкил этиши шарт. Бу борада ички имконият ва захираларимизни ишга солишнинг энг мухим йуналиши бизнинг заминимиздаги бой минерал хомашё ва усимлик дунёси ресурсларини чукур кайта ишлашни боскичма-боскич ошириб бориш, шунингдек, юкори кушимча кийматга эга булган махсулотлар ишлаб чикаришнинг хажми ва турини кенгайтиришдан иборат булиши керак. Бошкача айтганда, хомашёни жахон бозорида талаб катта булган махсулотга айлантириш учун кайта ишлашнинг 3-4 боскичли тизимига утишимиз зарур. Бу тизимнинг маьно-мохияти шундан иборатки, у биринчи боскичда хомашёни дастлабки кайта ишлаш, яьни ярим фабрикатлар тайёрлаш, кейинги боскичда саноат асосида ишлаб чикариш учун тайёр материалларга айлантириш, учинчи, якуний боскичда эса истеьмол учун тайёр махсулот ишлаб чикаришни назарда тутади. Бу борадаги дастурларни ишлаб чикиш ва амалга оширишда хар бир турдаги бирламчи хомашё, яьни ярим фабрикатларни чукур кайта ишлашдан тортиб, уни истеьмол учун тайёр махсулотга айлантиришгача булган якуний боскичга кадар бутун ишлаб чикариш жараёнини кузатиб бориш зарурати пайдо булмокда.

Мухтасар айтганда, ишлаб чикаришни ташкил этишнинг бутун жараёнини -хомашёни чукур кайта ишлашдан токи уни тайёр махсулотга айлантиришгача булган йулини - циклини, сарфланган харажатларнинг максадга мувофиклиги ва нечоглик узини коплашини асослаб берган холда, прогноз килишни таьминлаш даркор. Х,исоб-китоблар шуни курсатмокдаки, юкори кушимча кийматга эга булган махсулотлар ишлаб чикариш натижасида 2030-йилда, янги турдаги товарлар тайёрлашни узлаштириш асосида нефт-газ-кимё сохасида махсулот ишлаб чикариш хажми 3,2 баробар, рангли металл махсулотлари 2,2-марта, кора металлдан тайёрланадиган буюмлар 2,3 карра, кимё саноати махсулотлари, жумладан, минерал угитлар 3,2 баробар купайиши мумкин. Айни шу куз билан карайдиган булсак, яьни, жахон иктисодиётининг ривожланиш жараёнларини чукур тахлил килган, узимизнинг ресурс ва имкониятларимизни реал бахолаган холда, биз олдимизга аник максадни - яьни, 2030-йилга бориб мамлакатимизда ялпи ички махсулот хажмини камида 2 баробар ошириш вазифасини куйишимиз учун бугун, хеч шубхасиз, барча асосларимиз бор. Нефт-газ саноатида табиий газ ва газ конденсатини чукур кайта ишлаш асосида юкори кушимча кийматга эга махсулот ишлаб чикариш хажмини ошириш ва турини кенгайтириш, экспортни купайтириш, мавжуд кувватларни модернизация килиш ва янгиларини барпо

этиш ишлари амалга оширилмокда. Жорий йилда умумий киймати 20,6 миллиард долларлик инвестиция лойихасини бажариш режалаштирилган. Бухоро вилоятида жойлашган Кандим газконденсат конлари гурухини узлаштиришдаги асосий ишлаб чикариш объекти хисобланган Кандим газни кайта ишлаш мажмуаси улардан биридир.

"Узбекнефтгаз" миллий холдинг компанияси Россиянинг "ЛУКОЙЛ" нефт компанияси билан хамкорликда "Кандим-Х,авзак-Х,оди-Куетирот" махсулотини таксимлаш тугрисидаги битим доирасида Кандим газконденсат конлари гурухини узлаштириш лойихасини амалга оширмокда. Ушбу гурухга Кандим, Кувачи-Олот, Оккум, Парсанкул ва Гарбий Хужа каби олтита газконденсат кони киради.

Кандим газни кайта ишлаш мажмуаси таркибига йилига 8,1 миллиард куб метр табиий газни кайта ишлаш кувватига эга завод, шунингдек, 114 казиш кудуги, 11 махсус майдон ва 4 ётув пунктини уз ичига олган табиий газни туплаш тизими киради. Бундан ташкари, 370 километр газ кувури, 160 километр автомобил йули куриш режалаштирилган. Мажмуа ва инфратузилма объектларини барпо этишга 7 мингга якин киши жалб этилади.

Бу компаниямизнинг Узбекистондаги энг йирик инвестиция лойихасидир, -деди "ЛУКОЙЛ" компанияси президенти Вагит Алекперов. - Ускуналар етказиб бериш, газни кайта ишлаш мажмуасини куриш ва Кандим конлар гурухини жихозлаш буйича шартнома киймати 2,7 миллиард долларни ташкил этади. Дастлабки боскичда ушбу лойихага йуналтириладиган жами инвестиция хажми 3,3 миллиард доллар микдорида бахоланмокда. Бу ерга энг яхши мутахассислар ва замонавий технологиялар жалб этилади, ишлаб чикариш хавфсизлиги, мехнат ва атроф-мухитни мухофаза килишга доир барча стандартларга риоя этилади.

Президент Шавкат Мирзиёев алохида таъкидлаганидек, Узбекистон факат табиий хомашёси билан чекланмай, уни чукур кайта ишлашда Кандим мажмуаси катта имконият яратади.

Нефтни кайта ишлаш ва нефт кимё корхоналари технологик жараёнлари параметрлари ва якуний натижалари кайта ишлашга етказиб бериладиган хомашё сифати билан белгиланади. Хомашё сифати эса уз навбатида уни тайёрлаш ва тозалаш усулларидан самарали фойдаланишга боглик. Углеводородлар кимёси ва технологиясининг хозирги замон боскичи нефтнинг сувланганлик даражаси, коррозион активлиги, олтингугурт ва тузлар микдорининг ортишига боглик холда унинг хоссалари ва сифати ёмонлашуви билан характерланади. Шу нуктаи назардан, углеводород хомашёсининг юкорида келтирилган салбий факторлари таъсирини камайтириш, фан ва техниканинг истикболли йуналишларидан хисобланади.

Нефтни казиб олишнинг асосий максади кудук махсулотини олиш, уни кон кувурлари оркали узатиш, нефть, сув ва газни ажратиш ва улардан максадли

фойдаланишдан иборат. Нефтни казиб олиш жараёнида нефтнинг таркибида йулдош нефт газлари (ИНГ) мавжуд булади. ИНГларидан фойдаланишда унинг таркибидаги огир углеводородлар, водород сульфид H2S, ва карбонат ангидрид СО2 булиши бир катор кийинчиликларни тугдиради. Бундай кушимчалар йулдош газларнинг хомашё сифатида хам, ёкилги сифатида хам сифатига салбий таъсир курсатади, нефт казиб олиш ва узатиш курилмалари иш курсаткичларига салбий таъсир курсатади.

Саноатда одатда йирик улчамли абсорбцион курилмалар ёрдамида бундай кушимчалар ажратиб олинади. Бу эса капитал харажатлар ва ишлатиш харажатларининг ошиб кетишига олиб келади. Ушбу муаммони хал килишнинг истикболли йулларидан бири кичик улчамли ихчам абсорбцион курилмалардан фойдаланиш булиб хисобланад.

Шу нуктаи назардан кичик улчамли абсорбцион курилмаларни тадкик килиш долзарб вазифа булиб хисобланади. Бунда асосий диккат курилма габаритларини кичиклаштириш, нархини арзонлаштириш ва самарадорлигини оширишга каратилиши лозим.

Йулдош нефт газларини водород сульфиддан тозалаш учун уюрмали абсорбцион курилма оптимал параметрларини асослаш иш максади булиб хисобланади.

1. Йулдош нефт газларини водород сульфиддан тозалашда ишлатиладиган курилмалар ва технологияларни тахлил килиш;

2. Уюрмали аппаратларни тадкик килишнинг методологиясини шакллантириш;

3. Газ окимининг уюрмали аппаратдаги структурасини моделлаштириш;

4. Уюрмали аппаратда модда алмашиниш самарадорлигини тадкик килиш;

5. Йулдош нефт газларини водород сульфиддан тозалаш учун уюрмали аппарат оптимал параметрларини асослаш методикасини ишлаб чикиш ва улардан ишлаб чикаришда фойдаланиш буйича таклиф ва тавсияларни умумлаштириш.

Йулдош нефт газларини водород сульфиддан тозалаш учун уюрмали аппарат оптимал параметрларини асослаш ва шу асосида кичик улчамли самарали уюрмали аппаратларни нефтни олтингугурдан тозалаш курилмаларида куллаш буйича тавсияларни шакллантириш. Бунда тизимда насадкали абсорбер ва газосепаратордан фойдаланишга эхтиёж колмайди. Натижада капитал харажатлар камаяди ва рентабеллик ортади.

REFERENCES

1. Ш. Мирзиёев. Эркин ва фаровон демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Т.: Узбекистон, 2016.

2. Ш. Мирзиёев. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан

бирга курамиз. - Т.: Узбекистон, 2017.

3. Ш. Мирзиёев. Конун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови. - Т.: Узбекистон, 2017.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси" тугрисидаги Фармони ("Халк сузи", газетаси, 2017 йил, 8 февраль).

5. Основные процессы и аппараты химической технологии: пособие по проектированию / Под.ред. Ю.И. Дытнерского. М.: Химия, 2003.-272 с.

6. Касаткин А.Г., Плановский А.Х,., Чехов О.С Расчет тарельчатых ректификационных и абсорбционных аппаратов. Стандартгиз, 2001.

7. Касаткин А.Г., Дытнерский Ю.И., Питерских Д.Г., Маунг Хла Мьинт Расчет колонн с трубчатыми провальными тарелками. - Химическая промышленность, 2003. № 4. с. 279-286.

8. Касаткин А.Г., Дытнерский Ю.И., Умаров С.У. К расчету колонн с провальными тарелками. -Химическая промышленность, 2008. № 3. с. 166173.

9. Касаткин А.Г. Основные процессы и аппараты химической технологии. / А.Г. Касаткин М.: Химия, 2003. - 753 с.

10. Процессы и аппараты нефтегазопереработки: Учебник для техникумов / Ю.К. Молоканов (серия «Процессы и аппараты химической и нефтехимической технологии»). М.: Химия, 2001. - 408 е., ил.

11. Жумаев КК., Искандаров Ж,Р, Тухтаев Б. Разработка и использоваие малогабаритных абсорбционных установок. Научно-теоретический журнал "Вопросы науки и образования" февраль, 2017 № 2(3) , с.33-35.

12. Жумаев К. К, Искандаров Ж.Р, Йулдош газларни олтингугуртли бирикмалардан тозалаш курилмалари. Олий ва урта махсус таълим юртлари профессор укитувчилари, илмий тадкикотчиларининг "ХХИ асрда фан ва таълим" мавзусидаги илмий маколалар туплами, Тошкент. Бухоро -2017. 244-245 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.