Научная статья на тему 'ТРАДИЦИЯ И НОВАТОРСТВО АБДУДЖАББОРА СУРУША В СОВРЕМЕННОЙ ЛЕКСИКОГРАФИИ'

ТРАДИЦИЯ И НОВАТОРСТВО АБДУДЖАББОРА СУРУША В СОВРЕМЕННОЙ ЛЕКСИКОГРАФИИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
74
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КАМОЛ ХУДЖАНДИ / АБДУДЖАББОР СУРУШ / СЛОВАРЬ / ТВОРЧЕСТВО / СЛОВА / СЛОВОСОЧЕТАНИЯ / МИСТИЧЕСКИЕ ТЕРМИНЫ / КОММЕНТАРИЙ / ОБЪЯСНЕНИЕ / ИЗЛОЖЕНИЕ / ВАСЛА

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Умарова Угулой Турсунбоевна

«Словарь творчества Камола Худжанди» - написанный Абдуджаббором Шохахмади (А. Суруш) таджикского литератора и ученого в раскрытие смысла, интерпретации и некотором сложеном в стихах Камола Худжанди, считается единственной энциклопедией в выяснении и толковании творчества поэта в персидском литературном круге. Порядок данного словаря соответствует таджикскому алфавиту кириллицы и каждый состав слова и термин творчества Камола написано в порядке данного алфавита и вступления также записаны персидскими буквами. С каждым составом слова и термином даны примеры подобно заглавию из стиха Камола Худжанди. Из объяснения автора словаря видно, что в ходе своей работы он впервые в сборе разъясняет значения слов в полном словаре персидского языка, то есть каждое подлинное или враждебное значение, которое имеет данное слово, впервые поясняется и затем объясняется выражение, которое поэт сочинил посредством этого слова. Наравне с этим в связи с влиянием мистических мыслей, в стихах Камола Худжанди, и слова и мистические составы комментированы взглядами мистических людей, в которыя манера работы автора может быть помощью для читателя в познании мистических аспектов творчества поэта. С другой стороны, если выписать только мистические объяснения слова и составы, содержащие в словаре, получается самостоятельный словарь слов состава и мистических терминов стихотворений Шейха Камола Худжанди. Важная особенность процесса работы составления словаря в том, что автор в ходе толкования значения слов наравне с общими значениями слов особо подчеркивает значение взгляда поэта в данных стихах. В «Словаре творчества Камола Худжанди» по требованию хода работы автора комментированы свыше 150 самостоятельных бейтов и более тысячи ключевыю словосочетаний в отдельных стихах. Иными словами, толкование этих ключевых словосочетаний предоставляются равно с объяснением полного бейта, как понимание и восприятие значения данного выражения излагает основную цель поэта.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE TRADITION AND INNOVATIONS OF ABDUJABBOR SURUSH IN MODERN LEXICOGRAPHY

"Dictionary of Kamol Khujandi's Creativity" - written by Abdujabbor Shokhakhmadi (A. Surush) of Tajik writer and scientist in revealing the meaning, interpretation and some complex verses of Kamol Khujandi, is considered the only encyclopedia in elucidating and interpreting the poet's work in the Persian literary circle. The order of this dictionary corresponds to Tajik Cyrillic alphabet and each word composition and term of Kamol's creativity is written in the order of this alphabet and the introduction is also written in Persian letters. With each word composition and term, examples are given like a title from a verse by Kamola Khujandi. From the explanation of the author of the dictionary it is clear. ... Along with this, in connection with mystical thoughts, in the poems of Kamol Khujandi, and the words and mystical compositions of the comments of mystical people. On the other hand, if you write out only mystical explanations of the words and compounds contained in the dictionary, you get an independent dictionary of the words of the composition and mystical terms of the poems of Sheikh Kamol Khujandi. An important feature of the process of compiling a dictionary is that the author, in the course of interpreting the meaning of words, along with the general meanings of words, emphasizes the importance of the poet's gaze in these verses. In the "Dictionary of the Creativity of Kamol Khujandi", at the request of the author's work progress, over 150 independent beits and more than 2000 thousand key phrases in individual verses are commented on. In other words, interpretations of these key phrases are provided along with an explanation of the full bayt, as understanding and perceiving the meaning of a given expression sets out the poet's main purpose.

Текст научной работы на тему «ТРАДИЦИЯ И НОВАТОРСТВО АБДУДЖАББОРА СУРУША В СОВРЕМЕННОЙ ЛЕКСИКОГРАФИИ»

АНЪАНА ВА НАВПАРДОЗЩОИ АБДУЧАББОРИ СУРУШ дар фар^аНгнигории МУОСИР

Умарова У.Т.

Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров

«Фарханги ашъори Камоли Хучандй» - навиштаи Абдучаббори Шохахмад (А. Суруш), адиб ва донишманди точик, дар шарху тафсири калимот, таъбирот ва баъзе аз абёти душвори ашъори Камоли Хучандй буда, ягона комусе пиромуни шарху тавзехи осори Камоли Хучандй дар адаби форсй ба шумор меравад. Тартиби фарханги мазкур мутобики алифбои кириллии точикй ва хар лугату таркибу истилохи ашъори Камол ба тартиби ин алифбост, мадхалхо бо хуруфи форсй низ сабт шудаанд. Хамрохи хар лугат, таркиб ё истилох намунахое аз шеъри Камол ба унвони мисоли шохид ироя гардидааст. Бино бар ишораи Абдучаббори Шохахмад дар сарсухани нашри дуюм, у дар ибтидо фархангро зохиран дар се чилд таълиф карданй будааст. Аммо бахше аз он (шомили хуруфи А то М) соли 1996 мунташир шуда, сипас бо сабабхои гуногун, чопи баъдии он ба таъхир гузошта мешавад. Ва соли 2015 ин асар ба таври чомеъ, дар хачми бузург 731 сахифа, бо теъдоди хазор нусха чоп шуд. Абдучаббори Шохахмад худ менависад, ки бо дастуру рохнамоии донишманди лугатшинос, Абдуманнони Насриддин ба нигориши ин фарханг пардохт ва вироиши дастхатту мошинчопи онро худи устод А.Насриддин анчом дод [6, 5-6]. Муаллиф аз дигар шахсияти адабй, устод Лоик Шералй низ барои «тасхехи мушикофона»-аш [6, с.6] изхори сипос кардааст.

«Фарханги ашъори Камоли Хучандй» шомили чахор бахш аст, ки аз сарсухан ва дебочаи нависандаи он (бо ду хат - хам кириллй ва хам форсй) огоз шудааст. Дар бахши дувум, барои ошноии хонанда, ба таври фишурда аз сохтори фарханги мазбур ва равиши кори муаллиф маълумот омадааст; хамчунин китобномаи муаллиф дарч ёфтааст, ки у беш аз 20 маъхаз, аз чумла, аз хашт девони Камоли Хучандй, чопхои Точикистон ва Эрон, дастнависхо, фархангхои муътамади форсй ва чанд асари дигар бахра бурдааст ва зимни тафсиру ташрех саросари куллиёти Шайх Камолро (худуди 8150 байт) тавр кардааст.

Бахши севум, кисмати умдаи ин асар, ховии луготи машруха мебошад.

Дар бахши чахорум - «Охирсухан», ки низ бо хуруфи кириллй ва форсй омадааст, Абдучаббори нигоштааст, ки пас аз 22 соли ранчи бедорхобию хастагй, кори таълиф ба поён расид. У паём мерасонад, ки ин фархангро барои чумла форсизабонон, чй дар Вароруд ва чй дар Афгонистону Эрон нигошт, то бахраманди умум гадад, ки ин асар «моликияти зехнии точикистониёну афгонистониёну эрониён аст» [6, с.731].

«Фарханги ашъори Камоли Хучандй» -и Абдучаббори Суруш соли 2015 дар нашриёти «Хуросон» дар шахри Хучанд ба нашр расид. Фарханги мазкур махсули захмати бештар аз 22-солагии муаллифи он аст, ки хануз чилди аввали он соли 1996 дар нашриёти «Пайванд» дар шахри Душанбе ба истикболи чашни 675-солагии Шайх Камоли Хучандй интишор ёфта буд. Тавре дар мукаддимаи нашри комили фарханг Абдучаббори Суруш таъкид намудааст, «ин нусха комилан аз нусхаи номукаммали чопи аввал (соли 1996) тафовут дорад, зеро хосили кори сангину умркохи бемузду беподоши 22-солаи ин мардикори фарханги точик аст... Ва ин фарханг мисли муаллифи он дар ин 22 сол бисёр корхурда ва солхурда хам шуда» [6, 7]. Илова бар ин, агарчй нусхаи тахияшудаи фарханг дар соли 1996 шарху тафсири 12 хазор вожаву таъбир ва таркибхои ашъори Шайх Камол махсуб ёбад, нашри мукаммали фарханг тафсири наздик ба хафтдах хазор калимаву иборахои корбурда дар шеъри шоирро фаро гирифтааст. Хар хонандаи хушманд, ки нашри нахустро агар дар ихтиёр дорад, зимни мукобалаву киёс бо нашри навини он, пай мебарад, ки устод Абдучаббори Суруш ба таври хеле назаррас нусхаи чадиди фархангро такмилу тачдид ва тахрир намудааст.

Дар пешгуфтори аввал ва хам дувуми муаллиф вежагихои хоси фарханг ва шеваи тафсиру ташрехи вожаву таъбирхо тавзех ёфтааст. Баробари вуруд ба ин богистони маъонй, ки моро ба чахони фикрй, андешахои фалактоз ва хунари шоирии Шайх Камол рахнамой мекунад, эхсос мешавад, ки муаллиф дар тадвини фарханг ва дарёфти маъонии мавриди назари шоир захмати фаровон кашидааст. Ин чо авлавияти шоир будани муаллифи фарханг дар шарху тафсири дакики маонии вожагону калимот равшан хис мешавад, чун кашфи маънихои шоирона ва мавриди назари шоир бештар тавассути нигохи шоиронаи фархангнависон муяссар мешавад, чун эхсоси холат ва бардошт аз тавсирхои нодири суханварон ба ахли шеър фаротар аз дигарон даст медихад, зеро хисхои ба хам монанди шуаро метавонад ин рохро рушантар чилвагар созад. Аз аввалин сахифаи матни аслии фарханг ин вежагии хоси фархангнависии устод Абдучаббори Суруш бозтоби мунавваре касб мекунад, вакте мо тафсири вожаи «абр»-ро аз диди шоир дар каломи Шайх Камол ба мушохида мегирем:

АБР jjI 1. бужрхои бахамомадаи об дар хаво, Fyбoри хаво, ме^ сахоб; аз миëн рафтани абр и^ jl jjI а) киноя аз борон шуда Фуру резани абр; б) дар ашъори ирфонй тимсоли бардошта шудани монеъаи хичоб аз дилу чашми солике, ки орзуи дидани дидори Х,ак мекyнaд.

Kampa 6a дapё росuà, aбp бupaфm a3 мжн,

Нур фуру шуд 6a шамъ, шамъ бapомaд 3u дуд [б, с. 19].

2. дар истилохи шоирони ориф мурод аз рахмати бенихоят ва чоннавози Офаридгор.

Cyxmœu a3 x¡acpam, эй a6p, афкан он цо сояе,

То дшар 6ap хокы пояш рух наеояд офmоб. » [б, с. 19].

Аз ин тавзехи муаллифи фарханг хувайдост, ки дар равиши кори xyд y rnxyCT мачмуи маънихои вожаро дар фарханги куллии забони форсй тавзех мебaxшaд, яъне хар маънии вокей ва ë киной, ки вожаи мазкур дорад, нaxycг тафсир мешавад ва баъдан ибороте, ки шоир тавассути ин вожа дар шеъри xyд офаридааст, шарху тафсир мешаванд. Баробари ин, бар асари нуфузи андешахои ирфонй дар шеъри ^Ü^x Камоли Хучандй хам вожагон ва хам таркибхои ирфонй аз нигохи ахли ирфон шарх ëфтaaнд, ки ин шеваи кори муаллиф барои маърифати чанбахои ирфонии ашъори шоир ба xoнaндa кумаки фаровоне xoхaнд намуд. Аз суи дигар, агар танхо тавзехи ирфонии вожаву таркибхои дар фарханг чойгирифтаро аз дoxили он бурун кашем, як фарханги мустакили вожаву таркиб ва истилохоти ирфонии шеъри Шaйx Камоли Хучандй хосил мешавад. Ин тачрибаи тозае хаст, ки дар фархангхои муаллифии шеъри то ин замон дар Точикисгон таълифшуда камтар ба мушохида мерасад.

Як xycycияти мухими равиши кори таълифи фарханг дар он зухур меëбaд, ки муаллиф зимни тафсири маъонии вожахо баробари тазаккури маънии умумии роичи вожа ба таври мaxcyc маънии мавриди назари шоирро дар байти шохид таъкид менамояд. Аз чумла, дар идомаи тафсири таъбирхои coxтaшyдa тавассути вожаи «абр» зимни шархи ибораи «абри бало» ба таври xoca таъкид мекунад, ки «аммо дар байти шохид ба маънии дарду ранчи умркохи ишк омада» ва пасон маънии ирфонии иборахоро тафсир кардааст: б) аз нигохи cyфиëни ориф киноя аз хичобе, ки аз зулмати афъоли нафсонй ва рухонй дар дили солик пайдо шуда монеъи мушохадаи тaчaллиëги зоти пок мегардад.

A6pu балоcm yaypu myвy гыряы Комол

Боpонu мe^нame, кы 3u a6pu бто чaкaд [б, с. 19].

Вижагии дигари мухими фарханги мазкур, ки онро аз дигар фархангхо имгиëз мебaxшaд, дорои xycycиятхoи шархнигорй будани он ба шумор меравад. Дар баробари ин ки муаллиф хам маъонии аслй ва хам ra^ëç мазмунхои ирфонии вожагону таркибхоро тавзех медихад, гохо aбëги чудогонаеро низ шарху тавзех медихад, ки чунин равиши кор дар фархангхои дигари форсй камтар ба назар мерасад. Х,атто дар «Лутатнома»-и Дехxyдo, ки аз чумлаи фархангномахои мукаммали забони форсии имруз ба шумор меравад, шеваи мазкур ба кор гирифта нашудаасг. Аз ин лихоз, вучуди шарххои мyxтaлиф ва тафсири маъонии aбëги Шайк Камол дар дoxили фарханг падидаи нодир ва кобили мулохиза буда, зухури xycycиятхoи барчасгаи фарханги тафсирй ва аносири шархнависиии классикиро дар оинаи фархангномаи шеърй бозтоб мебaxшaд. Масалан, зимни тафсири ибораи «ахли кибла» баъд аз тавзехи маънихои аслй ва мачозии он бо таъкиди шархи байт ва хосилии маънии онро ба гунаи зайл тафсир мекунад: «ахли кибла ^ JAI дар ин таъбир ихом аст ва ба ду маънй: а) мурод аз мусалмонон, ахли ислом; б) истиора ва киноя аз абрувони маъшука. Шархи байт: Аз ахли кибла мурод абрувони маъшука аст ба вачхи он ки ошикони ориф абрувонро мехроби ниëиш ва рахнамои тарикати солик xoндaaнд; аз туркон муроди Хоча чашмони шyxy берахми маъшук аст, ки сабаби озори ошик бошанд; хосили маънии байт: Мдени мехру рахнамой (ахли кибла-абрувон) ва кахру ситезу берахмй (туркон - чашмхо), ки маъшука дошт, ба бaxти ошик мусоидат ва созиш афтод, яъне мобайни навозишу гудозиши ишки ëр тафовут намонд, пас чаро Faмзaхoяш вакте ба руи маъшук менигарам, садди расидан ба чалоли чамоли уянд?

Бо axflu щбла чу кapдaнд отши шуркон,

Чаро ба ошпщ онpycm гамзауоро цанг?» [б, с.50-51].

Ба назар мерасад, ки дар «Фарханги ашъори Камоли Хучандй» бо иктизои равиши кори муаллиф бештар аз 150 байти мукаммал ва бештар 2000 хазор иборахои калидй дар aбëги чудогона шарху тавзех ëфтaacг, ки онхо низ дар кашфи асли матлаби шоир ва маърифати маънии мавриди назари у дар хамон байт xидмaт мекунанд. Ба ибораи дигар, шархи ин ибороти калидй низ баробар ба шархи куллии байт муаррифй мешаванд, чун фахму дарки маънии таъбири мазкур асли матлаби cyxaнвaррo бозгуй мекунад. Устод Абдучаббори Суруш ин равиши шархнависиро дар дoxили матни фарханг пеш аз хама ба он xoтир пайгирй карда, ки аксари чунин таркибу иборахо дорои маъонии ирфонй хасганд ва зарурати тавзехи матлабро пеш мегузоранд. Гурухи дигари aбëг ва иборот бо назардошти мавчудияти муаммо дар таркиби байт ва фахми матолиби шоир барои xoнaндaи имруз

мeтaвoнaд мyшкилoтe эчoд кyнaд. As ин чи^т, вучуди ин шapххo дap тapкиби фapхaнг дap бapoбapи aхaмияти мухимми oнpo дap фaхми aмики мaъoнии мaнзypи шoиp вa pacидaн бa умки мaтoлиби y нишoн дoдaн, идoмaи cyннaтхoи шapхнaвиcии raacrampo дap тapкиби фapхaнг бoзгyй мeкyнaнд. A cyи дигap, мyнтaxaби ин бaйтхoи тaвзeхëфтa хaм мeтaвoнaд бa yнвoни китоби чyдoгoнae дap шapхy тaфcиpи aфкop вa виж^и^и хyнapи шoиpии Кaмoл мyappифй шу^ бapoбapи ин зaминaхopo дap тaълифи шapхи кэмили дeвoни вaй фapoхaм oвapaд.

Иcтифoдa aз paвиши тacхeхи мaтн вa бa тaъбиpи aхли тaхк;ик бapк;apop нaмyдaни cихaтии мaтн дap фapхaнг aз виж^и^и мухим вa ^били apзиши шeвaи тaълифи мyaллиф бa шyмop мepaвaд. Бa ^n^o^ aхли тaхкик; мyхимгapин pyкни мaъpифaти шeъp бapк;apop нaмyдaни cиххaтии мaтн бa шyмop мeвapaд, чун тaнхo мaтни cиххaт мeгaвoнaд шopeхy фapхaнгнигop вa хaттo xoнaндapo бa acra мaтлaб paхнaмoй кyнaд. As ин лихoз, усгод Aбдyчaббopи Cypyш дap мaвopиди зapypй ^бл aз тaфcиpи мaъoнии ин ë oн тapкибхo нaxycтин икдoм бa тacхeхи мaтн rnMyAa нycxaи дypycти oнpo mxyCT вa xoнaндa мaнзyp мeкyнaд вa бaъдaн бa шapхи oн мeпapдoзaд. Бидуни тapдид хaмин ycyли кс^и мyaллиф apзиши кopи ypo дap мaтншинocии ocopи Шaйx Кaмoли Xyчaндй низ бoлo бypдa, чaнбaи мухими мaтншинocии фapхaнгpo низ тaъкид мeкyнaд. Maчмyaн, тaвpe мyaллиф дap мyкaддимaи фapхaнг ишopaт мeнaмoяд, дap oн зиëдa aз 300 бaйти шoиp тacхeхи тoзa ëфтaaнд вa aз Faлaтy нoдypycтxoнй бapй гapдoнидa шyдaaнд [6, 4]. As чyмлa дap мyк;aддимa xyди мyaллиф чaнд жмут aз ин aбëги тacхeхшyдa вa paвиши кopи xeшpo дap ин caмт бa гyнaи зaйл тaвзeх дoдaacт: Mиcoли aввaл:

Кцёмст acm 6a хубй pyxam, ки дap eaü зулф,

Бa ц-уш 3epu nape номau тщ доpaд.

(KaMmn Xyчaндй. Дeвoн. Дyшaнбe; Иpфoн,-1983, ч. 1, c. 389)

Ct_el j (j jJ a£ í ' " j ^Jji-J ("ialj^

. jjlj AJj (jJ jyj fj^ A (VÏT.^ . Jjl jl^ ПЧЛ! - jLijp cai'nij cjlj^J jlas)

Дap «Фapхaнги aшъopи Kaмoли Xyчaндй» бaйти мaзкyp чунин тacхeх ëфтaacт: К^мот acm 6a хуби pyxam, ки дap eaü зулф Бa цужи 3ep6ypu номом тщ доpaд [6, c.4]. .

Hигopaндa дap тaкмили мaънoвy мaфхyми мoддaхoи лyFaвй roxe хaм «Тавзех», «Ташре^» ë «Эзо^» мeoвapaд, бa ин гута: «ВАСЛА a. A^j пopaи мaтoъ, ки бa чoи дapидaи либoc мeдyзaнд, пита, дapбeх. Тавзех,: Бaйти шoхид aз нycxaи нoдиpy кaдимaи дacтxaти дeвoни Kaмoли Xyчaндй, ки дap кигoбxoнaи шaxcии хoфизи зиндaëд Maъpyфxoчa Бaхoдypи Рyмoнй мaхфyз буд вa шмита дap хyзypи эшoн чaнд pyз oнpo мyтoлиa вa тaфoвyтхoи бaъзe Faзaлхopo pyнaвиc кapдaм (тoбиcтoни шли 1993), хaмчyн шoхид иcтифoдa шуд, зepo дap дигap нycxaхoи xan^^y чoпй бa чoи «вacлa» «ropa» oмaдa вa ягoнa шoхид бapoи вoжaи мaвpиди шapх хaмин як бaйт aз як нycxaи кaдимиcт. Aндeшa мeкyнaм, ки шaкли aввaлин вa caхeхи бaйт шoяд мишли зepин бoшaд (A. Cypyш). rap аз он доман бад-ин дapвeш ea^e мepacuд, Bamae мeдyxmaм ин цони napa-napapa»[б, c. 109-110].

Дap кaнopи ин, мyaллиф зимни тaфcиpи вoжaгoнy тaъбиpхo Faлaтxoнихoи дap вaкти бapгapдoн бa xaти cиpиллик pyxдoдapo низ бapтapaф таму^ шaкли caхeхи aбëгpo мaвpиди иcтифoдa rçapop дoдaacт.

Бeшaк, хaмин зaминaхoи мухим дap кopи мaтншинocии ocopи Шaйx Kaмoл дap acocи тaълифи фapхaнги мaзкyp буд, ки poхи тacхeхи мaтни Дeвoни aшъopи cyxaнвappo хaм, бapoи мyaллиф хaмвop нaмyдa вa дap нaтичa бapoбap бa тaълифи ин фapхaнг нycxaи бoэътимoди Дeвoни Шaйx Kaмoли Xyчaндиpo низ тaхия нaмyд, ки coли 2015 дap нaшpиëги «Xypocoн» 6o ду xaт - фopcй вa cиpилик чoп pacид.

АДАБИЁТ

1. Hypoß Aмoн. Фащанги úcapu Цамй (ду чилд). - Д., 1984

2. Hypoß Amor Фащанги aшъapu Рудакй. - Д., 1990.

3. Hyparä (Hypob). Дapëuмaъpuфam. Дap бapau «Фащанги aшъapu КамолиХуцандй» // Xyчaнд-N^3-4-1997.

4. Hj^oa Hypaлй. Цоми цо^отомои шeъpu Шайх Комол // Mинбapи xan^.- 2015.

5. №>15 (994)

6. Шoхaхмaд (A. Cypyш), Aбдyчaббop. Фащанги aшъapu Камоли Хуцандй. Дyшaнбe, 1996.

7. Шoхaхмaд (A.Cypyш), Aбдyчaббop. Фащанги ambaprn Камоли Хуцандй. Xy^a^ 2015.

ТРАДИЦИЯ И НОВАТОРСТВО АБДУДЖАББОРА СУРУША В СОВРЕМЕННОЙ ЛЕКСИКОГРАФИИ

«Словарь творчества Камола Худжанди» - написанный Абдуджаббором Шохахмади (А. Суруш) таджикского литератора и ученого в раскрытие смысла, интерпретации и некотором сложеном в стихах Камола Худжанди, считается единственной энциклопедией в выяснении и толковании творчества поэта в персидском литературном круге. Порядок данного словаря соответствует таджикскому алфавиту кириллицы и каждый состав слова и термин творчества Камола написано в порядке данного алфавита и вступления также записаны персидскими буквами. С каждым составом слова и термином даны примеры подобно заглавию из стиха Камола Худжанди.

Из объяснения автора словаря видно, что в ходе своей работы он впервые в сборе разъясняет значения слов в полном словаре персидского языка, то есть каждое подлинное или враждебное значение, которое имеет данное слово, впервые поясняется и затем объясняется выражение, которое поэт сочинил посредством этого слова. Наравне с этим в связи с влиянием мистических мыслей, в стихах Камола Худжанди, и слова и мистические составы комментированы взглядами мистических людей, в которыя манера работы автора может быть помощью для читателя в познании мистических аспектов творчества поэта. С другой стороны, если выписать только мистические объяснения слова и составы, содержащие в словаре, получается самостоятельный словарь слов состава и мистических терминов стихотворений Шейха Камола Худжанди.

Важная особенность процесса работы составления словаря в том, что автор в ходе толкования значения слов наравне с общими значениями слов особо подчеркивает значение взгляда поэта в данных стихах. В «Словаре творчества Камола Худжанди» по требованию хода работы автора комментированы свыше 150 самостоятельных бейтов и более тысячи ключевыю словосочетаний в отдельных стихах. Иными словами, толкование этих ключевых словосочетаний предоставляются равно с объяснением полного бейта, как понимание и восприятие значения данного выражения излагает основную цель поэта.

Ключевые слова: Камол Худжанди, Абдуджаббор Суруш, словарь, творчество, слова, словосочетания, мистические термины, комментарий, объяснение, изложение, васла.

THE TRADITION AND INNOVATIONS OF ABDUJABBOR SURUSH IN MODERN LEXICOGRAPHY

"Dictionary of Kamol Khujandi's Creativity" - written by Abdujabbor Shokhakhmadi (A. Surush) of Tajik writer and scientist in revealing the meaning, interpretation and some complex verses of Kamol Khujandi, is considered the only encyclopedia in elucidating and interpreting the poet's work in the Persian literary circle. The order of this dictionary corresponds to Tajik Cyrillic alphabet and each word composition and term of Kamol's creativity is written in the order of this alphabet and the introduction is also written in Persian letters. With each word composition and term, examples are given like a title from a verse by Kamola Khujandi.

From the explanation of the author of the dictionary it is clear. ... Along with this, in connection with mystical thoughts, in the poems of Kamol Khujandi, and the words and mystical compositions of the comments of mystical people. On the other hand, if you write out only mystical explanations of the words and compounds contained in the dictionary, you get an independent dictionary of the words of the composition and mystical terms of the poems of Sheikh Kamol Khujandi.

An important feature of the process of compiling a dictionary is that the author, in the course of interpreting the meaning of words, along with the general meanings of words, emphasizes the importance of the poet's gaze in these verses. In the "Dictionary of the Creativity of Kamol Khujandi", at the request of the author's work progress, over 150 independent beits and more than 2000 thousand key phrases in individual verses are commented on. In other words, interpretations of these key phrases are provided along with an explanation of the full bayt, as understanding and perceiving the meaning of a given expression sets out the poet's main purpose.

Keywords: Kamol Khujandi, Abdujabbor Surush, dictionary, creativity, words, phrases, mystical terms, commentary, explanation, presentation, wasla.

Сведение об авторе:

Умарова Угулой Турсунбоевна - старший преподаватель общеуниверситетской кафедры таджикского языка факультета таджикской филологии Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова.

About the author:

Umarova Uguloy Tursunboevna - senior lecturer all University-wide Department of Tajik Language, Faculty of Tajik Philology, Khujand State University named after Academician Bobojon Gafurov.

УДК: 891.550

ЧОЙГО^И ЖАНРИ ДОСТОН ДАР ЭЦОДИЁТИ МУХДММАД ГОИБ

Каримов Ш.М.

Донишгоци давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Эчоди жанри достон дар адабиёти классикию муосири точик хануз аз даврахои кадим маъмул буд, намунаи аввалини он «Дарахти асурик ва буз» хисоб мешавад, вале хамчун истилохи адабй шинохта намешуд. Дар адабиёти классикй бошад, достон чун як навъи жанри мустакили адабй шинохта мешавад. Достон дар эчодиёти адибони классикй: Х,аким Унсурй, Низомии Ганчавй, Хусрави Дехлавй, Абдурахмони Ч,омй, Хилолй, Бедил ва дар адабиёти муосир дар эчодиёти-С. Айнй, А. Лохутй, Пайрав Сулаймонй, Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар ва дигарон макоми хоса пайдо кардааст. Достон дар адабиёти классикй бештар дар кофиябандии маснавй аа, бб омадааст ва гохе ин колаб вайрон карда мешуд. Мавзуи достонхои адабиёти классикй дар мавзуъхои ишку мухаббат, кахрамониву чавонмардй, панду ахлок ва амсоли он бештар эчод мегардид. Дар адабиёти муосир достон колабхои нав пайдо карда, гохе дар навъхои мусаммат, шеъри чорпора низ гуфта мешаванд ва кариб дар хама мавзуъхои холи имруза эчод мешаванд. Мо хамин хусусияти навчуию навпардозиро вобаста ба жанри достон дар эчодиёти Мухаммад Гоиб фаровон дучор омадем, бинобар хамин ин масъаларо мавриди баррасй карор додаем.

«Тути дара» мачмуаи сеюми шеъру хикояхо, достону киссахои шоир буда, соли 1984 ба табъ расидааст. Дар ин мачмуа достоне бо номи «Чаро зиндагй мушкил?» ба табъ расидааст, ки аз 37 банд иборат буда, дар шакли устухонбандии мусаммати мураббаъ ва кофиябандии ааба, вага омадааст. Мавзуи достон ёфтани макони зиндагй, зиндагй чисту дар кучост, ташкил додаст. Маънои зиндагй дар достон чунин тасвир гардидааст: яке аз куча мегузарад, нафаре мошинаш вайрон мешавад, марде ду дарза хас дар пушт, гурбае дар дахонаш чуча, омадани пире дар куча ва аз он пир пурсидани маънои зиндагй, дар кучост, хонаи у дар осмон ё замин аст? Муйсафед мегуяд: Зиндаги аз цама зур, Маконаш дар цар цадам. Лекин фацмида монед, Зур аст аз цама одам. Агар аз хурди хонед, Шавед оцилу доно. Он гац осон мешавад, Зиндагонии шумо [1, с. 19].

Дар китоби «Хирмани мох» (1989) як достон бо номи «Дакара» омадааст, ки аз дигар достонхояш аз руи кофиябандй ва колаби эчодаш-мусаммати мураббаъ ва маснавй фарк мекунад. Достони «Дангара» аз руи анаъанаи достонсарой аз - «Огоз» 11 банд, дар кофиябандии бава, кисми асосии достон - «Огуши дашт» аз127 банд иборат буда, аз он114 банд дар кофиябандии рубой - ааба, банди шашум дар кофиябандии аааа, аз банди 95 то 105 дар кофиябандии бава ва банди 115 дар кофиябандии маснавй- аабб омадааст. ^исматхои чудогонаи достон бошанд, аз руи сюжет ба кисми асосй вобаста гардидаанд, ки чунинанд: «Обдони кучар» 3 банд, кофиябандии бава, «Дарёчаи Тохир» 5 банд, кофиябандии бава, «Рози шоир» 6 банд, кофиябандии ааба, «Сангтуда» 2 банд, кофиябандии бава, «Ручуъ» (Х,адя ба фотехи дашт Абдулло Крдиров) дар шакли маснавй аа, бб 15 байт, «Хикмат» маснавй 15 байт, «Коргохи накбканон» 6 банд, кофиябандии абав, «Суруди накбканон» 5 банд, кофиябандии бава, «Х,асрати санг» 8 банд, кофиябандии ааба, «Николай Януков» 4 банд, кофиябандии абаб ва «Анчом» 4 банд, дар кофиябандии ааба эчод гардидааст. Хусусияти дигари достони «Дакара» дар он мебошад, ки шоир пеш аз ба кисми дигар гузаштан, аввал ба он кисм ишора мекунад, кисми «Коргохи накбканон»: Дангара, васфи туро шоир кунад эцод агар, Коргар бахшад ба ту тацдиру ицболи дигар. Коргоци нацбканцоро бубинад цар касе, Беш гардад эътицоду мецри у бар коргар [2, с. 144]. Истифодаи санъатхои бадей, ба монанди ташбех, тавсиф, талмех, мачоз, киноя ва муболига, ки ба достон обу ранги бадей мебахшад, мохирона истифода шудаанд: Русия дар синаат бо цангалаш гунцидааст, Бо Сибири беканору Байкалаш гунцидааст. Узбекистону Казокистону мулки Украина, Бо замини галлаву куцу талаш гунцидааст [2, с. 133]. Аз мазмуни ин банди достон бармеояд, ки дар замони Шуравй хам хисси милливу хештаншиносиро баъзан шоирони мо дар эчодиёти худ хифз менамудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.