CC BY
44
10.01.03.АДАБИЁТИ МАРДУМИ КИШВАРХ,ОИ ХОРИ^И 10.01.03.ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10.01.03.LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 83,3 (0) 3 Н.Н.НУРОВ
ББК 8Т+82+82(091)
ШАРХ, ВА МАЪНИГУЗОРИИ ШОИРОНА ДАР ДЕВОНИ БЕДИЛ
Мирзо Бедил дар каламрави адабиёти форсу точик гардиши куллии фикрй ва сабкй эчод намуд, ки бо шеваи тозааш ибтикоротеро аз сар гирифта, барои хонандааш дар фахми маонй рохро хамвор намуд. Ин суханвари мумтоз борхо дар каломаш бар ин шеваи суханаш таъкид доштааст. Аз чумла, ин байти маъруфаш чун шорехи осон набудани сайри фикраш садо медихад:
Маънии баланди ман фауми тунд мехоуад, Сайри фикрам осон нест, кууаму кутал дорам (2, 1096). Ё чои дигар мефармояд:
Нарасид фитрати уец кас ба хаёли Бедилу маънияш, Хамарост бехабариву бас, ни шуури халцу ни ууши мо(1,88).
Фаросуи ин хама андешахояш Бедил ба макоме мерасад, ки аз зухур ва шаклгирии як забони хосаи хеш дар суханварй паём мерасонад, ки барои маърифаташ хамон гуна, ки борхо таъкид намуда, хуше даррок мебояд:
Он ни килкам менигорад, мауз уарфу савт нест, Хуш мебояд, ки дарёбад забони бедили (3,174).
Мурур бар Девони газалиёти Абулмаонй ин нуктаро мусаллам мегардонад, ки у бо эхсоси хдмин мушкилоти маърифати каломаш ёриву ёварихое барои хонандаи хеш мекунад ва бо шинохти вежагихои хоси хдмин «забони бедилй»-и худ дар мавориди мухталиф ба шарху тафсири мафохиму истилохот, вожагону таобир мепардозад. Ин равиши кори хешро Бедил дар маснавихо, осори насрй низ ба кор гирифтааст, ки албатта бахсу баррасии муфассали мавзуъ бо фарогирии чамеи таълифоти суханвар дар хавсалаи имкони мо гунчоиш надорад. Дар ин макола саъй мешавад, ки ин усули хосаи шарху тафсир дар Девони газалиёти Абулмаонй Бедил мавриди баррасй карор бигирад, ки ба зухури аносири нахустини шарх бар сурудахои шоир ишорат мекунад. Ба ибораи дигар, бо такя бар зухури чунин тафосир ва шурух метавонем худи Бедилро нахустин шорехи ашъору афкор ва Девони ашъорашро нахустин шарх бар каломи вай муаррифй намоем.
Бедил дар аксари маврид бо такя бар дидгоххои хосаи хеш ва аз зовияи мушохидаву маърифати худаш мафохиму истилох ва вожагону таъбирхоро дар Девонаш шарху тавзех додааст. Дар анчоми ин кор низ шоир аз шеваву равишхои мухталиф ба кор мегирад, ки харчанд бахше аз онхоро метавон навъе ихтирооти шоиронагии Бедил баршумурд, аммо дар ин рох аз шевахои суннатй низ ба кор гирифтааст. Дар навбати аввал, бояд эътироф намуд, ки шевахое аз ин усули шарху тафсир, ки онро ахли тахкик шарххои дохилй хам унвон кардаанд, дар каламрави адабиёти кухани мо чой дорад. Х,атто хамон рубоии маъруфи устод Рудакиро низ метавон ба гунае ба ин гурухи шарххо шомил намуд, ки харчанд дар мурочиат ба хонандаи хеш матлабашро баён медорад, аммо аз тарафи дигар мачмуан он тафсири мафхум ё макоми мардй махсуб меёбад:
Гар бар сари нафси худ амири, марди, Бар куру кар ар нукта нагири, марди. Марди набувад фитодаро пой задан, Гар дасти фитодае бигири, марди (7, 124).
Ин чо равшан мегардад, ки дар лугатномаи тафаккури устод Рудакй ба се маънй шархи вожаи мардй зухур карда, ки аввал «бар сари нафси худ амир будан», дувум «бар куру кар нукта нагирифтан» ва савум «дасти фитодае бигрифтан» махсуб меёбанд. Зохиран, бо таваччух ба идомаи пурвусъати адабиёти тасаввуф макоми «мардй» навъе ба истилохи ирфонй низ бадал мегардад, ки мо дар каломи устод Рудакй аллакай нахустин шархи суфиёнаи онро низ пайдо мекунем.
Шеваи марсуми шархи дохилии мафхум дар адабиёти гузаштаи мо хамон усули гузоштани суол ва додани посух дар як мисраъ ё байт аст, ки намунахои барчастаи онро дар адабиёти ирфонии форсу точик зиёд дорем. Масалан,Мавлоно дар маснавй фармуда:
Пас ни бошад ишц?Дарёи адам, Даршикаста ацлро онцо цадам.
Мавлоно ин чо нахуст суол мегузорад, ки ишк чист? Ва баъдан худ ба он посухе шоирона ва ё орифона медихад, ки дарёи адам бошад ва ин чавоб хамоно шархи у аз ин истилохи ирфонй низ ба шумор меояд.
Тафсири нисбатан муфассали истилохоти ирфонй бо ин шева дар маснавии "Мусибатнома"-и Аттори Нишобурй чараён гирифтааст. Дар бахше аз ин маснавй бештар аз 50 истилох ва мафохим бар мабнои дидгохи орифонаи ин суханвари суфй тафсир шуда, ки бар чанд намунае аз он ручуъ мешавад:
Ишц нист? Аз цатра дарё сохтан, Ацл наъли кафши савдо сохтан. Фикр нист? Асрори кулли %ал шудан, Ку% кандан дар дили хардал шудан. Завц нист? Огоуи маъни омадан, На ба тацво, на ба фатво омадан. Саув нист? Аз худ ба худра% ёфтан, Пас зи худ, худро муназзау сохтан. Маув нист? Аз хеш бе хеш омадан, Пас зи %ар ду низ дарвеш омадан... (4,41).
Ба назар мерасад, ки Шайх Аттор дар ин бахши маснавии хеш аглаби истилохоти ирфониро бо диду назари хосааш тафсир намуда, ки бешак, хамин кисмати асари мазкури уро метавон як навъ фархднги манзуми мусталехоти ирфонй унвон кард.
Дар газалиёти Х,офиз низ хамин усул ба мушохида мерасад, ки ишорат бар байти маъруфи зер ин матлабро равшан месозад:
Дони, ки нист давлат?Дидори ёр дидан, Дар куи у гадои, бар хусрави гузидан (9,345).
Ин чо Лисонулгайб бо гузоштани як суоле барои хонандааш худ мафхуми давлати аслии инсониро шарх медихад, ки хамон дидори ёр бошад ва ин тавзехи Хочаи Шероз шархи «шодии дидори дустон»-и устод Рудакиро ба хотир меоварад.
Бедил низ хамин шевахои маъруф дар адабиёти форсу точикро чихати шархи мафохиму вожагон ва таъбирхои муайян идома дода, дар Девонаш борхо аз ин усул ба кор гирифта ва тавассути чунин тафосир дидгоххои хешро барои хонандааш рунамой кардааст. Бо ин усул чое вожаи «магрурй»-ро чунин тавзех намуда:
Чист магрури? Зи фикри хеш гофил зистан, Аз гиребон он ки сар бардошт, гардан доштаст (1,338).
Дар фарханги афкор ва хаёлоти Бедил магрурй холест, ки инсон аз худ гофил мезияд ва худро фаромуш мекунад. Таъбири «зи фикри хеш гофил зистан» навъе тачассуми шоирона ва баёноти чолиби суханварро аз шархи ин холат махсуб меёбад.
Хдмин гуна, бо шеваи мазкур вожаи гардунро чунин тафсир кардааст: Чист гардун? Хавасафзои хаёлоти адам, Оламеро ба уамин сифр уисоб аст ин цо (1,3).
Яъне, дунё дар лугатномаи андешахои Бедил хавасафзои хаёлоти адам маънигузорй мешавад.
Хдрчанд ин шеваи маъруфи шархи вожагони роич дар адабиёти гузаштаи мо дар Девони Абулмаъонй низ ба чашм мерасад, аммо бо хамон эхсоси мушкилоти забони суруда ва маънихои мастур дар пушти таркибу мафохими офаридаи хеш ин суханвари мумтоз аз усулхои хоса хеле фаровон дар тафсири мафохиму истилохот ва вожагону таъбирот ба кор гирифтааст, ки бо максади муназзам чараён гирифтани баёни мулохизот баррасии масъалаи мазкур дар заминаи таснифи зайл сурат мегирад:
а) шархи истилохоти фалсафй ва ирфонй
б) тафсири авотиф ва холоти инсонй
в) шархи вожагону таъбироти мухталиф
Дар чараёни тахкикот вобаста ба зарурат шевахои шоиронаи тафсири ин мафохим, ки бар пояи ибтикороти худи Бедил арзи хастй намудаанд, таъкид хохад гардид.
а) шархи истилохоти фалсафй ва ирфонй. Бедилро ахли тахкик, хатто суханварони хамасру тазкиранависон ба унвони шоири файласуф ва ориф эътироф намудаанд ва яке аз
авомили ин шинохт нуфузи истилохоти фалсафй ва ирфонй дар каломи у махсуб мешавад. Харчанд мазомини фалсафй ва ирфонии ин таъбирот дар навбати аввал сарчашма дар хамон андешахо ва тавзехоти роич дар афкори фалсафй ва ирфонии ниёкон доранд, аммо ин суханвари мубтакир ба хотири осонии хонанда дар кашфи матолиб ва андешахои у гохе ин истилохотро аз зовияи дидгоххои хеш тафсир мекунад ва онро бар ахли мутолиа низ манзур медорад, то бар авчи фахмишхои фалсафй ва ирфонии Бедил бирасанд ва бидонанд, ки дар баробари идомаи суннатхои хоси пешиниён Абулмаонй нисбат ба хар истилох ва мафохиму вожагон диду назари хосаи худро низ сохиб аст. Шарху тавзехи бархе аз истилохоти хоси фалсафаи хиндй, аз чумла сулхи кулл, вахдати вучуд ва амсоли ин дар маколаи дигаре аз инчониб рафтааст (6).
Дар китоби "Фарханги истилохоти фалсафй" вожаи адам чунин тафсир шудааст: "Адам, яъне нестй ва мукобили вучуд аст". Барои вучуд ду эътибор аст, яке вучуди мутлак ва дигаре мутлаки вучуд. Хар гох адам мукобили мутлаки вучуд бошад, адами мутлак аст ва агар мукобилаи он ба эътибори мутлак бошад, мутлак- ул- адам аст (8,326).
Бедил истилохи фалсафии Адам» -ро дар яке аз абёти хеш чунин тафсир мекунад: Адам гуфтан кифоят мекунад, то Одаму Хавво, Дигар, эй уарзагарди ваум, тумори насаб макшо (1,12).
Аз тафсири Бедил метавон натича гирифт, ки ба назари вай мафхуми адам ифодакунандаи замони пеш аз офариниши инсон махсуб меёбад. Бар ин вачх аст, ки аксаран суфиён инсонро аз адам омада, ё худи адам медонанд, ки дубора ба он бармегардад. Бедил низ ба ин маънй борхо ишора кардааст.
Моцаро кам кун, зи найранги баду некам мапурс, Ман адам будам, адам низе, ки буд овардаам (1,221).
Албатта, андешаи аз адам пайдо шудани хастй ва зухури инсон каблан хам дар адабиёти мо бо гунае дигар тафсир шуда, чун Мавлоно дар маснавии хеш таъкид мекунад, ки «мо адамхоем хастихонамо». Вале Бедил вакте «адам гуфтан кифоят мекунад то Одаму Хавво» мегуяд, дар навбати аввал як шеваи тозаи ифода ва шархи ин мафхум ба мушохида мерасад, ки бо назардошти замон будани адам хамчун мафхуми фалсафй онро шоир «то Одаму Хавво» мешуморад, ки хамон айёми мавриди назар бошад. Вакте шоир ба таври махсус «феъли гуфтан»-ро ба кор мегирад, ин чо дар баробари ифодаи дигар матолиб корбурди хамин вожа, пеш аз хама, чанбаи шархй доштани байтро таквият дода, шеваи хоси вучуди тафсирхои шоирона ва дохилии Девони Бедилро бозтоб мебахшад.
^уръон ба таъбири Бедил дарси хузури ориф аст, ки тавассути он таълими маърифат мегирад. Харчанд дар асл ^уръон номи китоби осмонии Худованд дар дини мубини ислом махсуб меёбад, аммо онро Бедил дарси хузур унвон мекунад, ки ба як навъ мафхуми ирфонй бадал гардидани ин вожаи мукаддасро нишон медихад:
Бедил он Куръон, ки мо дарси уузураш хондаем, Матни оёташ тауайюр дораду тафсир шарм (1, 948).
Дар навбати аввал, вакте Бедил вожаи ^уръонро дар ин байт зикр мекунад, равшан аст, ки ин чо кироати ин китоби мукаддас дар назар аст, ки барои инсони ориф ба таъбири Бедил хамон дарси хузур бошад. Дар баробари тафсири маънии ирфонии куръон дар ин байт маъонии оёт ва худи тафсир низ аз дидгохи худи шоир омадааст. Бедил матни оёти ^уръониро хайрат медонад, ки макоми висоли ориф бо Худост. Аз ин вачх, суфй дар тазкири оёти куръонй ва сафар ба асли маънии онхо ба манзили курб мушарраф мегардад. Тафсирро шарм донистани Бедил бар он маънй бошад, ки ориф чун тачаллои чамоли Худовандро эхсос кунад, дар партави бузургии он чилва мунфаил гардад. Шарме, ки Бедил тафсирро бар он маънй карда, хамин инфиолест, ки орифро аз ачз даст дихад. Тафсирро бар он вачх Бедил шарм мехонад, ки чун ориф мархала ба мархала ба асли оёти куръон рах ёбад, зарра- зарра аз худии чисмонй берун ояд ва хар лахза арчи бузурги Худовандиро эхсос кунад ва аз хечбуди хеш дар мукобили он рифъати абадй мунфаил гардад. Бо хам дар ин байт равшан мегардад, ки Бедил тавассути корбурди феъли "хондаем", ба таври барчаста шархи хосаи худ будани ин мафохимро барои хонанда бозгуй мекунад, яъне мо ^уръонро дарси хузур хондаем.
Тафсири дил, ки асли маънии инсон аст, аз забони Бедил чунин тавзех ёфтааст: Мавц нун бо якдигар цушид гавуар мешавад, Дил тавон гуфтан нафасуои ба уам пайвастаро
(1,105).
Дилро асли инсон донистани урафо бар ду вачх аст: Аввал ин ки хомили бори амонати илохист.
Дуввум, ки он хам дар иртиботи аввалй ба миён меояд, ин асли зиндагонй будани он аст,
чун инсон бо тапиши дил, ки хосили он нафас аст, дар олами имкон мезияд. Аз ин ру, ин дил аз мачмуи нафасхои ба хам пайваста иборат аст, ки буруну дарун метапанд ва асолати инсонро дар чахони моддй махфуз медоранд. Таркиби «тавон гуфтан» хамоно воситаи аслии шарх будани ин мисраъро мучассам мегардонад.
Дар баробари ин, дар мисраи аввал як навъ тафсири бедилонаи вожаи "мавч" ва таъбири "мавчи гавхар", ки аз чумлаи калимот ва ифодахои пурбасомад дар каломи Бедил махсуб меёбад, низ ба мушохида мерасад. Бедил хосили чушиши мавчро гухар медонад, ки чун бо хам пайванд шаванд, мубаддал ба гухар гарданд, яъне гавхар аз мавчхои ба хампайваста иборат мебошад.
Зохиран, эхсос мешавад, ки дар шархи Бедил хам вожаи мавч ва хам гавхар бо шеваи шоирона тафсир шудаанд. Ч,ои дигар бошад, хамин гуна як шархи шоиронаи вожаи мавчро Бедил хамчун чузви бадани оби равон манзур намудааст, яъне вакте шоир таъкид мекунад, ки «мавч чузви бадани оби равон мебошад», шархи ин вожа будани мисраъ барчастатар намоён мегардад.
Катъи занцир зи Мацнуни ту натвон кардан, Мавц цузви бадани оби равон мебошад (3, 126).
Аз суи дигар, шояд зохиран чузви бадани оби равон гуфтани Бедил як баёноти сахлу содда ба назар расад. Аммо ин тафсир пеш аз хама махсули мушохидаи шоиронаи уст, ки харчанд ба зохир содда метобад, аммо хамин холати тасвирнамудаи суханварро на хама кас кудрати биниш ва мукошафа дорад. Танхо Бедил аст, ки тавассути халлокияти хунарии хеш дар коргохи хаёлаш мавчро дар сурати "чузви бадани оби равон" мучассам мебинад.
Чун сухан дар мавриди шархи вожаи "дил" рафт, бояд тазаккур дод, ки Бедил дар шархи он хамчун мафхуми ирфонй дар тафосири зиёдеро бо шевахои шоиронаву суфиёна ба зухур расонида, ки ин чо тазаккур ду газали мукаммали вай бо радифи «дили мо» аглаби чунин шурух ва маънисозихои Бедилро перомуни калимаи мазкур бозтоб мебахшад. Хдрчанд дар хар ду газал шоир зохири ишорат ба "дили мо" мекунад, аммо мурур бар мухтавои онхо равшан месозад, ки манзури аслй хамон дили инсон аст, ки дар коргохи хаёлот ва афкори шоир тавзехот ва тафосири мухталиф пайдо намуда:
Хам обила уам нашми пуроб аст дили мо,
Паймонаи сад ранг шароб аст дили мо.
Гофил натавон буд аз ин мунтахаби роз
Хуш дор, ки як нуцта китоб аст дили мо.
Боге, ки бауораш уама санг аст дили уст,
Даште, ки губораш уама об аст дили мо.
Мо хоки зи цо бурдаи селоби цунунем,
Сармояи сад хона хароб аст дили мо.
Пероуани мо кисвати урёнии дарёст,
Як парда тунуктар зи уубоб аст дили мо.
Дар базми висолат, ки уаё цомбадаст аст,
Гар об шавад, бодаи ноб аст дили мо.
Манзури бутон уар ки шавад уасраташ аз мост,
Ёр оина мебинаду об аст дили мо.
То оина боцист уамон акси цамол аст,
Эй яъс хуруше, ки ницоб аст дили мо.
То нашм кушудем ба хеш оина дидем,
Дарёб, ки таъбири ни хоб аст дили мо.
Эй оуи асарбохта оташнафаси нанд,
Хун шав, ки зи дасти ту кабоб аст дили мо.
Ёраб, накашад хицлати маурумии дидор,
Умрест, ки оинахитоб аст дили мо.
Оина уамон нашмаи туфони хаёлест,
Бедил ни тавон кард, сароб аст дили мо. (1,148-149)
Бедил дар шархи шоиронаву орифонаи вожаи дил таркиб ва таъбирхои худсохти зиёдеро мучассам гардонидааст. Аз чумла, дар газали болой дил хамчун "обила", "чашми пуроб", "паймонаи сад ранг шароб", "мунтахаби роз", "як нукта китоб", "пардаи тунуктар зи хубоб", "бодаи ноб", "об", "никоб", "таъбири хоб", "оинахитоб", "сароб" ва гайра тафсир шудааст. Дар газали дувуми бо хамин радиф эчодшуда бошад, дил хамчун "оинаии чандин
табу тоб", "шуъланикоб", "хайратнигахи як мижа хоб", "хамзарфи хубоб", "аз олами об", "кабоб", "хичоб", "хонахароб" ва амсоли ин шарх ёфтааст: Оинаи нандин табу тоб аст дили мо, Чун доги цунун шуъланицоб аст дили мо. Умрест, ки нун оина дар базми хаёлат, Хайратнигауи як мижа хоб аст дили мо. Моему уамин мавци фиреби нафасе нанд, Сарнашма магуед, сароб аст дили мо. Паймонаи мо пур шавад он дам, ки биболем, Дар базми ту уамзарфи уубоб аст дили мо. Оташ зану наззораи бетобии мо кун, Чуз сухтан охир ба ни боб аст дили мо. Лаъли ту ба уарф омаду додем дил аз даст, Яъне ба суоли ту цавоб аст дили мо. То цуръакаши согари саршори гудозем, Шабнамсифат аз олами об аст дили мо. То нист саранцоми шумори нафас охир, Умрест, ки дар пойи уисоб аст дили мо. Хасратсамари кушиши беуосили хешем, Азбаски нафас сухт кабоб аст дили мо. Дарё ба уубобе ни цадар цилва фурушад, Оинаи васлему уицоб аст дили мо. Сад санг шуд оинаву сад цатра гууар баст, Афсус, уамон хонахароб аст дили мо. То цунбиши тори нафас оинатироз аст, Бедил ба каманди раги хоб аст дили мо (1, 7).
Мукоисаи тавзехоти шоир дар хар ду газал як матлабро ба мо равшан мегардонад, ки дар тафсироти анчомдодаи Бедил анкариб такрори маънигузорихо ба мушохида намерасад. Бедил кушидааст, ки дар шархи ин мафхум таъбири тозаеро берун оварад. Ч,о- чо монандихое агар дида мешаванд, баёнгари онанд, ки бо ин хама каробатхо такрор ё айни хам намебошанд. Масалан, агар дар газали аввал чое дилро шоир "тунуктар зи хубоб" меномад, дар дувумин газал онро "хамзарфи хубоб" мехонад, ки ин чо миёни маонии ду таркиб фаркияте хадди акал дар макоми онхо дидан мумкин аст. Ё агар дар газали аввал дилро ба маънии "об" шарх мекунад, дар газали дувум онро аз олами об медонад, ки ин чо низ дар таъйини маънй мо ин фаркиятро эхсос мекунем, яъне дар мавриди аввал агар худи об аст, дар холи дувум унсуре аз олами об махсуб мешавад, ки дар умки маънй аз руи баёнот тафовутро мушохида метавон намуд. Албатта, нуфузи чунин тафосир имкон медихад, ки шархи вожаи дил дар фарханги дохилии девони у ба таври чудогона баррасй шавад, ки ин мавзуи бахси чудогона хохад буд.
Шархи шоиронаву орифонаи вожаи одам дар андешаи Бедил ба гунаи зайл сурат пазируфта:
Кафи хоке, ки бар бодаш тавон кард, Ба хун гил карда одам офариданд (1, 479).
Пас, ба тафсири Бедил инсон мушти хокест, ки бо хун гил карда шудааст, то инсон шакл пазирад. Манзур аз ин катраи хун хамон катраи обест, ки инсон аз он пайдо мешавад ва асли он катраоб аз хуни падар пайванд мегирад. Бедил дар мавриде дигар ибораи «мушти губор»-ро ба маънии инсон ба кор гирифтааст, ки зимни маънигузории байт ин матлаб барчаста равшан мешавад:
Нест цуз худшикани домани ицболи баланд, Охир эй мушти губор, ин уама парвоз наро? (1, 72).
Дар ин холат низ оханги мурочиати Бедил навъе тафсири маънии инсон будани таркибро возехтар нишон медихад, ки ин шеваи хосро низ метавон шомили ин навъ шурух намуд.
Бедил хастиро чунин маънидод мекунад:
Бар фурсате, ки номаш уастист, доман афшон, Бедил, нафас мадоро бо уец кас надорад (1, 448).
Истилохи фано, ки дар адабиёти тасаввуф басомади фаровон дорад, дар "Фарханги истилохот ва таъбироти ирфонй" чунин тафсир ёфтааст: "Фано, нестй, махв шудан. Дар истилох, яъне фанои банда дар хак, ки башарияти банда дар чихати рубубияти хак махв гардад (9, 628).
Дар байти Бедил бошад фано ба сурати "ба хасрати бисёр пушти по задан" маънидод гардида. Манзури шоир хамон куштани нафс ва хавасхои дунявй бошад. Ин чо хам равшан мегардад, ки шархи шоиронаи Бедил чузъиёте аз хамон тафсири ирфонии ин вожаро дар лугатхои истилохоти ирфонй ба хотир меорад.
Фано ба уастрати бисёр пушти по задан аст, Чаман уазор гул афшонд, то хазон гардид (1, 528).
Дар мисраи дувум бошад, вожаи чаман хам навъе тобиши фалсафй гирифтааст, чун ин чо манзур аз он бахор бошад ва андешаи шоир бар он мепайвад, ки барои расидан ба хазон бояд хазорон гул бишкуфад. Зимнан ин чо хазон баёнгари хамон истилохи фаност, ки бар асари марги хазорон гул, яъне хавас ва орзухои дунёй эчод шавад.
Хайрат ва хайронй низ аз чумлаи истилохоти ирфонии пуркорбурд дар шеъри Бедил махсуб мешаванд. Аслан, хайрат дар ирфони мокабли Бедил чун яке аз хафт шахри ишк тафсир мешавад,ки дар "Мантик- ут- тайр"-и Аттор шархи муфассали он чун водие чудогона омадааст. Дар каломи Абулмаонй бошад, бо шеваву гунахои мухталиф тафсир мешавад, ки хамин амр боиси ба яке аз вожагони пуркобурд мубаддал гардидани он шудааст. Худи Бедил бошад, онро хамчун истилохи ирфонй дар таркиби таъбири "олами амн" тафсир мекунад, ки дар холи мижа бархам задан аз байн меравад. Зимнан ин олами амн хамон холати боз будани чашм дар пешоруи тачаллии чамоли хак бошад, ки бар асари он "чашми хайрон", "хайратракамй", "хайратэчодй", "хайратнигохй" ва амсоли ин дар коргохи офтобии каломи шоир ба зухур расидаанд:
Олами амн аст уайрони мижа баруам мазан, Хонауо з-афтодани девор мегардад хароб (1,163).
Дар мисраи дувум шоир мижа бархам заданро ба афтодани девор шабохат мекунад, ки дар сурати ин иттифок хонахо хароб мешавад, яъне хонаи хайрат аз по меафтад.
Дар байти дигар Бедил пайванди хайратро бо мижа бархамзадан чунин тафсир мекунад, ки дидаи хайратнигохон, яъне восилони рохи хак ва дар макоми хайратбудагонро ба мижгон дигар кор нест, зеро эшон акнун аз ин водй гузаштаву махви хайратанд: Дидаи уайратнигоуонро ба мижгон кор нест, Хонаи оина дар банди дару девор нест (1, 298),
Мунтахои марохили чахоргона дар каломи Бедил расидан ба васли хак бошад, ки онро хамчун истилохи ирфонй ба гунаи назар барбастан аз мосавй, яъне хар чй гайри хак бошад, тафсир кардааст:
Васли уац,Бедил назар барбастан аст аз мосави, Курби шау хоуи, зи олам нашм нун шаубоз банд (1,533).
Мосавй хам худ истилохе ирфонист, ки дар лугот ба маънии гайри хак ба кор равад ва манзури шоир хам дар хамин нукта мучассам аст, ки васли хак бар ориф танхо дар сурати чашм барбастан аз гайри хак мушарраф гардад.
Вобаста ба ин, дар мисраи дувум хамон васли Хакро шоир тавассути таркиби "курби шах хостан" баён намуда, ки мисли шахбоз тавассути аз олам чашм бастан ба солик муяссар шавад.
Дар каломи Бедил ду истилохи хосаи "дуй" ва "ману мо" хамчун касрат дар мукобили вахдат ба кор мераванд. Шоир ин мову маниро дар чахони омадшуда хамчун инфиоли гурури пайдой тавзех медихад, ки вакте дар пешоруи азамати Офаридгор инсони солик мерасад, ин аз гурури хеш дар олами мосиво мунфаил мегардад: Чист мову мани ту дар олам, Инфиоли гурури пайдои (2,1331).
Дар «Чахор унсур» чанд истилохи мухими ашъори Бедил, «сайри гиребон», «тааммул», «тафаккур», "хакикати ашё" чунин тафсир шудаанд: «Максуд аз сайри гиребон ба фикри тахкики худ афтодан аст, на саргаронихои бехиссй дарди сари зону додан ва муддаои тааммул ба кунхи маънй ворасидан аст, на губори мижгон ба фарки биниш пошидан. Маънии тафаккур гаври хакикати ашёст ва хакикати ашё - ба кадри арзи сувар чехракушо». (3,185186). Дар баробари ин дар ин асари мансури хеш низ Бедил тавассути корбурди намунахои ашъори мухталифаш хамин шеваро ба кор гирифта, вожагону истилохотеро тафсир карда аст. Аз чумла, дар китъае у бедориву хобро чунин шарх намудааст: Чист бедори? Зи боги вауму занн гул нидане,
Хоб, яъне аз губори худ нигау дуздидане (2, 188).
Дар шархи истилохоти фалсафй ва ирфонй, ки дар кобили абёти газалхои Бедил чараён гирифтаанд, ин чо метавон нукоти фаровоне афзуд, аммо он чй тахкику баррасй гардид, худ
баёнгари он аст,ки бо шинохти забони хосаи шоиронаву орифонаи хеш Мирзо Бедил худ нахуст икдом намуда, ки ба шарху истилохоту мафохим бипардозад. Бо ичрои ин кор шоир дар девони хеш фархангномае дар шархи чунин истилох ва мафохиму лугот ба вучуд оварда, ки дар маънигузории матолиби ашъори шоир ба хонандааш кумак намуда, баробари ин шеваи дигари хунари таркибсозии шоирро дар пайванд бо шархи калимот мучассам мегардонанд..
2. Тафсири авотифи равонй ва холоти инсон. Баробари тафсири мусталехоти ирфонию фалсафй Бедил кушидааст, ки бо тафаккури баландаш ба магзи ашёву хаводис рох кушода, мохияти онхоро кашф намояд. Бар ин вач хаст, у холатхои зиёди равонии инсонро тафсир мекунад, ки мархила ба мархила инсонро ба шинохти олам рахнамой мекунанд. Хонанда бо бардошт аз тафосири Бедил ба дунёи равонии хеш рох кушода, тавассути онхо кадаме суи маърифати худ мебардорад.
Масалан, оби дида, яъне ашкро Бедил чунин тафсир менамояд: Бар гиряам назар куну аз уасратам мапурс, Арзи гудози сад нигау аст оби дидае (2, 1323).
Ба назари Бедил аз зухури гудози сад нигах оби дида, яъне ашк хосил мегардад. Чунон ки шамъ аз гудохтанаш ашк мерезад, ашки инсон низ сурати гудозиши нигох аст, ки аз шавки интизор месузад. Бар интизор иртибот доштани ашк дар ин байт аз он чост, ки хасрат бештар бар интизорй пайванд дорад.
Хдрчанд хамушй дар фарханги зиндагонии инсон вазъ ва ё холате аз уро ифода мекунад, аммо дар андешахои Бедил навъе ба истилохи ирфонй мубаддал гардида, хатто яке аз аркони чахоргонаи сайру сулукро дар афкори шоир баробари "хилват гузидан", "чашм бастан" ва "забти нафас" ба вучуд овардааст. Мавзуи бахси ин марохили хоси ирфонии Бедил чои дигар дар навиштае аз ин чониб рафтааст ( 5, 44-47).
Баробари ин, Бедил бо такя бар хамин чанбаи ирфонй доштани вожаи хамушй дар каломи у онро дар колиби таъбири шоиронаи "навбахори чамани умр" тафсир намуда: Навбауори намани умр уамин хомушист, Гуфгугу сарсари тамуиди хазон мебошад (1,502).
Маълум аст, ки дар андешаи Бедил хамушй кадаме ба суи Х,ак гузоштан ва буридан аз алоик бошад, ки онро шоир хамчун навбахори чамани умр, яъне сарогози бахори зиндагонии маънавй тафсир намудааст. Дар мукобили хамушй хамеша гуфтугу вачхи пайванди инсон ба чахони омадшуд ва дар банди тааллук мондан бошад, ки дар мисраи дувум онро дар колиби таркиби "сарсари тамхиди хазон", яъне огози хазони умри инсон маънидод карда аст.
Ч,ои дигар, хамин хамуширо Бедил дар таркиби ибораи "лаби накшуда" шарху тафсир намуда, онро рохатободи чаннат унвон кардааст:
Роуатободе, ки мардум цаннаташ номидаанд, Бетакаллуф ин сухан гайр аз лаби накшуда нест (1, 275).
Дар ин чо ба назар мерасад,ки хамуширо Бедил дар чанд таркиб ва вожаи дигари шоирона тафсир намудааст, ки аввал худи хамон "лаби накшуда" ва пасон "рохатобод"- у чаннат мебошад. Ин чо шеваи хеле чолиби тафсири вожагон ба мушохида мерасад, ки дар оинаи хаёл ва коргохи тафаккураш Абулмаонй як вожаро, ки хатто дар каломи вай ба як мафхуми ирфонй табдил ёфтааст, дар чанд маънй ва тавассути якчанд таъбири шоирона тафсир менамояд, ки бешак, ин хоси шеваи нигориши уст.
Матлаби мазкурро Бедил дар байти дигари хеш ба гунаи зайл тафсир намуда, аз забони мардум таъкид медорад, ки гуяд бихишт хамон рохати човид аст, аммо суоле мегузорад, ки чое, ки ба доге дил натапад, чи маком бошад
Гуянд биуишт аст уамон роуати цовид,
Цое, ки ба доге натапад дил, ни мацом аст (1,251).
Ба назар мерасад, ки шоир дар байти боло аллакай ба суоли хеш дар таркиби "лаби накшуда" зохиран навъе посух медихад. Аммо агар ба умки матлаби шоир рах кушоем, маълум мегардад, ки ин чо вакте ба доге натапад дил мегуяд, манзур хамон забти нафас бошад, ки дар марохили макомоти маънавии Абулмаонй зинаи чахорум ва мархилаи расидан ба хак бошад.
Ч,ое дигар ибораи худсохти «фирдавси дил»-ро низ тавзех медихад ва онро асири хаёли ёр будан медонад, яъне хар ки асири хаёли маъшук бошад, хамон ёду хаёл дар вучуди вай, яъне дакиктар агар бигуем, дар каблаш бихиште эчод мекунад: Фирдавси дил асири хаёли ту будан аст, Иди нигоу, нашм ба руят гушудан аст (1, 355).
Дар мисраи дувум бо хамин шева ибораи шоиронаи худ «иди нигох»-ро тавзех медихад, ки он чашм ба руи маъшук кушодан бошад. Ин чо шеваи хосаи дигари тафосири дохилии каломи Бедил равшан мегардад, ки у на танхо вожаву истилохот ва таъбироти мустаъмалро аз дидгохи хеш тавзех медихад, балки иборот ва вожагони мураккаби худсохташро низ бо нигохи шоиронаи худ маънигузорй мекунад, ки ин усул низ мучиби эчоди таркиб ва таъбирхои нав дар баробари шурухи шоирона мегардад.
Дар байти дигари хамин газал Бедил дар мукобили хамушй, гуфтугуро хамчун далели харзатозй ва бехудакории инсон дар чахони омадшуд тафсир мекунад, ки хамоно аз пайванди он бо хамушй хамчун ду мафхуми мутазоди ирфонй дар каломи Бедил паём мерасонад:
Гуфтугу, Бедил далели уарзатозиуои мост, То царас фарёд дорад, корвон осуда нест (1,275).
Вожаи фигонро, ки аслан он хам холате аз инсон бошад, Бедил дар як байти худ ба гунаи зайл шарх медихад, ки он хосили ду кадам аз худ берун рафтани нафас бошад: Зи худ буруномадагон як цадам фалактозанд, Нафас ду гом гузашт аз худу фигон гардид (3, 126).
Ба хамин тарик, Бедил бо тафсири холат ва авотифи равонии инсон барои фахми матолиби хеш равзанае боз мекунад. Аз чониби дигар, ин тафсирхо назари мушаххаси шоирро ба зиндагй бозгуй намуда, муста^илияти андеша, тафаккур ва хунари шоирии суханварро дар эчоди таркибхои шоирона ва ибтикор дар шарху тафсири холот ва отифахои инсонй чилвагар месозанд.
в) Бахши дигари тафсирхои Бедилро шархи вожагону таркиботи мухталиф ба вучуд овардаанд, ки хамагй нигохи хосаи шоирро ба зиндагонй ва рузгор, ба шинохти хакикати ашё нишон медиханд. Дар навбати аввал, Бедил борхо дар девонаш мафхуми зиндагониро бо диду назари хос тафсир намудааст. Аз чумла, дар як байт у зиндагониро бори инфиол мешуморад, ки мучиби пайванди инсон ба тааллуки дунёй мегардад: З-ин бори инфиол, ки дар ном зиндагист, Бедил, нигинам обилаи души хотам аст(1, 280).
Дар байти вобаста ба холат ва фосилаи кутох доштани умр ё зиндагонй онро ашки сари мижгон, ё ашки болои мижгон карор дошта мешуморад ва ин лахзаро хамчун фурсати умр чунин мекунад:
Ашк як лауза ба мижгон бор аст, Фурсати умр уамин мицдор аст (1,191).
Дар байти дигар Бедил зиндагониро накди хазор озор тафсир мекунад, ки онро хар кадар кам шумарй хам, аммо бисёр мебошад. Ин чо, аслан Бедил, афзунии зиндагониро боназардошти озори зиёди он шарх медихад, чун мусаллам аст, ки аксаран шуаро ба кутохии умр ишорат доранд ва байти болоии шоир хам ин матлабро тавзех медихад: Зиндаги нацди уазор озор аст, Хар цадар кам шумари, бисёр аст (1,314).
Дар байти дигар бошад, Бедил зиндагониро хамчун мукаддама ва ё сарогози нестй мешуморад, ва дар таркиби таъбири шоиронаи худ «тамхиди асоси фано» тафсир мекунад: Зиндаги тамуиди асрори фаност, Мову ман афсонаи хоби фаност (1,312).
Албатта, ин шархи Бедил сарчашма дар хадиси Паёмбари Акрам (с) дорад, ки фармудаанд: «Таваллуд косиди марг аст». Дар мисраи дувум бошад, мафхуми «мову ман»-ро низ ба сурати «афсонаи хоби фано» тафсир намуда, ки каблан шархе дигар аз он рафт.
Тафсири вожагони гул хамчун чузве аз табиат ва тараб холати сурури равонии инсон дар андешаи Бедил чунин сурат гирифтааст:
Видои гуннаро гул ном карданд, Тарабро мотами гам офариданд (1,479).
Баробари шархи ин ду вожа Бедил як фалсафаи чолибро пеш мегузорад, ки дар адами як чиз чизе дигар тавлид мешавад. Масалан, аз байн рафтани гунча мучиби тавлиди гул мегардад ва бо зухури шодй гам аз миён меравад.
Вожаи ранг низ, ки ба маънии холат, сурат, намуди зохирй ва олами имкон дар каломи Бедил фаровон ба кор рафтааст, дар коргохи тахайюли вай бо шевае шоирона тафсир ёфтааст. Ранг ё сурати зохирии инсонро Бедил махсули партаве аз хуни дили вай медонад, ки берун давидааст:
Хамну мино гуннаи розам бауороуанг шуд, Партаве аз хуни дил берун давиду ранг шуд (1,683).
Ба ибораи дигар, дар фарханги шоиронаи каломи Бедил ранг натичаи партави худи дил инсон бошад, ки ба ру давидааст ва ин чо асосан ранг ба маънии сурати зохирй ё мучассам дар руи инсон дар назар дошта шудааст. Ин маъниро чои дигар низ бад - ин сурат тавзех дода:
Ишрати мавууми уасти кулфати дунё бас аст, Ранги ин гулзор хун гардидани дилуо бас аст (1,349).
Ин чо хамакнун Бедил фаротар аз баёноти болой меравад ва таъкид медорад, ки хосили ишрати печидаву пинхони хастй кулфати дунёй хохад буд, зеро барои рахрави ошик бехтари ишрат ва лаззати рухй хамин гаму кулфат низ бошад. Шоир рангу сурати хамин ишратро, ки онро гулзор унвон намудааст, хун гардидани дилхои инсонй ба шумор меравад. Бедил хидоят медихад, ки агар бихохй ранги гулзори ишрати хастиро мушохида кунй, хун шудани дилхои инсониро тамошо кун. Ибораи хун шудан дар назари аввал, андухгин ва гамнок гардидан бошад ва дар каломи Бедил ба маънии такмил ёфтан, мукаммал гардидан низ ба кор меравад. Масалан, дар байте аз у мехонем:
Ба пасти то намонад шавц, цауде кун, ки хун гарди, Чу об оинадори ранг гардад, пар бурун орад (1,674).
Вожаи шабнам дар байти дигар аз Бедил бо шеваи хосаи вай чунин тафсир ёфтааст: Гар уаё гирад уавас оинадори обруст, Чун уаво аз уарзагарди мунфаил шуд, шабнам аст (1,342).
Яъне, дар фарханги тафсирии хоси шеъри Бедил хаво чун аз харзагардии хеш мунфаил гардад, шабнам хосил гардад. Зохиран агарчй вожаи шабнам дар коргохи тахаюли Бедил махсули харзагардй ё харакати бемавкеи хаво бошад, амик агар биандешем, маълум мешавад, ки манзур аз хаво хамон хавову хаваси дунявй ба шумор равад. Дар ин хол шабнам хамон араки инфиоли инсон низ дар назар бошад, чун дар мисраи аввал хаё дар мукобили хавас эътибор ва обруи инсонро мукаррар месозад:
Дар байти дигар хол ё замони хозирро Бедил хамчун гами гузаштаву оянда ба шумор меоварад, ки дар таркиби ибораи гами мусткбалу мозй шарх ёфтааст: Гами мустацбалу мозист, к-онро уол меноми, Ницобе дар миён аст аз губори пешу пас он цо (1,97).
Вожаи ашк дар каломи Бедил ба маънии оташ тафсир шудааст. Бедил авзои хешро ба шамъе монанд мекунад, ки аз гиряи шодй месузаду гудохта мешавад. Таъбири «гиряи шодй» дар асл тасвире парадоксй дар вучуди хеш дорад, ки бар асоси ду мафхуми мутазод, яъне гиря хамчун намоди гам ва шодй чун отифаи мукаррар дар мукобили он эчод шудааст. Вобаста ба хамин холат Бедил ашкро монанди шамъ чун оташ тафсир мекунад: Пайкари мо уамнун шамъ аз гиряи шоди гудохт, Ашк уар цо бингари об аст, ин цо оташ аст (1,288).
Вучуду хастии шамъ марбут ба хамон фурузонии оташи уст, ки шабохате ба ашк рехтан хам дорад, чун аз чушиши ин оташи шамъ ашкаш мешорад. Шоир холати вучуди худро ба хамин шамъ монанд мекунад, ки аз гиряи шодй, яъне холати ба гам гирифтор будани шодии у месузад. Аслан, ибораи «ашки шодй» хам миёни мардум маъруф аст, ки метавон «гиряи шодй»-ро зохиран ба он пайванд бахшид. Аммо бо назардошти он ки ин чо шоир аз сухтан ва оташ будани ашк сухан мекунад, хамон маънии андухи шодй хамчун як холати номахсуси дарунии инсон дар назар бошад.
Равиши дигари тафсир дар девони Бедил ба тасвири холат ва фурсату лахзахои муайян, инчунин шархи холатхои чудогонаи инсонй пайванд дорад. Масалан, тамошои хаёлй, ки дар холати баста будани чашми инсон зохир мешавад, дар хангоми бардоштани мижа ё боз намудани нигох ба олами берун аз миён меравад. Барои тасвири ин холат Бедил мижа бардоштан, яъне аз холати нодида тамошо кардан берун шуданд, навъе девор ё садд муаррифй мекунад:
Хусн, нодида тамошо дорад, Мижа бардоштан девор аст (1,314).
Ба сурати девор даромадани мижжа, ки албатта бо адои навъе ташбех додан чилвагар мешавад, аз суи дигар тафсире ташбехй аст, чун Бедил холати боз кардани чашмонро ба олами зохир навъе деворе мешуморад, ки ба тамошои нодида, яъне бо дидаи хакбин нигаристан, ё нигохи дарунй сад мешавад. Ин чо нодида тамошо кардани хусн ва девор будани мижабардорй тасвирхои парадоксй хам мебошанд.
Дар байти дигар Бедил холати оромиши инсон, яъне олами осудагиро дар гарки вахдат будан тафсир мекунад. Манзури Бедил аз холати гарки вахдат будан хамоно аз мачмуи алоики
дунёй бурида шудан, яъне аз олами касрат ба олами вахдат расиданро дар назар дорад, ки асли зиндагонии осудаи инсон ба шумор меравад.
Гарци ваудат бош агар осуда хоуи зистан, Моуиёнро уар ни бошад гайри дарё, оташ аст (1,288).
Ин чо шоир ба хукми масали андешаи хеш мохиёнро меоварад, ки барои онхо гайри дарё чои дигар оташ аст, ки мучиби парешонй ва марги онхо гардад. Хамин тамсил хам гунае шахри холати хамон солик, чун агар манзури Бедил аз мохиён рахравони тарикат бошад, дарё хамоно олами вахдат бошад ва оташ унсури чахони моддй, ки боиси махрумии инсони раванда аз олами вахдат гардад.
Ч,ои дигар бо истифода аз хамин шеваи тафсир Бедил барахнагиро хилъати Худодод унвон мекунад, ки боиси аз банди тааллук озод будани инсон гардад. Ин чо низ манзур аз барахангй агарчй ба зохир бидуни либос будан аст, аммо дар асл шоир хамон аз мачмуи тааллук ворастанро дар назар аст, ки дар замони офариниш ба инсон насиб гардида буд: Танам зи банди либоси такаллуф озод аст. Бараунаги бар танам хилъати Худодод аст (1,261).
Вобаста ба корбурди тамсил бархе аз ин гуна тафсирхоро метавон тафсирхои тамсилй хам унвон кард, чун Бедил дар заминаи корбурди саноее чун ирсоли масал, тамсил ва истиораву киноя маъонии хоси офаридаи худро гунае шарх медихад. Масалан, дар байти зер бар асоси корбурди масал ва хамзамон истиора навъе хамон калимаи мавриди назари хешро тавзех медихад, яъне таъкиди "ин дуд" дар робита ба мисраи аввал маълум менамояд, ки манзури шоир аз дуд хамон зулфи маъшук аст, ки оташи он шонаи машшотаро месузад: Дур дор аз зулфаш, эй машшотаи густох, даст, Оташи ин дуд наздик аст, хоуад шона сухт (1, 408).
Бо хамин усул дар байти дигар вожагони кадахро сари бурида ва шишаро гулуи бурида тафсир мекунад, ки бар асоси шабохатхои зохирии онхо ин баёноти шоиронаи Бедил зухур кардаанд:
Кадау ба базми ту, ё Раб, сари буридаи кист, Ки шиша уам ба гулуи бурида мемонад (1,619).
Зохиран, харчанд ин чо ба назар корбурди санъати ташбех ба мушохида мерасад, аммо таъкидоти хосаи Бедил дар шеваи баёни хеш тафсирхое шоирона низ будани онхоро бозгуй мекунанд.
Дар байти дигар низ вобаста ба холатхои мухталифи ашё Бедил дар холи чашм кушодан донаро нихол унвон мекунад, яъне дона хамон нихолест, ки бо чашм кушудани дона эчод мешавад. Манзур аз чашм кушудани дона хамон шуруи сабзиши он мебошад, ки аллакай дар ин хол аз хок берун шуда, ба нихол мубаддал мегардад: Огоуиву афсурдагии дил ни хаёл аст, То дона ба худ нашм кушудаст, ниуол аст (1,183).
Аз ин бахсу баррасихои марбут ба шарху тафсирхои шоиронаи мавчуд дар девони Бедил метавон чунин натича бардошт, ки ин суханвари мумтоз пеш аз хама бар пояи доштани нигохи хосаи хеш ба мафохим, хаводис, ашё, холот, авотифи равонй ва амсоли ин мушохидаву шинохт ва бардоштхои махсуси худро нисбат ба онхо баён намудааст. Дар канори ин, равишхои мухталифи тафсири ин вожагону таъбирхо ва истилохоту мафохим ба шоир даст додаанд, ки вокеан ба ифодаи худи вай "забони бедилй"- ро эчод намояд, ки дар ин забон мачмуи ин калимаву ибора ва таркибхо дорои маънихои хоси шоиронаи мутааллик ба андешаву хаёл ва афкори Бедил мебошанд. Нуфузи чунин тафсирхои шоирона ба мо имкон медихад, ки дар замина аз матни девон ва дигар осори Бедил берун баровардани онхо як фархангномаи хосаи шоиронаи шоирро бар асоси шарху тафсирхои худи у тадвин намоем.
ПАЙНАВИШТ:
1. Дехлавй, Бедил. Куллиёт. Тасхехи Холмухаммади Хаста ва Халилуллохи Халилй./ Бедил Дехлавй// Ба кушиши Бахман Халифаи Баноравонй. Иборат аз панч чилд. Ч,илди 1, бахши 1./М. Бедил- Техрон, Тилоя, 1389.- 798 c.
2. Дехлавй, Бедил. Куллиёт. Тасхехи Холмухаммади Хаста ва Халилуллохи Халилй./ Бедил Дехлавй // Ба кушиши Бахман Халифаи Баноравонй. Иборат аз панч чилд. Ч,илди 1, бахши 2./М. Бедил- Техрон, Тилоя, 1389.- 802 c.
3. Дехлавй, Бедил. Чор унсур. Бознавиштае аз Саидзиёуддини Шафей./ Бедил Дехлавй. Техрон, ал- Худо, 1392.- 464 с.
4. Нишобурй, Аттор. Мусибатнома. Бо эхтимом ва тасхехи доктор Нуронии Висол/ Нишобурй, Аттор. Техрон, Техрон, Гулшан, 1373.- 480 с.
5. Нуров, Н.Н. Фуруги фитрати маънй. (Нашри дувум бо тахриру иловахо)/ Н.Н Нуров. Хучанд: Нури маърифат, 2008- 224 с.
6. Нуров, Н. Муколамаи фархангхо, вахдати инсонй ва сулхи кулл дар «Девон»-и Бедил. Номаи Донишгох. Силсилаи илмхои гуманитарй ва чомеашиносй. - 2017.-№1(51),-. 110-114.
7. Рудакй. Девон. Бар асоси нусхаи Саид Нафисй ва И. Брагинский. Техрон, муассисаи интишороти Нигох. 1376.- 216 с.
8. Саччодй, Саидчаъфар. Фарханги истилохоти фалсафии Мулло Садро/ Саидчаъфар Саччодй. Техрон, интишороти созмони чоп ва интишот, 1379.- 535с.
9. Саччодй, Саидчаъфар. Фарханги истилохот ва таъбироти ирфонй/ Саидчаъфар Саччодй. Техрон, Тахуро, 1370.- 824 с.
10.Шерозй, Х,офиз. Девон. Тахияи матн аз Шарифмурод Исрофилниё/ Х,офиз Шерозй. Душанбе: Адиб, 2015.- 480 с.
REFERENCES:
1. Dehlavi, Bedil. Collection of Compositions. Corrections by Kholmuhammad Khasta and Khalilullahi Khalili. Under the editorship of Bahman Khalifai Banoravoni. In five volumes. -V.1., Part 1./M. Bedil. - Tehran: Taloya, 1389. - 798 p.
2. Dehlavi, Bedil. Collection of Compositions. Corrected by Kholmuhammad Khasta and Khalilullahi Khalili. Under the editorship of Bahman Khalifai Banoravoni. In five volumes. -V.1., Part 1./M. Bedil. - Tehran: Vanguard, 1389. - 802 p.
3. Dehlavi, Bedil. Four Elements. Rewriting out of Saidziyouddin Shafe'i. - Tehran: Al-Hudo, 1392. - 464 p.
4. Nishoburi, Attor. Musibat-Name. Under the editorship of Dr. Nuronii Visol. - Tehran: Flower-Garden, 1373. - 480 p.
5. Nurov, N.N. Brightness of Sense Wisdom. (The second edition with corrections and addenda). -Khujand: Light of Enlightenment, 2008. - 224 p.
6. Nurov N. Call-Over between Dictionaries, Human Unity and Universal Peace in "Divan" by Bedil. Scientific Notes of Khujand State University. Series of Humanities and Social Sciences. -#1(51), 2017. - P. 110 - 114.
7. Rudaki. Divan. Based on the Copy of Said Nafisi and I. Braginsky. - Tehran: Glance, 1376. - 216 p.
8. Sajjodi, Saidjafar. Dictionary of Philosophical Terms Belonging to Mullo Sadro. - Tehran: Publishing-house of Union of Press and Publication, 1379. - 535 p.
9. Sajjodi, Saidjafar. Interpretation Dictionary of Religious Terms. - Tehran: Pure Transparency, 1370. - 824 p.
10. Sherozi, Hofiz. Divan. Preparation of the text: Sharifmurod Isrofilniyo. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2015. - 480 p.
Шарх ва маънигузорихои шоирона дар "Девон"-и Бедил"
Вожа^ои калиди: Бедили Деулави, шару, тафсир, истилоуоти фалсафи, истилоуоти ирфони, вожагон, таъбирот, девони газалиёт Дар мацола саъй бар он шудааст, ки масъалаи шаруу тафсири вожагону таъбирот, истилоуоту мафоуими фалсафиву ирфони ва амсоли ин дар девони ашъори Бедил мавриди тауциц царор бигирад. Муаллиф дар асоси абёт ва намунауои мукаммали газалиёти шоир, ки дар онуо унсуруои шаруи вожагону таъбирот ба сурати шоирона ба назар мерасанд, девони ашъори Бедилро ба унвони нахустин намунаи шаруи андешаву афкори шоир барраси намуда, зимнан ба натицае расидааст, ки Бедил бо назардошти дарки шеваи баёни мушкили хеш кушидааст, ки мууимтарини истилоуоти фалсафи ва ирфони, иннунин вожагону таъбиротро бо диди шоиронаи хеш шаруу тавзеу диуад, ки бешак, ин равиш низ аз уунари шоири ва сабки вежаи суханварии у дарак медщад.
Комментарии и поэтические интерпретации в «Диван»-е Бедиля
Ключевые слова: Бедиль Дехлави, комментарий, толкование, философские термины,
суфийские термины, лексика, выражения, диван газелей В статье предпринимается попытка исследовать вопрос, связанный с комментированием и толкованием философско-суфийских слов и выражений, терминов и понятий в диване стихотворений Бедиля. Автор статьи на основе бейтов и полноценных образцов газелей поэта, в
которых прослеживаются элементы толкования и комментирования в стихотворном виде, рассматривает Диван поэта в канестве первого образца интерпретации поэтинеских мыслей и приходит к выводу, нто Бедиль, принимая во внимание трудность осмысления своего стиля изложения, стремился комментировать важнейшие суфийские и философские термины, а также лексику и выражения с позиций собственного поэтинеского видения, и данный прием, несомненно, также свидетельствует о его поэтинеском мастерстве и особой стилевой манере.
Comments and Poetic Interpretations in "Divan"Bedil
Keywords: Bedil Dehlavi, commentary, interpretation, philosophical terms, Sufi terms,
vocabulary, expressions, divan of gazelles In his article the author makes an endeavor to explore the issue related to the commentary and interpretation of philosophical-Sufi words and expressions, terms and concepts in the divan of Bedil's poems. The author of the article, proceeding from beyts and full-fledged samples of the poet's ghazals, in which elements of interpretation and commenting are traced in a versified form, considers the poet's Divan as the first model of interpretation of poetic thoughts and concludes that Bedil, taking into account the difficulty of comprehending his style of presentation, sought to comment on the most important Sufi and philosophical terms, as well as vocabulary and expressions from the standpoint of his own poetic vision, and this technique undoubtedly also testifies to his poet own poetical craftsmanship and special style manner.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Нуров Нурали Норович, номзади илмуои филологи, дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Гафуров(Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E- mail: [email protected] Сведения об авторе:
Нуров Нурали Норович, кандидат филологинеских наук, доцент, кафедры таджикской классинеской литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова(Республика Таджикистан, г.Худжанд), E- mail: [email protected] Information abоut the author:
Nurov Nurali Norovich, Candidate of Philological Science, Associate Professor, of the Department of Tajik classic literature under Khujand State University named after academician B. Gavurov(Tajikistan Republic, Khujand), E- mail: [email protected]
