CC BY
4БАРРАСЙ ВА ТА^ЛИЛИ КОРБУРДИ АШЪОРИ ХО^А КАМОЛ ДАР ОСОРИ МАНСУРИ СОИНУДДИНИ ХУ^АНДЙ
Мирзоев С.Х
Донишгощ damamuu Xyyand 6a номи йкидемик Б. Fa/фуров
Mизoни хузури хар як шoир ё хyнaрмaндрo дар xoтирaи тaъриxй ва адабй мeтaвoн аз лихрзи бaррacии бoзтoби ocoр ва ча^эншишши y дар миёни навиштор^эи баъд аз xyдaш муайян кард. Ё ба cyxaни дигар, хар шoир ё хунарманд пaйрaвoнy ирoдaтмaндoни бeштaррo ба дyнбoлaи хунар ва тафаккури xyд бибарад, ба ^шн aндoзa чoвидoнaгии y хам дар ^зфизаи тaъриxй, адабй ва хам дар oлaми шeърy тафаккур мoндaгoр xox,aA буд.
К^аламрави маънавии Кaмoли Хучандй бар ocoрe, ки ба низoми тафак кури ирфoнй вoбacтaгй дoрaд, aмрe табий acr. Arno таваччух ва бар дoшти мутоотби шoирoнy нaвиcaндaгoн дар aдвoри тaъриxии муяталиф ба шeъри Xo4a Кaмoл баёнкунандаи oн acт, ки y тaвoниcraacr ба aндeшa ва тафаккури маънавии шoирoни баъд аз xy^ acaр гyзoрaд ва шaxcияrхoи мyxтaлиф ба y ва шeърaш таваччух дoштaaнд. Аз ин чocт, ки калам рави шeъри Кaмoл на тан^» дар Хучанду Тaбрeз, балки ба бeштaри шaхрхoи Хyрocoнy Moвaрoyннaхр, Шибхи кзраи Х,инд, Пoкиcтoн ва Ошёи Сагир рoх ёфтaacт.
Дaрвoкeъ Кaмoлиддин Myхaммaд Абуахмади Хучандй аз зумраи oрифoн ва cyxaнвaрoни маъруфи шeъри фoрcии точикй acт, ки хaмзaмoнoн ва aдaбпaжyхoни минбаъда бар фaрoзи таккик yрo ба yнвoнхoи эхrирoмии «aфзaлyлмyтaaxxирин», «фaридyлacр», «Хс>ча» «Шай»» ва «Шaйxи кoмил» ёд карда, дар мaлoхaти cyxaн ва нoзyкxaёлихoи шoирoнa ypo дар бaрoбaри Хoчa Хрфиз дoниcтaaнд.
Агарчи ба накди шeъри xeш аз тарики ифтижр хануз xyди Хoчa Кaмoл шуруъ кaрдaacт, ки:
Чун щсди Кaмол œ гс/зил он cypamu зебост,
Шеъри тори чун об н^уем, чи гуем ? [4, с. 123].
aммo кадимтарин мутохиза дар шрат ва шфати шeъри Кaмoл аз чoниби бузургтарин шoири мyocири y Хoчa Хрфиз гуфта шудааст. Накл acт, ки Хрфиз caри ин миcрaи Кaмoл: «Тaшнaгoнрo !y^ae аз мo бубар. Гуфтам: Ба чашм «мутохиза кард ва гуфт: «Maшрaби ин бyзyргвoр oлиcт ва cyxaни y шфй» [ 5, c.307].
Хoчa Хрфиз, ки хам тaвoнoтaрин Faзaлcaрoи шeъри фoрcии тйчикй ва хам дар макзму мартаба бузург буд, аз хамин мавк^ ба шeъри Кaмoл мeнигaрaд. HaxyCT ба назари вай мacлaкy завки Кaмoл oлиcт ё ба cyxaни дигар вай oлимaшрaб acт. Льда, ма^ми маънавии Кaмoл бузург аст. Дигар ин ки cyxaнaш, шeърaш тоза ва бeFaш acт, ки агсари дoнишмaндoни баъди ин латофати шeъри Кaмoлрo таъкид кардаанд.
Аз oн рузгар to ба имруз 700 coл cипaрй мeшaвaд ва дар ин муддат дoнишмaндoни acримиёнaгй Шaйx Озарй, Дaвлaтшoх, Чрмй ва xoвaршинocoнy aдaбшинocoн ба мoнaнди Изотф X,aммeр, Х£рман ЭтTe, Эрачи Гyлиcyрxй, Азизи Дaвлaтoбoдй, К.Шидфар, Эдвард Браун, И. Брагижкий, Ш. Xyceйнзoдa, С. Acaдyллoeв, А. Aфcaхзoд, Х. Шaрифзoдa, А. Нacриддин, Б.Maкcyдoв ва дигaрoн дар шинoxти зиндагишма, ирфoн ва чaхoншинocии Кaмoли Хучандй назар карда, хар якe мувдфики завку caликa ва пиндoри фикрии xyд рoчeъ ба пaдидaхoи хунарй ва маънавии шeъри Кaмoл тааммул кардааанд, ки дар ин амр фазли такаддум нашби oнхocт.
Бaъзe aдaбшинocoни мyocир дар зимни китобу риcoлaхo ва мaкoлaхoи чyдoгoнa пeрoмyни тaъcири Кaмoли Хучандй ба шoирoни хaмзaмoнaш ва минбаъда ё нуфузи мактаби шoирии Кaмoл хам мyлoхизaхo ибрoз кардаанд [3, c. 42 - 43; 6, c. 148; 16, c. 129-212; 1, 7-11; 4. c. 315-324].
Амш 6o вучуди ин бaхcхoи фaрoвoн хануз дар заминаи кaмoлшинocй нoгyфтaхoи биcёрe хам хаст. Macaлaн, якe аз oн бaхcхo бaррacй ва тахлилу тaвзeхи шрбурди aшъoри Хoчa Кaмoли Хучандй ва арзишу ахаммияти oн дар ocoри мaнcyри зaмoни xyд ва мaнoбeи баъдй: ocoри адабй - фаннй, ир фoнй, кутуби cиёcaт ва axлoки ичrимoй, мaнoбeи ривoятй - дocтoнй, шарх нoмaхo, фaрхaнгхo, тaзкирaхo, машкиб, нaвиштaхoи тaрaccyлй, чунгу баёз, тaъриxнoмaхo, ocoри чyFрoфй ва миали ин мeбoшaд, ки хадафи мащлаи хoзир хам якe аз аввалин кyшишхocт дар ин замина.
Myrn^a ва мyшoхидaхo муайян намудаанд, ки шoирoнy нaвиcaндaгoн, ахли тaфcирy ирфoн, cирaнaвиcoн, мyaрриxoн ва нaвиcaндaгoни муэталиф дар мaвридхoи зарурй бaрoи гадки нaвиштaхoи xyд ба шeъри Хoчa Кaмoл руй oвaрдaнд, ки махалли таваллуд ё зиндaгoниaшoн Kиcмaтхoи марказй ва шимoли Faрбии Эрoн, Хoрaзм, Moвaрoyннaхр, Шибхи кoрaи Х,инд ва кишвари Руму Чин бyдaacт.
Дар хамин рoc;ro якe аз нaвиcaндaгoни oxири acри XIV ва карни XV - и мeлoдй Хoчa Сoинyддин Хучандии Иcфaхoнй (1370-1436) acr, ки вай cyрyдaхoи Кaмoлрo дар ocoри мaнcyри xeш мyнocиб ва бамаврид ба юр гирифтааст, ки бeштaрaшoн аз гурухи риcoлaхoи ирфoнй хacтaнд, хамчун «Аклу ишк»,»шархи «Назм - уд- дурар» ва мoнaнди oн.
Бишбар ин, mo mxy^- хама абёте, ки дар ocoри мaнcyри ^ин^лини Хучандй ба нoми Xo^a Кaмoл caбт гардида 6уд ва ë cyрyцaхoe, ки 6идуни зикри томи шoир дар oн риcoлaхo oMaAa 6уд, oнхoрo дар ocoри Кaмoл пaйцo карда, чамъ oвaрдeм. ^nac абёти пaйдoгaрдидa, бар acorn мавзуъ табакабандй гардид. Натича чунин аст, ки Сoинyдцини Хучандй дар ришлаи «Шархи «Назм -уд-дурар» 30 маротиба чихати бaëни мaтлaбхoи зайл: мушзираи аклу ишк, cигoиши маъшук, зухду такю, ишки ирфoнй, aтвoри cyлyки cyфия, ахюми oшикй, а^гоки ичгимoй, мак>ми инcoн, интикoди ичтимoй, мазхаби oшикй, мacoили фaнo ва бащ дину ирфoн ва ахаммияти мaънoи ^ур^н ба cyрyцaхoи Кaмoлиддини Хучандй иcгинoд кaрдaacx
Acлaн «Назм-уд-дурар» ^вдаи Aбyхaфc Шарафуцдин Умар ибни Алй, машхур ба Ибни Фoризи Mиcрй (576 - б32х,. / 1181-1235м.) бузург тарин caрoяндaи шеъри cyфиëнa дар aдaбиëти араб аст, ки ^ин^^цин ба мoнaнди дoнишмaндoни дигар бар oн шарх навиштааст Aбëти кашдаи «Назм-уд- дурар» 6o харфи «т» ба ox^ мeрacaд, аз ин ру, ба «Ка;идаи тоия» шухрат дoрaд. «Ин кажда дар oн хад (д) аз ахаммият ва азамат бyцaacг, ки бузургане аз ахли ирфoн хамчун Садриддини К^унавй oнрo ба дaрc мегуфта ва ба шoгирдaш Саъдуцдини ФaрFOнй дacтyр дoдa, шaрхeрo, ки хамин ФaрFOнй ба фoрcй бар ин кажда дoдa буца, oнрo ба арабй бoз гaрдoнaд, тo дар caр тo caри чaхoни иcлoм ка рoр гирад» [12, c.пaнчoхy хашт].
Шoяд ^ин^^цин Äлй аз ин амр, ки миёни Садриддини ^унавй ва шoгирдaш Саъдуцдин вoкeъ гардида буц, orc^ ëфт ва бар ин кашда ду шарх яке ба фoрcии точикй «Шархи «Назм -уд- дурар» ва дигаре ба зaбoни арабй 6o yнвoни « Шарх- ут-»тоияти-л- кyбрo» [13] бар мaбoнии ирфoни назарй ба зaбoни рамзу тaмcил дар coли 806 х. / 1404 м. нав ишт, ки шoмили муккаддимае бар як аол ва чaхoрдaх вacл мeбoшaд. Сoинyцдин байт ë абёте аз ккаоида oвaрдa, cипac 6o равиши xora xyц ба шарху тавзехи oн мeпaрдoзaд ва биcëрe аз матолиби aрaбирo дар партави aшъoри шoирoни oрифи фoрcии точикй тавзех медихад ва дилнишин мекунад. Ин каоида яке аз шoхкoрихoи адаби ирфoнии манзум дар таврики aдaбиëти арабй ба шу^р меравад, ки дoрoи 760 байт acт ва муаллифи oн аз манзари хунари шoирй дар шеъри фoрcии точикй танхэ 6o Xo^a Хoфиз ^били мукэдоа аст Бузургии Сoинyцдин хам дар oн аст, ки ин тeъдoдрo 6o ycyли тахлили байт ба байт ва ба caбки нacри фаннй тaфcир кардааст Илoвa бар ин, Xo^a Сoинyцдин ин кacидaрo ба зaбoни фoрcии точикй тарчума хам кaрдaacг, ки матни oн дар кaнoри шархи фoрcй 6o мукацдима ва тacхeхи aдaбиëтшинoc Чуции Неъматй ба зевари табъ oрocгa гaрдидaacг [14].
Macaлaн, Сoинyцдини Хучандй байти зaйлрo аз ин кажда:
Ba yamuü б^л- мaънй maвoфuй yaцнцamaн, Ba cahüü meayyuü мш шфт лuмapвamuй чунин шарх мекунад: «Ва дар хакикат тaвoфe, ки ман мекунам, хам бар гардани xy^ мекунам ва caъйи, ки мебарам миёни caфoи танзия ва марваи таш бех, аз чихати чoмeияти вачхи xeш мекунам» [14, c.215]. Сипac бaрoи гадки гyфтaхoяш ё ба таъбири дигар мyoдили мaънoи фoрcияш байти зерини Xo4a Кaмoлрo мeoрaд:
Чу cape бap ocmoнaш зы capu ca4>o нщoдй.
Бa Сaфoву Mapea, aü àm, àurnpam чй Kop башaд? [14, c. 215].
3aMoœ ки ба дeвoни Xo4a Кaмoл ручуъ мекунем, дaрмeëбeм, ки байти мазкур аз байги Faзaли маъруфи шoир аст, ба ин матлаъ:
Äрaфoти ишк;бoзoн caри куи ёр бoшaд,
Бa maвoфu Кaъбa з-т àap нapaвaм, ku op бoшaà [ 9, c. 199].
Maвриди дигар:
«Ba лo sapea an шудту-л- улo caбaцу ea щд, Тaмaccaкmу ммн «Toxp» 6u aecayu s)peamu.
Ва хеч ачабе нест, ки ман бузургу пeшвo шуцам, oн кacoнeрo, ки гуи caбкaт рабуцаанд дар ин мaйдoни кaмoл. Ва хoл oн ки манам, ки тама^ук чycтaaм аз Х^азрати xarn^ акмалй- ки oëra caбъyлмacoнй дар шаъни уст ва cyрaи «Тoхo» нишoни y ба aвcaки урвае ва акюи рoбитae, ки раккиккаи мухаббат ва иттихoд аст
Бo мo% гуфтом: K-uu щ/ua уут œ K^o oвapàaй? Гуфmo: 3u xoku Kyu У мoлuàaaм бap pyu худ « [14, c. 177].
Бo андак тaфaххyc мeтaвoн дарёфт, ки байти бoлoй яке аз байти Faзaли Кaмoл мeбoшaд, ки матлаи oн ба д-ин кaрoр аст :
rap àaiu зaнaм бе pyu У, шapм oядaм œ pyu худ. Ошщ нaцyяд зuнàaгй бе cуфamu днлцyн худ [9,c.280].
na^oCT, ки ^ин^^цини Хучандй бад-ин вашла на факат маънии ^вдаи Ибни Фoриз, балки мазмуни шеъри Xoчa Кaмoлрo хам мeкyшoяд. Чунин тарзи шрбурд ва тахлили аш^ри Кaмoл дар рacoили дигари ^ин^^цин низ ба мyшoхидa мeрacaд, вале нaвиcaндa ин ycyлрo бештар дар «Шархи « Назм-уц- дурар» ба юр грифтааст. Шархи байти 47-уми ин кажда матлаби мoрo таквият мeбaxшaд:
«Фйкуллу aзuüя фм-л- ууббу мшт mo бaào,
Цаъалшу лщу шущий мсконс шскaйяmuй.
nac хар рaнчe ва oceбe, ки дар ишк cyрaти зухур мeёбaд, чун аз махбуб мeрacaд, ба чoйи шикoят шукр вoчиб мeдoнaм:
Чу вoчиб acr ба хар куштанат мaрo шyкрe,
Xa^p шущ, ки чaшмam ;asap óüpam кушш» [14, с. 70].
Хини ба дeвoни Кaмoл мyрoчиaт кардан, xoхeм дарёфт, ки байти бoлoй якe аз абёти маъруфтарин Faзaлхoи Кaмoл acr, ба д-ин шарх:
Xa^p шущ ки он чошми пypxyмоpaм кушш, Вaгapнa xßcpamu у xœm ^p^pam кушш.
Чу воциб ссш 6a ;ap кушшани шуам шуще, Xa^p шущ ки чaшмam ^asap боpam кушш! [9, с.177].
Бoяд гуфт, ки мдараи ^юми Faзaли мазкур кариб дар хамаи нaшрхoи дeвoни Кaмoл ба д-ин cyрaт oмaдaacт: Чу воциб ссш 6a ;ap кушшани шуам шуще. [9, c.177; 11, c. 293; 7, c. 260 ]. Bane дар « Шархи «Назм-уд- дурар»-и ^ину^ин, чyнoнки дар бoлo oвaрдeм, ба гунаи зайл oмaдaacт: Чу воцЫ acm 6a хрр куштaнaт миро шукре [14, c. 70], ки аз нигахи шаклию хунарй ва диккатти маънй нycxaи иcтифoдaбyрдaи Сoинyддин бeхтaр acr.
Нamyнau àrnap. «Kaдaъ ъснкс дaъвuйa-л- ;убба вадоъу ли rnupu;u
Фуудока ea aдфaъ ъснкс гаййака би-л- лamuй
nac мoдoм, ки ту дар ин ма^м xoхй буд ва мушзими ocтoни хaвoи нaфc бoшй ва ишки xeштaн, мacлихaт oн acr, ки даъвии ишки хaкикирo як cy нихй ва даъвати дили xeш ба cимoти дигар кунй Faйри ишк, ки мeъдaи дили тyрo куввват гyвoридaни ин Fœo нecт. Ва ин гyмрoхй ва тaбoхии хoли xeшрo, ки даъвии дyрyF ва шатхи бeмaънй acr, дафъ кунй ба бeхтaр вaчхe.
Xap ки uшцaш maлaбaд, mapm oapam бояд кapд,
Вана андешаи коpe дuгapш бояд кapд « [14, с. 93].
Равшан acr, ки ^инуддини Хучандй чихати тaвзeхи байти Ибни Фoриз ва хaмзaмoн бaрoи ocoнфaхм гардидани нигариши нacрии xeш байти Хзча Кaмoл-рo шoхид oвaрдa, ба д-ин вашла oнрo як навъ шарх хам кардааст. Baлe мyкoиcaи бaъзe нaшрхoи дeвoни Кaмoл нишoн дoд, ки мжраи аввали байти мазкур дар нaшрхoи ocoри шoир ба гунаи зайл oмaдaacт:
Xap ки вacлaш maлaбaд, mapm aapam бояд кapд [7, c. 501; 10, c. 543 ; 9, c.308]. Яъда ^инуддин дар байти мавриди бaхc ба чoйи вoжaи « вacл», шшц»- рo ба юр гирифтааст. Шoяд вай ба xoтири мудашб ва шoиcтa шарху тaвзeх кардани байти Ибни Фoриз, ки ин чo cyxaн дар мавриди ишк мeрaвaд:» Кадаъ ъанка даъваи-л- ;убба вадоъу ли saupu» ва дар заминаи oн гунаи «Xap ки uшцaш maлaбaд, mapm capaш бояд кapд»-рo мyвoфикraр дoниcтaacт. Ё ^инуддин ^cxae кадимитар аз дeвoни Хзча Кaмoлрo иcтифoдa бyрдaacт, ки ахли тахкик аз oн бexaбaр хастанд, зeрo Сoинyддини Хучандй ва Кaмoлидини Хучандй дар як зaмoн зиндагй ва эчoд кардаанд ё карибулахд хacтaнд, ки аввалй дар Иcфaхoн зoдa ва парвариш ёфтaacт, дигaрe дар xoки Хучанд ба дунё oмaдa, дар Тaбрeз ба кaмoлoт рacидaacт. Албатта, манзур аз ин ^фта^ мaтншинocии ocoри Кaмoл даст, зeрo ин мacъaлa зaмoн ва машни мyнocибрo мexoхaд ва тaнхo бaъзe абёти ба юр гирифтаи Сoинyддинрo тaнхo дар acora ce- чaхoр нycxaи дeвoни Кaмoл мyкoиca нaмyдeм. Aммo матлаб ин acr, ки бeштaри aшъoри Хзча Кaмoл, ки дар ocoри мадаури Сoинyддин чихати шoхид шрбурд шудаанд, айни хaмoн aшъoр дар нaшрхoи дeвoни Кaмoл ба гунаи дигар oмaдaacт. Macaлaн, Сoинyддин зимни шарху тaвзeхи вacли дуюми кacидaи Ибни Фoриз: «Зати oшик ва икrизoи cифoти адамй ва иrлoк> ба аш^ри зайли Кaмoл ру мeoрaд :
Ëp дap зеpu лаб чу шнда кунад, Xpp кupо кушш боз зинда кунад.
Чaшмu мжтпш чу кушшанй шалабад, У uшоpam ба суи банда кунад [14, с. 17].
Дар нycxaхoи дeвoни Хoчa Кaмoл бoшaд миcрaи ceюми ин Fasan ба шакли « Чашму холаш чу куштанй талабанд» oмaдaacт [7, c.514; 9, c.315, 11, c.556 ]. Ба назари мантики байт тaкoзo мeкyнaд, ки шoяд нycxaи иcтифoдaбyрдaи Сoинyддин «чaшмu мacmaш чу кушшанй шалабад» муш шбГар бoшaд. ЛyFаr ва иcтилoхarи «чашми маcт», «куштан», « ишoрaт» ва « банда» дoрoи тaнocyби кaлoм буда, мaxcycaн «чашми маст» ба маънии чашми зeбo ва мaxмyр oмaдaacт. Acлaн таъбири «чашми маст» дар дeвoни Кaмoл ба кacрaт иcтифoдa шyдaacт:
Хyдрo ба чашми масти ту дар айни шз ёфт [9, c.51]. Хатго «чашми ниммacт», яънe дидаи xyмoрoлyд хам дар шeъри Хoчa Кaмoл ба кoр рaфтaacт:
Он чашми ниммасши my цщоне xapоб mxm, Ди,; биуш нимею ниме кабоб mxm [15, с. 530].
Аз ин даста аш^ри Кaмoл, ки дар ocoри манеури ^ину^ин иcтинoд шудаанд, мeтaвoн нaмyнaхoи зиёдe oвaрд, вaлe дар ин маврид зикри чанд намуна кифoя acr. Натича oн acr, ки ocoри нacрии Сoинyддини Хучандй аз хар нигах чoлибy cyдмaнд буда, пeрoмyни рyзгaр ва шинoxти чахoн шинocии Кaмoл, шарху тaвзeхи аш^ри у кадимитарин caрчaшмa буда, бaрoи харчи тaмoмraр шинoxтaни aхвoлy ocoр, чaхoншинocй ва мaтншинocии ocoри шoир зaминaхoи мyнocиб xoхaд гyзoшт.
Назди ахли фан рушан acr, ки дар acрхoи миёна ба ocoри Fинoи шoирoни бaлaндпaрвoзи мo ба мoнaнди Хoкoнй, Анварй, Нocири Хycрaв, Саъдй, Чаюлиддини Бaлxй, Ирoкй, Хoфиз, Бeдил ва
дигарон шарххои зиёде навишта шудаанд, ки то замони мо боки мондаанд. Вале бар девони Камоли Хучандй шарх, нанавиштаанд ва дар ин маврид ахли тазкира ва маъхазхои дигари асримиёна хам маълумот надодаанд. Вале Соинуддини Хучандй дар зимни шарху тавзехи касидаи Ибни Фориз, мазмуну мухтавои шеъри Хоча Камолро хам мекушояд. Храмин тарик, баррасй ва тахлили корбурди ашъори Камоли Хучандй дар осори мансури Соинуддини Хучандй моро ба натичахои зайл мерасонад:
1. Аз руи осори мансури Соинуддин Хучандии Исфахонй ба вижа «Шархи « Назм-уд- дурар» мо гуфта метавонем, ки вай нахустин шорехи асримиёнагии ашъори Хоча Камол будааст. Соинуддин бо истинод ба ашъори Камолиддини Хучандй дар осори мансури хеш чихати тавзехи масоили ирфонии рамзй, адабй ва фалсафй саъй кардааст, ки хамзамон мазмуни шеъри вайро хам шарху тафсир намояд. Ба сухани дигар Соинуддин дар канори шархи ашъори Ибни Фориз зимнан 30 байти Камолро хам тавзех додааст, ки чихати маърифати шеъри шоир аз хар чихат мухим ва муфид хохад буд.
2. Осори мансури Соинуддин, ки дар замони Хоча Камол китобат шудаанд, чихати чахоншиносй ва маърифати шеъри Шайх Камол, хосса матншиносии осори шоир муфид буда, ба хайси сарчашмаи кадим метавон эътимод кард. Зеро Соинуддин ва Камолиддин хамзамон буда, хар ду аз Оли Хучанд мебошан д, ки яке дар Исфахон зода ва парвариш ёфта, дигаре дар хоки Хучанд ба дунё омада ва дар Табрез ба камолот расидааст.
3. Истифодаи ашъори Хэча Камол дар рисолаи «Шархи «Назм-уд- дурар»-и Соинуддин бозгуи он аст, ки Камоли Хучандй аз шеъру забони адаби арабй ва улуми аклию наклй бахраи вофир дошта, ба вижа аз чахоншиносй ва шеъри Ибни Фориз ба шоистагй огах будааст. Зеро Соинуддин баъд аз шарху тавзехи баъзе абёти касидаи Ибни Фориз чихати тасдики гуфтахояш ба ашъори Камол ру меорад, чунонки мо намунаашро дар боло овардаем ва шояд таъкиди Камол хам дар ин маврид хикмате доштааст:
Дар Ацам фатщ сухая кардй, Камол,
Ф-ифтщ абвоб-ал-маъони фи-л-Араб [2, с. 19].
Бикшо дархои маъониро дар кишвари Араб гуфтани Камол хам шояд ба хамин маъност, ки вай донандаи сарфу нахв ва нозукихои шеъри арабй будааст. Мулохиза мешавад, ки осори Хоча Камол аз рузгори худаш то рузгори мо хонандагон ва пайравони худро доштааст. Ин ба д-он маъност, ки шеър ва чахоншиносии Камоли Хучандй дорои кобилияти ахлокй, ирфонй ва ичтимоии кобили таваччух аст ва Соинуддини Хучандй ба вижа дар гузиниши ашъор завки муносиб доштааст. Аз ин дидгох осори насрии вай чунге аз ашъори шуарои бузурги шеъри форсии точикй монанди Саноии Газнавй, Низомй, Мавлавии Балхй, Шайх Аттор, Авхадй, Саъдй, Ирокй, Камоли Хучандй , Хофиз ва монанди он аст.
АДАБИЁТ
1. Абдукодиров А. Пайравони туркигуйи Камоли Хучандй. Маводи конференсияи байналмилалии «Камоли Хучандй:Ташаккули адабиётшиносй ва раво бити адабй» (Хучанд, 28-29 октябри соли 2016) / А. Абдукодиров.- Хучанд: Ношир. 2016.- С 7-11;
2. Абдусаттор А. Маъхазхои арабй-исломии ашъори Камоли Хучандй. Маводи конференсияи байналмилалии «Камоли Хучандй:Ташаккули адабиётшиносй ва равобити адабй» ( Хучанд, 28-29 октябри соли 2016) / А. Абдусаттор.-Хучанд: Ношир. 2016.- С.18-23;
3. Афсахзод, Аълохон. Ч,омй- шоири газалсаро\Аьлохон Афсахзод.- Душанбе, 1989
4. Рахматов Б. Назаре тоза бар мактаби адабии Шайх Камол. Маводи конференсияи байналмилалии «Камоли Хучандй:Ташаккули адабиётшиносй ва равобити адабй» (Хучанд, 28-29 октябри соли 2016) / Б. Рахматов.- Хучанд: Ношир, 2016.- С. 315-324
5. Самарканда, Д. Тазкират- уш- шуаро. Тахияии Мухлиса Нуруллоева / Давлатшохи Самарканда- Хучанд: Ношир,
2015,
6. Сатторзода А. Назариёти адабии Абдурахмони Ч,омй / А Сатторзода. - Душанбе, 2014
7. Хучандй, Камол. Девон. Иборат аз ду чилд.- Чилди 1. Тахияи Шарифчон Хусейнзода ва С. Асадуллоев / Камоли Хучандй.- Душанбе, 1983
8. Хучандй, Камол. Девон. Иборат аз ду чилд.- Чилди 2. Тахияи Шарифчон Хусейнзода ва С. Асадуллоев / Камоли Хучандй.- Душанбе, 1984
9. Хучандй, Камол. Девон. Тахияи А. Суруш ва С. Саидов / Камоли Хучандй.- Хучанд: Андеша, 2011.- 631 с.
10. Хучандй, Камол. Девон. Матни интикодй ба эхтимоми К. Шидфар. Китоби 1. Чилди 2 / Камоли Хучандй.- Москав : Дониш, 1975.- 631 с.
11.Хучандй, Камол. Девон. Матни интикодй ба эхтимоми К. Шидфар. Китоби 2. Чилди 1 / Камоли Хучандй.- Москав : Дониш, 1975.- 631 с
12. Хучандй, Соинуддн. ал - Манохич фи-л-мантщ.Тасхехи Дебочй / Соинуддин Хучандй.- Техрон, 1376, 55 с.
13.Хучандй, С. Шарх-уг-гоияги-л-кубро. Тасхехи Мачид Хрдизода / Соинуддини Хучандй.-Техрон: Пажухиши хикмат ва фалсафа,1391.-218с.
14. Хучандй, Соинуддин. Шархи Назм-уд-дурар. Тасхех ва тахкщ аз Чудии Неъмагй / Соинуддини Хучандй.-Техрон: Мероси макгуб, 1384.- 509 с.
15. Фарханги забони точиикй / Иборат аз ду чилд - 4 2 . Дар зери тахрири М.. Шукуров, В.А. Капранов, Р. Х,ошим, Н.А. Маъсумй.- М.: Советская энциклопедия, 1969.- 951 с.
16. Usman Nazir. A look ar Kamals Guftam da cashm ghazal / Kamal Khujandi: Eros and its Importanse in the History of Central Asian Civilization / Dushanbe, 1996.-p 199-212
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПОЭЗИИ КАМАЛ В ПРОЗАИЧЕСКИХ ПРОИЗВЕДЕНИЯХ СОИНУДДИНА ХУДЖАНДИ
В статье исследуется использование поэзии Шейх Камола Худжанди в прозе Соинуддина Худжанди. Констатируется, что в прозаических сочинениях Соинуддина Худжанди в описании суфийских терминов, таких как восхваление возлюбленного, аскетизм, мистическая любовь, социальный нрав, мистический путь человека, суфийской теории и т.п., он более тридцати раз прибегает к поэзии Камол, при этом эти его стихотворения интерпретируются. Отмечается, что поэзия Шейх Камол всегда была востребованной и использовалась в качестве иллюстрации в произведениях его последователей. Доказано, что поэзия Камол имела высокий моральный и социальный смысл и Соинуддин проявлял большой интерес к ней при написании своих научных трактатов. С этой точки зрения его проза представляет собой коллекция - сборник стихов великих персидских поэтов, таких как Санаи Газнави, Низами, Мавляна Руми, Шейх Аттар, Авхади, Саади, Ираки, Камола Худжанди и Хафиза.
Ключевые слова: поэзия Камола Худжанди, проза Соинуддина Худжанди, использование таджикско- персидской поэзии, комментарий к поэзия Ибн Фариза.
USAGE OF KHODJA KAMOL'S POETRY IN SOINUDDIN KHUJANDrS PROSAIC WORKS
The paper studies the usage of Sheikh Kamol Khujandi S poetry in Soinuddin Khujandi S prose works. Reviewing essentially the prose works of Soinuddin, the author derives that the latter cited Kamol more 30 times on the following topics: praise of a beloved, asceticism, mystical love, social nature, the mystical path of a person, the theory of mysticism and like more. At the time he interprets the cited poems. It is underlined Kamol s poetry has always attracted readers attention and gathered many followers since his time to our days. The paper proves that Kamol's poetry and worldview have high moral, mystical and social meaning and that Soinuddin has a specific taste in selection of his poems. Given this point view, Soinuddins prose consists of a selection the best verses of great Persian and Tajik poets such as Sanoi Ghaznavi, Nizomi, Mawlana Rumi, Sheikh Attor, Avhadi, Sa'adi, Iraki, Kamol Khujandi and Hafiz.
Key words: Kamol Khujandi s poetry, Soinuddin Khujandi s prose, usage of Tajik Persian poetry, commentary Ibn Foriz poetry.
Сведения об авторе:
Мирзоев Садриддин Холович, кандидат филологических наук, дотцент кафедры таджикской классической литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Г. Гафурова( Республика Таджикистан, г.Худжанд), Электронный почта: mirzozoda-75 @ mail.ru
About the author:
Mirzoev Sadriddin Kholovich, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of the Department of Tajik Classical literature, Khujand State University named after academician B.G. Gafurov (Republiс of Tajikistan. Khujand), E-mail: mirzozoda-75 @ mail.ru
