CC BY
4Ключевые слова: анекдоты, литература Мовароуннахра, Шайдо, девон, жанр газели, содержание и содержание.
MIRZO SHUKHII KHUJANDI - A GREAT SPEAKER
Shuhii Khujandi is described in the article as a prolific poet, whose life dates back to an underdeveloped period of Tajik literature, and whose works have not yet been widely studied. The author proves that the works of the poet have a wide range of themes and cover various issues of life, social life and religious aspects.
Keywords: Jokes, Movarounnahr literature, Shaido, devon, ghazal genre, content and content. Сведение об авторе:
Хайдарова Саноат - преподаватель педагогического колледжа Худжандский государственный университета им. ак. Бободжон Гафуров, Саидзода [email protected] About the author:
Haidarova Sanoat - teacher of the Pedagogical College of Khujand State University named after ak. Bobojon Ghafurov, Saidzoda [email protected]
КАДАМИ ДИГАР ДАР МАТНШИНОСИИ ОСОРИ КАМОЛ (НАЗАРЕ БА "ДЕВОНИ КОМИЛ" И КАМОЛИДДИН МАСЪУДИ ХУЧАНДЙ МАЪРУФ БА ШАЙХ КАМОЛИ ХУЧАНДЙ. ТАСХДХ, ВА МУКАДДИМАИ МАЧИД ШАФАК, ТЕ^РОН, 1389.)
Саидов С.
Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров
Дар давоми 60 соли охир девони Шайх Камоли Хучандй дар асоси чандин нусхадои каламй дамчун нусхаи илмй-интикодй дафт маротиба чоп шуд, ки Мачид Шафак алъон охирин мусадед ба дисоб меравад. ^аблан 6 нашри осори Шайхи бузург аз чониби суханшиносон Азизи Давлатободй (Табрез, соли 1958), Козим Шедфар (Маскав, соли 1958), Шарифчон Хусейнзода ва Саъдулло Асадуллоев (Душанбе, соли 1986), Адмади Карамй (Тедрон, соли 1993), Эрачи Гулисурхй (Тедрон, соли 1995), Азизи Давлатободй (баъди бозназар ва тадрири нав. Тедрон, соли 1996) тадия гардидааст (6.3). Х,ар яке аз ин нашрдо нусхадои хаттии кадима ва шоистаи эътимодро аз назари илми матншиносй медвари кори тадкикй карор доданд.
Мачид Шафак кабл аз он, ки нусхаи илмй-интикодии Камолро пешруи хонанда карор дидад дар пешгуфтори китоб назаре ба рузгор ва осори Шайх Камоли Хучандй андохта дар заминаи тадкикоти каблии суханшиносон хулосадои омузишии хешро ироа намудааст. Мусанниф шоири моро "Шайх Камолиддин ибни Масъуд маъруф ба Шайх Камоли Хучандй мутахаллис ба Камол муаррифй карда мавлудашро дар ибтидои карни даштуми дучрй дар шадри Хучанд вокеъ дар канори руди Сайдуни Мовароуннадр медонад". [1, c.4] У иштибодан исми дар замони Шуравй доштаи шадри Хучанд, Ленинободро Ленингрод хондааст ё худ дар фасли "Хучанд ва зодгоди у аз содиби "Тарик-ул-дакоик" меорад: "Хучанд аруси русй аст", ки ин нуктадо садви илмии нигоранда мебошад. [1, c.5]
Мачид Шафак дар ин пешгуфтор Камоли Хучандиро нахуст аз "барчастатарин машоихи тасаввуф" муаррифй карда мегуяд, ки шоири хучандй "Шеъру адабро бо порсоиву зудду инзиво дар дам омехт". Мусанниф бар он ишора мекунад, ки дар он замоне, ки чангу мудорибадо ва нооромй дар манотик дукмрон буд, Камоли Хучандй бо диммати баланду дурбинии окилона инсониятро ба ишку медрварзй ба тарикаи суфиён даъват мекард. Заминаи андешаи Х,офизи Шерозиро, ки "Машраби Камолро олй" хонда буд, Мачид Шафак аз дарсдои ишку ахлокии Камол медонад, ки муридонро шефтаи тарикати инсонии хеш карда буд ва аз баракати он арчу манзалати беназире дар назди адли башар пайдо кард. Дар ин пешгуфтор Мачид Шафак аз зодгоди шоири хучандй тавассути шеъри Асириддини Ахсикатй ёд мекунад: Зщй ба номи ту цовид зинда цони Хуцанд, Чи соябахш хумои зи ошёни Хуцанд. Хуцандро маталаб дар саводи хрфт ицлим, Ки бартар аст зи хрфт осмон макони Хуцанд. [1, c. 13]
Дар идома аз Хучанд ва мардуми он бо як мудаббати хос ва беандоза сухан меронад: " Аммо Хучанд вилояте дилкушо ва ба хубиву фаровонии мева маъруф аст. Ин шадри бостонй дар сарзамини Мовароуннадр маркази илму тамаддун ва хостгоди донишмандону сухансароёни содибзавк буд, ки собикаи он беш аз 2500 сол бароварда шудааст". Ин чо сухани муаррихи маъруф Ёкути Хумавиро дар бораи Хучанд ёдрас мекунад: " Хучанд дар шарку гарб мумтоз бо наздату сафо ва ба форсй номи некаш дилбаранда аст". Дар идомаи ин андешаву тасвирдо мусанниф аз осори Зайнулободин Шервонй, Давлатшоди Самаркандй, Шамси Сомй ва чанде дигар нуктадои бориз ва маъруфро дар бораи Хучанд ва мардуми он истинбод менамояд. Дар мавриди таърихи таваллуд ва
вафати Кaмoли Хучандй Мачид Шафак 6o ишopa ба умри дapoзи шoиp ва такя ба чанд мтераъ aшъopaш, cyхaни тoзae бар замми тaдкикати пeшиниëн нaгyфтaacт. [1, c.23]
Дар ин пeшгyфтop фacлe 6o yнвoни "Кaмoли Хучандй аз дидгахи тaзкиpaнaвиcoн" ба калам oмaдaacт, ки Мачид Шафак назари тaзкиpaнигopoн ва му^акш^и aдaбиëгpo аз Äбдypaхмoни ^мй тo Эдвард Бpayн тахлилу барраш кардааст. Дар ин фacл мycaнниф мaтлaбхoи дар китoбхoи каблй инъикocëфтaи му^аки^и мyocиppo тaкpop кардааст. Мачид Шафак дар тешгуфтораш 6o " Мaтoлибe чанд аз зиндaгании Кaмoл" aфкopy aндeшaхoe, ки мухакикин каблан oид ба зиндагй ва рузгори Xo^a Кaмoл аз кабили мacкyнy икoмaти шoиp, зиндагй ва вaфаги y, нycxaхoи хаттии дeвoни шoиp, poбитaи эчoдии Кaмoл 6o cyхaнвapoни мaъpyф чун ^физу Сaлмoнy И^д бappacй кардаанд, ба дoиpaи тахкик кашида, нyктaи назари илмии хyдpo иpoa кардааот. Мycaнниф дар acora cara^ мaдopики таърих oид ба Xo^a Убaйдyллo, cилcилaи cyфиëн ва xoчaгoн накшбандия ва Xo^a Бaхoyддини Накшбанд, хамчунин шахри Сapoй изхopи назар кардааст. Гyзaштa аз ин мycaнниф назариёти мyхaкикoни нoмвap, Ян Рибка, Э. Бepтeлc ва Бpaгинcкийpo дар бopaи Кaмoли Хучандй дар махаки caнчишy oмyзиш кapop мeдихaд. Дар ин фacл Мачид Шафак 6aMe бapдoшти илмии ин oлимoнpo oид ба зиндагй ва ча^^инии шoиp кoбили кабул нaмeшyмopaд.Мaхcycaн ба машили иктиcoдй марбут намудани мавзуъ ва мундаричаи aшъopи шoиp мавриди интикoди мycaнниф кapop гиpифтaacт.Äз чумла бoзчycтaни маъниву мaзмyнхoи махрумият аз oзoдй , шикoят аз Fapибй,дacткyтoхй дар pyзгop ва мoнaнди инхopo аз aшъopи шoиp нoдypycт мeхиcoбaд. Дар мавриди бaхcи '^арибй"-и Кaмoли Хучандй Мачид Шафак нуктаи назари Эрачи Гyлиcypхиpo [5, с. 12) дастгирй мeнaмoяд. Лз чумла, aндeшaи Tyracypx^o аз мукаддимаи "Дeвoни Кaмoли Хучандй" oид ба acopaти шoиp дар Чин ва Faзaли "Bo Fap^tf' мeopaд: "Шайх 6o майл ва ишки худ аз Хучанд ё аз 4o4 ба Макка ва Мадина ва БaFдoдy шахри Тaбpeз caфap кардааст ва дар oн чo низ дар нихoяти нeъмaтy ocyдaгй pyзгop мeгyзapoнид ва агар чунин нaмeбyд дар aшъopaш ба ранчу икoмaт дар Fypбaт ишopa мeкapд. Бaxycyc 6o таваччух ба ин нукта, ки oн зaмoн Хучанд ва Чoч ва Бyxopo ва Самарканд ва Нишoпyp ва Машхаду Рай ва Иcфaхoнy Тaбpeз хама capзaмини Эpoн буд ва хама чo ватани Кaмoли Хучандй, ки зaбoнaшpo мeфaхмидaнд, бар хунараш oфapин мeгyфтaнд ва oшикoнa дусташ дoштaнд ва oнчyнoн нyфyзe дoшт, ки дар xoнaкoхaш caмoъ мeкapд ва мардуми кишри oн зaмoн тaвoни пeшгиpивy чилавгирии ypo нaдoштaнд. Зaмoнe мyxoлифaтe 6o caмoи у пeш oмaд, китъae бapoи Султан Xycaйни Ч^шир навишта, ки o^o ба вай pacoнидaнд ва тaкoзoяш эчoди 6oFe бapoи xoнaкoх дар Boлиëнкyх бyд.X^oлo Кaмoл аз мoли худ ё хадяи Сyлтoн Xycaйн xoнaкoхpo дуруст кардааат нaмeдoнeм ва ин мycaллaм acт, ки Шайх пули o^o шaxcaн пapдoxтa зepo нaдидaeм, ки аз кace кумак кабул кунад ва чун ба машни чадид рафта, xoнaкoхpo дар oн чo гycтypдaтap намуд ва шoяд бeштapин aшъopи xyдpo бapoи caмoъи дapвeшoни xoнaкoх cypyдa бoшaд. Чyнoнки дигар cyфиëни дopoи caччoдaи иpшoд чунин кардаанд ва албатта на ба ин ocoнй ва фapoFбoл ва дар ин байт ба oн ишopa мeкyнaд:
Дap сомоъв, кы saayou ту хононд, Комол Сyфuёнpo уомо оз cap уaeacu уолво paфm,
Ин нишoнaecт ба дoштaни бoлoтapин дарача дар cилcилaи мapагиби тacaввyф, ки шoхй буда ва хacт, бишбар ин камтар мeтaвoн эхтимoл дoд, ки Шайх дар Тaбpeз Fap^ мoндa бoшaд ва oн зaмoн ба шахр Сapoй мepaвaд низ бишбар навиштаи мypидoн у дар зaмoни хаёташ 6o гypyхe аз ëpoн ба oн Ч0 азимат фармудааст ва дигар ин ки миёни шахр Сapoй ва Хучанд poхи ocoнтap pacидaн ба Хучанд ca^OTap аз Тaбpeз бyдaacт ва чй 6aco имкoн дopaд, ки шoиpи мo аз хaмoн poхи Хучанд ва Xypocoн ба cyи Тaбpeз paвoнa шуда бoшaд ва бидуни тардид агар дар Тaбpeз Fapиб буд ба Хучанд 6o^ мeмoнaд, вaлe мeбинeм ба хангоми oшyфтaгй, ки дар Сapoй теш мeoяд шoиp мeфapмoяд: Шоу^ Capüü чун дтот ошуфто шуд, Комол. Воцт acm œap aзымamu Тaбpeз мeкунй.
Во боз мeбuнeм он ^aàap бо Тaбpeз во хoнaцoуu худ дuлбacmaacm, ru мeгyяд: Аз бaуpu nocu хomupы Тaбpeзыён Комол, Бо copбoн могуй ku Шepoзaм opзуcm.
Бoиcи зикр аст, ки масталаи аз Fapибй шишят нaдoштaни Xoчa Кaмoли Хучандй шл^и oxиp бopхo аз зaбoни мyхaкикoнe, ки ба рузгор ва ocopи шoиp 6o нигoхи нав назар мeкyнaнд зикр мeгapдaд. Ошнoии кoмил 6o аш^ри шoиp аз руи мавзуъю мундарича 6o нaзapдoшти чaхoнбинии Кaмoли Хучандй ин aфкopи илмиpo таодик мeкyнaд.
Мачид Шафак хамчунин бар oн кoил acт, ки Кaмoли Хучандй ва ^физи Шepoзй 6o хамдигар мyлoкаги ру ба ру надoштанд. Ё худ oид ба acoparn шoиp ки дар Faзaли зepин oмaдaacт назари дигар Дopaд:
rap кoмu худ оз лобот бuгыpaм, Чун Xusp бо тлуо ном^ом. Дopaд ж гaмu ту 6op дuлu peш, Дapдe, ku дово нaмenaзыpaм
Бигзар ба Хуцанду гу ба ёрон
Аз ман ки ба шахри Чин асирам.
"Ano тapдид нест, ки ин acopaт иш;й aCT ки Шaйxи мo бa зебoивy зебoëн дoштaacт Ba aгap биxoxем бa тacaввyфи y ниcбaт дихем. "Шaxpи Чин", Ba "Нкши Чин" Ba "^к^ши Чин" Ba "Сypaтгapи таккэши Чин" ки дap aшъopи Сaъдй Ba Х^эфиз Ba Хoчии Киpмoнивy Кaмoл фapoвoн бa rap бypдa шyдaacг, мaкyлaи дигappo мaтpax менaмoяд". Ниxoят мacъaлaи мaзкyppo Мaчид Œ^a; чунин чaмъбacг мекyнaд: " nac cyфии вopacгa Ba мyтaвaкaлй чун Шaйx Кaмoл 6идуни тapдид xapгиз aз paнчxoи зиндaгй нoлa нaкapдaacг. Aгap acopaте дoштa дигаш дap печу тoби мyйе Ba зебopyе Ba ё иш;и бa oн таккэш ки шкши xacrnpo 6o кйтами тaвoнoи xyд aз OFOЗ тo aнчoм pacм кapдaacг, бyдa".
Мaчид Œ^a; дap бaxши "Шеъpи Кaмoл Ba иpтибoти oн 6o шoиpoни дигap" oид бa мyнocибaти э^дии шoиp 6o xaмacpoнaш менaвиcaд. "Мycaллaм ин acт, ки Кaмoл тaxти тaъcиpи шoиpoни мугакаддим aбëте cypyдa, ки кaмy беш гз лиxoзи вaзнy ^фия Ba мaвзyъ 6o cypyдaи ycгoдoни пеш гз y шaбoxaти тoм дopaд, вaле мaълyм нест дap мaвpиди мyocиpoн xaмешa y aз дигapoн кacби фaйз кapдa бoшaд, чй бaco ки шoиpoни бyзypгy бa нoми зaмoн мaкзyеpo ки Кaмoл cypyдa бyдa гиpифтa Ba беxтap aз y coxтa Ba пapдoxтa бoшaнд...". [1, c.24] Бo ин aндешa Ba xaмчyнин зикpи aфкopи aдaбиëтшинocи мaъpyф Aзизи Дaвлaтoбoдй мycaнниф coбит меcoзaд, ки Кaмoли Ху^ндй xapгиз зеpи тaъcиpy нуфузи ин ë oн cyxaнвap шеъp м^фт^ст.
Дap идoмa Мaчид Œ^a; aз тинaти coфy xиммaти бaлaнди шoиp xapф мегуяд Ba 6o иcгинбoт aз aшъopaш чеxpaи мyнaввapy pyшaни Кaмoли Хyчaндиpo, ки шaxcияти opй aз тaмaъ Ba pиëcг бa xoнaндa бoзнaмo мекyнaд Ba xyб чaмъбacт менaмoяд. "Ниxoят aкcap aшъopи Кaмoл мyтгaзaмини вaxдaти вyчyд, чaбp Ba coиpи мaтoлиби иpфoнй aCT. Ba кяшиши зебoивy иш;и xaK^KH Ba ocмoнй тaвъaм 6o тaxaюлoти бaдеъ ин xaмa Faзaлиëти нaFзy дилкaшpo бa By^ oвapдaacг.
Мaчид Шaфaк oид бa тaъpиxи !aprn Шaйx Кaмoли Х^^дй, лaxзaxoи oxиpини зиндaгoнии шoиp, мaдфaни Кaмoл, acocaн caнaдxoеpo зикp мекyнaд, ки aз чoниби мyxaкикoни кaблии зиндaгй Ba ocopи Кaмoли Ху^дй бaëн шyдaaст\Умегyяд.ки тaмoми тaзкиpaнoигopoн мaдфaни шoиppo дap Тaбpез медoнaнд бa чуз мумлифи тaзкиpaи "Oтaшкaдa",ки oнpo дap Язд меxиcoбaдМaчид Шaфaк дap зaминaи мaълyмoти capчaшмaxoи муктамад мaнзapaи pyзи вaфoти шoиppo бa кйтам медиxaд. Лз чyмлa,aз китoби X,ycaйн ^физи Кapбaлoй мyaллифи "Рaкзaн-yл-чинoн"менaвиcaд:"Бa xap xoл X,aзpaти Шaйx Кaмoл paxмaтyллox мyддaте дap Boлиëнкyxи Тaбpез мyтaввaн бyдaнд Ba эшoнpo дap oн бaккия xилвaте буд^ки шaб дap oн бa cap мебypдaнд Ba xеч racpo дap oн xилвaт pox нaбyдa Ba яке aз мypидoни эшoн xap шaб caбyи oбе меoвapдaнд Ba пеши дapи oн xилвaт мегyзoштa Ba меpaфтa тo шaби pеxлaт вaй ки o6 oвapдa oвoзи X,aзpaти Шaйx aз дapyни xилвaт бa гуши вaй pacидa.ки бa шеъpе мyтapaнaмaнд,чyн гуш дoштa мyтapaннaм бa ин ду бaйти xyд бyдaaнд:
Бо субх бигуед.ки бевацт мазан дам,
Ин шаб шаби васл аст нигщ дор нафасро
Чун дид Камол он сари ку тарки Ватан кард,
Булбул чу чаман дид рахр кард цафасро. (1.25)
Чун caбox гaштa X,aзpaти Шaйx бa тapики мaъxyд беpyн нaëмaдa.acxoбy мypидoнpo дaFдaFa шyдa бa xилвaти дapyн paфтaнд,дидaнд,ки бypëе aфтoд Ba мaшopyллия бap бoлoи oн xиште зеpи cap ниxoдa pyй бa киблa oвapдa aз мapчaи xoк бa oлaми пoк интикoл нaмyдaaнд....".
Дap мaвpиди тaxия Ba тacxеxи "Девoни кoмил"- и Кaмoли Ху^дй Мaчид Œ^a; кушиш кapдaacг,ки нycxaи илмивy интшрддии y aз нycxaxoи кaблй тaфoвyт Ba aфзaлият дoштa бoшaд. ^бл aз xaмa y ду нycxaи мyътaбap яке чoпи Мacкaв 6o эxтимoми Кoзим Шидфap Ba чoпи Тaбpез 6o тacxеxи Лзизи Дaвлaтoбoдиpo мaвpиди oмyзиш ;apop дoдa, дap нaзди xyд cyoле гyзoшт, ки aфзyн aз кopи эшoн бa aлoкaмaндoни шеъpи Кaмoл чи чизе нaве apзa кapдa метaвoнaд?
MyxaKK^ тacxеxи "Девoни Кaмoли Х^^ид^' нycxaxoи зеpинpo мaвpиди иcгифoдa ;apop дoдaacг:
Нycxaи чoпии Мacкaв бa нишoнaи (м), ки дap зaминaи нycxaxoи кй^мии зеpин aз чyмлa нycxaxoиxaттии Лкадемияи улуми Oзapбaйчoни Шypaвй, шaxpи Бoкy, бa xaтти Сyлтoнaлии Мaшxaдй, китoбxoнaи шyъбaи Инcгитyти Хoвapшинocии Лкадемияи улуми шaxpи Петеpбypг, Инcтитyти Хoвapшинocии шaxpи Тoшкaнд, нycxaи китoбxoнaи Институти Хoвapшинocии шaxpи Дyшaнбе, нycxaи китoбxoнaи Хoвapшинocии Лкадемия улуми шaxpи Петpoгpaд„нycxaи мaвчyд дap китoбxoнaи умумии шaxpи Сaмapкaнд, xaмчyнин нycxaи чoпи Тaбpез, ки дap coли 1996 мaвpиди иcгифoдaи Лзизи Дaвлaтoбoди ;apop г^ифт^ xocили мyкoбaлaи шнч нycxaи xaira Ba як чунги aшъop мебoшaд.
Оид бa м8зият, apзиши илмй Ba дигap cифaтxoи нycxaxoи кй^мй Ba чoпй, Мaчиди Шaфaк фи^у aндешaxoи чoлибy илмии xyдpo бaëн мекyнaд. Мaxcycaн oид бa шевaи кopи xyд бapoи тaxияи "Девoни Кaмoл" мyкaxxик зикp кapдaacг, ки xaмешaгй aмoнaти cyxaни Кaмoлpo нигс^ дoштa, бa xoтиpи aнocиpи шaклии девoн мaъниxoи aшъopи шoиppo тacxиф нaкapдaacг. Дap ин мaвpид Мaчиди Шaфaк ду бaйти шaйx Кaмoлpo иcтинoд мекyнaд:
Макун Хоца ислоуи шеъри Камол, Кабул аз ту аз банда фармудан аст. Ки пеши ман ислоуи шеъре чунин, Ба гил байти маъмур андудан аст.
Мухимтарин кори тахкикии у ин мукоисаи ашъори шоир чи аз лихози мазмуну мундарича ва чи аз лихози шаклу вазни шеър бо осори шоирони кабл аз Хазрати Камоли Хучандй мебошад.Чунончи аввалгазали "Девон"- Камол
Аз пероханат буе омад ба гулистонхо
Карданд пур аз накхат гулхо хама домонхо - ро мусаххех нигоштае дар пайравии газали шайх Саъдй медонад:
Вацте дили савдой мерафт ба бустонуо Бехештанам кардй буи гулу райуонуо
ва мукарар мекунад, ки охирин мисраи газали Камол: "Мо низ яке бошем аз чумлаи курбонхо" низ моли Саъдист.
Мачиди Шафак дар баробари мукоисаву мукобилаи матни девони Шайх Камоли Хучандй бо осори суханварони бузурге чун Анварии Абевардй, Шайх Саъдии Шерозй, Хоча Хофиз, Хочуи Кирмонй, Салмони Совачй, Имоди Факех аз нигоштахои суханварони камноме монанди Ч,алоли Асир низ монандиву шабохати маънавиву шаклиро бозчуй намудааст.Чунончи дар хошия оид ба матлаи зерини Камол
Эй гамаш бори бенавоиуо, Бо ман аз дерат ошноиуо менависад: "Цалол Асир:
Баски метарсам аз цудоиуо Мегурезам зи ошноиуо.
Бо ин вазну кофия аз дигарон низ газалиёти дархури таввачухе вучуд дорад вале газали Ч,алоли Асир аз бехтарини онхост" .
Ё дар мавриди газали шоир бо ин матлаъ:
Чй рауо кунй ба шухй сари зулфи дилраборо,
Ки аз у бауам барорй уама вацт уалцауоро
дар уошия аз ашъори чанде аз суханварон ёд мекунад:
Хрфиз:
Ба мулозимони султон,ки расонад ин дуоро, Ки ба шукри подшоуй зи назар марон гадоро Салмони Совацй:
Зи шароби лаъли нушин мани ринди бенаворо Мададе,ки чашми мастат ба хумор кушт моро Имоди Фацеу:
Ба муолицат чи уоцат дили дардманди моро, Ки маризи дарди ишцат накунад талаб даворо.
Мачиди Шафак оид ба кадоме аз ин намунахо мавриди пайравии дигарон гардидааст хомушй мегузинад, ки он тадкикоти минбаъдаро такозо менамояд. Вале ин усули тахкики муаллиф имкон медихад,ки возехан ба пайравии Хоча Камоли Хучандй аз Шайх Саъдиву Мавлоно Ч,алолиддини Балхй бовар хосил намоем. Чунончи газале бо матлаи зер: Тарици ишц меварзй, рауо кун дину дунёро, Халоси хеш мецуй, мацу номусу даъворо дар пайрави Мавлоно Цалолиддин Балхй нигошта шудааст: Аё нурирухи Мусй макун аъмо сафуроро, Чунин ишце ниуодастй ба нураш чашми биноро Ё газали дигар бо ин матлаъ: Карданд сайд он зулфу рух дилуои беоромро, Баури шикори булбулон бар гул ниуодй домро Fазали Шайх Саъдии Шерозиро бо ин матлаъ ба ёд меорад: Имшаб сабуктар мезананд ин табли нооромро, Ё вацти бедорй галат будаст мурги бомро
Дар баъзе мавридхо Мачиди Шафак муътакид аст, ки Шайх Камол аз Хоча Хофиз бардошти маънавй кардааст. Чунончи дар хошияи газали Камол бо ин матлаъ : Моро ба ишк мекунад иршод пири мо, Донад, ки зохидй набувад дилпазири мо менависад:
"Комол нaзape бо ш sasmu офш дoшmaacm: Душ оз мое^^ c)u мойхоно омод nupu мо, 4ucm ëpom mapuKam боъд оз ш maдбupы мо "
Дар заминаи мyкoиcaвy мyкoбaлaи амик 6o дeвoнy чунгхо мухаккик тaвoниcтaacт aFлaби байт ё миcpaхoи cyxaнвapoни дигappo дар aшъopи Шайх Кaмoл дарёб нaмoяд,ки ин тачриба дар нycxaхи илмиву интикoдии мaтншинocoни дигар камгар ба назар нaмepacaд..Boкeaн Кaмoли Хучандй хини oaвpдaни намунаи ocopи cyxaнвapoни дигар аз чумла миcpaъ ё байти Саъдии Шepoзй кaмoли хунарварии xyдpo нишoн дoдaaacт. Кopбypди намунаи ocopи cyxaнвapoни дигар ба дapaчae oливy бамаврид acт,ки миcpa ё байти иcтинoдшyдa дар миёни байту м^ра^и баланд xyдpo бeгoнa эхcoc нaмeкyнaд.Чyнoнчи дар байти зepин мдораи дуввум мoли Саъди Шepoзиcт : Дй мeшудй х^омон чун capву оцл мeгуфm: «X)m мepaвй бо тонщ тонyo ф^т цонот!»
Мycaллaм аст, ки бapдoшти Шайх Кaмoли Хучандй аз Аттopy Мaвлoнo ва Саъдии Шepoзй бeштap ба назар мepacaд ва дар миёни ин ce тан Шайхи ачал бeштap мaкoм дopaд.Мaчиди Шафак дар ин маврид кулли абёт ё миcpaхoe ки мoли cyxaнвapoни дигар аз чумла Саъдии Шepoзиcт дар X0шия зикр карда,.зимнан poхy ycyлхoи бapдoшт ва зaминaхoи тaъcиpгyзopии онхоро ба aшъopи Кaмoли Хучандй зикр кардааст. Дар aFлaби маврид дар хoшия матлаи Faзaли мавриди таваччухи шoиp кapop дода, ё мжраи иcтифoдaшyдa зикр гapдидaacт. Чанд мишл: Кaмoл:
Эй su caá гулбapг нoзукmap тонот, Бap ту лapзoнmap гул оз nepoyaнam. Дap уошмя: Соъдй гуя0:
Эй ku pay^am мeнaёяд 6op монот Офapuн 6op цону pay^am 6op тонот Комол:
Ту muфлu мaкmaбu уутй, муaллuмu ту ду чошм, «Mуaллuмam уомо шyхuву дuлбapй омухш». Дap yomuw.
Ин бойт оз Соъдй acm:
Mуaллuмam уомо шyхыву дuлбapй омухш,
Цофову нозу umoбу cыmaмгapй омухш
Äз тaдкиаги Мачиди Шафак дар мавриди та^ири шeъpи Саъдй ба Fазалиëги шoиp чунин ба мyшoхидa мepacaд,ки Камоли Хучандй хини истифодаи миcpaхoи cyxaнвapoни дигар аз чумла Саъдй баъзан онхоро тaFЙиp дoдaacт.Чyнoнчи : Камол:
Гapчu ж гом nup шуд Комол дap m дap, «nup нобошод, ku дap бuyuшmu бapын acm». Дар хошия: Саъдй:
Бaхmu цовон дopaд он, ku бо ту щprn acm nup нaгapдaд.кы дap úuyummu бapын acm.
Мухаккик дар баробари оавардани ин гуна мишлхо ошри Шайх Камоли Хучандиро аз назари мазмуну мундарича низ ^ëc карда матлабхои вoкeaн чолибро арза дoштaacт.Чyнoнчи дар хошияи Faзaли зepини Шайх Камоли Хучандй :
Сapв nemu цоду болт ту дыдaм, nacm acm, Ик^ зулфu ту бо онгушт гupыфmaм, wacm acm. мeнaвыcaд:
Mamrnu m гозол kopu6 бо мaзмунu шeъpы Соъдй acm: Сapвu чомон newu эъmuдoлu ту nacm acm, Рут Ту бoзopы oфmoбu wmacm acm.
Мycaллaм аст, ки Мачиди Шафак ашъори Камоли Хучандиро на танхо бо дeвoнхoи cyxaнвapoни тешину хамзамонаш мукодоа кардааст балки хар як нycxaи илмиву интикодии каблиро амик омухта дар заминаи мyкoиcaвy мукобала ба натичахои caхeхи илмй pacидaacт. Мухакик хамчун мaтншинocи вoкeъбин дар теромуни тacхeхи ин ё он байт ё мдораъ фикри худро баён мecoзaд вaлe онро хамчун нycxaи caхeх пeшнихoд нaмecoзaд.Чyнoнчи дар мавриди байти зepин: ry, тяу боду caneд он pacmau дондону хол, M^K m^map тёху дуp(p) бувод хушmap caneд. дap уошш мeхoнeм:
"ин байт дар нусхаи Табрез наёмадааст ва дар мисраи аввал эдтимолан "ришта"(ба чои раста) буда,ки тадриф шудааст".
Хамин тарик мусадеди китоб чун дигар матншиносон дар заминаи мукоисаву мукобала варианти аз назари худаш бедтарро асос шрифта нусхабадалдоро дар дошия зикр кардааст. Зодиран бо ин амали худ Мачид Шафак як нусхаи мундасир ба фардро руи кор овардааст,ки он дорои хусусиятдо хоси худ мебошад. Дар китоб ду газали тоза дар бахши "Изофат" бо матлаи "Аз ту натвонад буридан кас ба осонй маро" ва "Чашми гамдидаи моро нигаронй ба шумос"чой шудааст, ки дар нусхадои каблй ба назар намерасад. Тадкикоти муаллиф дар мавриди мукоисаи ашъор бо суханварони пешин ва муосири Шайх Камол имкон фародам меорад то минбаъд тадкикот дар мавриди сабку саликаи суханвар забони баён ва чойгодаш дар адабиёти точику форс доман афрозад. Гузашта аз ин бо кушиши мудаккик бисёре аз газалдои номукаммал шакли комил гирифта ба хонандагонд ар шакли чомеътар пешнидод гардид. Хамчунин дар поёни китоб "Федрасти эъдом"иборат аз номдои инсондо ва шадрдо, номи сарчашмаву маъхаздо зикр ёфтааст, ки он барои пажудишгарони сонй дастури муфид мадсуб мешавад. "Девони комили Камолиддин Масъуди Хучандй" дамчун нусхаи хуби илмиву интикодй дар чодаи камолшиносй хоса шинохти мутуни адабии суханвар маком ходад дошт.
АДАБИЁТ
1. Камолиддин Масъуди Хучандй. Девони комил. Бо тасдед мукаддимаи Мачиди Шафак. Техрон 1389
2. Камоли Хучандй. Девон. Бо тасдед ва мукобалаи Адмади Карамй. Тедрон,1372
3. Камолиддин Масъуди Хучандй. Девони комил. Бо тасдед ва эдтимои Азизи Давлатободй Табрез 1375
4. Камоли Хучандй. Девон. Бо тасдед ва мукобалаи Козим Шедфар. Маскав,1975
5. Камоли Хучандй. Девон, Бо эдтимоми Шарифчон Хусейнзода, Саъдулло Асадуллоев. Душанбе 1983
6. Камоли Хучандй .Девон. Бо эдтимоми Абдучаббори Суруш ва Саидумрон Саидов. Хучанд, 2012
7. Насриддинов Абдуманнон.Седри мубин. Хучанд, 2013
8. Шайх Камоли Хучандй.Девон, Бо эдтимоми Эрачи Гулисурхй.Тедрон, 1374
ЕЩЕ ОДИН ШАГ В ЛИТЕРАТУРЕ РАБОТЫ КАМОЛА (ВЗГЛЯД НА КАМОЛИДДИН
МАСУД ХУДЖАНДИ "ПОЛНЫЙ КАБИНЕТ", ИЗВЕСТНЫЙ ШЕЙКОМ КАМАЛОМ ХУДЖАНДИ И ВВЕДЕНИЕ В МАДЖИД ШАФАК, ТЕГЕРАН, 1389.)
В статье исследуется и анализируется один из новейших научных и критических копий поэзии шейха Камоли Худжанди XIV века. Составитель и комментатор этой копии, Маджиди Шафак, попытался классифицировать копию, которая близка к оригиналу и свободна от неточностей, на основе источников предыдущих научных и критических копий. Метод сравнения и критики Маджиди Шафака выгоден еще и тем, что он, помимо источников и почерка поэта, сравнил и глубоко изучил текст с девонами бывших ораторов и современников Камола.
Ключевые слова: шейх Камоли Худжанди, девон, текстологические исследования, Маджид Шафак, исправления, рукописи, научные и критические копии.
ANOTHER STEP IN THE LITERATURE OF KAMOL'S WORK (A LOOK AT KAMOLIDDIN MASUD KHUJANDI "FULL CABINET", FAMOUS SHIK KAMAL KHUJANDI AND INTRODUCTION TO MADJID SHAFAK, TEHERAN, 1389.)
The article examines and analyzes one of the newest scientific and critical copies of the poetry of the 14th century Sheikh Kamoli Khujandi. The compiler and commentator of this copy, Majidi Shafaq, has tried to classify a copy that is close to the original and free from inaccuracies, based on the sources of previous scientific and critical copies. Majidi Shafaq's method of comparison and criticism is also advantageous in that he, in addition to the poet's sources and penmanship, has compared and studied the text in depth with the devons of former speakers and contemporaries of Kamol.
Keywords: Sheikh Kamoli Khujandi, devon, textual studies, Majid Shafaq, corrections, manuscripts, scientific and critical copies.
Сведение об авторе:
Саидов Саидумрон Ганиджонович - кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской классической литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова(Республика Таджикистан, Худжанд), Е-mail: [email protected]
About the autor:
Saidov Saidumron Ganidjonovich - Candidate of Philology, Associate Professor of the Department of Tajik Classical Literature, Khujand State University named after academician B. Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
