РЕМИНИСЦЕНЦИЯ (ТАЛМИХ) В ПОЭЗИИ КАМАЛА ХУДЖАНДИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

АДАБИЁТШИНОСЙ / ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

ТАЛМЕХ,ОТ ДАР АШЪОРИ ШАЙХ КАМОЛИ ХУЧАНДЙ

Fаффорова У. А.

Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров

Дар ташаккули сувари хаёли адибону арабизабону форсизабон ва дертар халкхои дигар киссахои куръонй аз авомили мухимтарин ва аз он марочеи макоми аввал буданд. Густариши чахоншиносии исломй омили ба тору пуди афкори адабию хунарй пайвастани охангхои куръонй гардидааст.

Масъалаи истифодаи маъхазхои арабй-исломй ва маорифи куръониро дар ашъори Камоли Хучандй шаркшиносони точик Абдушукури Абдусаттор, Фахриддин Насриддинов, Нурулло Еиёсов, Гаффорова Умеда баррасй намудаанд. Ба гуфтаи арабшиноси мумтоз Абдушукури Абдусаттор "Аз мутолиаи ашъори девони Камол маълум мегардад, ки дар онхо таъсири забону адаби арабй, оёти арабй ва аходиси набавй, мазомини киссахои пайгамбарон ва авлиёуллох ба шаклу василахои гуногун зухур кардаанд, ки мухимтарини онхо истифода аз алфозу таъбироти арабй ва хуруфи алифбои арабй ба хотири образофаринй, истифодаи мазомини оёту аходис ё ишораи бевосита ба онхо, вуфури талмехоти марбут ба киссахои пайгамбарон ва бузургони дину ирфон, эчоди абёти муламмаъ бо забонхои арабй ва точикй, корбурди истилохоти арабии марбут ба ахкоми мусулмонй ва амсоли онхо хисоб меёбад" [4, с.19].

Таъсири достонхои куръониро дар ашъори Камоли Хучандй донишманди точик Ф.Насриддинов низ таъкид намуда, талмехоти истифодабурдаи шоирро дар ду сурат тавзех медихад: талмехот ба достонхои анбиё ва талмехот ба дигар достонхои куръонй [15, с.201]. Аз чумла шаркшиноси точик НЕиёсов дар ин бобат чунин менависад: "Шиносой бо осори Шайх Камол нишон дод, ки эшон аз донандагони хуби киссахои куръонианд, зеро дар бисёре аз маворид ишорахои зебое ба киссахо ва номхои таърихй, ки дар ^уръони мачид зикр шудааст, мекунанд ва ин тарзи истифода аз маонй ва киссахои илохй ба ашъори Хоча таровати махсусе мебахшад."[9, с.224].

Дар ин макола мо тачаллии достонх,ои бархе аз паёмбаронро дар ашъори Шайх Камол баррасй менамоем. Добили зикр аст, ки киссаи Мусо (а) дар ^уръон аз чумлаи киссахои бисёршоха аст ва дар зимни 22 сура аз Мусо ва достони у ёд шудааст. Ин кисса дар оинаи адаби форсй тачаллии аслии худро дар хамон тархи хандасавй ва хушай махфуз доштааст. Баррасии осори адабии форс-точик хакикати ин падидаи чолибро аз дидгохи таъсирпазирй комил собит месозад. Зеро дар осори чй манзум ва чй мансури форсй аз лавхаи ба дунё омадан то лавхахои мулокоти Мусо бо Хизр хамаи чузъиёти рузгору муъчизоти у ба калам омадаанд [5, с.288].

Агар ба холату кайфияти корбурди талмехот бар достони Мусо (а) дар ашъори Камоли Хучандй ва чузъиёти он чашм андузем, бармеояд, ки бисёр лавхахои киссаи Мусо(а) дар ашъори Камоли Хучандй чун чузъиёти зиндагй ва муъчизоти Мусо (а) ба хайси мухаррики мухимтарин мавзуъу матлабхо ба кор рафтаанд. Билхосса лавхаву мафхумхои зерин тачаллии бештаре дар оинаи андешаи ин суханвар доштааст:

1. Водии мукаддас аз маъмултарин истилохи шеъри форсист, ки бо ишороти талмехй маонии бисёрро дар осори адабй бо он талаккй кардаанд. Азбаски махз дар хамин водй мухимтарин мархилаи рузгори Мусо (а) ва яке аз нуктахои баландтарини кисса ифода ёфтааст, чи дар тафосир ва чи дар осори адабй таваччухи махсусе бар он равона шудааст ва бо исми водии мукаддаси Туво ва водии Тур ёд шудааст, ин водиест, ки Мусо он чо садои чонбахши илохиро шунид ва чанд лавхаи мухими хаёш у махз дар хамин водии мукаддас сурат гирифт.

Кухи Тури Сино ва тачаллии анвори илохй (сураи Тин: 2), ки кухи Байтулмукаддас низ номида мешавад, байни Миср ва Иёла дар наздикии Мадян карор дорад ва дар мучоварати он водии мукаддас ё водии Туво вокеъ аст. Ин мафхумхо бо идомаи мантикии муколамаи Мусои калим иртибот дорад. Х,азрати Мусо бо хафтод тан ба ин кух рафт ва як мох, он чо руза дошт ва Худованд дах рузи дигар низ бар он мазид кард (Аъроф: 142). Тачассуми бадеии ин лавха дар шеъри Камоли Хучандй низ башят пурмаъно анчом ёфтааст:

Куххо дар нолаанд аз рищати мастони Тур,

З-ин хама шуру шагаб боре садое бишнавед! [10, c.561]

* * *

Нахост цаннати аълову хур сохиби Тур,

Зи ёр толиби дидор ёр металабад [10,с.6О4].

* * *

Ошиц ар омад ба куяш, дунйиву уцбо нахост,

Цониби Тур омадан мацсуди Мусо дигар аст [ 10, с.258].

Чунонки донишманди мумтози точик Абдулманнони Насриддин менависад "Дар зимни газалиёти Шайх Камоли Хучандй як сатхи дигари маъноиро вомехурем, ки бидуни зикри номи ашхос омадаанд. Ин киссахо низ ба зоти худ хеле мухим буда, накши муассире дар андарёфти мазмунхои тахтонии газал доранд. Чунончи:

Акси цамолат афтад гщ-гщ ба купи дищо

Чун партави тщаллй бар водии муцаддас [10, с.713].

Ифодаи акси чамол, партави тачаллй, водии мукаддас аз таъбироти маъруфи газалсароии форсианд, ки хамагй аз киссахои Мусо (а) сарчашма гирифтаанд" [1, с.94].

2.Х,адиси «рабби армий» ва «лаи таронй». Ин ифодахо, ки аввалй сухани Мусо ва дуввумй чавоби Парвардигор бар уст, аз пуркорбурдтарин ифодахои киссаи Мусо ба хисоб рафта дар мавриди муночот ва дуову ниёиш бисёр аз он ёд шудааст, хамчунин дар достонхои тамсилии маснавихои ирфонй накши бориз дорад Тарчумонхои «Тафсир» -и Табарй дар тафсири сураи "Аъроф" чунин овардаанд: «Чун Мусо сухани Худойро бишунид, орзу омадаш, ки дидори уро бубинад. Ва табъи мардум чунин аст ва башариро таркиб бад-ин ниходааст, ки хар сухан ки аз касе бишнавад ва он сухан уро хуш ояд, хохад ки сухангуяндаро бубинад, то дили у карор гирад ва он сухан чойгиртар бошад. Пас он башарият бар Мусо кор кард ва гуфт: «Ё раб, хамчунон ки сухани хеш маро бишнавонидй, дидори хеш низ маро бинамой», чунонки гуфт: «Раббй аринй, анзур илайка. ^ола лан таронй» [6, с.296].

Махмуд ибни Умар Мухаммади Замахшарй дар "Тафсири ал-кашшоф" ин оятро чунин шарх медихад: "Аз Ибни Аббос ривоят кардаанд, ки Худои муттаол чихил шабонаруз бо Мусо (а) сухан гуфт ва алвохро барояш мукаррар дошт. Бархе дигар хам гуфтаанд, ки дар огоз чихил руз бо у сухан гуфт... Агар бипурсанд: Руъят агар айни назар бошад, чй гуна мефармояд: "Аринй анзуру илайка" Дар посух бояд гуфт: "Худро ба ман бинамоён, ба маънои он аст,ки тавонй ба мани банда бидех, ки тавонам туро бубинам, бар ман тачаллй кун, то дар ту бингарам ва туро бубинам" [12, c.202]

Донишманди эрони Мухаммадчавхари Ёхакй оид ба ин лавха чунин навиштааст: "Худой гуфт: "Х,аргиз маро набинй, аммо бад-он кух бингар, агар ба чойи худ карор гирифт, маро хохй дид". Чун парвардигораш бар кух тачаллй кард, он пора-пора гардид ва Мусо ба руй дарафтод ва аз хуш бишуд. (Фаламмо тачалло раббуху лилчабали чаъалаху даккан ва харра Мусо саико). Навиштаанд, кух ба шаш пора шуд ва Мусо он чизе, ки кух дида буд, надид. У кухро дид ва чунин мадхуш шуда (Балъамй). Чун Мусо ба худ омад, тавба кард [13, с.530].

Дар тафсири "ал-Кашшоф" дар тавзехи ояти 143 чунин омадааст: "Чй гуна истидроки "ва локини-нзур ила-л-чабал" ба иборати пеш аз худ (лан таронй- ГУ.) пайваста аст? Дар посух бояд гуфт: "Аз он руй ки ин маъноро ифода кунад, ки нигаристан ба ман ношуданй аст ва онро аз ман нахох, балки ту мебояд ба чизе дигар бингарй, пас ба кух бингар, то хам ту ва хам касонеро, ки ба хотири онон чунин дархосте кардай, ба ларза андозад. Пас бингаред, ки бо кух чй мекунам ва чй гуна онро барои чунин дархосте хамвор мекунам ва бо намоёндани яке аз бузургтарин осори худовандй ба ту, бар ту маълум шавад, ки чй дархости бузург ва ношуданй доштай ва Худои муттаол пас аз чунин дархосте посухе дар миён оварда, ки монанди посухе аст, ки ба он бузургвор фарзандеро нисбат доданд ва дар посухи онон фармуд: "тахарра-л-чиболу хаддан ан даъав ли-р-рахмони валадан" (Марям:91) "Фа ин истакарра маконаху" чунон ки дар чои худ устувор ва собит истодааст, "фа савфа таронй" дар ин иборат вучуди руъят ба вучуди кухе ташбех шудааст, ки пас аз хам пошидан ва хамвор шудан харгиз бар чои худ устувор намемонад. Ин иборат каломе дар хам омехта ва аз сабке шигарф ва шевае бадеъ бархурдор аст.

Тибки киссаи куръоние, ки шоир ба он ишора мекунад, "онон (кавми Мусо.-Г.У.) лачочат ба харч доданд ва дар ин кор пой фишурданд ва гуфтанд: ^атъан бояд чунин кунй ва мо то Худоро ошкоро надидаем, ба ту имон намеоварем. Ва Мусо мехост, ки нассеро аз чониби Худо бишунаванд ва бидонанд, ки коре оре чунин кмахол аст. Ва он насс ин буд, ки фармуд: "Лан таронй", то якин кунанд ва шубхаи онон аз байн биравад ва аз ин руй арза кард: "Рабби аринй анзур илайка". [8, с.203].

Замахшарй дар тафсири худ "Ал-Кашшоф" чунин менависад: "Агар бипурсанд: "лан" дар ин чо ба чй маънй аст? Дар посух бояд гуфт: "Барои таъкиди нафй хосилшуда аз "ло" аст... ки хама барои нафйи руъят дар оянда хастанд ва "лан таронй" таъкид ва баён аст, зеро он чи мавриди нафй карор гирифта, бо Зоти Худо мунофот дорад.

Аз назари ирфонй руъят ба замми аввал ва фатхи "йо" дар лугат ба маънии дидор ва дидан ба чашм аст (Лугатнома) ва дар истилох мушохида ба чашми сар аст, на ба биниш ва басират. Дар шархи таъриф омадааст: "Ичмоъ аст ахли маърифатро, ки Худойро бубинад ба чашми сар андар он чахон"... Ба наздики ахли суннат ва чамоат руъяти басар бошад ба хакикат ва мар уро муъминон бубинанд ва кофирон набинанд. Аз бахри он ки дидори хак таъоло каромате аст аз Худои таъоло ва каромат андар чахон набошад магар муъминони хосро. Дар хабар омадааст, ки бандаро ба бихишт андар оранд, малики таъоло бифармояд, то парда бардоранд, то хуру кусур ва анхору ашчор

бубинанд ва сар ба зону нихад андухнок, хозинони бихишт уро гуянд: "Чашм боз кун, то неъматхо бинй". Гуяд: "Валлох агар чашм боз кунам, то Худойро бубинам".

Ва низ дар ахбор омадааст, ки чун ахли бихишт ба бихишт дароянд, Худои таъоло фармояд: "Шуморо наздики ман ваъда аст...Амр ояд, ки неъмати бузургтарин мондааст ва он дидори ман аст". Пас хичоб бардоранд, то Худованди хешро бечуну бе чи гуна бубинанд (16,ч.5-6, 128).

Камоли Хучандй низ ин маъниро ба воситаи истифодаи мохиронаи санъати талмех чунин ифода намудааст:

Мусй аз нури тщаллй "аринй " гуфту гузашт,

Хамчунин щли назармунтазири дидоранд [10, с.267].

Дар ин байт шоир ба лавхае аз достони Мусо (а) ишора мекунад, ки он киссаи ба умеди дидор ва шунидани садои Худо бо хафтод тан ба суи Тури Сино рахсипор шудани Мусо (а), тачаллии нури илохй бар кухи Тур ва умеди руъят ё дидори Худованд, ки яке аз таъбирхои ирфонй мебошад, фаро гирифтааст.

Тачаллй дар лугат ба маънии падидор шудан ва пайдоист ва дар истилохе, ки дар ин чо мурод мекунем, падидор шудани анвори Х,ак аст ба хазрати Мусо пас аз нузули алвохи Таврот. Дар як ривоят "^иссаи Нишопурй" омадааст, ки нури Худо бар кух натобид, зеро ки хама чизхо ба нури у истодааст: Ва ашракатиларзу бинури Раббихо (Зуммар,б9), балки нури Худо барои яу лахза кух бозгирифта шуд ва кух ба хафтод хазор пора гашт. Мусо дар хар санге монанди об хамчун хештан медид бо асое дар даст, ки аринй мегуфт ва чун чунон дид, бехуш шуд [8, с.530].

Дар байти зерин низ Шайх Камоли Хучандй ба ояти 143 сураи сураи "Аъроф"-и ^уръони карим ба вобситаи талмех ва истифодаи мазомину истилохоти ирфоние чун "махв", "дидор" (руъят) ишора мекунад:

Бо Мусии дидорталаб ваъда щмин буд:

Гар мщв шавй, давлати дидор биёбй [10, с. 1183].

Махв дар лугат ба маънои сутурдан, зоил кардан ва пок кардани хуруф ва нукуш аз лавх ва чуз он аст. Ба истилохи суфиён гуму нобуд ва маъдум шудани авсоф ва одоти башарй аст (Онандроч). Махв рафъи авсофи одот аст ба тавре ки хангоми он банда аз акли худ гоиб шавад ва уро афъолу акволе хосил гардад, ки аклро дар он мудохилат нест, мисли мастй аз шароб. Дар назари суфиён махв иборат аз рафъи авсофи хар гуна одате аст, ки боиси таваккуф ва рукуди солик шавад ва он рафъи авсофи нафс аст... Ч,амъе дигар гуфтаанд: "Махв изолаи вучуди солик аст ва сутурдани хар навъ зиштиву бадй аз лавхи дили у" [11, с.197].

Шоир махв шуданро шарти асосии дидори Худованд мехисобад, чунонки кух аз тачаллии нури У пора гашт: "чун Парвардигораш бар кух тачаллй кард, он пора-пора гардид ва Мусо (а) ба ру дарафтод ва аз хуш бишуд. Навиштаанд, кух ба шуд ва Мусо он чизе, ки кух дида буд, надид [9, с.530].

3. Талмех бар Сомирй ва гусолаи у аз пуркорбурдтарин талмехоти адабиёти форсист, ки дар маънигустарй бештар барои ифодаи муъчизоти илохй ва тардиди сехру сохирй ба кор рафтааст. Азбаски муъчиза ва сехр аз авсофи мухимтарини шеър аст ва одатан сухани ноби хунармандонаро ё ба муъчиза ё ба сехри халол тавсиф мекунанд, хам дар ифтихорияхои суханварони бузург, хам дар баёни холоту суханони онхо борхо аз Сомирию сехри у ёд кардаанд. Агарчи ин чузвхои кисса тачассуми лахзавй доранд, аммо ба зоти худ бисёр пурчозиба ва маънизо хастанд, аз ин лихоз дар ифодаи кабатхои маънавй хидмати шоиста ба анчом расонидаанд. Чолиб аст, ки ин мафохим на танхо барои ифодаи зухуроти муъчизаосо ва сехрангези чахони моддию маънавй балки дар тачассуми холатхои гуногуни худи адибон ва кахрамонони осори эшон таъсири бофайз доштаанд .

Аз чумла Камоли Хучандй тавассути санъати талмех ба киссаи мазкур, ки зикри он дар оёти 8598 сураи То Х,о омадааст, ишора намуда чунин фармудааст:

Ношиносе ду-се гусолапарастанд, чй суд?

Сабр кун, то бирасадМусииИмрон аз Тур [10, с.688].

Чузви дигари киссаи Мусо (а) ва лавхахои мухимтарини зиндагии уро баъди баъсат муъчизоти у, анвои он муъчизот, муносибати Мусо (а) бо Фиръавн, мулокоти Мусо (а) бо Хизр ташкил медиханд. Ин мафохим низ барои ифодаи мазмунхои гуногун ва холоту чахоншиносии шоир истифода шудааст. Масалан, маънибандй бар мабнои асои муъчизанамои Мусо (а) рангомезихои ачиб дорад, ки аз байтхои зерин собит мешавад:

Хангоми дуост, даст бардор,

Эй Хизр, ки Исии ту дар дам! [10, с60].

* * *

Кафши Хизиру асои Мусо,

Шоистаи пою дасти шал нест [10, с.223].

* * *

Хаст дар ангушти Камол он цалам,

Ё на acoecm ба ôacmu Krnuu?

Гyфm: Калам mcm, aco нш mcm,

Xpcm кaлuôu ôapu ганyu хашм [lO, c.l27l].

* * *

Xuзpu уан o6 аз лaбu ômyyu my ёфm,

Mycü aнвopu mayarnü хама азр^yu my ёфm [ l O, c.2O7].

Дap ин бaйтxo тaлмеxoт бa cypaxoи To X,o: 10-47; Aъpoф: 43; Mapям, 52; Шуаро: 10-17; Намл: 7-l2; ^acac: 29-35; Нoзиaг: 16-19 иcтифoдa шyдaacт(15, 422).

Бa вocитaи caнъaти тaлмеx, шоир дap бaйти зерини яке as Faзaлxoи мyлaммaъи худ бa Хизр, ки пири тариккат Ba зиндaи човид acт, ишopa мекyнaд:

Лав вayaôma-л-Xuзpa айнан фaнmaбщ,

Кайфащйй-н-нуну фй arnu^-ëa^o [lO, c.76].

Maкcaди шоир ин аст; ки чaшмaи Хизр ин ишк acт, ки зиндaгaнии инcoнpo фaнoнoпaзиp намуда, нoмaшpo човидон меcoзaд. Мегуянд, ки дap водии зулумаг чaшмaе чорй acт, ки xap кac aB оби он 6инушзд, xaëти човидонй меëбaд. Ин чaшмapo оби xaëт Ba ё чaшмaи Хизр мегуянд. Хизр -пaЙFaмбap aß ин чaшмa об нушидз, xaëти aбaдй ëфтaacт. Оби xaëт ё айну-л-бака дapyни зулумот чой дopaд Ba Хизр шликро бaд-oн pox менaмoяд. Бapoи pacидaн бa ин чaшмa, инcoн бояд бa вaxдaт бо acли худ, яъне и^ишл бо вучуди мутлак би^шад [5, с.217].

^игсаи Юcyф аз мyxимгapин зaминaxoи aнгезиши завку эxcoc Ba cyвapи хaëли шyapoи фор^ точик acт, агар ^ем, ки чонмоя, оинаи зебой, xoдии coбиpoнy coдик;oнy ошикан, чapoFи Юcyфиcтoни aдaбиëти фopcиcт, иштибox нaхoxем гард. Дар capocapи aдaбиëти фopc-точик шоире нaметaвoн дapëфт, ки мaъние аз тaмoшoгaxи рози ин ^cca начида бошад. Яъне ки^аи Юcyф фapaгap аз xaмa гуна тacaввypи мо ба pешaxoи амиктарини тафаккури адабй ва завкки миллй ра^да, аз xaмoн дyнëи мacoxaтнoпaзиp берун меояд. Зеро дар шеъри ганоии форш аз хоб дидани Юcyф то равшан шудани чашми Яъкуб ва гaвxapи ма^уд ба дacт овардани Зулайхо xaмaи чyзъиëти мазмуни ин ^cca баъзан ба xaйcи мишлия, гoxи дигар тaлмеxaн, дар макоме айнан чои дигар мачозан бaëн шудаанд. Бappacии caйpy тaxaввyли чyзъиëти ки^аи Юcyф ва aнгезaxoи маъниофари он аз он шaxoдaт медш,ад, ки xap яке аз чyзъиëти мазмуни ^cca вобаега ба таказои замон, шеваи нигox, ycyли нигориш, caтxи тахайюлу тадаббури адибон рангу мазмундои хocе кacб карда дар натича аз xap чузъи он боз caдxo маънй бapхocтaacт. Ин тамоюл аз ибтидои aдaбиëти нави форш яъне аз шеъри Р^акй ва xaмacpoни y кувват гирифта дар acpxoи дигар бештар доман гycтypдa ва жрумзнд шyдaacт.

Taлмеxoт бар дocтoни Юcyф (а) дар девони Шайх Камоли Хучандй низ ба xaдде фаровон мавриди иатифода карор гирифта, чилва^ои тамоман нав ва бaFOят чолибе дорад. Taлмеxoт бар дocтoни Юcyф (а) xaфт мавриди маънибандй дорад, ки ижаянд:

1. Хaдиcи махви чaмoли Юcуф беихтиёр дacти хеш буридани завдни Mncp. Чунончи:

Дyзôuôa xy^u Юеуф ôuôa^y каф бур^а^,

З -ш шeвa ôacmu ôyзôoн ôouu бур^а башаЬ.

* * *

Д^й рут Юеуф, m чu бар xapфu 3yrnüxo

Ангушш nuxß ôaiu ба ôaiu, эй ôaеmбypuôa?!

* * *

Дopu еapu Юеyф, б^ур аз хар чu азш acm,

К-юн вaел ба як ôacm бypuôaн нamaвoн ёфm.

* * *

Mo pyu my ôuôeму m yoн мexp бypuôeм,

Нaззopaгuu Юеyф агар ôacm бypuôa.

* * *

Юеyф бубту xycн, мaбuн mpô ôap ммён,

Ин mesu гамза бyô, m кaфxo бypuôa бyô.

* * *

3u xaüpamu xamu my чун цалам кунаЬ ангутш,

Фapuшmae, кы ба ангушшхр цалам ôopaô.

(Tamex ба onmu 31-yмu cypau Юеyф).

2. Яъкуб ва пирoхaни Юcуф. Ин мазмун барои талкини caбpy шикебой ва анчоми шодиовари он, таъкиди казову кадар, рамзи caпедaи умед ва муждаи некй истифода шудааст:

Нурам аз ôuôa бupaфmacm, чу Юеyф бupaвaô,

Лoyapaм ôuôau Яъцуб бuмoнaд бe нур.

* * *

Meкyнaô 6o my шuкeбoыu Яъцуб, Кaмoл,

Ku yaмuлu туву ca6p as ту бyвaд ca6pu yamm.

(Тaлмey 6a oёmu 84-Sб-yмu уau Юcyф).

* * *

Яъку6 paвшaнü ж кудумм Азнз ёфт, Ё худ ж Mucp pouyau nepoyaн pacuд. H}pu чaшмe 6apu coyuбнaзape мeoяд,

nemu Яъкуб ж Юcyф xa6ape мeoяд.

* * *

Гул mypo бoдy мapo ëpu a^j,

Сyyбamu Юcyф 6ey œ caà nepoyan.

* * *

Дap дoмaнu мo чoк фumoдacm ж yap cy,

Эй 6oàu ca6o, 6yu ту œ nepoyam vucm?

* * *

Ha^yamu nepoyamm oмaд 6a мaн,

Ёфmaм yoнu нaвe œ pouya.

(Тaлмey 6a oëmu 93-94-ум m 96-yмu c)pau Юcyф).

3. Barmi эхзони Яъкуби naëM6ap (a). Дap бaйти зepин aз aндyxи Яъкуби Пaëмбap, ки дap x,ичpoни фapзaнди aзизи xyд Юcyф xaмвopa 6o pa^e 4o™ox бa cap мeбypдaacт Ba мег^янд дap yтoкe тaнxo мeнишacтa Ba дap дypии Юcyф aшк мepexтaacт, ки бaъдxo aз oн yтoк 6o нoми «бaйт-yл-эxзoн» (xomh aндyxxo) ёд шyдaacт, cyxaн мег^яд:

Он may, к-лз y xoнau дт шoyнuшuн буд,

Аз кул6au эyзoнu гaдo бoз куyopaфm?

* * *

Xoнau àuàa ж àuàopu ту paвmaн бomaд, Бaйmu эyзoнu мaн m pyu ту гулшян бoшaà. (Тaлмey 6a onmu 84-yмu у au Юcyф).

4. Фур^гани корвониён Юсуфро дaр бозори Миср. Ин лaвxa aз киccaи Юcyф дap тaлкини гapoнкaдpии хуши Юcyфй, бaлaндгap aз xaмa гyнa бaxoвy кимaтгyзopй бyдaни ишк бa кop paфтaaнд Ba бap acocи ин лaвxa зapбyлмacaли мaъpyфи «Дин бa дyнëфypyшoн xapaнд, Юcyф фypyшaнд, тo чй xapaнд» бa вучуд oмaдaacт.

Дoнü, ш 6o Юcyф чu гуфт oн nupaзaн нoлaкyнoн

rap 6ap öupau Kpàup нaям, 6ope xapuàopu туям (Hcpomuëm).

5. Юсуф дaр чох, Ba зиндон. Ин ду лaвxaи зиндaгинoмaи Юcyф бapoи ифoдaи caбpy гачст, xиëнaтy шикeбoивy pacтaгopй, oзмoиши иpoдa, pиoяти мaъcyмият Ba aмcoли ижр бa rap paфтaacт,ки бaъзe шигифтaнгeз acт, aз чyмлa:

Amopu yycнu туcm, ш rn yaü6u ocмoн

Xypшeà cap шш^ чу Юcyф ж кaъpu чoy

* * *

Aгap ж yycнu pyxam ёфтй нumoн Юcyф,

3u mapмu pyu ту бepyн нaёмaàü ж чoy

* * *

Дaмu Ит yrna œ лaълy maкap мeбopaà, Xycнu Юcyф yrna àap чoyu зaнaxàoн àopû (Тaлмey 6a onmu 19-умм уau Юcyф).

6. Зутайхо Ba пирохaни Юсуф. Ин лaвxaи киccaи Юcyф бapoи ифoдaи мaъcyмият Ba axлoки cy^a, хдмчунин чaзaбaи ишк, ки инcoнpo aз пapдaи иcмaт бepyн мeopaд, зиёд бa кop paфтaacт:

Аз yoлamu Зyлaйxo oн 6y 6apaà, ш чун гул Пepoyaнu ca6)pü caà yo àapuàa бomaà. (Тaлмey 6a onmu 25-yмu у au Юcyф). Пepayaн гap maнam oзypà, чü nrnn onpo, Aйбu Юcyф нamaвoн vapà 6a нoзyкбaàaнü. (Тaлмey 6a onmu 23-yмu у au Юcyф).

7. 4p3H6aH ишки Зугайхо. Ин x^ara тacвиpнoпaзиpи Зyлaйxo aз лaxзaи Юcyфpo дap xo6 дидaн то гaвxapи мaкcyд бa кaф oвapдaн xaмчyн тaчaллии ишки пoëннoпaзиp, дap бaъзe мaвpидxo xaмчyн зинaи aввaли pacидaн бa ишки xaкикй биcëp BaK^ oмили мaънигyзopй Kapop гиpифтaacт:

Б'yu ту paco^anà ж Юcyф 6a Зyлaйxo, Ин нaъpaзaнoн oмaày oн yoмaàapoн paфm.

(Тaлмey 6a onmu 25-yмu у au Юcyф). * * *

Ба васли суубати Юсуф, азизи ман, маштоб, Цамоли ёр набини, магар ба сабри цамил. (Талмеу ба оёти 18-ум сураи Юсуф.

Аз мазмуни байтхо пайдост, ки шоири орифулмаслак Шайх Камоли Хучандй бо ишораи зариф ё гохе ишораву таваччухи гуё ба оятхои Куръон ва киссахои куръонй, бидуни такрор худ дар хар байт мазмуне офаридааст ва хамешагй решаи он маъно аз хадиси достони Юсуф моявар шудааст. Тавре худи шоир мефармояд:

Хадиси Юсуфи Мисри, ки аусанулцасас аст, Касе ба суз нахонад чу пири Каньоны. (Талмеу ба оёти 84-86-уми сураи Юсуф).

Шахсияти Мухаммад пайгамбари ислом (с) ба унвони намунаи инсони комил дар таквини шахсияти мусулмонон ва эчодиёти шоирони форсу точик, аз чумла Шайх Камоли Хучандй бисёр муассир аст. Камоли Хучандй чун шоирони хазамони худ девони худро аз тавхид ва наъти Паямбар (с) огоз кардааст.

Шайх Камол Паямбари ислом Мухаммадро комилтарин инсон, яъне акмал мешуморид ва дар фаъолияти худ аз у, чорёр ва ахли байти у ибрат гирифтанро талкин менамуд. Мувофики акидаи у модоме ки ахли байти у аз шарафи сухбати у иззу чалол ёфтаанд, пас бояд хар як инсон пайрави М.(с) карда, дунёи маънавии худро ганй гардонад. Тавре ки муаллифони "Малики адаб" менависанд: "Камоли Хучандй дар осори худ найли инсонро ба суи рашодат ва такомули маънавй нишон медихад. Дар назари у инсон дар ин рох бояд аз Мухаммад пайравй бикунад. Бесабаб хам нест, ки у дар касидаи ифтитохии девони ашъори худ аз Худо сухан огоз карда (Ифтитохи сухан) сипас мефармояд:

Ба камолоти Мууаммад, ки ба Х,ац ёфтаанд

Аули байт аз шарафи суубати у иззу цалол,

Ки аз он цо, ки иноёти Худовандии туст,

Назари раумати худ бознагири зи Камол.

Хар як аз моидаи васл насибе талабанд,

То киро бахт нишонад ба сари хони висол.

Шуда аз соции лутфи ту цауоне сероб,

Хамчунон баури караммавцзанон моломол. [10, с.51; 1, с.162].

Х,амин тарик, шоири орифулмаслак Шайх Камоли Хучандй бо ишораи зариф ё гохе ишораву таваччухи гуё ба оятхои Куръон ва киссахои куръонй, бидуни такрор худ дар хар байт мазмуне офаридааст. Ашъори зикршуда намоишгари чирадастй дар истифодаи санъати талмех ва иттилооти фарогири шоир дар заминаи маорифи куръонй ва киссахои куръонй махсуб мешавад.

АДАБИЁТ

1. Абдулманнони Насриддин. Сехри мубин.-Хучанд: Ношир, 2012.

2. Абдулманнон Насриддинов. Рудакй (нусхашиносй ва баррасии ашъори бозмонда).-Хучанд: Нашриёти ба номи Р. Чалил, 1999.

3. Абдучаббори Шоахмад (А.Суруш). Фарханги ашъори Камоли Хучандй.-Хучанд: Хуросон, 2015.

4. Абдушукури Абдусаттор. Арабият дар шеъри Камол/Мукаддимаи камолшиносй. Хучанд: Ношир, 2015, С.228-

237.

5. Атахон Сайфуллоев, Сайдулло Абдуллоев. Малики адаб.- Душанбе: Адиб, 1996;

6. Fаффорова Умеда. Киссахои Куръон дар «Тарчумаи «Тафсир» -и Табарй».- Хучанд: Ношир, 2004.

7. Fаффорова Умеда. Муламмаот дар ашъори КамолиХучандй. Хучандй/Маколоти мачмаъи бузургдошти Камоли Хучандй.-Табрез, 1996, С.216-221.

8. Fаффорова Умеда. Мухаммад ибни Ч,арири Табарй ва муколамаи фархангхо.- Хучанд: Хуросон, 2018.

9. Fиёсов Нурулло. Партави Куръон дар оинаи газал/ Маколоти мачмаъи бузургдошти Камоли Хучандй.-Табрез, 1996, С.222-228.

10. Девони Камоли Хучандй. - Хучанд: Хуросон, 2015.

11. Куръони мачид. Мусхаф-ул-мадина ал-мунаввара, 1426.

12. Махмуд ибни Умар Мухаммади Замахшарй. Тафсири ал-Кашшоф. Тарчумаи Масъуд Ансорй. Техрон: Фикнус,1389,ч.2.

13. Мухаммадчаъфари Ёхакй. Фарханги асотир ва достонворахо дар адабиёти форсй.- Душанбе: Бухоро, 2014;

14. Насриддинов Фахриддин. Мазомин ва луготу таъбироти куръони дар ашъори Камоли Хучандй/Мукаддимаи камолшиносй. -Хучанд: Ношир, 2015, С.415-430.

15.Насриддинов Фахриддин. Манобеи кудсии ашъори Камоли Хучандй/Мукаддимаи камолшиносй.-Хучанд: Ношир, 2016.

15. Саййид Содик Гавхарин. Шархи истилохоти тасаввуф.Техрон: 3аввор,1388, ч.5-6.

16. Саййид Содик Гавхарин. Шархи истилохоти тасаввуф.Техрон: 3аввор,1388, ч.9-10.

17. Саййид Мухаммади Хусайни. Талмех ва ихом дар шеъри Камоли Хучанди/ Мукаддимаи камолшиноси. Хучанд: Ношир, 2015, с.366-382.

18. Хуррамшохи Бахоуддин. Донишномаи куръонпажухИ.-Техрон: Дустон-Нохид, ч.2.

РЕМИНИСЦЕНЦИЯ (ТАЛМИХ) В ПОЭЗИИ КАМАЛА ХУДЖАНДИ

Статья посвящена рассмотрению реминисценции (талмих) в поэзии великого персидско-таджикского поэта Камала Худжанди. Автор статьи детально анализирует коранические сказания о таких пророках, как Муса (а), Юсуф (а), Мухаммад (с), которые Камал Худжанди мастерски использовал в своей поэзии посредством реминисценции. Она приходит к такому выводу, что великий поэт Камал Худжанди владел знаниями о Коране и коранических науках, которыми воспользовался в своих стихах.

Ключавые слова: Талмехот, рассказ, повествование, Коран, пророки, Муса (а), Юсуф (а), Мухаммад (ы), поэзия, Камоли Худжанди, искусство, искусство.

REMINISCENCE (TALMIH) IN THE POETRY OF KAMAL KHUJANDI

The article is devoted to the consideration of reminiscence (talmih) in the poetry of the great Persian-Tajik poet Kamal Khujandi. The author analyzes in details the Qur 'anic stories of prophets such as Musa (a), Yusuf (a), Muhammad (c), which Kamal Khujandi masterfully used in his poetry through reminiscence. The author concludes that the great poet Kamal Khujandi had knowledges about the Koranic sciences and stories, which he used in his poems.

Key words: Talmehot, story, narration, Koran, prophets, Musa (a), Yusuf (a), Muhammad (s), poetry, Kamoli Khujandi, art, art.

Сведения об авторе:

Гафарова Умеда Абдуллоевна - доктор филологических наук, директор Научно-исследовательского Института гуманитарных наук Худжандского госуниверситета им. академика Б. Гафурова (Республика Таджикситан, г.Худжанд), E-mail: umedagafari1 @mail.ru

About the author:

Gaforova Umeda Abdulloevna - Doctor ofphilology, Director of Research Institute of Arts, Khujand State University named after academician B.Gafurov (Khujand, Sughd Region, Tajikistan), E-mail: umedagafari1@mail.ru

НИГОХЕ ДАР БОРАИ ДУ ВАРИАНТИ СУРУДИ «САРШУЁН»

Саъдй Ц.А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Яке аз масъалахои мухими илми фолклоршиноси ин тахкики вариантхои матнхои фолклори мебошад. Чунки махз далели матни фолклори будани матн ин нусхахои зиёд доштани он аст. Агар матн дар байни мардум бо вариантхояш машхур набошад, он гох он матн фолклори шуда наметавонад, ки дар ин бора мухаккикон сухан гуфтаанд [4, 26-27].

Аз чумла, оид ба тахкики сурудхои халки Б. Шермухаммедов соли 1987 зери унвони «Рецепция произведений таджикско-персидской поэзии. (Текстологические исследования. Опыт количественного анализа вариативности)» (Нусхахои асархои манзуми точики-форси. Тахкики матншиноси. Тачрибаи тахлили микдории омезиши нусхахои матн) дар бораи хашт матни сурудхои машхури китоби рисолаи илми навишта, варинатхои он ва сабаби густариши матнхоро нишон дод [6].

Аз ин ру, хар суруд вариантхо дошта, дар раванди хар бор сароидан, овозхон метавонад матнро дар контекст дигар созад; калима, ибора ва хатто мисраъхоро тагйир дихад [6]. Хамчун мисол ду матни суруди «Саршуён»-ро, ки дар мачмуахои фолклори нашр шудааст, аз назар мегузаронем.

Соли 1956 яке аз аввалин мачмуахои фолклори зери унвони «Эчодиёти даханакии ахолии Кулоб» ба нашр расид [7]. Дар ин мачмуа суруди «Саршуён» ба ин шакл ба нашр расидааст, ки он соли 1949 аз Давлатов ^обил [7, 231] сабт шудааст:

Гуларусак сар бишу, Пага ваъдай рафтанай !

Сарма шуста чй кунум, Ношустагим бе(х)тарай.

Гуларусак курта бишу, Пага ваъдай рафтанай !

Куртапуши чи кунум, Нопушиданум бе(х)тарай.

Гуларусак гушвор бидоз, Пага ваъдай рафтанай !