CC BY
38
23 00 00 СИЁСАТШИНОСЙ 23 00 00 ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ 23 00 00 POLITICS SCIENCES
23.00.04 ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИЙ,
ГЛОБАЛЬНОГО И РЕГИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ 23 00 04 POLITICAL PROBLEMS OF INTERNATIONAL RELATIONS, GLOBAL AND
REGIONAL DEVELOPMENT
УДК 327 ББК 66.4
БАРДОШТ^ОИ СУННАТЙВА НАВГАРО ДАР ТА^ЛИЛИ СИЁСАТИ ХОРИЧИИ ТОЧИКИСТОН
ТРАДИЦИОННЫЕ И ИННОВАЦИОННЫЕ ПОДХОДЫ К ИЗУЧЕНИЮ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ ТАДЖИКИСТАНА
TRADITIONAL AND INNOVATIONAL APPROACHES TO THE STUDY OF FOREIGN POLICY OF
TAJIKISTAN
Мамадкулова Раъно Олимовна,
ассистенти кафедраи фащои гуманитари-ицтимоии Донишкадаи кууи-металлургии Тоцикистон (Тоцикистон, ш. Бустон)
Мамадкулова Раъно Олимовна,
ассистент кафедры гуманитарно-социальных наук Горно-металлургического института Таджикистана (Таджикистан, г. Бустон)
Mamadkulova Rano Alimovna, assistant of the department of Humanities and Social Sciences of the Institute of Mining and Metallurgy of Tajikistan (Tajikistan, Sughd Viloyat, Buston) E-MAIL: nehan nehan @mail.ru
Калидвожа^о: асосууои назарияви-методологи, дарацауои таулил, субъект, бозинга-рони муносибатуои байналмилали, дипломатияи бисёрццутба, сиёсати «даруои кушод»
Дар мацола мазмуну муутавои асосуои назариявй-методологии тауцици сиёсати хориции давлат бозгу мешавад. Муаллифи мацола мавцеи мактабуои асосии назарияи муносибатуои байналмилали ва сиёсати хорициро таулилу баррасй намуда, диццати хешро ба сатуу дарацаи таулили сиёсати беруна, таносуби манфиатуои миллй ва сиёсати хориции мамлакат дар замони муосир, таъсири омилуои дохилию берунй ба ташаккули сиёсати хориции давлат, аз цумла сиёсати хориции Чумуурии Тоцикистон равона намудааст. Муаллиф уамчунин кушиш намудааст, ки асосуои назариявии дипломатияи бисёрцутба ва сиёсати «даруои кушод»-ро мавриди арзёбй царор диуад.
Ключевые слова: теоретико-методологические основы, уровни анализа, субъект, агент и
контрагенты международных отношений, многовекторная дипломатия, политика
«открытых дверей»
Раскрывается содержание теоретико-методологических основ исследования внешней политики государства. Анализируется позиция основных школ теории международных отношений и внешней политики, акцентируется внимание на уровнях анализа внешней политики, соотношении национальных интересов и внешней политики государства на современном этапе, влиянии внутренних и внешних факторов на формирование внешней политики современного государства, в частности внешней политики Республики Таджикистан. Также сделана попытка проанализировать теоретические основы многовекторной дипломатии и политики ««открытых дверей» Таджикского государства.
Key-words: theoretical and methodological bases, levels of analysis, subject, agent and counter-agent of international relations, multivector diplomacy, "open door " policy.
The article dwells on theoretico-methodological grounds dealing with investigation of state foreign policy. The author analyzes the position of major schools of the theory of international relations and foreign policy, she focuses attention on the levels of analysis relating to foreign policy, correlation of national interests and state foreign policy at the contemporary stage, influence of internal and external factors over a formation of foreign policy of a contemporary state, in particular, that one pursued by Tajikistan Republic. An endeavor is made to analyze in details such factors resorted to by the Tajik state as multivector diplomacy and "open doors" policy.
Дар замони муосир ташаккул ва инкишофи сиёсати хоричии давлатдои чадон, аз он чумла, сиёсати хоричии Чумдурии Точикистон яке аз раванддои душвор ва мураккабе мебошад, ки инкишофи он бадри пешрафти муносибатдои ичтимой-иктисодй, фардангиву сиёсй ва макомотдои давлатй равона карда шудааст.
Таваччуди Хукумати Чумдурии Точикистон солдои охир ба омузиши сиёсати хоричй ва дамкории давлатдо дар содаи экологй, таъмини сулд, пешгирии чиноятдои трансмиллй равонааст, ки ондо максади сулдчуёна доранд. Дар ин самт захираи чиддии донишдои хусусияти мушаххаси таърихй дошта имконият медидад, ки ба фадмиши нави назариявии проблемадои сиёсати хоричй ру орем. Вобаста ба ин ак,и-даи Д.Х.Самеев чунин аст, ки донистани чунин равишу бардоштдо ба донишмандон ва алокамандони сиёсати хоричии Точикистон дар сарфадм рафтан ба механизм ва вижагидои сиёсати хоричии кишвар чун пойгоди назариявй ва методологй хизмат ходад кард, ки он бадри инкишофи муносибатдои байналмилалй равон карда шудааст[4, с. 6].
Имруз дадафдои сиёсати доричии Чумдурии Точикистон дамчун давлати содиб-ихтиёр, демократй, дукукбунёд дар консепсияи нави сиёсати хоричии кишвар чунин омадааст: «Хадафи аслй ва асосии сиёсати хоричии Чумдурии Точикистон дар дурнамои дарозмуддат дифзи манфиатдои стратегии кишвар дар арсаи байналмилалй буда, он аз тарики фародам овардани шароити мусоиди берунй барои рушди устувори дамачонибаи мамлакат, мусоидат ба тадкими беш аз пеши поядои истик-лолияту содибихтиёрии давлатии Точикистон ва кушишдои пайгирона чидати
дарёфти ризоият ва манфиатдои мутакобила бо кишвардои хоричй ва созмондои байналмилалй дар чараёни ичрои вазифадои афзалиятноки сиёсати хоричии кишвар амалй мегардад» [3, с. 3].
Дар ин робита эдёи чунин самти амалй дар омузиши сиёсати хоричй аз кабили Foreign PolicyAnalisys (FPA) намуна шуда метавонад, ки давраи шукуфоии он ба солдои 1950-1970 рост омад ва баъди он дар инкишофи вай фосилае ба миён омад, ки сабабаш редуксионизми равишдои вай ва даст кашидан аз истифодаи мукаррароти назариявй дар чадорчубаи назариядои вокеъгарой ва ормонгарой буд. Тавре ки маълум аст, яке аз хидматдои бузурги вокеъгароии сиёсй он буд, ки чонибдорони мактаб «манфиатдои миллй»- ро ба дайси абзори асосии тадлил ба кор бурданд ва оданги истидлоли рафтори кишварро дар содаи сиёсати хоричй муайян мекарданд. Ва агар дар амалия мафдуми reason d' Etat аз замони кардинал Ришелйе ва Фридрихи Дувум маълум буд, пас дар назарияи равобити байналмилал баъди нашри китоби Х,анс Моргентау «Сиёсати миёни миллатдо. Мубориза барои кудрат ва сулд» маъруф гашт, ки у манофеи миллиро бо кудрат даммаъно меномид ва ягона ниёздои мафдумй, ягона меъёри мудокима, ягона усули амал медонист [5, с. 104].
Баъдан ягон тадкикоти чиддй дар боби сиёсати хоричй бе таваччуд ба ин мафдум дар кадом сатде, ки набошад, анчом наёфтааст. Вокеъгароён дукми хешро аз мавкеи азалй ва бетагйир будани усули асосии сиёсати хоричй - талоши кишвардо бадри афзун гардондани неруи хеш дар шароити чадони беназм ва ноамн, ногузирии ракобат, зарурати риояи усули тавозуни кувва дар байни кишвардои кудратманд устувор кардаанд. Мундаричаи манофеи миллй ба андешаи вокеъгароён, пеш аз дама таъмини амнияти кишвар дамчун шарти асосии рушди иктисодист. Албатта ин мафдум мазмун ва мундаричаи бештареро фаро гирифтааст, тавре ки дар консепсияи сиёсати хоричии кишвари мо омадааст: "Консепсия манфиатдои миллии Чумдурии Точикистонро дар содаи сиёсати хоричй ифода мекунад, ки ондо дар мардилаи кунунй ва ояндаи наздик аз индо иборатанд: - димоя ва тадкими истиклолияти давлатии Точикистон ва таъмини амнияти миллии он; эчоди навори амният ва дусни дамчаворй дар тули марздои кишвар; - инкишофи муносибатдои боварй, дустй ва дамкорй бо тамоми кишвардои олам дар асоси манфиатдои мутакобила; - фародам овардани шароити мусоид барои рушди иктисодй, ичтимой, фардангй ва тадричан баланд бардоштани сатди зиндагии мардум, таъмини амнияти иктисодии кишвар; -таъмини истиклолияти энергетикии Точикистон, дастёб шудан ба амнияти озукаворй ва аз бунбасти коммуникатсионй радой бахшидани кишвар; - таъмин ва димояи дукуку озодидо, эътибор ва манфиатдои шадрвандони Точикистон дар дохил ва хоричи кишвар; - таквияти шинохти мусбати Точикистон дар чадон ба дайси давлати демократй, дунявй ва дукукбунёд; - мусоидат ба фаъолияти созанда ва конунии чамъиятдои точикон ва дамватанон дар кишвардои дигар» [3, с. 4-5].
Дар навбати худ, амният аз мавкеи кишвар дар низоми байналхалкй дар робита бо кишвардои дигар вобаста аст. Худи ин вазъ бо суроби умумии куввадо, яъне таксими кудрати низомии кишвардо муайян карда мешавад. Аз ин нигод сиёсати хоричиро кудрати кишвар, тавони муковимат ба таддидоти беруна ва дифзи тавозуни кувва муайян мекунад.
Мавчудияти манофеи миллй ва накши ондоро дар сиёсати хоричии кишвар чонибдорони мактаби либералй низ эътироф карда, дамзамон тасдик мекунанд, ки
асоси манофеи миллй ва, гузашта аз он, сиёсати хоричиро на «хадафхои азалии кишвархо», балки тарчехи афрод ташкил медихад. Махз фардхо ва гурухи афрод бозигарони аслии сиёсат дар мачмуъ ва, аз он чумла, сиёсати хоричианд. Афрод окилона рафтор мекунанд, аз ин ру онхо кушиш мекунанд, ки манфиатхои худро ба хотири расидан ба рифох, дар он шакле ки мепиндоранд, пеш баранд. Вакте онхо манфиатхои худро ба тасхил конеъ гардонда наметавонанд, ин вазифаро ба души давлат мегузоранд, ки махз ба хамин максад бо рохи ризоияти ичтимой (ахдномаи чамъиятй) бунёд шудааст. Либералхо бархилофи вокеъгароён муътакиданд, ки давлат дар нисбати чомеаи шахрвандй бозигари мухтор набуда, балки ба хотири хидмат ба манфиатхои хусусй таъин шудааст. Ин амрро метавон дар нисбати сиёсати хоричй хам сидк кард, ки дар он давлат хакки пешбурди он манфиатхои хусусиеро дорад, ки афрод онхоро бо кувваи худ хифз карда наметавонанд. [6].
Гуфтанист, ки мактабхои назариявии зикршуда равишхои умумй, асосхои методологии тахлили сиёсати хоричиро пешниход мекунанд, ки бешубха барои дарки хусусияти шаклгирии сиёсати хоричй, татбик ва баходихии самаранокии он кофй нест. Аллакай дар солхои 50-ум дар чараёни танкиди назарияхои суннатии равобити байналмилал барои чамъбандихои ё натичагирихои умумй, ки санчишнопазиранд, барои нокифоя будани хулосахои хусусияти амалй дошта, аз як тараф ва афзудани таваччух ба методхои илмй аз тарафи дигар, асархое нашр мешаванд, ки зарурати роххои ворид шуданро ба «харамгох» - и сиёсати хоричй асоснок ва пешниход мекарданд. Дар ин каринаи аклонй ё интеллектуалй риштаи хоси илмии амалй -тахлили сиёсати хоричй (foreign Policy Analisys) зухур кард, ки кушиши амалигардонй ё вокеигардонии мафхуми «манфиатхои миллй» ва берун рафтан аз тафсири давлат ё кишвар хамчун бозигари ягонаи сиёсати хоричй, шархи сабабхои фарки байни рафторхои кишвархо дар сахнаи байналмилалй, ки шароит ва имкониятхои хамсон доранд, ва нихоят эчоди назарияи сиёсати хоричиро хамчун самти мустакили тадкикот дошт.
Агар равиши суннатй ба тахлили сиёсати хоричй аз он бармеомад, ки кишвар хамчун бозигари ягона аст ва таваччухи бештар ба печу хами хамкорихои вай бо му-хити атроф дошт, пас тахлили сиёсати хоричй таъкид ба он дорад, ки давлат тачриде (абстраксия) беш нест ва сиёсат натичаи фаъолияти инсонхост, аз ин ру махз одамон бояд объекти асосии тахлили сиёсати хоричй бошанд. Дар ин хол маркази сикли тахлил бояд аз зухурёбихои берунии фаъолиятхои зикршуда ба сарчашмахои он - ба вижагихои раванди омодашавии онхо кучонда шавад. Ба ибораи дигар таваччухи асосй ба шахсони кабулкунандаи карорхо ва вижагихои раванди тахияву кабули ка-рорхо равона карда шавад. Аз ибтидо ба тахлили сиёсати хоричй идеяхои алокаманд ба мутлакгардонии се амр хос буд: таваччухи асосй ба зухурёбихои мушаххаси сиёсати хоричии давлат; ошкор сохтан ва тафсир намудани сабабхои бевоситаи рафтори хоричии давлат, ки дар вижагихои кабули карорхо нихонанд; самти амалии тадкикот, хадафгирй ба тахияи тарххои муносибтарини шаклгирии карорхои сиёсати хоричй.
Бори нахуст ин идеяхоро донишмандони амрикой Ричард Снайдер, Хенри Брук ва Бертон Сапин дар асари дастачамъонаи худ «Кдбули карорхо хамчун равиши омузиши сиёсати байналмилал» (1954) асоснок карда буданд [7, p. 33].
Дар соли 1960 Ч,еймс Розенау дар маколааш бо номи «Пешназария ва назарияи сиёсати хоричй» (Pretheories and Theories of Foreign Policy) зарурати инкишофи
Tax,.m.m cuecaTH xopu^upo xaMHyH HaBtu xocu Ha3apuau caTxu MueHa TatKHg Kapga Syg, kh MeSoucT HTTH.ooTpo gap naHg caTx - a3 nemBoeHH HH^upogH to hh3omh SaHHa.MH.a.H MyTTaxug HaMoag Ba hmkohmtxoh TagKHKoTH эмпнpнкнpo gap coxau cuecaTH xopu^H TatMHH KyHag.
^Ke a3 naHpaBOHH MaKTaSu Ma3Kyp B. XagcoH gap MaKo.au gap myMopau HaxycTHHH Ma^a..au «Foreign Policy Analisys» nonmygaam TatKHg MeKapg, kh Ma3paau OMy3umu Tax.H.H cuecaTH xopu^H Sa paBaHgu KaSy.H Kapopxo Meopag Ba gap oh amxoce umTupoK gopaHg, kh coxhSh 3axupaxou KygpaTH xacTaHg, atHe HaMoaHgaroHH pacMHH xyKyMaTH KumBapu mhjjh MeSomaHg. [8, p. 30].
CyxaH a3 oh MepaBag, kh napo Ba gap KagoM mapouT hh maxcoH Macta.au MapKa3HH cuecaTH xopu^upo Me^axMaHg, aB.aBHaTxou Kapopxou ohpo MyaHaH MeKyHaHg, xaga^xou MyToSuKpo maK. MeguxaHg, hhthxoSh BocuTaxopo Saxo MeguxaHg Ba aMco.H hhx,o. ry^TaHucT, kh Tax.H.H cuecaTH xopu^H - TagKHKH KagoM aK Kapopu a.oxuga e HaSygaHH ohpo He, Sa.KH Ma^Myt Ba naHgapxaMHH Kapopxou gap hh e oh mapouTH Mymaxxac KaSy.mygapo nemSuHH MeHaMoag. flap hh xo. a3 Tax.H. aMa.xo Ba Kapopxou Tacogy^H Ba raHpuMaKcagHOK Ba xaM OHxoe, kh Sa cuecaTH SaHHa.xa.KH gax. HagopaHg, SepyH Kapga MemaBaHg.
Ba raHp a3 MaxcycuaTxou 3HKpmygau Tax.H.H cuecaTH xopu^H XagcoH umyHHH Sa nyHHH ycy.H Tax.H. a3 KaSu.H naHgoMH.H, SuceppumTaH, xaMrapoH umopa MeKyHag. ^Ke a3 ycy.xoH Tax.H.H cuecaTH xopu^H S03 oh acT, kh ogaMOH gap naxopnySau TagKHKOTH Ma3Kyp Sa xaHcu HaMoaHga Ba MaHSatxou TaMOMH TarHupoT gap coxau cuecaTH SaHHa.xa.KH SapoMag MeKyHaHg. Boag KaHg Kapg, kh XagcoH Sa cu^aTH ac.H MyxuMTapuHH Tax.H.H cuecaTH xopu^H TaBa^yxpo Sa xycycuaTH Mymaxxacu umTupoKgopoHH paBaHgu KaSy.H Kapopxou cuecH MaHcyS goHHcraacr. Ycy.H 3HKpmyga Sa aHgemau XagcoH Sa Tax.u.u cuecara xopu^a HucSaT Sa paBumxou gurap SapTapuu 3ueg Meguxag. BapTapuu a3 xaMa MyxHM oh acT, kh hmkohmth Tax.H.H эмпнpнкнн cuecaTH xopu^upo Meguxag. flap BoKet TagKHKoTH naHpaBoHH Tax.u.u cuecaTH xopu^H xe.e SocaMap Syga, u.Mpo So MeToguKaxou HaB Ba xy.ocaxou ap3umMaHg raHH rapgoHgaHg. A3 ^yM.a, ucTH^ogau gacroBapgxou paBoHmuHocuu cuecH hmkohh hcSoth oHpo gog, kh gap mapouTH MyaHaH xycycuaTxou ^apguu maxcoHH Kapop KaSy.KyHaHga -эtтнкog, xygSaxoguxH Ba ap3umxo, xuccueT, oxaHru pa^Top - MeTaBoHaHg Sapou Taxuau cuecaTH xopu^H oKuSaTH SyxpoHH gomTa SomaHg. TaxKHKH HaKmu na3upoH Ba oSpa3xo gap coxau cuecaTH xopu^H omKop Kapg, kh na3upouH gypyrHH oKuSaTxou ^uggH gopag Ba MeTaBoHag Sohch aMa.Kapgu raHpuoKH^oHau oSpa3H cTepeoTunuu «gymMaH» maBag. Xy.ocau MyxuM oh Syg, kh co3mohxo Ba gacTroxu ugopH SaKou xempo xaMHyH aB.aBHaTH o.H ap3eSH MeKyHaHg, 3epo co3moh goupau Hy$y3 Ba MaH3a.aTH xempo magugaH xh$3 xoxag Kapg Ba TaBcea xoxag Saxmug. ^aMnyHHH omKop rapgug, kh MaHo^et Ba axgo^H hhxohhh HmrapoKHHeH Sa HaTH^au Kapopu KaSy.myga Tatcup MepacoHaHg. PaBmaH myg, kh xaHroMH umTupoKH rypyxu ogaMoH gap KaSy.H Kapop My.oxu3oTH KopnopaTHBH3M, oxaHru xh$3h co3umu rypyxH KogupaHg cu^aTH KaSy.H Kapopxo Ba xaMnyHHH cu^aTH cuecaTH xopu^upo Koxum guxaHg.
flap naxopnySau Tax.u.u cuecaTH xopu^H Sa3au Mat.yMoTxo So oSpa3xou HaBtxou maxcoHH KapopKaSy.KyHaHga BoSacTa Sa Ba3t Ba MaKoMH umro.KapgaamoH gap caxHau goxH.HH cuecaTH xopu^H, HHHyHHH Tunxou aMa.xou HH^upogH Ba rypyxuu э^ogкy-HaHgaroHH cuecaT gap pa^TH KaSy.H Kapop ^aMt oBapga myg. Bo xaMHH Tax.H.H cue-
сати хоричй ба ганигардии илми муносибатуои байналхалкй бо методикадои амалй мусоидат карда, на тандо адамият, балки имконияти мутолиоти эмпирикиро дар содаи сиёсати хоричй нишон дод. Тадлили сиёсати хоричй сохтордои алодидаи давла-тиро, ки дар раванди карордои сиёсати хоричй ва дамкоридои байнидавлатй таъсир мерасонанд, объекти тадкикоти худ карор дода ва ба илова, муассисадои гайридав-латиро (корхонадо, ширкатдо ва созмондои хусусй) ба майдони тадлил кашида, таваччуди олимонро ба масъалаи бозигарони сиёсати хоричй бештар кард ва нишон дод, ки адамияти ондо тандо побанди накши робитадои байни кишвардо нест.
Х,амзамон бояд эътироф кард, ки даъводои чонибдорони тадлили сиёсати хоричй бадри эчоди назарияи амалии сиёсати хоричй, ки коромади дамаи миллатдо ва замондо бошад, нокобил баромад. Бо вучуди арзишмандии сифатдои инфиродии шахсони кабулкунандаи карор ондо болотар аз макоми докимиятй ва накши ба он алокаманд дар шаклдидии сиёсати хоричй нестанд [1, с. 13].
Тадлили сиёсати хоричй бо таваччуди аввалиндарача ба ашхоси мушаххас ва гуруддои хурд ногузир накши нидоддо ва гуруддои калони муташаккилро дар шаклдидии сиёсати хоричй нодида мегирад. Дар нидояти кор кучиши таваччуд ба сифатдои равонии шахс дар раванди кабули карордо сиёсати хоричиро ба чузъдо таксим карда онро дамчун раванди ягонаи ташаккул, татбик ва бадодидии самара-нокй бо коррек-сияи минбаъда ва амсоли индо аз назар дур мекунад. Зеднигардонии мафдуми «манфиатдои миллй» дам ба фадмиши сиёсати хоричй дамчун раванди том мусоидат намекунад.
Дамаи ин имкониятдои тадлили сиёсати хоричиро дар мутолиаи масоили сиёсати хоричй маддуд кунад дам, накши мусбати онро бекор намекунад. Хидмати мудими тадлили сиёсати хоричй аз чумла он буд, ки таваччуди мудаккиконро ба каринаи ичтимоие, ки дар он шахсони кабулкунандаи карор амал мекунанд ва бо як катор омилдо - фарданг, таърих, чугрофиё, иктисод, нидоддо, идеология, демография шакл гирифтааст, бештар кард. Ба илова, тадлили сиёсати хоричй яке аз масъаладои марказии илми равобити байналмилал - масъалаи таносуби бозигар (agent) ва сохтор (structure)^ дар тадлили сиёсати хоричй мубрам гардонд.
Масоили зикршуда барои чунин чараёни назариявй, назири конструктивизм дам марказй буда, чонибдорони он ба дарёфти мутобикати оптималии байни мукарра-роти методологй ва тадлили амалии сиёсати хоричй кушиш доранд. Ин амр дар мавриди мафдуми калидии сиёсати хоричй - манофеи миллй (national interest) сидк мекунад. Конструктивизм бо эътирофи робитаи зичи байни сиёсати хоричии кишвар ва манофеи миллй аз он бармеояд, ки асоси манфиатдоро худшиносй (identity) ё дувият ташкил медидад: манфиатдо шинохтро такозо доранд, чун бозигар агар худро шиносад, медонад, ки чи меходад. Шинохти миллй ба интихоби дадафдои сиёсати хоричй таъсир расонда ба мушаххасгардонии авлавиятдои он мусоидат мекунад. Хдмзамон вай дамчун арзише пазируфта мешавад, ки бояд дифз кард ва пеш бурд. Мадз дар дамин ду чанба вай ба унсури асосии фадмиши манофеи миллй табдил меебад. Фадмиши конструктивии манфиатдои миллй, ба дамин надв, аз фадмиши вокеъгароёнаи манфиатдои миллй фарк дошта чун падидаи ошкор ва мушаххас ба назар мерасад, ки сохтор ва датто мавчудияти он метавонад тагйир ёбад, чун манфиатдои миллй натичаи раванди сиёсианд. Яке аз вазифадои аслие, ки конструктивизм барои тадлили сиёсати хоричй пешнидод мекунад, - муттадид
сохтани хамаи сатххои пажухиш дар мачмуи ягона - вазифаест, ки дар чахорчубаи FPA хал нашуда монд. Ва бояд эътироф кард, ки вазифаи хело душвор ва мураккаб хам хаст. Вокеан дар хар як шароити мушаххас механизми ба хам пайвастани сатххо тагйир хохад ёфт. Руйдодхои куллии чахони муосир эчодкунандагон ва тахиягарони сиёсати хоричиро ба зарурати тачдиди назар ба усули асосии шаклдихй ва татбики сиёсати хоричй ру ба ру кард. Ахамияти равандхое, ки ба мундаричаи андозаи арзишхо ва идеалхои (ормонхо)-и миллии мутаассир ба тасаввуроти чомеа оид ба накш ва макоми кишвари хеш дар сахнаи чахонй таъсир мерасонанд, афзуда истодааст.
Афзоиши гуногунрангии чахони муосир зарурияти шаклдихии «сиёсати нави хоричй» - ро, ки ба мадди аввал на масъалаи ракобат ва хокимият, балки идораи сотсиуми чахониро мегузорад, пеш овард. Солхои пешин сиёсат хамчун мубориза барои кудрат ва пешвой баррасй шуда ба равандхои дезинтегратсионй мусоидат кард, ки дар даврони чахони дукутбй иникоси вокеии худро ёфт. Имруз шароит тагйир кард ва сиёсатро бояд дар маънии аввалиаш - сиёсати идоракунй ва хамчун фаъолияти муштараки хамаи иштирокдорони раванди сиёсии чахонй (кишвар ва бозингарони гайрикишварй) тасаввур кард, ки бо хадафхо ва вазифахои умумй муайян карда мешавад ва ба танзими мушкилоти аслии чомеаи чахонии муосир мусоидат хохад кард.
Дамин тавр, бо назардошти тахлилхои пешниходшуда категорияи «сиёсати хоричй»- ро метавон хамчун механизми танзими робитахои байнидавлатй тавсиф намуд, ки бо василахои гуногун амалй мегардад ва интихоби онхо аз дарачаи сохибихтиёрии ин ё он кишвар вобастагй дорад ва бо тамоилхои асосии рушди глобалй (чахонишавй, шаклгирии сохторхои абармиллй, эчоди чахони бисёркутбй, болоравии нуфузи ширкатхои фаромиллй ва гайра) робитаи зич дорад.
Пайнавишт:
1. Внешняя политика: вопросы теории и практики / Материалы научного семинара. Науч.ред. П. А. Цыганков. - М., 2009. - 231 с.
2. Внешняя политика России в условиях глобальной неопределенности: монография / под ред. П.А. Цыганкова. - М., 2015. - 280 с.
3. Консепсияи сиёсати хориции Цумуурии Тоцикистон. Бо Фармони Президенти Цумуурии Тоцикистон аз 27январи соли 2015, №332 тасдиц шудааст
4. Самиев Х. Т. Сиёсати хориции кишвари соуибихтиёр дар шароити табдилиравобити байналмиллалии муосир: мубрамият ва таулили назарияви //Вестник ТНУ. Душанбе.-С. 6-11.
5. Morgenthau H. Politics among nations. The struggle for power and Pease.- NY., 1955.
6. Moravcsik A. Taking Preferences Seriously. A Liberal Theory of International Politics // International Organization. 51. Automne 1997.
7. Snyder R., Bruck H. and Sapin B. Decision making as an Approach to the Study of International Politics. - New York: Free Press, 1954.- 238p.
8. Valerie M. Hadson. Foreign Analysis : Actor - Specific Theory and the Ground of International Relations//Foreign Policy Analysis, 2005
Reference Literature:
1. Foreign Policy: Issues of Theory and Practice. Materials of Scientific Seminar. Scientific editor: P. A. Tsygankov. - M., 2009. - 231 pp.
2. Foreign Policy of Russia under the Conditions of Global Uncertainty: monograph // under the editorship of P. A. Tsygankov. - M., 2015. - 280pp.
3. Conception of Foreign Policy of Tajikistan Republic. Taken from Tajikistan Republic President's Fiat from January 27, 2015, N332 (in Tajik)
4. Samiyev. Kh. T. Foreign Policy of Independent State under the Conditions of Changed International Ties of Contemporaneity: Actualness and Theoretical Analysis // Bulletin of TNU (Tajik National University). Dushanbe. - pp. 6 - 11.
5. Morgenthau H. Politics among Nations. The Struggle for Power and Peaсe.- NY., 1955.
6. Moravcsik A. Taking Preferences Seriously. A Liberal Theory of International Politics // International Organization. 51. Automne 1997.
7. Snyder R., Bruck H. and Sapin B. Decision Making as an Approach to the Study of International Politics. - New York: Free Press, 1954.- 238pp.
8. Valerie M. Hadson. Foreign Analysis : Actor - Specific Theory and the Ground of International Relations//Foreign Policy Analysis, 2005
